■ Apoc, io.
I .C tr i).c
Iof.6. \
mnes à feruitute laxaret : vniuer{alisïVoftrælibërtàris,quæ I
•poft temporis finénlfperaturjtÿpüsibiçonfidérâridus eft.
Nam necalicuiusnoftru plena libertâsdicipbteftv donee
qUodinterim animâbusnoftris trrbuiïûryeri'àmin cbfpo-
ribus noftris cortuptionefublatapè&ciaturi Quomôdo-
cuq; igi tur fe habeat hæc vmbraticalegis ttâditiô, fflànife-
ftüm eft q» nobis férüïat*.8tnoftræ libettâris,quæ àutfingü-
Hs hobispoft moftéfticonFertur,autoriVnib’.paritétirrfifte
4èrnâtür,ty pum ger-ar.Sic 8c de hoc quift^uagefimo ânnb,
quod fuperius dixittms ipfùm efle, q eftdc qüâdrâgefimus
nonus : quoriîam annus quiin feptem ïèjitimanis vltimus
eft^cüm ad pràecédèntelnittbiie'ü reljfexërisyab ipfo'quinquagefimusèrit.
Scirnusquendam^uiiftadi{reriût*aliter
fertfifle : & poft [quâdtâgefimü nonurn, quiB^riagefimum
addidi fle. Sed qupniàm lex hoc aperte nbAdjlc^nit^néç
iplè Iudçorüm hiftbnographus hpc déclarât ïôfephus>vbi
îiancîegislanófcioncm commémorât : qua cbnfideratibne
permoti,ihhanc partem potius nôftræ deflexerimüs difH-
mtionisaflcnfum,vt in quaclragèfimo nbri o &iri:qüiri qua-
gefimb,' non nifi vnum annum inteUigfcremus, ficut diiftü
èft fuperius : ne fcîlicet duo anni vaCatibriis proximæ fibi
fuccèderétj&filij Ifrâelex mefle fèxtiariniinvlrimàfèpri-
manajnbnvlqueàdttonümannum, quod Deum prdmî-
fiffe fupralegitut ; fed vfq; ad decirrium,neceflario vi<ftum
acciperent. Hoctâmendicentës,meUüsfentientibus nbri
præiudicamus: fed fiquisexmàhifefta aUtdritate nos do-
cuerit, duosîllos fùiflèanrcôs, ribrivhüin, gracias agemùs.
Nos Vëro quod nobis vifum eft,ideo fecuri prbtulimusrqa
in myfterio, vbi tota îeétidnis KuiiiS Vtilitàs collocata eft,
patum diftat, vtrum vnüs autduo füërint anni, quadfâge-
fimufnonus 8c qüinqüagefimus.Naril qui duos dixit,qua-
dragefimumnonum.ad temporum retüllt coftfunimàtiô-
riem : quando fcîlicet Chrifto defceridèritè, müridi ctit finis,&
rmortuorum refurreétio gerieràlisi Clângôrem vero
buccinæde quadicitur,vtillo arino clâhgàntbücCiria mc-
le'feptitri a,friperiliatuba intèrpretatüs eft, quæ in ApoCa-
lypfiïoattnis (èptimo Angelo tribuitrif, ÔC per Apoftolüm
nouifli ma diâa eft tuba, in qua omnes refiltgerhüs: canet e-
nim tubd,& ttiortui refiurgehtïncorrupti. Quod tàmen fcrfptu-
râ contra dicére videtur,8c nobifeum potius facerejbucci-
narurà clangorem iubileo tribuens, vbi facer do tes iuben-
rur circuirelericho :&clanganty inquit,fr«cri»w quuruni vfius
Ê^t»iH&i/eo.Porroqùinqüagefimum,illamviramintelleXiti
qui» poft magnutti iudiciüm fecuturàeft,iam fanóris ad re-
gftum translatiSj&qnûdhic fperauerantaïTecùtis.Nds âu-
tètn qui eüdem efle quinquàgèfimum diximus 8c quâdrà-
gëfimurrinonum, per Kuncvnum hoc tdtum intelleXimus
