lcttialongç àntccùnr.
C A. P V T X X V I I I .
MnftsTiar-ctpbiiSiri E p i ß e p t , __________
Çcriofic autembeatus Mofcs de Paradifo ad hûricrno- *23 • I t p U n tM iM D m m D m fa ra iifum m E dm ab
i l i f f p S L a m e A d a m u m ^onditas^lTet tarn«
M•o fes creatorp inacmrr Aitard aad fmapcotioaregmi ntiltdoneamN. a m '
« r rb lsd a qm b ù s in fc a lcb u t lo q n c ja ta t .n o n d um
eapi-|
e verba
SâqIÎs de
^aradifo,
:ebufque
:o fpéftan
:îbus, non
Tîÿfticosé
ii,fedipfis
ccommo'
are rébus foerat conditus.Iam veto quid frt
iplicâtur.i COnfiujSiquoitem die, ÔC vbilpeorum, 0 _
coelo&in qua tandem Mundiregione pofitus.tum quæ
R ) Coeio,ccm H“ **« . .. r.._ .v „rtKic fia s<4 fceotataratipioc
jngf fuamque vocem ipfius intelligentiaä reprai-
Icntafle, quando, vtdidum eft . fieri noh potuit, vt in
cprppris fenfum aliquem, apparens Deus incurreret. Sed
%liprum ppinjp eft, Deum le corporis Adami lenfibus
.cprppraliter ( vt fic dicam ^obtuliffe; ep quod hac modo
ratione,neque prxcerea alia vlla aflequi die mente' poflet
diuinasapparitipnes, eafque intelligere : ipfuniemmil-
lius conaitorem Deum , fefcad eius humilitatem de-
mififfc,ipfiqueitaapparuifle, caeteroqui immenfumjvn-
de conlequens eft, hi v t vltefius dicant, Deumhuma-
na.eaque regia&prörfusaüguftiflimä fpecie fe Adamp
ejchibuiffc alpedabilem & quamquam neque manus har
beat,neque pedes,aut vultum.velos; tarnen demitten-
temfe quafihis omnibus effet prjeditus, ab Adamp vi->
fumefle.atque itamanibu?luisilium formaffe*,qupd (Vt
diximus)ad eius qui formabatur.glpriamdignitaiemque
{pedat. Sed expendat fuoiudicio Ledor has duasopi-
nniioonneess;; aacc vVttrraamm mmaalmit,.aalitteerraa poj^iniiuflaai rceiiti«in;«ena.tA.Porrofueri“
,en% j, ccelo,& in qua tandem Munai ex hsereticis qui dicerent, duds Adamos a Dep creates
. huclpcaantaUa;6p»fnntanobis, P omnis 1 fiaiflc5 idque ex eo colligi, qnod Mofes dnomtn me- 1 riibns. Cuterum Eden locqs e . I mtoeritdieeiu alteram die fexro conditnm effe, alteram
generis atboribus vanus ° M # & ! hic poft diem fextum : ad ilium enim fpeftare ea verr
:cphfeuit atquediippiuit. nequaquam baj E t f in x itD om in iD e u s Adamum puluereme t e n * • 11 -
faLiio.
