T faim.h.
P fiU i. '
Exod. ).
Dionyfiut
Alexandri-
nus fcholia
etiam in
Dionyfium
Areojpagitâ
a,p c
4.86
& p cE raKnm m ,« iuram en ra , « .1 y 'fe fi3 em am b u lam u s ,8 a io n p e r fp e a em .H o cp ?d a n is
eiulmodi. l au a o l.BafiliuscumperfpeaumhabBtecUlu<l>mqmt,&-
Ex Scboliu S. Maximi. I cie ad faciem, & perfcifte cognofcere in futuro k o i l o di-
Itao I inquit,modi)Qnpd duobus modis Uudatuz Deus,ant tamquam j onis reddendu efte promiflum efhnunc ver&,ht licetPau-
fimilis omnibus (omnia enimin ipfoconfiftunc,) aut tamquam dilfimilis ■ P. ■ i • p erruS, videt quidem VCie qUJE videt, S c nonral-
; remquodexpaccceft,nuncgratoammoaccipiea«iquod
cft potiffimumDeidonum, faeere fclhcet angelosfc &nftos homines» Gregorius Theologus: Qupcirca, mqUlt, omnemCOglU- j
quoad fieri poteft*D.eos quofdam, ficut fciiptum eft: Ego aixiiOiieitis.cc ° ___ i » m At» Hen nahpfiir. nihil luma Tiiem,^. I
iUud:Dcus deoium in Sion,Si«fXl*i. «ague dicit,quaG itS t ee^%armi W-
cainus nos Deum deoium, vt Dauid dicir,8c 3 fubftatiam lau^autjvt cum
diett fcriptuia in Exodo: Ego fum qui fum 5 8c qui eftjmifitnie, “ J
PI. 103 Tu autem idem ipie es, cctto r 2 «»«*, H&4 T* 0 ,'n f * m * 70
«&d y ,>™*<>iitn v 7r« z&> dicamusnos more noftrd. abefle enim Sc
cnteducitui effentia, qui ell exiftentia, hoc eft.exiftcns fubftanua, aeci-
deus enim non eft i t fed cft,«*on eft eX.ftentia, fed in
cxiftentia. 4 ratiocinationem. ) Non fie dicit.quod velit Ggnificare effe
Deum rationalem,tamquam participein ratioms, qui eft totus tplapit le
fubfiftens iatiO,quandoq; veto s diffimilibusjDilfimilia vocat, quia quae
noea.'.ter de Deo dicuntur, noii quid fit, fed quid boil fit, declarant.«'in
Ttrbque geneie_)id cft,in foimatione figuiatiofais fub fenfum cadcntisj 8c
infoimationcnanslatipnis cadcntis fubintclligentiam.
C a p v t I I .
Quod Theologia demonfiratiua,qu& videtureffefine integumentöy
per, typos nobis êffîôtos procedit.
