[ S42
A
l i t
‘B i l l
tiaro exhibct, flue oftendit, &idc irco ncq; proprictos hypoflaacae&
nptio am e n eft p a tr isn o h a b e n n ^ i^m .;^
fofe fo b s eft pater eauiam non habens. Secundu eft tantg
ex hoc prbbatutn , fcilicet non efle in ip feT rb ita te ahum
quendamfdntemdiuimratis,mhipflirnfobm,quieftpate
ttdtbsdbiftita ris( cauianTnbnhabens:nccaliaiugua-
dam naturalem &fubftandale energiara ex dminalubfta^
-aamc0tnpteKen&ptQdemuem,nififiliumfuprafubftantiara,
& fpiricum fendtum natwales & fubftantia^i. ener-
eias/me adtus Deicaufamncm habenus,tamq q u a litie s
% fra aa*fubftami? ipfius. At^adh unc to od u vere colti-
tuta & de clarata nobis eft diuina, & Tuppa natura bearitu-
douiumperfonaru nulla re indigens,&: per fe plepiiiima.
' ^ Schplia. | V '- '" '
caufam aectpis (iffij fcilicet) non eft fine prin-
iomquippe& eftvtcaufa. ) Notatumeft
S Thoma{nomine caufae folam opgine pcifonaxum Sanflp
tuia'diftjnguuur, i di'c5,qualitas diuinitatis fihjpeijhoc
C y » lte c am d i ^ » i >>4 { J K ^ Z g g i Ouiaultm q u a to re tt
to r e® , r e „p arelo p .fl.ic f e 3“ ■»*!?
q uK ,d .x » fe tO " t,.« ‘ “ ' i ™
dicit efle natutaiem eneigia . foiiitus fanftus re natura ipfa dii
N H t f % ^ n in i (ufcftantw,quiin ipfa exiftit.Sc eifipfa mfepaxa-
fi:um *tjpen4am >Dicit fpiriru fanftunvprocederC ex fubquia
p6teftc6tradici;neq; teVtgnari.EtS.GyriLKkl5.Tbefau-
roru:$i piftnia,inquitjin fapientia,& manuDei tadcalunt,
fcripturS vero dminæ deDep verbo clamant .• Omnia per
ipfutnfeaafunt, & Any pfo fad um eftliihU j non poteft
effe opus fnpientiaiDeifibusifedpqtfusmfe eft bpienyia,
S cmanus ,quaçunaaPeusop eratur.Etadhuc 1d e b b ,l4 .
cprundem Thefamotuni: Quia.inqnit.fimplex eft Dens,
nihil a b id brspter ip fumeft fortitudo >qua:in info eft i led
potiusipfercil.eftfilius,qmvnaincumpatre.rubftantiam,
Sceandemnaturamhabehvtquifltvnurqcumeoquigenuinfi
funt Idem re, hoc coam notau« a . _ da}cedo 5 mellis,vel odor ex
Fculo coqtra c™ » « g cC y ^ fu u s id dcLoftrandum ex fiftftantia patris,
i°cx ^ tc S f e e r prpeedere .piritu fan J u . ficut d ^ d o ex mclle,
mirritur, ^ h c e t,h a « e nM | ^ -dhj bltaeorreftione verbi, vt fi
C A P v T VI. ' Q «*'
Qiui inf TinMU rnn,a dmofer.m, & mnnm.Jttqunm
Domnin Dm npamr,mfifim, &fpmtusf*n§uf, nif
tluUuntU,&nrm,&gloru,,&mng(> *>
Dei t mjifiim &fpintus. fP$ 3 t.