M o Z l r a l f r m - , Ipextï oftendunri, nequaqnam
abbomineillum effe corifitiim difpofitumqae;petinde
acNoëvioeïm plantauit, aot vt iam contrant!morta-
Ls.PatadifoshottnfqUefedpenmrpfum fnorpfins ftndio&
mandatoillnmplantaffe ficut airPlaltesDaiudde
Deo verba faciens : Etctiri Ubani quatjpantauit Et veto
Lcetiamconftat,PamdifnmabipfoDeoe(refdatatumi
auod Scriptura dicat, ab initto. SeqmturapndMofen . l t
»»fair illic Adamum q um fnm u : Quo4 alti ^
AÜmum ; atgumentnm eft glotra quant Deus Arfamo
Tribuitdum iéfnm coUoeatet in Parad,fo varqs arbo-
ribusaroe^o, vt Jrinibi ipfe ob ka a iet ; neqne finit in
terris, mo« caeterotum pnimantium qme ratione carent,
pabulumcatpere. Quod porto addjtut ; q«m fmtrat,
»in bæcnosfenlàducit : primo ex fola terraDeum non
B f : condidilTe Adami cotpus.fed ex qiiatoot elementis hn-
Q| 0'1 xiflè atque compofuifle f cette fighrfa abfijue aqna non
■ Galal, fpint)s edxetrnetdtèa ,n on itafolo vetbo progenmlTe Adami cot- ficut ex hacfolofno inffn betbaspiodnxelodpla
rat,ammaliaque cætera, atqneexaquisyariapi cium ge-
tiripon- ft<J.(uis illnd manibusfinxiffeatqueconformafle,
K l qqæres ampliflima fane, hominem pr* tebqu.s rebus,
T • gloriaaDeo ornatum oftendit. Pnetet e a ^ n m ^ n
Î vtero coneeptum partuque deinde eduumblTe, vt hodie
1 hominesptocteari videmus fTedDe, mamburcond.tpm
extitiife. Infnpetvtiiïmentoram & feratum, cotumqne
qoæ vola tu 8c qnæ natatnvrantnr ammantium corpora
fimnldcanimas ex terriScaquiseondtderat,qu*omma
ratioftecatentinon fic Adamum euameffeciire, fed hninscomnsquidemexhamo
compefuiffe.cætetum Animamei
nihilo creamffe.Deniquenoneam fo.fle ab mi-
tio hotninuml populotnm , nationum tutbam in terra
quamhodievidetisf fed Denm primofinaflepetfonam,
vnam ( ipfnm dieo Adatnüm ) deinde ex lila foimalle
Mnlietem i atque ita deinceps per yitnm «E fceminam
pioaeamm effe genus firimnum : atque hæcoromam-
«lligimus ex verboilio , TmXfat t qqo,vlus eftvMofes.
Sed ■ enim operapretium fnetiricognofceg qno habicn
apparqeritDeus Adamo *• -fiuc dum ipfius cotpns finge-
tetfidedniqLegem ipfi imponetet.fme quando exiplms
cofta ablata conderefEuam, finedemque vbunPatadi-
fo obamÈàlansfuaqiillis vocem ingeretet , inclinante
die. rhiloxcni Mabügenfisdéntentia eft ; pnnfqnam deliqniffet
Adam adneilns Dei mandatum, Deum neque
pet Angeluro nequé pet rem aliquam corporatam ïlh
appatuffe, fed jpfum fefe illi repræfentafle ; nort quod
cofporis fui fenSbus, Adam | appaientemDeumperei-
pete pofletded mentis intelligentrar Nam etfi habitabat
quidemintta corpus , Adami Anima; tarnen non fequs
atque incornotei Arigeli, ea cernere illam qumlfte, qua
fupta omnecorpusmateriemque corporatam ferunturn-
I taque cum ibtegrietiamram'iflent anima Adami fenius,
|Tieqiab5peccatocontaminati,t)eumfemetisillmsoculls
F
Duos à .
Dçoctca. I
..seflÈA-i
damos,
KFæoefe
igo ha-,
ituDeus
aparaerit
damo &
igomo-
3 Adam
Illb pUll UlClUilGAl“ 1.“ • “ v* ........'i---- ----—
ba; Etfinxtt Domtnus Dm Adamumfuluerm è terra j At
hunc, neque ex puluere dicere Mofen ; fed fimplici-
ter, Adamumillic pöfuilfe quem fitaetat. Sed nosillis
refpondemusjexeo-quodantedixerat Mofes Adamum
die fexto eflè cteatum , deinde omifia illa riarratipne
etiam turn imperfecta tranfiuitad mentioncm dici Ce-
ptima,vndetutfusadabfoluendamillam ante cceptam
hiftotiam reuectitur haud quaquam conlèritaneum efle
vtexiftimemus duos d Deo effeótos fuiflè Adamos, fed.