\ / Agnqs Dionyflusinepift.adTitum,Quod,inquit, iVl huiufmodi incégumccà c^gnata ùaturç nbftrç funt*
declarant etiam qiii audita àpetta 1 Théölp gia fine inuo-
lucris, effingunt infe ty|>um quendam,c[ui eosad inte^litionem
Paulus quæ in terrade D eo habetur, nihilfiipra
quam fpecula & acnigmata eile ponit> vtpote in minutis
imaginibus veritatis iocataöi. Et itenim idem in oratione
de conftituendis epifcopis •• Ecquis1 eft, inquit, qui in tam
fublime pöteft ferri, vt Paulum æquet? Sc tarnen videre fe
dicit per aïnigmà , & fore tempus cum facie ad faciem vi~
debit. Etrürfusin eademoratione: QuOmodo, inquit,
fenfiis in eodem manet,& id quodforis eft,attraliit? quo-
modo mens in te manet, & in alia mente verbum gigmtf
quo modo verbo notio dat Ut ? S i nihil horumintelligen-
tiacompréhenfiim habes h om o , comprehendes autem
forte aliquahdo, cllip recipies quod perïeólumeft : Vide-
b o , inquit, ccelos opera digitöru tuorum ; vt fiilpicemur,
quæ nunc videntur,non eflè ipfam ve«tatem, fedfimu k-
chraveritatisj quomodo D eü ,id qu od e ft,& quantuseft,
nolle te exiftimas? A d hæc, magnus Dionyfius in ep iltad
Titum : A tqui nee in fandiffimis myfterijs fan d i magiltn
Ëuangelicæaut Mofaicæ difciplinæi fymbolis,in quibus
Deus reprçfentabatur.abllinueruntiquinpotius vide mus
gentiam dm T h ep Iq g u ! quim’ d ix ï. a<Macat: & ip Set f .i angelos Ômm?an<âirate glenosper ænigmataies dimquo
q-, 1 mundi qui cernitur fabrica inuifibilibus Dei ob-
d u d à eft,ficut Paulus ,&ip fa 5 veritas teftatur. Alter ver 6
Dipnyfius hæc edifierens ait,eos qui apertäT^ieologiami
& velis nudam audierunt,4 typos cogitatione fua for raas
nas tóyfiice promére 5 & Iètum in parabolTs de diuinis io -
q u i, àc deifica & à Deo fa d a facramcntaper typos panxs
& \%ii tradere.Par enim erat, vt non folum lanâfc k n d o -
rum lêruata eflènt, ne èa vulgus hominu pollueretjlèdvt
ip kvitahun àanà ,quæincorpo rèafimul&çorpo rea eft,
Ai* , ™ lucemdiuinæ cognitioms conüementer fibi caperet; &
earn partem animæ, quæ à patiendi extrinfecus necelütate
i libera elh id eft mentem, contemplandis fimplicibus,
& intra imagines Deum repræfentanteS,abditis Sç alte re-
conditis deftinaret & attribüeretjillam véro partem ani-
! mæ.quæ ne ceffitati patiendi vimexternam fubiedaeft,vt
efficitur quod antéa did um eft, typos elïè St
imagines ca etiam quæ aperte nôbis & fine velis ol^tenriS
in feriptura làn d ad e Deo dicuntur,quamuis demonftra^
tiue dicantür affirmando.
Scholia. e
ludita aperta Theoiogia ; Excmplum fit qood feriptum cftin namræeiusconuenit aptaret,& in diuinilfimas res per tymanifeftum
Hiwfccu^de'ns'qiw'apcrtcdixft DominiJfine Ȇo typo am integumen-
to,q uomodo populum Ifiaelfibiadiunxiffct, 8ê quomodo proptcipçcea*
ta ellet puuiendos, & de lumbaii, in quo tamquam in çypo effifto voluit,
vtHieremia» fupplicium de populo îliaelfumendum , ôcfuamcumillo
populo coniunâionem magis adbùc intelligctet, meliusqj aliis expone-
iet. Et dixirDominus ad me : Sùrgc, 8cVade ad Éuphràten -, 8c toile inde
lu rabate.q uod prxcepi tibi vt ablcondetes illud ibLEt abii ad EuphratoU,
& foditSc tuli lumbate de loco vbi abfcondciàm illud3Sc eçcc cot^uttuti
rat lumbate,ita vt uulli vlui aptum effet. Et facluin eft verbutn Domini ad
m^dicens:H*c dicit Dolninus: Sic putrefeete feciam luperbiàin Iuda, 8c
fupetbiam Hicrufalem multam,8c paulo poft:Et élût ficut lumbare iÿud,
quod nulli vîiri aptum eft.Sicùt eniin adhxtet iùmbaie ad lumbos gici, fie
