derde hjj de cultures door de instelliug van Commissien van
landbouw, onder wie» leiding en elders en inzonderheid in de
inKrawang en Banjoewangi opgerichte landbouw-etablissementen,
waarbij tot dwangarbeid veroordeelden werden te werk gesteld'),
allerlei proeven genomen werden ora nieuwe takken van cultuur
op Java in te voeren, vervallene te doen herleven, op gebrek-
kige grondslagen rüstende te verbeteren s). Maar aan doortastende
hervorming, zooals hij in zijne rapporten aan de Regeering voor-
stelde, en die niets minder beoogde dan de vervanging van
het communaal door het individueel grondbezit voor den inlander
en een ruime gelegenheid tot verkrijging van woeste gronden
in erfpacht voor den Europeaan 3) , was het hem niet vergund
zelf, al was het ook maar ter voorbereiding, de hand te slaan.
En inmiddels was in werkelijkheid de dwang bij de cultures
niet losgelaten; want de Javaan, gewoon slechts op bevel zijner
hoofden te arbeiden, kon niet dan met veel beleid en geduld tot
het gehoor geven aan andere prikkels gebracht worden. De ambstelsel,
d. i. levering der kodie in de Gouvernementspakhuizen, maar met blijvende vrije
beschikkiug door den eigenaar, behondens eene korting van 2 percent als bewaarloou,
zooals dit door Commissarissen-Generaal voor Tjeribon was verordend (Stbl. 1813,
n° 15), en daarnevens, met opheffing der drie klassen van koffietuinen (zie bl. 619),
den afstand van der opbreDgst als maximum van huursohat. Hoch de voorstellen
daaromtreut werden door het Gouvernement afgekeurd. Zie v. Deventer, I I . 494 499;
v. d. Wijck, du Bus, 157 v. De invoering dezer verbeteringen wordt door Pierson,
Kol. Polit. bl. 70 v., minder juist als feit voorgesteld.
Stbl. 1828, n® 16.
*) De verslagen der Hoofdcommissie zijn te vinden: die van 9 April en 4 Juli 1827
in Ind. Mag. 2« Twaalft., n° 6 en 6, bl. 78 en 146; dat van 31 Maart 1828, Aid.
n® 7 en 8 , bl. 168; dat van 29 Aug. 1829 in Nederl. Hermes, 5® jaarg., bijvoegs.
van n® 4. Het laatste, van Aug. 1830, werd eerst in 1846 te Brussel uitgegeven.
Tot de nieuw ingevoerde cultures behooren: thee, kaneel, kruidnagelen, opium, zijde,
cochenille en uitheemsche katoensoorten; tot de vervallene, die weder werden opgeheurd,
peper, indigo en wifii. De proeven met kruidnagelen leidden tot niets; de opiumcul-
tuur werd op politieke gronden spoedig niet alleen gestaakt, maar verboden; de wijnstok
bracht wel eetbare en zelfs smakelijke vruchten voort, maar voor de productie van
goeden wijn bleek het tropische klimaat ongeschikt te wezen. Wat van peper-, kaneel-
en cochenilleteelt thans nog is overgebleven, werd D. I. bl. 548 aangetoond; over den
tegenwoordigen toestand -der cultuur van den zijdeworm, zie aid. bl. 190, en over
die van vreemde katodnsoorten, indigo en thee, bl. 537, 642 en 548. Vgl. over al
deze cultures v. d. Wijck, du Bus, bl. 143.
3) Rapport van 1 Mei 1827, bij Steyn Parvd, Kolon. Monopoliest. nad. toegel.,
Aanh. 1—125, en de resume’s daarvau bij v. d. Wijck, du Bus, 166—173, en
Pierson, Kolon. Polit. 72—77.
tenaren misten dit beleid en geduld, omdat zij de liefde voor de zaak
misten. Wat du Bus zoozeer in de koffiecultuur gegispt had, dat hare
vrijheid alleen in naam bestond, werd evenzeer opgemerkt bij andere
cultures, die heetten met de hulp van vrije arbeiders te worden gedre-
ven.Het beste voorbeeldleveren de in naam gehuurde, in werkelijkheid
gepreste Tjeribonsche boedjangs, die van 1824 tot 1834 in de suiker-
molens van Batavia en Ommelanden en van Krawang kwamen
arbeiden 1).
In afwachting van ’s Konings goedkeuring waagde du Bus het
eenige stukken woesten grond in verschillende residentiën ’voor
25 jaren te verpachten, en die maatregel i s , vreemd genoeg, zelfs
door de invoerders van het cultuurstelsel niet alleen geëerbiedigd,
maar op kleine schaal nagevolgd, totdat in 1839 een kabinetsbrief
van den Minister van Koloniën de uitgiften van land, als onvereenig-
baar met de werkzaamheden aan de dessabewoners opgelegd, deed
staken s). Maar de wijder strekkende voorstellen van du Bus,
om Java door het vernuft en de kapitalen van particulière Euro-
ropeanen tot hoogeren welstand en ontwikkeling te brengen,
vonden al aanstonds in Nederland geen bijval. De Minister Elout,
die er de grondtrekken van zijn eigen stelsel in terugvond,
vereenigde zieh geheel met hunne strekking en onderwierp, bij
een rapport van 13 Mei 1828, het ontwerp van een besluit tot
regeling der uitgifte aan ’s Konings goedkeuring 3). Maar die
goedkeuring werd niet verkregen. Een man van geheel andere
denkwijze had ’s Konings oor weten te winnen; het wettig en
openlijk herstel der dwangcultuur, die in ’t geheim nooit had
opgehouden te bestaan, was reeds in beginsel besloten. De Gene-
raal van den Bosch, reeds in October 1827 4) tot Gouverneur-
Generaal benoemd, maar door de langdurige overleggingen over
het in Ned. Indië te volgen stelsel nog lang in het Moederland
teruggehouden, was van eene met die van Elout schier geheel
overeenstemmende zienswijze allengs bekeerd tot dien gewijzigden
vorm van het oude dwangstelsel, dien hij onder den naam van
„Cultuurstelsel“ in werking bracht. De strjjd tusschen zijne
*) Van Deventer, I I . 316 vv. 2) V. d. Wijck, da Bus, 181—183.
3) Zie dit concept bij Elout, Bijdr. 1851, bl. 189. 4) V. d. Wijck, du Bus, 173.