fignificâtum » q> illë pérduos : vitam fcilicet quæ àrefurre-
(ftione incipit,& poftea finem rio accipit. Vride cüm iri ïpi-
ritali interpretation communis fit noftër-intelle6tus,par-
uipendenaum eft quod in litera diiîentimustquiaipfius li-
teræ diuet fitatem,ad vrium îfiyfterij finem referimùs.Hâlc
idcirco prolixins jplectrtifiimus, vt excufkrosreddetemüs
rioSjficubi forte ludaicam literamriph'àd plerium iriüefti-
garepotuimüs.* quæ njultis in locis & muîtuiri fudofis af-
rettinueniendaj&pàrumvtilitatisinuenta^Nuncad^ropofitfim
reUertamut.De ferüo Hebræo loqüens feriptura,
quiVëndidit le peregrino : Siipfèyiaqnitipotuerityredimetfti
fuppuidtis dunt a x at dtihis à tempore venditiönisfuk-ppfe in annum
iubileum ; & pecunia qua venditus/uerat, iuxtadnnorunumerum
&tationetn mercenarij,fupputata.Sipluresfuerintanni quirema-
nentvfqueadiubileum,fecundum bos téddet&pretiü. Éifdutup/o-
net rattonemcumeoiuxrdanttofumnurtierUtn: &reddei#ntpt‘<iti
quodreliquumeftannorutnquibUsdntefeiuiuit,mercedibitsitnpu-•
f<*f».Notetdiligens lector,quodde ftliiislcrui redemptio-
ne qui le Hebræo verididit, omnitlo tacétur, borium eft e1
nim fiiuftis fùbditi perfeueremus: qui vetoab alierioem-
ptuseftj fuadetur vt ftpOtuerit, redimat fe.iriimici qfiippé
lerüitus quantocius fugienda ëft,öctfoXiaVeriditio rédèm-
ptione caflanda. Porro redéptionis huius eadem ratio eft,
quæ fupërius 8c agrotum. Qtûeriimlibett'âté fuam^vultre-
cipere,neceflc eftvtpeçuniam inimici,vbluptatem fcilicet,
qua male illeâms le diftraxerat , rèiÿciatâ'fe, Ac d ingo illius
coilum excutiat. Seruatur aüt in reftituenda pecunia tem-
porisratio, vt quantum tranfadætemptfsëxigit ieruitutis,
non teftitUat : reftituatVeropartemaliquâmventuritein- 1
porisjinquo liber efledefiderat, Quanditi nàriqvperegri- |
no huiefubditus fuit, voluptate vlus vél potius abufuaeft,
ad quamèiusfuggeftione pèrtteuir, eX quo autèm peruet-
fo huiergnunciat Domirio, 8c pbcuniæ fimul renunciabit
quam aft illopercepit. Sequitur: .w
No» affliget eufnvtolenter in tonjpettu tuo<
Violenter ÿinqüit, non dffligeteum, vt fcilicet fi ille fe redi-
metévolrieritjifteViolentâeuht opprimât leruitüte. -Non
igïtùr viôlentûs êrit illi inconfpCiftu tuo lid eft,nó hoc pa-
tieris quantum iri te eft, vt frater tuus libertatem quæcens^
ininftæ dàmnatiohis neceflicatem fuftinéat. Quodëtiart^;
nobis obfertrandum eft. Si ehim fcatrem noftrum libe^a^
tis amor fucccnderit, pró viribiK concurrere nosoportët,’
Vtpudédam dominattOnèmëffugere,8c natüræfuædigni-
tatem valcatrefôrmate.Quitarnen ad plênam hon potue-
riftt libertatem pertingéee» quid deillis Doittinus decer*
nat, protîrius fubinfermr;
Quodfi per bac redimi non poterit > dnnoiubtteoegredietur cuni
liber is finis, i
Si noMpôterif ,inquit:non,fi noluerit. Namqiiihicliber-.
