I l t i f i t
âio.ôcfitniöperandi,
aliquahdo operad', aliquando opus effe&um,.
Magnus Bafilhis in v . I-liud'ei âliquo acci*.
pit'ur, in quit, vel qiiatenus pertinet ad eréationem | yt
e-u^idiciiTuis omnia ex Dep i vel ad générationem, vt il-
lu dyEx vtero ante luciferum genui c e f& illd d , E g ö e -
niin cx Deo exiui: vel naruraliter,yt cam dicimps , Eher-
gia y a o f t r a ex nobis e f t , fplendorfolis ex ipfo. S i igitur
. corpus Chrifti diuirium exfpiritu fönéfo e ft,nonp oïe ft
! efle e: i: eogenicumt quia quodnktumeft ex cirne j, corpus
j eft-, quod autem éx fpirirü,fpiücussneque rurfps natiirali-
! ter ex ipfo eflc,ficutenergia eius ,quoniam in fimplici 3 &
! incorpöi'ca naturacandom uatioriem fxb.it feibftantia& e-
nergia eius, relirtquitur igitur ex ipfo efle tamquam créa-
tutam ems.ldem librofecundo :S i quidem nihil fc ra ina - 1
I ne habet viitus cum iubftantia,quomodo ex creaturis, i
I q u a fuut e f f e t e - virtiuis, ad cognitionemeiusfàiSb eft ?
I via?Sin autem idem eft fubftantia acque virtus; quodvir- j
! tutçmfignaÇj (ignabitplane etiam fubftantiam. Diuinus
1 T hcodorüscognomefito ^ ^ 7 « ,ti'acfcansdi6feuin Bafilij :
Sic,mqiiit,pieintefligaturdiuinaené|giafiueQperarioa- |
renaa'*: quixi jiotius ipia per fe enetgiâ, vt non diltingu^tür
à fubftantia -, fedpdrinseandem ïationemnabeat propter
prOprietàtem fimpliciratis'i& incorporeç naturç.Maghus
Athalîafîusindif^utàtioneÀnomoei 4 inperfonaaduefr-
lxrij:Dib,inquiiuit;energiæ j imagmem. S i verojdem eft
energia atquë fubftaritik , fubftanti* ergo imago erit'fi-
lias.' Gregorius Nyflenus lit?ro X 1 1 1 . contraÈunomi,um
clariuSvlïanc fariûneiTj expltcans ,& diftinguens : Progrer
diens te rn i, i r iq a i t ÈuwomiCis, enequami ratione r c 't e
conçlufaialiamagis-iJfficiliaquam fuperiora,vt appella
t, criminain hbs intendit,mukaindigmitus, & c a lu t i-
niatus rarionem, auditofeque adea quæ amenda funt,ve-
heroenter irritato,in qiiibus quadijm accufat impie a nobis
confici,quafi hbs nonfolixm nóminationes Deo ât-cçl-,
bùcàs .a d noftras cogitationes; accommodeAus, taxées;
intérim q u a i fta. arcriburio nominacioaum,&quandeftae
quomodo fàéta, fedquaff omnes res mifeeamus, M in v4
niùn atqueidethvnigcniti fiibftantiàni.& energiam con^
dueamus , nùlla de Koc ipfo difputidpne habita, ifeqne
demonftfexto qixomodoânobis coiificiciir,vn^m & idem
elfe energiam atqyfübftantiam. Appaveqtamehéx vçrbis
Ëiinomij, quod dogma Àrianommeratdifecrnqrg i Dei
fubftantia energiam eius. Declaratautem hoc Eunonïius
iriiis quç contra Bafiliiîm magnum fcubitsAit igtmf,Non'
Oportec ëos qui Veritati credünt, fequençes fententia^a-
lioriim non cxcufîas&inconiîdetatas:?dicere vnum eiïc
eneigfàm atque fubftantiam. Adhitcidcm : Igitur iî ratio-
