VOORREDE.
Bij de voltooiing van het tweede deel van mijn Java, gevoel
ik de noodzakelijkheid om mij op enkele punten kortelijk te
verantwoorden.
Het eerste deel verscheen volledig in het begin van 1875,
ruim drie jaren zijn sedert verstreken eer aan het tweede de
laatste hand werd gelegd. Dit lange tijdsverloop was aangenaam
noch voor de lezers, noch voor de uitgevers van mijn werk,
allerminst voor mijzelven. De trage voortgang was het gevolg
van zware beproevingen, overstelping van bezigheden en de be-
hoefte aan rust en ontspanning, voortvloeiende uit geschokte
gezondheid. Wie overigens een blik werpt in dit tweede deel
van mijn werk, zal zieh gemakkelijk overtuigen van het veel
omvattende en bezwarende der taak die ik op mij had genomen,
toen ik beloofde, zoo goed ik vermocht, de geschiedenis van
Java te schrijven, niet, gelijk zij tot dusverre door al mijne
Nederlandsche voorgangers behandeld werd, als de geschiedenis
der vreemde overheerschers, maar als de geschiedenis der over-
heerschte inlanders. Dat ik die taak slechts gebrekkig vervuld
heb, kan niemand dieper gevoelen dan ik zelf; maar dat, zelfs
om ze zoo gebrekkig te vervullen, nasporingen van grooten om-
vang vereischt werden , zal de rekenschap die ik in de aantee-
keningen van mijne bronnen gegeven heb, iederen billijken
beoordeelaar gereedelijk doen inzien.
De lange duur der bewerking is inzonderheid nadeelig bij een
werk dat in afleveringen in het licht verschijnt. In sommige
gevallen was de uitgave der verschillende afleveringen door een
tusschenruimte van maanden gescheiden, — van maanden waarin
niet zelden, door de verschijning van andere boeken of tijd