\ / A n n s Athanafius libro quitnocotra AriaifcsiSic-
Mu tT bquit-.DeuSp atetcreacurasveibo creat.^lecu;
dutnnatuiarapropn'Kbbftantiaehabetgecmcn verbum,
per q, feb iic a tu rA cteat.&'gubernat omni*.«mniaenim
v e rb ) ,& fepientia faffca func A ordinatione ems mangiy:
vniucrfa.%inepift.adSeiapionein:Pauhis,tnquit,fcnbit
T ito fP e r resenerationcm & renouanpne fpltitufiaqpU,
quern e^uditinftosabudeperlefumCbriftum. Siautem
paterpetvetbuminfpititu.Waocteatomn.i&renouaq
que fimilitudo.autaifinitas cteanti cum ow tu n s iC o s fc -
quens eniraeft, vtb d u fiuo d i bWphe iuia« hbmn e mm
maneqvt qm dicunt fpimum fanaum effe creaturam, didantfimdtfer.
verbum.perqtiodomniacreantur.creatuia
effe. Etrurfusidem in difputatiqne cotta Atlum--Fae veto
recoliigeteconquifltionemdefljio.qu^nosccfinitatacft,
& re peries aeternatn fpitffus fan a i vittutememfdetnfab-
ftanua cum patte d ia am effe ex digito eius. Sane q u $ em
c u b vittutem fpiriqis fan a i bexpugnabdem Magi ip Af;
evptoconteplaticlaniabant,aientcs:DigitusDei_efthoci
nindaliuiiconfitebaturvi^bulq.digttqquamvittute.m,
fiucpotefta£emfpiritusfa]^febou^burnn^eiufdemfld)-
& Deus ex D eo.Sdumée x am in e fplenduiqUius,
& mm pater mtclleàus.Igitnr.o'mnisenergiqScyirnis patris,
per quS omnia operatur,quonmdo eflet naturicrea-
tael iaem in capiribns de fpirim famfto : Ait in quqda loco
Chtiftusdifputans cum ludçisiSiauté in digito Deienao
dimonia,igimtpemenitinyosregnumDei,hoc Iocodi-
gitumdemonftrat effe fpiritumfenj%iniiijbmpdo quodam
eXdiuina fnbfentia natutalitefprqduaus eft, & naturalitetexeapendet,
ficutdigitusexmanuhomims. Fl-
lium enim appellant diuina: fctiptutæbrachium & dextc
ram Dei, fid it feriptum eft ,-Saluauit eum d e xteraeiu?,&
b ra cb um fin ilum e iu s , & i l b d : Dominecxceliumbrachium
tuum ,& n o n co gn ou çm n t, cognofeentes autem
cbnfimdanmr. Sicut igitur brachium naturahter-adtorum
cotpusaptatun>eft,omiua Operaqg quæcumq; men;
: ti vidéantur ; b le t vçro yngete digito apiideum ,q u l brachiovtitnr:
ficyerbumDeiexipfo,&inipfonaturahteraptatum,
vtitadicam,«£infituteconfideramus:mhiioau
tern confldbtamus fpititum naturaliter & fubftanaahten
patte ptocedcntem, perquem omnii-yngen^anaincat.
NorfiRitùFfp'àitiïs.fanaus,àdiuina fiibftantia alienusSc
’ difiunausyidetir, quin potius ex ipfa, 6cm ipfa parotaliter.
SicntigiturdigÂ'liscotporjsinnianu', eiuidemn|tu-
-P/4/,,7-
P '
Efa.U.
fec.LXX.
rie annus eft : fictqrfus Sc maniisjn corpore? n»n m m
terius,manure, qqam corporis.;Hwigjtur cum u c ‘int,
fequitur Deum êflè fpititumj.Stnon ilttereffe. Adhuc
idem ineifdem: Ait in quodam loco Deus : Cailuro & ter-
ramegoimpleo, didtDominus; imp et fcilicet ybiqiie
præfens pet fpititum,, quod quidemcumfcnetquiPlab
mos cecinit, aiebÀ: Quo iftp à ipiritu tuol Siafcendero in
coelum, millices : fidefeenderoininfetnum 1 qd.es. Si lgitut
per fpiritumimpletothma Deus, adeftautemyhiquc.