vqicum.Namidem quoque deheftiis, de arboribus, de
Paradiio,8cfluminehuncrigantefecit. Cum enimhi-
ftorïatn illahnn return nondum petfeiftaiÄeliqaiirei
Kiciamiedit ad cam abfoluendam. Pratereailiocqub
que illis refpondemus, neque Mofen.neque quemquam
prophetarum , 'aut Apoftolqtum, vel Euangcliftamm
vnquarn memotalfe, duos a Deo cteatos efièaofquefu-
ifle Adamos fed ynum folum. Porto fcièndum eft, ver
tus-Teftamentum pluribus ttalationrbus ex Hebraa in
Grrecam linguam effe tranfpofitum: Sytice veto reddi-
tum effe vna quidem interptetatione ex ipfo Hebrieo,
altera veto ex Grseco.CateCüm quae fuerit tam multatum
tralationum cauffa, & qua iriteï ipias cstcris ptobior e-
xiftimari debeat; cum alUs.eiusgcnetisargumentis drf-
feruimus in eo libro quem de Sex diebus pramifimus.
Igitur in ea GracaTradmftione qua eft feptuaginta ln-
terptetum, ficfcripta extantilla Mofisverba: I tplanfaueratDomïnusDeusTaradifumipEden
ab Orante, &po[uitiüic
Argumentum
b»mi»ei»4»ero^»*0'at.0rientemigiturappellantilliinter-
pretes,eam terrarum regionem ex quaSciJ obotitutjnam
in Ulo ttaftu otient^i plantauerat colloeauciat^ilc Para-
difum.vtBafiliuf Scbiusftater Gregorius atteffantur, Sc
Dominus Seuetus quoque. Quod veto ad ipfum nomen
attinet,quo Uli LXX. Interpretes hic Adam vocant, (yo-
cantenimBar-nofo * ) ttia funt vocabula quibns fete
Scriptura8c hoe loco ffuperius vtitur pro Adami appelIatione;
Nofo,Bar-nofo,Adanrf EtNofo quidemvo-
cat.dumait TaiiamutlCojb ( idefthominemjuii imdgmem
tmftramfamdumfmilitudmm ntßram: Adam veto dum di-
c if Etcreau-t Dm Adam ad imagmmfiiam, Et pofmt illit A-
dam quem formatier at\ Denique B»rnofo , hic ( fequamur
L X X . Interpretum Tialationem ,) ï'ofutt illtc Bar-nofo
("ideft, filium hominis) quem finxerat. Atque hac ttia rio-
hrina inter fe ita differunt,.vt Nofo proprie vpiuerfuro
genus hominum oftendat ; Bat-nofovero eum qui ex
homineptognatusfit j hoe eft, filium hominis .Ugnifi-
cet:8cNofo quidem pluraliter, B a r-S fo vero fitffiulari-
■ ter(vtfrcdicam|accipiantrjf,fpeaeHtque; Nofo fete ad
ipfirmfpeciem Bat-nofo veto ad indiuidua. Porto de
vdce Adamdicunc apud nos Syros plerique appellatio-
nem effeparticülaremhominis, perlonamque vnam re-
ptafentare:verutn ali) exiftimant,apudHebraosnomen
effefpecifieum, Sc tocum genus humanumfua notione
amplecli, ficut antehac diximus in Gommeutario no-
à non
'Scripto.
T eftame*
|i veteris
plurc!
Transll;
tiones.
■ H
* Apu^
txx. in
Gïçcotft
_.»8fo * t l ,
quod Sn
rus inter- V
icquicur,
reddidicillicBar
no.
fo.