cohclufît voluntàtern efle energiam, nonautejn fuWla»r
riant ënergiarh, excitit auteni paths voliintate filiits vni-
gènitus-, non ad fubftantiam, fed ad energiain , quæ éift
;eriam voluntas', neceffcéflfèi'uarefiluiitifimilftudinAn-,
ac rurfus non. euro fub (lautia imago ferec iImîlûudinem, '
i fëd ehni energia. Contrh hoc autem obiiçit Baulius libre#-
(èeundo tw» «vjttftîiimtSi vnigehitus'eftimago e^çgiæ^
enérgi^ autem eftdignitàcis, dignicas verb ffibftantfe, e-,
fit vnigenitus fubi^ànriæ imago. Et Gregorius N ^ e n u s
in primo contra Eunomium : Si non e ff, in emit ,'in propria
&bftànti«x energia., quæ D eumquidçmTequitur, fi-
lium Vero operaturj-.-uis tara cçcus eft qui non videat blîl-
{phemiam eonfedtaih î Ex quibus fit manifeftum ^quod
in vnitate qvfæ lupra fiibftanriam effc,Vion eft qu(erÆdifm
aiiud fubftantia,* aliud energia;neque oportettegi mul-
tiplici fignificarione vçrbi cnergitevenergia enim hic vir-
msope randi vniuerfum celebrandaeft, quæ eft princi-
,pium om n ium ,cu iU s fubftanria eft energiiq non aurtfn
ilkenergiahiclaudanda 6 eft, quanthabitudo(cqnrinet,
velKabitudinis effeétus, vtmmque eniqi hoiatm 'eumfir
impéf feëtum,multu m ab e fti pertc«fti(fimo pringipio,eui
qui ad d it, huila alioqui re indigCntijminuit âddêndoi
Neque pium quidémerit exiftimare non idem efle f'-b“
ftantiain & énergiam , non folum'proptér ea quæ.ÀriSni
bkfpheméin filium Dei diëüiit v led quia imperfectum à-
liquid perfeCtiflîm^vnitati actnbùefe omnium foediffi-
mutu,& à ratione maxime àlienum eft. '
- V ; r . '^ — r . "
Deus*-cftfuutnpofle,& fuum efle, S< fuum operari, & non eft in eo a-
liud pofte. aliud elle, aliudop^iari. led |>ociv$ vnüs fiimplicilfimusaftus,
& yna fimplieiffima fubftaniia ac potentia.tiüéviicus,'in a fimplicibds'Sc
incoiporeis nihil ifta diiferre ) Icilicet 1'nbftanciam & energiam. Loqüitui
de lirnpiidbus & ij\corpoieis, qua: fiinc fuum.efle, cuiufmodi fimt perfo-
nx diuina:, vnaquxquc eigm eacum,eft fuiim elft', Beaftus putusj'&rtdeo
non poteft eife Deus fubicftura accidentia:iqbieftum'enim' cbiiipatatur
ad accidcQs, fleut potentia ad a&uni, in flmplici j Sc incorpdxea natura
eandeintationem fubit fubftantia & energia J idreftj^dem luntefleuHa 8c
virtus eius opcrandi; de tubftantia limplici, oux eft purus dbn$>qut fólus
Deus eft, inreiligéndum eft: lM.ut inteiiigendUin'eft quoi disitBoetius,
lormam ümplicem nonpófleelTe fubie&qp, fic interpteiatus eft S^Tho
mas 1 p.’ q;{4ln’angelo enim non eft idem clftntia eius.Sc virtus eius m-
tel^aiuaj léd potius liscc eft accideqs'i m'ateriadiberuiq in eflentia angeli
tamquam in lubie&o recepta. Indifpuiatione Anomsi, 4 Sc orthodoxi,
quz cota eft de iqgenito, Öe génico, Anomoeum vóeat Athanaftus Euno-
mium , Sc Atium, qui tilium facicbant diflimilem patri,hoc enim tignifi.