Deusigitut eft fpifftus,omnia imp!ensvtDeus.Et m eiiftci
None rgocftfa ausfpiritns,inqnoDeus,&petqueptmiia
opetatm ; Sc ptoptei hochpnottehr. Magnus AthapÆud
lib.i.côtraAriànos.: Apoftobs.mqiiitjgCntdes adre.nctedamereaDcuexcitamiaiebatdnuifibiha.
n.ipflusacreacu-
ramunui perea q fa a a fu n tp n te lle a a con{plciutnt,femmrctna
quoqvyittltseius,6c,diuinitaSjqu® a.ftt
idemPaubsdocet,cum ait:GhnftnsDet v i r td sA D e .f i-
Ppientia.Et adhu qb eodé librq: Audiant8cde fipienaiquia
no eft,vthomo,Deus,nehumanacogitet,Etmhochbro,
deipfô-Étenimcühoftiine sfaaifmtiptiadpcrapiedamfipientiâjDeus
nullius alioqui patnceps,ipCe fuæ fipieni^
pMpieftjCuius quifunt patticipes.fipietesappellan c_on-
fuluerunt.Pme«iacpnjra eofdc A.tlanosiSl etgo.lnquie^
in diu.nilfcripturisnBn repeptur alia fipientiaprçtei hup
filiunqnecexpatribus quidqua tale audluimuSieft autetn.
certun^&fctiptum.increatefiplcqainfitnulexiftetecum,
patte A per fcnw od i opificemcffejipfe b e r itfih u s .E ta i-
L c id em ineo d dm iS an e yinq ui& hisd uoWia a s in te r fe .
xontrariis,ioftequismcat,yinçereprqprietatemvnigemti,
quianonf.taliudvetbnm,velaUafapieupa,nffihiclolus.
Ettutfu!>inbodem:D:eCebatenim,vn.usDetvnamefe
imaginem A wium hmus vetbnniA Sc vnamipfinsfapentfimtquatemitot.
quQmodoSumf.tvnusDeu^mulq
tasiftiimagines8cfipientias fccundum fuascogitationeSj
e x c o gitau f^an au sC y tillu s inT h e fau ris iS ^au s eft,inquit,
luos,yocatutautem''SceftDeiv.ttSsADeifapienria,
erat igltut tempus ,iu quo état I) çnsfinefipientia, &
fineavirtute, cumnoncffetfilinstcreUturaenimplaneex
•nihilo fipat fipienserat fernper 8cpotehs Deus; e ta t.^ r
m re i filius eq u i eft omnia h*c . E t «dlmc iplê • Ç o w
fîtetts ,inquit, licet inuitus hæretiee, ^aP.Icriti^n y ^ ^ ” ^"
*^1.' .. n___ Rr xiirmr(«rri »«Yiftere in ipfo încte^tc.
Cum igitur aùdiesfilium, die eriamrurfiis duo increata:
hanc veiro ipiâm in Deo fapientiam ôçvirtutftn increa-
te & fine temporè exiftentem credimusefle fihum, qui
omnia creauit, & propter nos fàéiuS ^eft caro. E t adhuc
ipfein fèptimoad Hermiàmlibrq diipütanSmoredialo-
-gi : Cyr. In qùq funt iapiéntes, qui&pientes fiunt ? Herm.
Iri iàpièntia. ;Cyr* Igitur E ipiritus.ihpientiam do cetea
qttæ hint âpta àd çapiendum àpiehrianij omnino iàpien-
tia e ritj óemtelligetur» huncaütera diximus eflè Deum.
