Inmiddels was bij Dipa Negärä het plan tot den opstand volkomen
gerijpt. Er bestaat een Javaansch geschrift over den oorsprong en het
begin van dien opstand, dat, zooals alle dergelijke inlandsche stuk-
ken, veel te fantastisch gekleurd i s , om als bron voor het verhaal
der gebeurtenissen te dienen 1) , maar daarentegen in hooge mate
geschikt, om ons een blik in het gemoed van zulk een man als Dipa
Negara te doen slaan. Hij wordt door den schrijver voorgesteld als
een toonbeeld van vroomheid, sterk afstekende bij de losbandigheid
en verwaarloozing aller godsdienstplichtenwaaraan zieh zijn
jongere broeder, Sultan Amangkoe Boewänä, gedurende zjjne
körte regeering had overgegeven. Die vroomheid was, gelijk
doorgaans bij de Javanen, een zonderling mengsel van hei-
densch bijgeloof en Mohammedaanschen ijver; de vorstenvan het
Mataramsche huis stonden trouwens ten allen tjjde met den eenen
voet op Islamietischen, met den anderen op Hindoeschen bodem.
Wanneer wij ons van de eigenaardige gemoedsstemming van
een Dipa Negarä geen goede voorstelling kunnen vormen, geeft
ons dit geenszins het recht om met vele schrijvers zjjne vroomheid
voor huichelarij te houden. Wij moeten trachten den Javaan te
verstaan, aleer wij een streng vonnis over hem veilen. Daar
hij gewoon is in zijne gesprekken te verbergen wat in hem
omgaat, is voor ons de kennis zijner letterkunde de eenige sleutel
tot zijn gemoed.
Dipa Negara, zoo lezen wij in bedoeld verhaal, was, met
uitzondering van Donderdag avonds, dag en nacht in zijne
kapel te Sela-radja, om te bidden en den Koran te lezen, dien
hij met een liefelijke, zoetvloeiende stem reciteerde. Als hij ver-
moeid was van het Koranlezen, nam hij de geschiedenissen van
de veroveringen der oude Vorsten ter hand. Menigmaal ging hij
in stille afzondering zijn verblijf houden in de eene of andere
grot van het Zuidergebergte. Hij ontzegde zieh fraaie kleederen ,
en hulde zieh in een zwarte bebed en een zwart buis. Hij dacht
gedurig na over de kortstondigheid en ijdelheid van het tegen-
woordige leven en over de eindelooze rampzaligheid van hen
die sterven in hunne zonden. Den faqirs ') en armen gaf hij gedurig
offermalen en hij ondersteunde de behoeftigen en weezen.
Zijn schuldgevoel was zoo sterk, dat hij eenmaal, door een bui-
tengewoon geluid en het neervallen van steenen in een donkere
grot verschrikt, aan zijn dienaar verklaarde zieh te beschouwen
als een erg morsig kleed, waarop door het vuil de figuren niet
meer zichtbaar waren, en dat gewasschen en met loog gebleekt
moest worden. De verontwaardiging die zieh van hem meester
maakte over alles wat er aan het hof plaats greep en over den
toenemenden invloed der Europeanen zette zieh voor zijne ver-
beelding om in geheimzinnige wenken van Grodswege om zieh
aan de bevrijding van Java en aan den heiligen krijg tot ver-
breiding van den waren godsdienst te wij den. Ten laatste meende
hij, na het verrichten van het middernachtsgebed, eene stem te
hooren die hem influisterde: „Hoor, het is u toegestaan van
Grod, om Vorst te worden! Wacht u voor zelfverheffing! Indien
gij u daaraan bezondigt, gebeurt het niet.“ Zijn twijfel of hij
de stem des Verzoekers dan wel die eens engels vernomenhad,
week spoedig, toen hij meende te bespeuren dat hij overal bespied
werd en men zjjn val had besloten. Overtuigd dat hij verdacht
werd een kraman 2) te wezen, meende hij dat de eenige
kans van behoud voor hem daarin gelegen was, dat hij het
werkelijk werd. »Alsik mij onderwerp,“ zoo redeneerde hij, „zal
de Compagnie s) mij oppakken en naar den overwal bannen. Dan
liever een stouten stap gedaan! Een mensch kan gelukkig zijn!“ 4)
Ik keer thans tot de geschiedenis terug, zonder echter de
hand van den Javaanschen schrijver nog geheel los te laten,
’s Prinsen verblijfplaats Tegal Redjä werd het middelpunt der
samenkomsten en overleggingen van ontevredenen en nieuwig-
heidszoekers. In den nacht van den zevenden der maand Soerä
zou het oproer uitbreken. De Resident, van het gevaar onder-
>) Zie Dl. I , bl. 385.
3) D. i. een opstandeling tegen het gevestigde gezag.
8) De inlanders in gansch Ned. Indie noemen het Ned. Gouvernement nog altijd
de Compagnie.
4) Verhaal van den oorsprong enz. van Dipä Negärä’s opstand, in Bijdr. t. d. I.
T. L. en Vk N. V. I I I . 140 vv.
II. 41