cat fiae Anomt»us.D«,iiiquitint,energise 5 injaginem ^ Quatenus
energia eft virtus Dei effeiitix, idem eft atque lubftantia DeijSffilius
eftimago enetgia Dei, flout eftinuari&biiis imago fubftann*, conlilij.vo
iuntatis, virtuiis, fiqe poten tii,& gloria,licut (y t idem Athanatius in ea
dem dilputacioue Anomoei , de qua paulo ante tneraini. VI vero accipie
bant Aiiani^tocabulum encigix Ptó virtute patris generattua ; aiebam
firifle filium in pane s-vsgi^tnuais^t, inquit Athanafius,fl Iplendor eft m
liice »■ jrtf t^TiJc^Vud eft, féftiihalitei ,.flt etiam filius,.deinde genitus éfti
inquit,filiiis pérfedlusexperfeho, & non-^o^-.rSTïAciaii.utior.ideft,
non eft proflciéndo ad perfectum adjuöus.fidut quz in feniine confine
baniur,ex impcvtVcloaJperfeftum urogtediuntut. Idciico, inquit Atlia-
naflus ,d>xit-Apoln$lus , Chara&et lubltanti.v,& non energia. Charfi&er
autenilubtianiiz non pcrflcitut proticIeiido,.fed i i ipfa.eflfcntia habet
perfedioritm: liciu homo eft charadet lubftantiz homiqis non éx ptofe-
ftuflue progrcflione.-fecl «| cu/tvstï?7«*t/r«Va7#f'id eft, exipfacadem na-
tiira lnmiana Éncrgia ieaque quzpeum fcquit®, non diffeithfubftantia
eius.l'ed idem*penitus eft,fecus'dc operattonibus, qu»nou 1'eqquntur
naturain diuiijain, fed eS voluntate^ius, & non ex natura pendent, non
aatemilia energia hialaudanda 6 eft .quam habitudo continét )id eft, \
non laud.-.mis lóeum.abeoquod fit ipfa operatio,qtiz refertur adoperan-
temDèum, Scpd Opus :hzc enim relatioeftin creatüiis, quza Deopen-
det,fleut efcatuta;8c vt accidens eft,inhsret fubiedo: vrrumque autem eft
imperfeiliotiis , 8c idee non'poteft atiribui beo, quod.ll non eft opeïatio
Ueus.yec ede opus,,quod operationc petficit.
A f V T V .
I Quoéin Vniute, quafuprafubjlantiam ejl, non oport&juarere e-
' mrgiAm i per-fe fine fubftantïa, & nonperfeexiftentém; neque
lepgttarefimuL aliud quid cum ipfa vnitate; neque -
ab ea difimguerefuam 'ener- -
giatn.
M Agnus Bafilinsin quarto libro ruy dv7tpf>i/n>iuv cap.
x x X(i. Si quis dixit perfonam fine fübftantia, nega-
uit etiam exillontiam fiibftantiae, quod enim fiibftantiam
non habet, & per fè none xiftit, fignificatnaturam, quie
noivexiftit, neque jkorfiis eft. Gregorius Ny^ïènus libro
j pnino contra EunomiumiSi ewm , inquit ,ehcrgia Dei
I naturalis ndn^exiftit per fè , & in Hac includitiffi o ^ is ex
‘ nonë xiftejte confeélum,i|alis plane haturie efle intèlli-
1 geturopus faótum, Cjualis natur^eius cahfiéqiue opus ef-
| | ft t , cögitatibne fióta e ft, quöflenimfadumeftejinon
exiilente, Öe in. eo contipetur, omnibus .manifef^m eft
'^ïon exifterc. Idem in eifdem: Effe<ftühl enith non,exi-
ftentisnonparhm demo nil rat conlccutio h.rc neceilaria-,
qüin potüis üc demonftrht.yt.neqite përpr^dièationemi
1 aicere periciilo,yacet.$icuc enim neceflario cbhfitehdum
eft efle quod ortunrdücit éx“eo qubd eft; fic coritf a , neceflario
confiteni^imeritno.neflèquodex eo quod non
eft,nafcit^r?Cum erftn ipfümnon cft,qiiömödóaliu^l
exipfc^per f t exiflet ? S i enim non eft infiibffaneia^pro-
-priaf energia /q u d Deum quideih confequitur , filium
rvèrbèfffeit j qhi^tamcïcuseft,' Vfnonyid eat, quiebla-;
I fphemia t conficiatur r Adhuc idem in eifdem: S i cnhn
qui ha*c abfurda deilftar,energiam dicit efle rem quan-
j damnon per feexiftentem, cuiuseffedum efle hliiim de-
! cernit ,dicat*ur£is; quomodo lèqiiitur ex eo quod^ion
i e ft, id quod eft ? quomodo quod nqp. exiftit pér ft , ope-
j ratur ea q ü x per ft'funt? R ^e riehturéniminlusconfer
qui quidem Dcnm qqsfenon fiiïit; ea verb quae non firnt,
caufam: efle eönim qiué funf,'öc q ü x nonexiftiincperfe
natura fua definire & circiimfcribcre ftaturam eorum
qüaèfuntj& virtus, quae öfnhem creatftram ëfti cit & creat,
.compj ehcnfaerit in eo quod fecundum propriarh rario-
neiti non otiftit. adhuc inicifderó: Haiffemis aü-
tem dignumejj: confideéationë | quomodo energie eoh-
ftquaHtur.fübftantia»: öt quid fint- ftcundum pioprianv
n&tuRkn, aliud ne ptater fubftantias,quas cónfequuntur,i
4 , ' , . ah pars ‘
Eflefubftl-l
tiz ,eft elfe |
perfeefle ||
accident
eft inelfe |
altcti.