E t adhüÈ in, ijs,quæ dp Q>iritu%nâ!p icripfit : Libenter
igitllf niàgis glôriaborin infiimitatibus meis, v t inlÿibi-
tèt iri hie virtus Chtifti4 fi autem ^iritus efl; qui habitat
fil nobis> & p e r ipfum Ghriftus ; virtus igitur efi eius ipi—
ritus ianétus , fi autem hocficeft ; quomodo erit ereatu-
ra , qui ilatura adeft in filio ? Nifi tempûs e ft, v t Deum
verbum, qui^jihil duplex h ab e teom p o fitum efle dipas
ex ereatô , & fiianatura , qiiod fi hoc abüurdum eft, non
eft^)iritus éreatus , aut fa& us, fed ex diuina & quæ intel-
ligentiacQmprehendinonpotefl:,fiibftantia, tamquam
ipfius virtus & energia naturahs. E t magnus Athanafius
in epiftolaad Serapionem : Et rurfiis quia filius eft fapiefi?-
tia, & veritas, feriptum eft : Spiritus fapientiæ, & vérita-
tis; & rurfus, filius quidem eft virtus D e i, & p om in uS ;
gloriae j ipiritus autem dicitur fpirittis virtutis, & ipirir j
tus gloriæ. Et rtirium : Deinde eumpaterfit, vt Paulus
d ix it, folus fâpiens Deus, filius eft Iàpièntia eius 5 Chri-
ftus.enim Dei virtus, & Dei fapientia, & çpm filiu^jGt
D e i fapientia, àccipientes nos Ipiritum làpientiæ, fiflum
Habemus -, & in ipfo làpientes efficimur. Et turfos idem ?
contra eps qui lèmiun^verbis/. Glpria enim, inquit, di-
citur vnigenitus : E t vidimus glo riën eiai, gloriar^qua-
fivnigeniri4p^tre, quareiliud: Deus Dpmini np ftrile-:
fu Cnrifti; perindeiéft, v t f i diçaeift; Deus carnis Chfir!
fti,patdfglpriæ, 1 paterdiuinitatis. .Gloriam enimfocat
Elàias làluatorçm ^cundum dignitatem diuinitatis,' eum.
enim narraflèt m a c u la , quse in defertofa<ftafunt, .^ e ii- i
angelizaflet deforto, Exuîtet, inquit, folitudoIordani,}
I & flore.ât tamquam lilium} quoniam gloria E i b an i data
1 e fte i, & honor Carmeli: & populus meus videbit glp-
riatn D om ini, & altitudinem Dei : &'?idebit omnis earo
lalutareDei. Gloria igitur eftà gloria, vn de&Paulus aies
Q u i çpm fit lplendor gloriæ, & figura fubftantiæ. Pater
ergo eftgloriæ vnigeniti : Deus autem carnis Chrifti. Ad-
hücçontra lèruientesverbis, & n o n nomimbus diuina-
rum Icripturarum : Apoîtolus dicit : Deus Dpmini noffcri
Iefo Chrifti, & pater gloriæ, hic oeconomiam, id eft, my-
ftèrium carnis aflumptæ defignauit j &gloriatn quidem
vo cat ipfum vnigènitum j Iefofn Cnriftum vero ptædij.^-
tionem oeconomiæ. Item libro tertio contra Arianos : Si
enim ad im aginem fadti fumus, & imago & gloria De^
voeatilumüs, atnonpropternosipfos-, ièdpropterimaginem,
quæ in nobishabitauit, & propterveramgloriam
D è i , quæ eft verbum Dei. Et iterum in eodem : Quia
ig i tu r ^ filius im ago eft patris , neceflè eft intelligere ,
quod diuinitas 2 & proprietas patris eft ellèntia filij j &
hoc eft illud : -Qui cumin forma ^ e i^ ïè t ;,£c illud: Pater
in me j non forma diuinitatis ex parte, fec^jlenitudo
patemitatisDei, quæ eft eflèntia filij. Etadhucinîodem:
Quæ operatur filius , opéra patris lunt : forma 3 «rnimdi-
uimratis partis eftfilius, qui operatur opera. Etinepifto -
la ad Serapionem : Imago. 4 filij didtur & eft fpiritus làn-
éfcus , quos enim præfciuit & prædeftinauit conformes
imagini filij fui. Cum igitur certum fit illorum etiam
lèntentia filium non eflè creaturam-, n A iiîlago eius erit
creatijra. Qualis elft m imago e ft, talcfiéîeflè eft eflèid,
cuius im ago eft. Et adhuc in eadem epiftola: S i auterri
cteaturæ ralem habent naturam, & ralia Icripta font de
angelis, Ipirituiaurem vnuseft, 6c nonvariabilis, &ha-,
bens immutabifitatem filij y. manenslèmperimmurabilis
eumeo j qùæ fimili&do immutabilis cum mutabilibusî
Liquet igitur heque creaturam e flè , acprorlùs nerjfceex
fubftantia angelorum, quia funtmùtabilesjfedimaginem
ve rbi, 6c proprium patris. S . Çyrillusin ijs quædeîpiritü
fan<5to Icripfit, ait : Scrib|f rùrihs Paulus q uibuldam^ic-
utportaifimusimaginem terreni, portemus & imagi-.