Triumno-
JffinuniA'
fPcrPên'’ti-* *
fatio-
Adami31
fit no»cn
fpecificu'
Lmeil^bc-
Leticia in
j Adamum*
B
: Adamum'
puitTe Pro-
Jphecam. I
||Adam fuit]
Isacerdbs. jl
WTfiLty;
Manuum
i jimpoficio
; iniacer- '
idorio.
I Adam fuit
[Rer.
Adami
: Corpus leforte.
NyCfemis,
Cômmèntariorum de Êaradifi, Pàrs l.
ßro «le fex diebus. Ratlus alij,funt, quiputant norpen
Adam , funiptum effe ex ipfô hominis corpore ; & ei
proprié im pofitum effe eo quod ex terra quæ Adamo-
tho dicitur confirmaium fit.vNofö vero;ad animam pe-:
culiariter fpeétare. Cæterum quid iibivclic illüd terræ
vocabulum, Adamotho.‘ illic quoqüei hobis eft expli-
catum. Verum enim vero opéras preçium eft vt èxpen-
das hic accurate apud animum tuum , quam multis mo-
dis cohoneftaüerit Deus A d am um primo enim ciim in
rerum natura prorfusnon%llct , pröefeauit, cffecicque
ipfiün ex nihiio vt-aliquid eilet : deinde ad fuam ipüus
imaginem & fimilitudinem condidit r' tertio, cum ipfius
longe præftantior effet natura quam cui manus vocifque
vfus attribuideberet ; tarnen ilium &: manibus fuis fin-
xifle, & voce affatus effe dici völuit. Quarto, condinim
rationeornauit, qua cætcris animantibusilla care ntibus
præftaret. iQutnto, fuicognitibne ipfum dignatus eft.
Sexto admifit ipfumveluti in fuam familiaritatem, „ vt ea
ieie pro Arbi trio oblë6taret, meditationibus contëm-
plationibuique diuinis vacans atque indulgens.Septimo,
immortaUtatem promifir. Odauo, maxima ipfum (k-
pientiaimbuit. Nono, Prophetiædonainipfumcontu-
lit , Prophetam enim fuiffe Adam vel nine cbnftat
quod per vaticinium dixerit ; Hàc iam caro de came mea &
osdeojfetheo, h<£tvocabfcur multer,&c. Decimo, auxitipfiim
iacerdotij munerej Nam fuiffe iacerdorem , cxDauidis
Pfalmiftæ verbis cognofciturdum veluti loquentem
Adamum cum Deo inducens aic ; Tinx'tfli me & pofulfil
[upertnanum r«/iw:Sacerdotiumenim manuumimpofitio- *
ne confertur,ficut & Baptiimus. yndecimo^regia atque
principali ipfum donatione ampiificauit ; ait enim : Et
dom'tnammpifcibus maris, & volucribus Coeti. Duodecimo,]
ita ipfum comparauit vt animo acqyief intelligentia fua
Angelis effe? Familiaris. Decimotçrtio, çondidit ipfum
cdfrpore leur atque expedico, non autem graui quale de-
mum euafit poft viblatam legem. Decimoquarto denique
pofuit ipfumiaParadiio, vt inibibbleâaretur neque
cum cætcris'animalibus mentis expertibus in terra J
nafeendum reliquit. Et enafei fecerat Dominus Deus è ten a
omnem arbor ein ipfodjpeftu expetendam, drpulchram ad vefeen-
dum : die feilieeftertiO' produxerarDominus Cas arbores
ex terra > cumdiceret j Producat terra herbam viridem
fernenfcetificans, &arboremfr.u0 iferam, &c. Verum hic ad
priorem illam narrationem regreditur , iplam abfolutu-
rusi quin ipfe etiam Paradifusdeillo tertio confitusfiie-
rat. Cæterum Deo attribuit Moles illa verba.Erefw/ciß-
cerat arbores ; vtintelligeremus non abhominefatas fuiffe,
vtNoa^vitemfeuir, aut alias arbores, alijj.lèd ipfius