tatem nôâppetit,nec in iubileo ad earn egcdTarus ^ft. Qui
ycrOeonatur quantum potéft,etiam-fiplene hic^flam ob-
tinere non poflit ï iubileils Cum verterit ,conatüsilliusim-
plebit. Beats enim qui efiuriunt& fitiuntiufiitiamÿuoniam ipfi
fiaturabuntur. His igitur libertas implenda promittitur, qui
hoftis antiqtyrannidem deteftates, licet hoc bonum per-
ficete nondu m valeanr,vt Deotàmen foli fubditi lint, pro
vitibusélaborant. Ex quorum petfonaper Apoftolüm di-
citutiMentefieruiolegiDei carneautemlegipeccàti. DequibuS
etiamhic fubditur:
Metfiuntenimfieruifilÿlfirael, quos eduxidetetra Aegypti.
Deiitaque ferifl.quosipfe eduxit de terra Ægypti, de il-
lo fcilicettênebrofo profundo, de quo feripeumeft.Impius
CUtn venerit inprofundum malorum, contemnit : ad terræ fandæ
libertatem tédpntes, nonnunquam occutrente Àmalechj
ideft, pôpulpiambente j turba videlicétcarnalium Volu-
ptàtüm,quæ tCrram larabere fetnper quærit,in hocitinere
retatdarttur.Sed licet fæpiùs vttlnerentur, licet nhrtc vincii
riunc vincere videantur.fi tâmen Domino fuo fidetnfaam
feruant, vt in certamine petleüerantes, nunquam fe hofti-
busvi<5tostradant: fedàutfottiterrefiftantvitijsj àutfuis
vulneribus congrüüm poenitentiç medicamentum proui-
deant, quamüis p.tatæ opacislibertatem inhacfotfitanyi-
taminime confequantut,riecpeccati prorfiis effugiat fer-
uifûtem: fperamus tamen de illius miiêticôrdiajCUidëuo-
tiperftiteruttCj&re<fteagcndo,8ccommiflàplangèndo,qa
poft h«ius carnis depblitionëmiubileum ftium inueniét:
in quo rie c peccatoi um,quibus dole rites per infirmitatem
ceflerunt,Veniafraudabüntur} &rdiudeftderatæ libertati
reftituentür. Quia véro hæ'C omriialub figura fer uanda fit '
lijs Ifrael tradita funt, ûeC tàmen in figuris ferriire, fed fai-
tem in præcefvtisminoribusjipfius quoque iuftifiç participes
fieri neceflarium habebant i riunc qüod fine figura au^
diant ponitur,cüm fübïnfertur.
Ëgo Dominai Deus vèfier. Nonfacietlsiàolum,necficuiptilé,net
titulos erigetis : nec infigneni lapidemponetis interravèjtra j vtad-
otetiseUm. Ego ett'mfiuniDomtnUs Deus vefier.
Tüonfiacietis, inquit, idolumnecficulptile : tartqtfâmàliiid fit
idolum,aliud fculptile. Sed ficut iam fupra notauimus,te-
fte beâto Auguftino,8ccôniuh(ftiôcopulatiuâ,aliquando
no aiiudadiûgit, lèd quod di£fcum eft exponit. Cum enim
præmififlet,nôHfdcietisïdolum .‘ vcdiuerlâidolôrum genera
demonftçarêt ^necficulptiley inquicynectituloserigetis. Tituli
quippé, id eft ; ftatuæin memôriam aliquorum hominum
erigi folebant, ficut de Abfalom feriptum eft, qüodetc,xe-
ritfibicumadhucviueretjtituhimift valle regis,in memo-
riam fui nominis:quam ftatüam marmorcâ Iofephus fuifl’e
teftatur. Sicutcrgoîculptile aliquod non eft adorandum
propterCe,tanquatri ipfumDeus fit,fie nec homo mortuus
in imagine aliqua colendùs eft. Edi enimd Chriftianis hot
trio colitur,Deuspotius inillovencraturjSedquoniam et-
iam moles aliqua velnaturalis corporum pulchricudo,tuc
temporis ab iniipientibus admirationi habitaÔCpro Dëo
venerata eft,ficut nonnulli vcl capita magnorUm fluminü,
Prou. i8. :
Lêtritici
câp.^XVL i
z.Peg 18.