agglutinauimibiomnemdomûm lfrael, 8comnemdomumïuda, dicit
Dominus,vt effent mihi in populum,& in nomen.Ôc in laudem 8c in glô-
riam,8c non audierunt,8c qu* fequuntur Ftequentia funt huiufmodi ex-
empla in prophetis de aperta Theoiogia^ 8c de typis fitie fymbolfc ad earn
adhibitis, ipfius 2 mundi qui cernitur )J?abrica mundi quodammodo vi-
ccm fymbolorum tenet, vt notauitfanélus Maximus, 8c ip(a 3 vei^iS teftaturjChriftum
dicit^jui in Eiwngelio multa.qiz* ad Theologiàm aper-
tam 8c demonftrantem pertinent, per fymbola 8c parabolas loquebatur,
vndè Nicodemo dixit,vt Facbimerus Dionyfii paraphtaffis oblëtuauit: Si •
tertena dixi Vobis,8t non cteditis, quomodo fi dixero vobis coeleftia, cre-
detià î vtpeiiudeât hoc, vt mihi quidem videtur, ac.fi diceret; Si coeleftia
je diuina dixi vohis periymbola corporea.Sc naturx veftras cognât» U
familiaiia,8cnon cteditis, vtcredeûdo intelligàtis;quomodo fi dixeroÿo-
bis coeleftia abfque iftis imaginibus vobis notis.ciedetisî Dpcuerat enim
Dominus tàicodemuifiexemplo venti de opetatione occulta 8c fpirituali
cteatuiam ex aqua 8c Spiritu lanfto tegeneranté,vbi vocem tantum audi-
mus»;Ego te baptizo in nominè Partis, 8c Filii,8t Soititus findij fed quomodo
6petet-ur,àut vndè incipiàt,8e vbi definat,nefcimùs;vc in ven to, qui
eft,vt ait idem Dionyfius in eàp.ii coeleftis hietar, imago 8c typus diuin*
opetationis propter proprietates venti quas ibidèmDionyfius notauit,vbi
etiam locum Euangelii citât,SpiiUusybi vult jTyïrat.+iyposJvt Déum effê
trinum 8c vnum.ad apertam 8c demonftcàntemTheologia pemnet.quam
tamen vtfaciliusauditores 8cieûotes cr:dant,& exédendo inteliganr.ex
antiquis patribus alil ^pos 8c imagines efltngunt ttium lampadarum, 8c
vnius flammx • »1» Solis-,radii,8c luchinrs}àlii rdfiryfloris, & odoris î iut
radiciS(iami,8c fruÂus j dut digiti,manus, 8c bràchii 3 6c fimilium.
c a p v t i i i . .
Ouodper omnem Tbeologiam ratio jpeculi fr ont*
gmatis progredïtur.
gel us, q j H
lclam faüi ■
lolèdecàel
ChiiÛodo-IB
cuit in ani-H
gnute Zi H
char.}.& H
Gabriel, I
qui Dame- H
Sch. S Jlu .ll
G
> libera)»|
pica fymbolaeis artificipf? obdutU protederet. Pricerea
fiindhisMaximusinTheologicis:DoiTunusdnquic,quan- _ re—
doque peregrihatur, quandoqj nobifeum verfatur:,pere- qU0 noa
grinacur ih ratione contemplandi facie ad faciem j ve rk-
turnobifeum in ratione contemplandi in fpeculo & in * -
nigmate. Acidem pr^cerea in Cenruria tertiadecharitate:
g e r fidem,inquitjambulamus, non per fpetiem;& in fpe-
culis cognitionem habemusarque iftaenigmatej idefteo
multoftudio nobis in ea re opus eft, vtdiuturna exercita-
tione & commentatione habitum contemplationu valde
cofirmatumcomparemus. Exhis liquet, quo^animano-
ftra de omni Theoldgia coftuenienter natur* lu * traiftat,
ex fibi cognaxis & partibilibiis, id eft corporeis, t y p o s&
noriones©xprimens,fiue ifta ex forrqatiombus matenatis
exprimftt,fiuc fineintegumento ex ijs folum quxe in mun-
d ofitaftmt, vb i ea qu<e pulchra nunc viderhus , non font
ipfa vCritas, fed veritatis fimukchra. Confentanee igitur
omnis Theologica cognitio huius vtriufque partis non
tranfitfpecula&$nigmata,hocautemefthuiuscogmtionis
In fecunb
centurii
Theologi-
cac. jy.
partibile &imp erfe£lum: id d ifo a im venentquod
petfedu eft, W quod huic ex parte eft, & illud quod eft m
-ea partibile, euacaabitur •, vid eb im u^ i k e ie ad faciem, u
impartibiliaimpartibiliter, &imma terkta immateriate.