'P^dmrcfiJ
eft* 8ti « J |
quo eft,n»
D e D iu in a fim p lic it. 55/
ah pars illarum, öceiufdem n d tu ^ ?.quod ff aliud funt:.
quomodo, & a quibus pi odu(ftä;? fin autem idfem ipfiim:;
qüomodö abfcift.pro eo quod ff mul cum eis exiliere de-
bebaht, eas extrinfecus cpnfequuntur-? vtrum neceÄitas
quasdatn naturalis cogit vt inuolunfarie ftquatur fub-
ffantiam energia, qu£ecumq;tan«Jem ea fitj ficutvftici'f-
gnem ftquitur, & vapores atque hajitns corporaillaft-
quuntur, vnde fiunt ? at non puto ipfiim dicere h o c , vt
exiftimet variam quandam rem & eqmpqfitam efle fiibftantiam
D ei,qu^ infeparabilei%e ftium fimul cogitatam
energiam habeat, vtqcqidens in fubiedjto’demonftr^ur:
ftd cam potius voluntarie & libere,excitaitamJenergia,s vt
,vi4etur, dicit per feefle.efiicere. Ecquisquodexpröui-
dentiavoluntariefitjfequidicitficutaliquideorum qax
foris ftquuntur ? ^ e q enim ftcundum communem con-
fuetudinem in h'uiufinpdi rebui hoc vocäbulum tri tum
efle cognouimus, v t energia, 3 ideft operatio laborantis
in a liq u o ,d ic a tu f ftqui Ijibörantem: nec enim fieri poteft,
vt qui altertim ab altero,difiunxit ,quoG e linquitu r,
perfeintelli^a t: immo qui energiam,ideftoperationem
dixitj firaul cpmprehediC ratiohe, quod ft cundum energiam,
id. eft,qperatiönemmiouetiir :& qhfmcminitope-
tantis, energiam, ideft operarionemfimulcum eotacite
fignificauit:fed manifeftius,’quöd dicimus, exempljs fiet.
Dicfmus quend.ifn fabrefacere,, aut a:dificare, aliudve
aliquid eprum quie talia funt, operari: vna igitur voce: &
®h^gi3hi». ideft operatiohem,& eum qui artem exereuie,
ptefvnam&eandem fubftantiam, vt rantum diuina fiibftantia
fit bonum proprie.MagnusBafilius,Bonus,inquit,
fpiritus, ficut bonus pater, & ficutb onuse x bonogeni-
tus, cuius fubftantia eft ipfa bonitas. Sandlus Gregorius
Nyflenus in libro de vita Moyfis ait: Prinuim,& pro-
prie bonum, cuius natura eft bonitas, ipft D eu s , '|uod-
iCumquqnatura 1 intelligitur, hoc e ft, & nomihatut. Et
maghus Apoftolus ;Qui cum in fotma,inquit, D ei eflet,
non rapinam arbitratus eft feefle squalem D eo. Diui-
nüs Chryfoftomusin oratione ftxta de ineomprehenfb
fic ait: Cum^ inquit, eiufdem fo rm ® j & eiufäemfigur®
efle dicit,quid aliud deelarat,quam fhbftantiam vnam fine
yll.-fcvarietate? N o n enim eft circa Deum forma, vel fk-
cics; S. Cyrillus, Forma,inquit, inDeofiubftantiaacci-
pitur a patribus, ficut ab A po fto lo : nefas enim eft,& im-
pium, in p e o , qui. in afpedlum non cadit, fbrmam dice-
re fpeciem. Dominus in Euangelio: Ego, inquit,ium re-
furredlio, & vita-. Saniftus Cyrillus in adtis fandl® & oe.-
cumemc®fext®Synodi:Sicutvnitas, in quit, non poteft
di uidiinduas vnirates ( fiquidem.vnitasinhasdiuifanon
ericvnitäs, fed d uo ) fic quod eft vnum.fumma copula-
tione, nonpoteft diuidi in d u o : alioqui non amplius erit
Deusvriiiierfi fimplex natura, fiquxdj^freft aliaprafteri-
p(um? q u ® eftin ipfi» vita. E t rurfus idem: Primum qui- 4? ^ .» hon eft fitnplex natura'-Deus vniuerforum, fed pö?