coelcftis, terrenuip eflè dicimus Adam principe!!!
generis humafii ; cuius imaginem portauimus in fimihtu-
dinem tranjgrelfionis eius, deiapfi in mortem & corru-
ptionem: coeleftem vero dicimus Dbminum noftrum Ie-
fum Chriftum 4 cuiu&imagine accepta, id eft, inhabitante
in nobis làmfto ôTviuifico Ipiritu, ad ipfiim E ü i verbum
viuens refortnamur , rurlus ad immprtalitatern à«
feendentes, &jnæternam vitamrenoüati. Spiritus enim
eft qui viuificat,vt Saluator dixit.Sicut ergo,quia filius eft
perfeérilîima patris ima go , & q u i eumaccepit, patrem
habet 3 fie conuenientia & fimilitudine oequalis figuræ.
q q liaccepit i - ;=-imaginem - —•------- c filij, I : : : id 1 eft,n r Ipiritum, • • per ipfiim . „
fpi-
ritum.
um habet penitus filium, & in ipfo filio patrem. Quonem
modo igitur fpiriçus fan&us creaturis annumerabitur ? fi-
quid ep eft imago fiÙj Dei fine vllavarietate, non enim
eo amentiæ vlli procèdent, vtaudeant dicere imaginem
creatorisinçreaturis fine Vila variatione nitere j^ètreque
omniainfe(ipIànaturaliter, qu^cumque illu d , cuius eft
ilnago,habet. S i verplpifitiis imago D ei vocatur, eft igi-
ÇùtPeusÿ & n o n llitg fe ft hoc. Gfçgorius NyflènitsinQ-
râtipftead Pulcheriam s .Si quis , inquit, ipiritum Chri-
fli non habçt., hic non eft eius \ Ipiritus autem gloria eft,
fiçut,alibi dicit patri : Glorificame glo ria, qüam habiiià
prinçipioapud tè', qntequam mundus effet. Deus enim
verbum, quiante mundum gloriam patris habebat, quia
extremis diebus fad us eft h çm o , pportebat vt caro propter
vnionem cum ve rb o , illud fieret quod verbum eft,,
fit autem hoc, q uiaillAl accepit, quod habebat ante mu-
duui;hocautem^eratIpiritus fanâus, nihil enim aliudeft
auite fæcula præterqpam patrem, & filium , & fpiritum
ifanâum, id ciAo ait hic; Gloriam, quamdedifti mihi,de-
diipûs,vt:per eam in vnum mécum copulentur,& per me
tecum. Rurfus idem libro primo contra Eunomium: S i
autem fen|pereftgloriofuspater, qui eft ante læcula; glo-
çia vero pafris eft filius, qui eft ante æuumyfîmiliter aucem
gloria filij eftlpiritus Chrifti ,. qui lèmper a im filio & p a -
tre intelligifufi ynde fapie^s ifte, & ex qua difeiplina pro-
nunpat antiquiusinijsquæfuntfinetempore, & hono-
ratiusin ijs quæ naturaliser funt honorata?Ex his eflîcitur
manifeftufti, q uodinTrinitate , quæ fupra fubftantiam
eft, nullo modo alia eft energia, fiuë operatio, & manus,
per q*am Deus pater omnia créât & fecit, nifi folus filius,
6c Ipiiitus làifotus, qui funt manus D ei lupraquam fiib-
ftantiales, ftcut alicubi feriptum eft : Manus tüæ fecerunt
m e , & plafiriauerunt me, nec alia Iàpièntia & virtus Dei,
nifi hæcipfe'Iupra fubftantiam. Verbo enim Domini coe-
li firmati lun t; 6ç Ipiritu oris eius omnis virtus eorum, nec
aliain ag o & gloria coæterna D eo , nififilius, quieftfu-
praquam principium, &fpiritus eius,q u i eftante læcula,
Serine vlja variatione im a go&g lo ria D ei patris nonha-
benfcs caulàm.