Déi cura acnutu præceptoque extitiffe , iuxtailludPfal-1
miftæ -, Et Cedri Libaniquas plantauit. Sed videri poffunt j
verbaipotiusad bubemodumeflèlegendav Omnemdrbo- j
rempulchramadjpectandum, & expetendam ad vefeendum, pul-1
ehritudo ènim-ad videndi fenfum pettinet, appetitus verb
adeibumIpîâat. Verumcorifiieuit Scriptura appe-
tentiam referre ad oculos,quale eft illudloannis Euange-
liftæ in Epiftola : Omne quod efi in Mundo, Concupifcentia
corporis eft, & concupifcentia oculbrünt. Etarborem viu in mè-
dioParadifi , &arboretfi frientia boni & malt. Duas ait Dominum
enafcifeciflè arbores irimedio.Paradifo, alteram
Vitæ, àlteram fciehtiæ : videndum igitur qui fieri potue-
rit, viduæ arbores in ipfo extarenc Paradin meditulho:
vnam enimfolampoffe-medium obtinere locum nemo
nega.uerit, at duæ vt fimul medio quopiam loco exiftant,
non fas eft. Sunt igitur qui dicant vnicam faille in ipfo
medio confitàm, eam quæ vitævocatur., alreram vero
quæ appell&tur Scientiæ iuxta illam Vitæ extitiffe (àtarn.
Sed h|s obijoimus îpfam Scripturam,~quæ verba ilia , in
medio Paradifo, ad vtramque arborera accommodât, non
aucem ad eam quæ vitæ eft »^folam. Hoc enim inde co-
gnofcitür, quodEua ad Serpentem dicere t, Defrußuar ■
boris qua eft in medio Paradifo, nolite comedere, ait Deus. Etat
enim arbor feiendæ, èa qua illis fuerätinterdiäutn «non
arbor Vitæ. Conficitur ergo ad ytramque arborem per-
tinere quod dicitur, in.medioParadifo. Igitur Gregorius
Nyftæus dicit, duas hafcear bores fpiritales ftxillè, folaque
ratione pocmflè inteiligi.qûâles non duasmodo,fed plu-
rimàs vnp eodemqué loço medio efte polîè , nemo dti-
bitauerit. Nàm àniminoftâ visfacileeà coniungit quæ
alioqu^vêl à pluribus fimul comprehend! nequ&nt. Ât
no$ aicimusarbores illas corporatas extitiftè ; idque nu-
per oftendimus, atquëvtra^ue in Paradifi medio qui*
aem fuiflè pofitas led non vt in vno eodem^ue parti-
cukri loco, qui locus firent Paradifi nieditullium. Ham
idhaud fieri potuic, & fi in eo altera extaba.t, alteram extra
eum locum fuiflè neceflum eft,ciim pro^ni etiam Phi-
lofophi afHrmentimpolfibiie-eïfe yt duo corpora cbnti-
neantuc vno pâtticulari Joco fimul : fed ità ambas Fiiiffe
in medio Paradilo , vt quis ytramüis dicere reéie poflet,
refpetftu extrémarüm Paradifi partium fuiffe in medio
Paradifo. Medium igitur in con texruita acçipiendum eft,
non vtparticularem aliquem locum fignificèt fed quâ-
fi di çat,cum Paradifus fiequentiflimus eflèt vàrijs atboii-
bus atqqe plantis, hafee duas arbores non in eius ahgulo'
quopiam làtas fuiffe, fed in mrdio Paradifo inter àlîas
arbores extitiffe. Sed & hpcfcire operæ precium fùe-
rit, num duæ iftæ arbores,4 altéra iùxta alteram pofiræ
extiterinc, an leorfim : Dehacre nos pronunciamus,
iijxta pofitas fiiiflè. Neque enim dixit Scriptura de A-
damoj Ne fprte adeat arborem Vitæ , capiatque dé ea,
ac vefeatur, &viu^t perpfctuo ; ledhabet adhunc mo^