A
f bil.)-
B
Exod. 1.
Cor. i).
G
pfalm.67.
torn. 14.
loan 3.
D
vel procerasarbores coluifle dicuntur ,etiam hoegenusi-
d ol olatr iae p r oh ibetur, cum^d|citur tHecinfignem tap idem po-
netis in terra vefira, vtadoretis eüni. Sequitur:
‘ Cufiodirefiabbatamea,& pauetefianctuariutnmeum. EgoDo-
minus
Hoc 8c luperius praeceperat: led vt eadem repetantür^
Tefte Apoftplo,quibufdam necefl^rium eft.' Vnde 8calius
quidam demundi huius fapientibus :Pracepta, inquit,^««-
bufidam tradenda^quibufidam inculcandafiunt. Sedquoniatn ad
prasceptorum oblèruationemi&.remunerationis fpesdcyl-
rionis timor,qui tranfgreflbrib us proponiturjedam negli-
gen tium torporem exufcitatuu ftu m erat vt poft mulfa qu$
tradita luntcuftodienda, iamiuxtafinem yoluminis do-
ceremur, quid obedientibus prasmij, quive contemptori--
bus fupplicij feruaretur. bide eft ergo quod fubinfcrcur,
Domino dicente:
Quid diuinispraceptis obteniperdntes prmij
■ confiequantur.
* G A P; V I I I .
^ t inpyateptis meis ambuldueritis,&mandata ntea cuftodieritis,
vt incipiamds,poftmodum vtabundemiis magisyproficie-
tibus multiplicatur.Sic poft Chrifti refurre^jonem datus
dicicurSpititus lanétus Apoftolis, nori vt haberent quern
prius non habuerant, fea vcmagisilloabundarent quern
ptius acceperant. Et hic igitut cùftodientibiis d i uina ptæcepta,
pluuia promittitur gratiæfpiritualis.-cUiusquidem
iam participes erant, fi quæ Deus pricipit, faciebatlt,: ipfa
t^me obedientia quamnobis gratia cdrttulit.eiuldem gra-
tiæ nobis iricrementum acquirit.Dicat ergo -.Dabovobisplu-
uias temporibusfinis,& terragignetgerMenfiùum. Terra ifta,mes
hominis eft : quæ|filcepca pluuia coelefti, gignit fiium ger-
men, quando Spititu fan£toimpinguatai bene âgëndi cô
cipitvoluntatem. Qtxia verpçharitâsquæperlpiritü cori-
fertur,8c b ona 8cbetfîgna eft; 8c fibi qiiippe confulit,ÔC fiximis
feimpédit :poftterrægermiriationem,ârborum frU-
<%ï$ promittitur, cum fufiinfertur : EtpoMisarboresreplebun-
tur. Iri arbore; & vmbra eft quæ à folis ardore protegit , 8c
frudusquipafcit.Arboreftigiturfruétifera,qui%ispro-
ximisindigentibus &fru£tum fH^liberalitatis,&vmbram
exhibëtproteâ:ionis.VndeDominusChriftuS,quia fingu-
lariter noSÔCabhoftib.protegit,Scfpofruéiunutrit; malus
in Cannois nominatur, dicentefponla : SÏçut malusin-
ter lignafiyluarum, fie amicus meut in médiofiltorum. Pomisigi-
&pceritiseaJabovobispluuiastemporibusfiuisi& terragignet 1 turiftistanto magisreplemur, quanto nobisamplior cori-
firuttumfiuum, &pomisarboresreplebtintur. fertur gratia, & huberius hacc pluuia mtnribus rloftris im-
HxcomniafiIudaiceintelligatur,manifeftafuunQuia | funditur. Quoniamautemquicontinentfaftusiufiitia,apprey.