rius compofitus, Sc ex duobus conftans j fiquidem efta-
fia prater eum , q ua in co eft vita. Gregorius Nyflenus
per ft oratio repraftntauit:itavt fialterum ftparecur,non J in vitaMoyfis : En seitium eft veravitaT hop autem co-
fiibfiftäd reliquum. S. Cyrillus libro v i i . ailHe rmiam:! gno^pi non poteft :quia igitur cognitionem vincit vita vi-
Simpfox, & non pompofituaproprie&primum Deus, 6 uifica: omiiC quod cogriofcitur, non eft vita. Diuipus
amice; non ex natura & energia, tämquam alia pr lte r i- | Apoftolus: Chfiftus, inquit, Dei yirtus ,& D ei fäpientia.
pfum,-compofitusefleintelligitur,fedporiusynümquid Si^Gregorius Nyflenus libro v i i . in Cantica cantico-
efleomne.EcftnttusMaxiinasedifl&enshancrationem» | rum: Dotfiinus, inquit, natura fua id ipfuni q uod eft, v$-
Omne/Äiqüit, q uod habet aliquid fimul cogitatu-li ad ritatis,&fägiencia,&virtutisfobftantiaeff: idcirco quod
declaratiöhein fu a propria exiftentia , cotupofitum eft, I Daiiiddixit?.Ömn iain%ientia fe ciftii inteipre^atus A-
8c non fimplex pröprie.ftx hisefficitui- mamfeftum,quod | poftblüs pröphptam; ig ipfo ait omnia creataefle,-täm-
m yn itate,qua fopra fubftantiam eft, omnino abfurdum f qqam hoc Prbpheta fignificauerit vocabulo fäpientia:.
eft,energiam eius q u a omnium efficaciffiina eft,& fupra- j- Idem^Gregörius in eif3em:Qui omnium cognitionem in
quaminfinita vittutis, ponere non per fe exiftere fecun- : fe ipfo comprehenfam hab e t, cuius infinita fipientia,
dum pröpriam fiiarh ratiönem^in verfi per fe vere exiftit, | quin poriut cuius eflentia fapientiä eft. Cyrillus in T he -
niagis adhucäbfurdum,& ma^is impiumappareat,fimul | fauris: Non quia fäpientiainnobis,ielcientianon exiftfe
cum ipfa vnitatem, q u a qmnem fimplicitate m vincit,co-1 pe^ fe/»dcircoftpientia,qua in Deo eft,non per fe exiftec,
gitare, velprorfushancab hÄcdiffinguere:exiftimareque cr n - - •' -
aliud efle fiiam fiibftantia'm, aliud veto fuam energiam,
ideft, fiiam virtutem pro^riam operandi.
fed fi cohfiteris noti efle natura noftra Deum,plane con-
fiterisjomnia quaeiiis funt,non efle'ex noftris: fed potius
noftra fuperanjt^ac tantum fuperant, quantum fuperant
Sc differuntfecuhdumrarionem fubftantia. Exquibus fit
manifeftum, quodin vnitate, q u a fupra fubftantiam eft,
rieqrii bonitas ipfius,neque forma ipfius,neq; vita ipfius,
Scholia.