C a p v t I Y . @
Quod fieri non poteft, vtqui corporepr^itifunt Jine cor*
poreisdeDeofbilofophari pdfiint.
a Regorius Theologus in fecundo de Theo iogia li-
bro, V t eft, inquit, impolfibile ei etiam qui valde fe-
ADmirandûSôtmagnusApoftolüsàitiVidemusnunc j ftinat,ymbramfuamtranlîre (tantumenimîèmper vm-
perüpeculuminænigmate,&rurfus:Expartecogno-^ braanticipât, quantumanteuertitur) aut ficutneri ilon
N
poteft, vt extraaquam p ifeis natet, fie non poteft fieri, vt
qui in corpore funt,abfque corporeis, cumiis quæ intelliy
gentia compledunturj omninofint: fempef enimaïiqtrfH
de noftris rebus intercidet, quamuis fë més ab iis quæ cer-
nütur,maxime auô c e tj&fo kfe cü collegia,cognata&in-
alpééfabilia in telligentia aflèqui nitâtUr. Idem adhucin
eadem oràcione: Peiorabimus ne hic,vfijue ad maceriam,
& ea quæ fub alpedluni cadütj prouedti ? A n vero quia feit
foriptura fuiflè tabernaculum Moyfis imaginem Vniuerfi
mundi,qui ex iis quæ cg:ni,& qüæ non cerni pofluntjCon-*
ftat, primo vélo detradlo, & fenfum præteruedli, infàridtâ
faneftorum introibimus, id eft, ad nacuram intelligibilem
&cæleftem? A t neçhanc quidem incorporée viderepof-
fumus,quæ cum alioqui incorporea fit,ignis tamen Sc fpi-
ritus vocarur. Etpaulo ante,Noniie fpiritus,&ignis, & lumen
nomina funçnaturæ diuinæ?quid igitur? An fpiricum
fine agitatione Sc flatu fufo intelligas ? an ignem extra ma-
teriam, & non ferri furfum, neque proprium colorem Sc
figuram habere ? an lumen non cum aère commixtum, Sc
folut;um ab eo quieum veluti générât & illuminât?Et rur-
fus paülo infra: An,inquit, 6pùs eft,vt nos ab iftis aüoeati,
ipfàm diuinitatem ex iftis, quoad fieri poteft, videamus
priuata quadam cogitatione ex conieéluris colledta? San-
6fus Maximus : Omnis, inquit, fæculi huius cognitio, etiam
quæ valde alt®&fublimis eft,fi cum cogmtionefutu-
ri fæculi conferatur,rudis eft,& veluti figuræ viuentis imag
o , quænon eritpoftea, oftenfàiam ve rav ita,& cognitio-
ne.Scientiæeniro,inquit,ceflàbunt,& prôphetiæ euacua-
buntur. Reifte igitur magnus Bafilius de Deo philofopha-
tu se ftîS i qiiideorumquæfuprahunçmundum, qui cernitur
; funt, intelligentia comprehehdens, infra diuinum
fpiricum eft. Immo fummus Theologus Dionyfius,Quia,
in q uit, non poteft mens noftra ad illtm incorpoream cæ-
leftium (itdinum im itationem accontemplationem^uo-
tendereaciemfuam,nificorporeoadmihiculofibiapto v-
tatur. Et rurffis idem, No n poteft, inquit, aliter fieri,vt radius
diuina cognitionisnohisilluceat, nifi variis velisfa-
crisanagogice obteiftus, & couenienter nacurænoftræ diuina
prouidentia adornacus. Q u o in loco ait diuinus Ma-
! ximus : Sine tVpis Sc fymbolis non pofïumus, dum in corpore
fumus,afpicere incorporea & matèriæexpertia.Hinç
perfpicitur, fi mens noftra non poteft per fe lie angelos
quidem imitari & contempkri, nec ad ifta adniti, nifi ad-
mmento materiàto & fu b fenfiim cadente fibi cônùenien-
: ti vtacur ; nulla ratione &; via fieri poffe, vt intelligentiam
D e i fitie materia & corpore affequatur: ideirep'impolfibile
e ft, eos qui vitam in corpore degunt, fine cdtporeis ad
contemplationem Dèi afeendere. Q u od fi nosperinane
ad ea qu'æ fùpra fæculum font, euagantes, v t affolet, quid
candemetiam ante ifta erat,inueftigemus,neque fie abdug
cemus nos ab iis quæ corporeafiint,& animæ vicina & co-
gnàta, quæ quidem immènfà ratione inferiorafiint quam
fpiritus Dei,qui fùpra naturam omnem eft.