» '
* Scholia.
Pater glori*i i pater diuiüitatii^ Pater diuinitatis didtur,td èftyfilii.di-,
uinita^cm enim , id eft, eft'entiam diuinam accepit pro perlbnafilii pro*
pter identitatem rei,vt Græçi patres folent.guodltiim S Thom.obfeiua-
mf» diuihitas a & proprietas patris eft eïTentia filil ) Non' dicif, Próprie-
tas p«rts eft pj*priétas filii, quia relatio vnius oppofita eft relation! alte-
riusj fed næc oppontio non facit, quin vna effentia in patte fit paternitas,
Vcaeadem effentià i n fiiio’fit filiatio ; ira fit, vt paternitas fit eflenfia filii,
8e filiatio efletatiapatris, fieu t p a ter eft in filio, «^filius in pâtre, quia hint
vnum yin diuinis enim abftraâum & conctetum nondiftinguuntur, pa-
tet*pKernifas, filiui8cfiliatio, fôtdia fenihidiuinitatis patris eftfilius
moceftjubflantia patris eftfilius- Notauit Da&afcenus, fie pattes ac-
cçpifle hoc verbum, formx.vt pfoprie fignificatet fubftantiam, qu* pet fe !
eft, & à nullo allopendet vt fit; Ôc ficApoftdluin accepifle, cum ait ? Qui
cum in forma Dei eflet. In eadem fignificatiôné vti folent aliquando pa^ j
ttM G ræ c iy o c ab u lo e ^ , quod fpeciem,& formant, 8c figuram fignific
a ^ vt hoc loco Athanafius, cum a it: Forma diuinitatis patris eft filius, !
Græceeft Secundum hanc fignificaûonem vocat Dionyfius perfo- j
nàs diuinas ifMttS'Ss, id eft,vnifoimes, qiiod nul ta penitus differentia in
earam fubftantia fit, vnde fie Damalcenus définir àfto&itt, id eft, vnifor-
me,jqtiod,pf r fe.prûniun fubfiftit, & omnis mutation is & transfiguration
Impiûm èniiti, inquit, eft; figüram in Deo ponere. Imago
4 filii eft Ipiritus ianrius T) ’■ S. Thom. in opùlculo contra errores Gra;co-
îfînl^o®'u'n lls,inftlW,^*ccr ^IP’ritum fanâum efle imaginem patris 8c.fi-
ln, ;k vt per imaginent nihil aliuÜintelligatur, qnam’exiftens ab alio, 8c
eius fimilitudineni gerens, fin autem per imaginent intelligarur aiiquid
exiftens ab altero, exâplà fuse priginis ratione habens quod fimilitudi-
nem gerat eiiis, à'<|i,p,«tiratii| i quantum eft ab altero.vt filius genitusific
fôlus filius dicitur imago, dératiènfeenim filii eft, quodfimilitudinem
Ç^tris habeat in-q uaeumque natura: Ôt fimilii et de ratione verbi el^vt fit
' » .« j^ d y e itb p ^ rin iiru h cûiufcuinquefit'verbiunjfêdnoii'
Ipiritus, vel amoris.vt fit fimilltudo èius, cuius eft,in omni-
Tfilm.ut.
Tfilm. 32. ;