Energia r proprie vocatur opèratio, quzconlequiturnaturam.quz eft
^ xitt’f ~
H M | M M jH R . T W H B nequefapiefttia, heq^ virtus ipfius aliaquadarhfimt pravircusOptiandi.
quzeltmDeoinnnica. Auaniemmenersiam. liaeope- /T.UiX : r • • - i . • 1 .
rationem Dci natutalem i fubftantia diftinguebant, 8t filium aiebantefa *PhUS: quin potIUS h a c OlTlllia vnica C1US
fubftantia Dei, fed ex energia eius, id eft,ex virtute generatiua:
at in Deo omiiequod eft.Deus eft, quia eftaftus purus;non licut in ange-
tis,qui,vt ait Dionylius in poeleftihierarchia, diuiduntur in fubftantiam,
yirtutJsin.Sc opera tionein: vnd e aliud eft in eis fubftan tia ; aliud virtus in-
telligendi, aliud intelleiftio: Deus vero eft fua-intelle&io; 8c (iia virtus,Vt
neque per pezdicationem z dicere periculo vacet) quia in Deo dicimus -
elfe fapientiam,bonitarem,luftitiam,8c aliä'huiurmqcli^oiiquodperef
fehtiam aiiud 131 in alio, quin potius idefn eft qu«# eft, & in quo eft, fed-,
per przd^cationem fic loquimur nulloperUWo. Vt eniA au Cyrillus in
Thefaua' libro z.cdp. t. multa de patre 8c filio. diuinz feripturz przdicant,
neque tarnen diuerlitas nominum diuerftcatem fubftan^tiz ofteiftlit, nec
vlladilfimilitudo cflentizinter pdtrem 8e filium intelligitur, atprzdicare
.filium efle gemtuin ex non exiftentc, neque fiequidemä petiAlo vacar,
qui enim fic p rzdieat, confequentet difturus eft non exifteregenitum;
aut genitum efle perfeftiotem genitore In iis 3’ quz ad aliquiddicuntur,
non nabet locum alter um alcerum confequi, fed vtrumque fimul efle, 8r(
fimul tolli.de idcirco ide operatione quz eft habitudo.non proprie dicitui
energia.
C a p v t V I . * *
'9 - * »
Quod in vnitate Trinitatis non oportet querere aliud fubftantiam
,. & aliud bonitatem: nec aliudformam, & aliudfub-
ftantiamiiyc aliud vitam, velfapientianiy vel virtutem
, aliud vero fubftantiam
* eiufdem. \
- •
DO minhs in Euangelio ait: Nemo boriiis, nifi vnus
Deus. S. CyrilhiSihThefaurislibro x « i . cap^xi v,
Qhpmo4ö »inquit,eftvnusb.onus,vtipfeteftatur?qpmfubflanriafunt.
A |
*Quoffcunque natura r intelligitur,hoc eft, 8c hominatur.J Quid natu-
rafit Deijg. intelliginonporeftjnec hic’Gtegotius contradicit , qui in eo-
dem l.bro ait ; Quid dporteatfoliimdeDeo cognofiiere, Icilicet nihil eo-
rum elTeouzhumana mens cognofcere poteft. Significat igitut hie Gregorius
oxum ex creaturis, quas intelligiinus.intcligi quodfit,8c illa efle
lecundum caufpm,eftb'perfediones nominibits Dei fignificatasDeo pro-
piie, Si prius, % eflentialiter conuenire,8c a creaturisparticiparicertum
eft,8c in ea excellentia,inqua Deo conueniun(,no pofle a nobis intelligi.
m C a p v t V I I .
• * »
Quod in vnitate, quafupra fubftantiam eftmoneft queren dum à-
liud efle cognitionem eius, vel charitatem eius, velpule hritudinem
- eius, velmmortalitatem eius, &alia eiufdem : aliud vero
® ftmgularem eiusfubftantiam, & exiftentiant
fupraquam diuinam.
SA n t e Cyrillus in Thefeuris libro x x x i v. Deumefi
fe fimplicem, Sc ccftnpofirionis expertem omnes fatc-
bu^tur, abfiirdum igicur eft dicere habere eum huiufino-
di cognitionemfui, qualem n o s, etenimfialmdeftipfe ÿ
8c aliud prater ipfum cognitio in ipfo,compofitus e ft, Sc
nonfimplex,at quia fimplex eöfeffiohe omnium eftrnon
_____ - * t » _ «Aalihhprætej:ip fo ^ o g a fr io in ip fo f'hos'aarihnÉon
pe quia feh&a Tri^icas in ynam diuinitatem redit pro- \ f ic , fumus enim aliquid proprie fechndum fubftantiam,
Bibliotb.Verfiat.Tom.il. I T" * r Ä a a I infub-
F