dum ; Ne forte extendat manumfuam, & capiat : Is vero qui
manum fuamadremquampiamprotendit, neceflum eft
vt eireiproximus adftet. Præterea hinc credibile eft, ei
loco,in quo Adamo certamen &lu<Staerat aduerfusarborem
feientiæ, proximam extitiffe arborem witæ,ceu viifto-
riæpræmium; vtfiviciffetper,continentiam neque edif-
fetde hac, moxpermiffafuifletipfiilla altera guftanda,
quippe folet yidori palma in promptu effe. Infuper il-
lud quoque quæri poteft, curDeus produxerit duas il -
las arboresin medio Paradilo, ac n on potius in quopiam
eius augulo. Hicrelponilemus, ideo idfadum efl*equia
jn medio Paradifo habitaturus er^tAdam , açceptoDei
imperio de edendis fruiftibus arboris feientiæ boni 6c
mali. Cæterum qualifnam fueric arbor vitæ, & cur fie
fit di&a ; deinde qualis arboricien tiæ boni & mali, 8c
<juam ob rem eo nomine appellata, vna.cum stïljs eius
generis ratiohibus fupraànobis fatrS explicatum. Etflu-
uius egrediebatur ex Eden vt rigaret Paradtfum. Eden locus
crac magnus açqùe amplus, cui id nominis dabatur
propterea quod ameenus & mqltarum arborum varie-
rate fpe&abifiiî pflèt : huitopars ea quæ cæteras, omnes
piilchritudine atque decdfë anteibat , Paradifus diceba-
tur ; àccommodatiflit^us adhabitationem oble£fcatio-v
nemque hominum. Sed quanta fucrkhuius amplitUdo,
fatis arguit fluuius.ille magnus, qui ex ipfo affluebat, 8C
poftquam elapfuseffet diuidebatufin quatuor flumina:
fi enim fluuiusipièmagnuserat, manifeftumeft Paràdi-
fum quemrigabac, magnum Ipaciofumque fuiflè. Étiüinc
diuidebatur, & euajit in quatuor capita. Poftquam is fluuius
tigaflèr Paradifum ,, didydus diuifufque eft in quatuor
fluuios quos Moles (quiaipfius fieculo. notierant) fuis
& no minibus , & locis delcribit, in e g ^ s : Nomen p-
niusPbifon-,iseft cfiùcircuitvniuetftmterraWmuiU. Nomen
igitur vniushorum quatuor fl u uiorü frieïïP hifon ; fiue,
vt Græcus vocat, Dijabili; qui fluiiiuspoftquam auulfus
ab, illo maiorè’&primario Paradifum pelluente, in ter-
ramquèdemerfuseft ; fubipfis etianj Oceanivadisfluit,
donee ebulliens ptorumpatin Occidentem3; ynde ver-
fus Septentrionem regyraps dclabitur per vniüerfam
regionem Indorum ( quamyocat Mofes terram Hauilæ)
ac tandem definitin mare Indicum. Suntautem t]ui purent
, Philon appellatum eflè à verbo Pbos, propterea
quo,4 ceflèt a fludu àlpedabili, quippe qui lub multis
pelagis maiorem curfus fui partem pcragac. Et ibi.eft ou-
runi y ,& aurum eius terri praftans eft y ibiBedolack, & lapides
Berylli. jFeruntin pleraque^huius flùminisarenà atque in
ipkripa , aurum probum admirandafque Margaritas
hubertim reperiri. Hebræum enim, Bedolarh, gemmas
yocat j Beryllos vero, lapidés preciofos. Ali j , Bedolath,
candidos Vniones figmficare exiftimant; Beryllos vero,
Saldos^
Mcdianl
qaomndd
(igaificet
F
G
H
Phifon,
.Superius,
Cap.xi. dixit
'Graece
Diiabis
perquarrâ
vocalemin
lÿllaba.
Phas.cef-
lare figôi-
ficat Syris.