eroetiaraipfiinfcripturahabentqqpdcapiant * 8ccom-
petentibds fibipromiflis, vt Deoferuiant, excitarkurtap-
par^qidiuinalapientiacum eisloquensjquaficupn pueris
agitquibuspomapromittit.Sedquidmirum fiinferiptu-
ris iftisfiefapiant, vel potius fiedefipiant , qui Moylenin
fifcellalcirpea tanquam paruulum concluferunt, dum cx-
leftes illius fenfus) ad liters inftrmitatem pderiliter redu
Xerunt ? Sufcipiaturergo Moyles.ifte proieiftus a luis j i fi-
lia Pharaonis: 8c honore regio fublimatusjoftendat nobis
faciemfuath; 8c linguam illam,qua cumDeo loquebatur,
nobisa.pes:ia.t:qmzcumejfiem,inqaitiparuulusfioquebarvtpar-
uidus: quando autemfattjufium vir ,j euacuaui qua er ant paruuli.
Dicat igi tur :Siinprdceptis meis ambulaueritis, & mandatd mea
cuflodserttis, &feceritis ea. fic enim cuftodiuntur, fi opere co-
pieantur. Dabdvobispluuiastemporibusfiuis,& terragignetgeraten
fiuum. PluuiaiftavifibitiSiSe bonis 8c malis communis
eft. Sed eft quaedam pluuia> quam folinoueruntiufli, de
qualcriptumeft: PluuiamvaluntariamfegfegabisDeus baredi-
tatitua. H s c Spiritus lamfti perfufio intelligitur, cuius et-
iam abundantia fluminis nomine defignatur,Domino diJ
c e n t e ^ n « me credit, flumina de venire eiusfluent aquaVim.
Hoc autem dixit defpirituTquem accepturi erant credfen-
tes in cum. Hancigitur pluuiam,hunc fpiritualem rorem,
qui abillisfolisfentitur, quorum mensirtterius inebria-
tur, piromittitDeüs obtempetantibusfibi: ficut etiam in
Euangelio legimus,Domino dicente 1Si diligitis me,mandd-
ta medfieruate: & egorogabo pattern ,& aliumparacletum dab it
Vobis. Datutautem plüuiaifta temporibus fqis: quia nonnun
quam vtiliter fufitrahitur Spiritus fandti gratia, vt homo
fibi reli<ftus,quid pec fe poflic intelligan8c iter urn tem-
peftiue red ditur, ne vfquequaque defertusintereat; Vnde
l’criptum eft: Spiritus vbi vultjpirat, & vocem eius audis,fied ne*
fids vndeveniat, autquo vadat. Poftquam autem Dominus
hancfuauitatem nobis infudetit, cotinuo terra noftvada-
bit frubtum fuum,&rra vero quae pi uuiam iftam nonfufei-
pit,nunquamiuftinsfru(ftum gignit.Qu^ri tarnen pdteft,
cum fine ifta gratia nemo ptscep.risillius obtßperare pol-
fit , nec obedientisfrubtum afferre: quid eft quod vt hanc
gratiam percipiamus, ipfe nos hortatur, vt prscepta illius
laceredebcamus? Sedhincdaturintelligi, qaprimo c,um
labore feruiendum eftei < dum adhuc nobis vetus coniue-
tudo refiftit,8c carnalis appetitus impugnat nos,nec expu-
gnat.: poftea vero dum paulatim caro deficit ScIpititus co-
ualefcic, dum carnalis voluptas ficcatur, 8c pluuia coeleftis
nobis infunditur: tranfit lab or in iucrindicatem, Scobler-
uatio mandatorumDei,magnam nobis exhibet delebla-
tionem. Nec tarnen crederidum eft,quod fairem ad labo*
rem fiium finegratiaipfiulfurgerepoffimus; iri omnibus
enipa mifericor dia eius prsuenic nos; led qus primodacur
henditiUam, tucunditatem&exultationem ipfiathefaurixatfiuper
e«j»,aptefubiungioir:, 5
Etapprehendet mefiium tritura VindemiaM.