G a p v t V.
Quod necfetotamfr intégrant de Deo cogitationem hSere in hoc
fsculopoffumus ; aut per earn de Deo plenephilofiphll-
riy nerjyperalutm quamlibet a nobùinfor- •
matant notionem.
G Regorius Theologus in fecunck oratipne de T heo iogia
, luftificacus, inquit, eft ex fide magnus patriar-j
cha Abraami &fàcrificatfàerificiumnputim’Scinauditü,
a c illius magni fàcriWcij imaginem. DAuh vero non vt-
D eumvidit, fed ei ranquam hominicibum appofuitj,&
laudarus eft, quod tantum venerationis adhibuit, quan-
tum inteLligentiafcomprehendit. Ibidem cum delacob
meminiffet, Etluiftatur, inquit, cum Deo tan quam cum
hbminejquæcùnque'îfta eft Dei cum homine lu«fta,(brta£-
fis humanæ virtutis cum diuina comparado.Rurfus in eodem
loço: Quomodo ManoemIudicempnùs,& Petrum
difeïpulum poftea v non es miratus ? ilium cftiidem „quia
riecafpeftum Dei typo & imagine informati paffiis eftjvn-
dè illud: Periimus, inquit ,'ô v x o r ,: vidimus Deum-, tariqujm
non pöffint homines imaginem Dei in fenfùsno-
tione effictam & irïformatam capere, nedum natura eius;
hfic vero, quia Chriftum quem cernebat, in nauiculanon
tedpiebat, & ob earn caufam eum dimictebac. Ec rurfiis in I
eadem oratione: Ne c de ipfà creatura.perfedla perfpicien-
tia eft; fiqüidem credendum eft huius etiam vmbrls folum
te habere,cum audias:Videbo cælos opera digitorum !
tuorum, lunam Sc ftellas, & 1 firmitatem in ipfis fixam, tatio eft*1*
quafi non cernas nunc,cernes autem fiuo tempore.Et Gre- verborum
gorius Nyffertus, Qüomodo^nquit, reperiatur, quem ni- ^u* ^etiuQ'
hil éorum quîC notefeunt, déclarât ? non forma, non co- tur> Q"* ■
lor,nortcircumfcriptio,nonfigura, non quantitas, non
qualitas*nonlocus,non cohieâtura, non fimilitudo, non
S ortio; quin pOtius femper eft extra omnq viam co m-
endendi. Idem itérum, Hæc,inquit, eft notionis eius
maxime propria nota,naturam eius elfe fùpra omnem notant
notionis defignatricem. E t fummus Theologus D ionyfius
, Illam igitur diüinam fùpra quam fùbftantiam,
quodeunque eft ilia fupraquam effenria bonitatis , quæ
fùpra bonitatem eft,neque tanquam rationem,auc poten-
tkm j neque tanq uam mentem, autfîibftanciam, aut vitam
laudibus celebrate fas eft vlli , qui vericatis, quæ fiipra
omnem veritatemeft j fit ftudiofùs ; quinimmo laudare
eam oportet tanquam ab omni habitu, motu,vita, imagin
a t io n ,opinione,nomine,fermone,cogitatione, intelligentia,
fiibftanria,ftatu, fiindatiohe,vriione,fine,immen-
fitate,dèniqué ab1 omnibus quæcunque fiint,fuperlate ab-
ftraAam. Hinc efficitur manifeftum,quod neque notione
typis &imaginibus ipformata,aut alia qualibet cogitatio-
n^Deum comprehendere, & d e eo philofophari pofiù-
* iu s ; quin potîusextra hæc omnia eft; quoniam omnis
phantafia, id eft, cogitatio, triplicem vfum habet: vna figurât
ea quæ fenfibuspercipiuntur, imprimens memoriæ
quæciinqu » ex fenfibus affumpta funt, quæ fingulas ima- ]
gines ordine, vtita dicam, Sc articulate difponit & diftin- !
