Javanen bebouwd waarvoor men zieh beriep op de door Raffles,
zoo men zeide, geconstateerde eigendomsrechten van het Gouvernement,
mocht schjjnbaar overeenstemmen met zjjne woorden,
— met zijne bedoelingen was zjj in lijnrechten strjjd 1).
Vond de Britsche wetgever het noodig de van den oogst
der Javanen geheven inkomsten der Regeering, die sedert den
door hem gebezigden naam van Landrenten behouden hebben,
door een beweerd eigendomsrecht van den Souverein op zjjn
grond te rechtvaardigen, voor ons zijn zij eenvoudig eene belasting,
eene bijdrage van den Javaanschen landbouwer voor de instand-
houding eener Regeering die hem veiligheid van persoon en
goed verzekert, geheven op de wjjze die vooralsnog het best
met zjjn maatsehappeljjken toestand schijnt overeen te komen.
Zoolang de praktijk goed en billjjk is , kan men de theorie
waarop zjj rust, in zeker opzicht als onverschillig beschouwen; maar
eene valsche theorie kan ook in de praktijk tot groote verkeerd-
heden voeren. Daarom is het goed en nutttig dat zieh in de laatste
jaren van verschillende zjj den tegen de verkeerde opvatting van
Raffles’ theorie krachtige stemmen hebben verheven.
De wijze waarop de lantrenten zouden geheven worden, werd
vastgesteld bij de Instructie voor de landeljjke inkomsten van
11 Febr. 1814. De aard van dit werkgedoogt slechts den alge-
meenen standaard voor de heffing te vermelden en verbiedt in
de tallooze bijzonderheden af te dalen. De heffing was evenredig
hooger naarmate de grond beter was en dus öf een geljjken arbeid
ruimer beloonde, öf even rjjke vrucht voor minder arbeid schonk.
De sawa'ns werden verdeeld in drie; soorten: van de beste zou
de helft, van de daarop volgende twee vjjfden, van de minste
een derde van de opbrengst worden geheven. Yan de minder
vruchtbare tegalgronden zou, naar gelang hunner hoedanigheid,
| , J- of ( van de opbrengst gevorderd worden. Men verwachtte
intusschen dat in den eersten tijd de heffingen merkelijk
minder dan het aangegevene zouden bedragen, en gaf aan de
l) Dat de Javanen zelven, aan willekeurige beschikking over hunne bezittingen ge-
woon, hnnne Vorsten in veel absoluter zin dan door Kaffles bedoeld werd, als eigenaren
van den grond erkenden, is D. I. bl. 351 Vt\ aangetoond.
ingezetenen de stellige verzekering dat de maatstaf nooit zou
verhoogd worden. De opbrengst kon geschieden in natura of in
eene sequivaleerende geldsom, het eerste echter alleen wat de rijst
der sawah s betrof, die gebolsterd of als padi kon geleverd worden ;
de maïs, die als maatstaf voor de schatting van het product
der tegalvelden werd aangenomen ‘) , werd steeds tot geld herleid.
Yan de tweede gewassen werd niets gevorderd.
Ofschoon de heffing der landrenten aan bjjzondere collecteurs
werd opgedragen, bleef zij in vele streken in handen der residenten,
en wat de wijze van aanslag betreft, schijnt Raffles
zeer onzeker te zijn geweest of hij aan den dorpsaanslag of
aan den individueelen aanslag de voorkeur zou geven. De pro-
clamatie van 15 Oct. 1813, gewagende van verhuur aan dehoof-
den der dorpen, die de akkers weder aan de bijzondere land-
bouwers verhuren zouden, had klaarbljjkeljjk het oog op eene
overeenkomst met het dorpshoofd voor de opbrengst der geheele
dessa, op hare voor eigen rekening landbouwende ingezetenen
te verhalen. Zoodanige inrichting schijnt dan ook met den aard van
het Javaansche dorpsgenootschap het best in overeenstemming te
zjjn, en het hersteld Nederlandsch gezag heeft zieh altijd daaraan ge-
houden; maar in de Instructie van 11 Febr. 1814 wordt deze wjjze van
aanslag slechts als een maatregel van overgang voorgesteld, en aange-
kondigd dat in het vervolg het Gouvernement door zjjne ambte-
naren rechtstreeks met de individueele landbewoners, de tiang
ngalit2) , zou handelen. Raffles drukt de meening uit dat dit stel-
sel voor de bevolking aangenamer, voor het Gouvernement voor-
deeliger zou zjjn3). Ten gevolge dier snelle verwisseling van
denkwjjze, die wegens gebrek aan personeel of wegens den
bjjzonderen toestand der bevolking niet overal even snel door
eene verwisseling van handelwjjze kon gevolgd worden, heerschte
weldra in de heffing der landrenten in de verschillende residentiën
') Deze uitdrukking wordt in de instructie van 11 Febr. 1814, n° 46, due verklaard,
dat de productie der tegalgronden zou getaxeerd worden naar de hoeveelheid
maïs die daarvan had kunnen verkregen worden, indien ze met dit gewas waren be-
plant geweest. Op dezelfde wijze was padi de maatstaf voor de productie der sawahs,
ook al waren er andere gewassen op geteeld.
3) D. i. de kleine man. Zie D. I. bl. 663. 3) Zie vooral n. 63 en 64.