Nihibquippe laetius bona confcienria.Melfiuhi ergo tritura
vindemiatri apprehendit, quando anima quæ le prb
Deo laboraflè , 8c multorum operurnlèàpud Deùmrc-
colit meritum collocaflè, ex bonofusconfcientiæ Ipiïi-
tualem lætitiam eôneipit : gaudïum verb quod de traril-
aâiis habetur laboribus $ ad perlèuerandum nos excitat:8c
vt nouositerumfubeamus, defideriumnoftrum inflam-
mati Vnde 8c fubditur: *
Et vtndèmia occupabitfieinentem.
Omnis bonaaéfcio,âcmeffis8cfemén eft. Vbi enim femé
eft verbum Dei,8c ager noftræ mentis hoc femine fulcepto
bene, agendi germinat concupilcentiam, huiufmodi ger-
men tanquam ad meflis fiiæperu‘enitmâturiiatemi . cum
famftadeliberatioadpropofitçaôkioriislèpcouchitexecu-
tionem.Qi^iaveroEonisoperib.lanélorum mercésaDeo
^^^.tuitur,ipfum opus tanquâ femen eft,8cretrib'utiofem-
p^prna nieflis illius eft. Vindemiam igiturmefiis fequitur,
cum iuGunditas quam de trarifinftis laboribus mens noftra
concipit,adalia agéda hosptrahit : vt multiplicato lèriaine
a&ioni^multiplicetureciâmelfisrecributibnis.Sequituf:
Et eomedetispanefn vefirum in fiafflritate ,& abfiquepauore ba-
bitabttisin terra veftra.
Quamuis deliciælpiritales magis hic bonos fatient jqua
reprobos quælibet carnalium amuentia voluptatüm : pleJ
na tamen iuftorum latietasin f uturü differcur * cum ex Dei
participation replebunturin bonis ipforum defideria, qa
tunefiatïabor,\n<fixit,cumapparueritgloriatua. Sic 8c quoddi-
dum e abfiquèpauore ifkbitabitïs in terrdveftra, ad æ tern am
magis perrinet vitam : quia licet- làn&i 8c Dei præfumentés ]
auxilio,multam fibi fumant fidueiam, iuxta iWaà'.Dominus1
mihiadiutorefi {non timebo quid fdeiat mihihomo: quan diü ta -!
men in medio laqueorumingrediun tur »audiùrttab Apo-1
ftolo : Gum timoré & trémore veftram fialutemoperamini, 8c ali-
bilegfiur,Bfc**w homo quifiemperefipauidtts.Poftquam autem '
Ierufalem cælëftisferasDominusconfortabitj ponenso-
riinesfines îlliijspacem; tune vereabfquepàuotefilij eius
in illahabitabunc, quando nulliris in fe ^ io n is aduerfæ
moleftiam fuftinebunt.- Vride 8chicaptjHbngitur:
Dabopacem infinibus vefiris : dormieds,&mnerit çp exterreat.
Additurque;
Auferam malas beftias^&gladius non tranfibitterminos vejlros.
Quæfimt malæ beftiæ, nifi ipiritus'maligni, qui bëftia-
liter contra nos læuiurit î Ifte ergo per Ghrifti gratiam nüc
auîëruntur a cordîbus fidelium , veilla vlterius nompof*
fideant, quiaprinceps mundi huius cumfatellitibus fuis
eijcitur foras: lèd tamen foras mifli, p ugnas moucnt;iu-
Eccli. 15*
Pfalm lo t.
P/altH.iS.
Preu.iZ,
Pfalz»