guit; quamvocantfânamphantaûam, &magnænaruræ 1 uxc de
roetum: altera imprimit obfeuraquædam ve ftigia, quæ j P,ici PH»n*j
noniyiitcogicatailja, v l k ex parte manere; fedconfufàs ^ !
imagines » & aliter alio tempore cömmutatas promifeue I s^Max'inc’ i
obiieit, Scfüriusfère quam cogitatione fi<ftafine, ab illis ir 1 pionyfde,
pfis excidit, & omni fruétn & vcilitate caret, qualis eft ina- " " " "
niumftmniorum in quiere cogitatio , &èo rum quæte-
mere Sc fortuito cogitatione finguntur: tertia eft in iis quæ
agenda funt; fine reélarationeprogrediens, q uaidquod
non eft;; tanquam fit, cogitatur: quælætatur qùibusdo-
lendiftn erat, Sc dole t quibus lætandum; Sc quod fibi per-
fuaferit-, non poteritei difïïiaderi : adamat autem St am-
, ple&ifcir quæ cogitatione depingit, ceu leges quafdam di-
uinituisfibiïnformatas : contenaitque, vt quæclanlfima
& a jte o c ijlo sp o fita fiin t , fi fieri poffit, aderrorem fùum
peruÄtat. In huiufinodi cogitationem qui incidunt, in-
fanabilesfiunt: qui fi potentes fin ç , in perniciem ciuica-
tum; imminent ; fin in firmi, ' & non valentes opibus;
non d ^ iften t, quin quantum in fe e r it , eas perdant.
De 1"Â duabus cogitationibus ad co^itandum de Deo
nememiniflè;quidem opottet.;..illani autem primarn a-
lioqui laudalftlem , exiftimandumeft ipfàm etiam tam
longe abeffe vt par fit ad informandum notionem Dei,
vt propter infinitam diftantiath conferri cum ea non:
poffir. ^
C a p v t V I .
QupdDeusnefytxreprafentaiione x naturalicognofitur, neceS
qutdquamex intelligent thus, aüiinielleäis, vt exfubftantïa
eins liceat deeo philofophari.
Diuinus Maximus primo capite ex TheoIogici$,Vnus; ! u,
inqüit, D e u s , fine principib, incompr«éhénfibjlis, I j
totamvim,-vtfîtyhabenspèrtotum, notionemquando
Sc quomodo fit , penitus repelleiis, vtpote nulli eorum !
qui funt, exrepræfentationenaturalicôgnïcus. Etrurfùs • Centaria2.
idem, Omniÿ; inquit , intelligentia ficut in fiibftantiào-j cap‘*
mninopôiftt]df,vtqualitàsjficétiàmcircafùbftatiam quar I
litate afteâtâm habet nîotionem : nô enim aliquid ex totô I
S f 4 fblutum I
LUI, XU* LU
fundalti. WÊ f e <0
Cap î de
diuin.no«
oe1’ F yu
■ 1
■ w if
* ; Il
Triplex.
phantafia. ' '{rfîaulm 1m
mi. fed copi
ofius. 8c I
explanaiius
. » 1
i l
1