A
JtXw.H.'
G&h'ih
t o lo fu
| 'M
I f ai. iS,
Exod. 2i,
c
D
Gen. 3.
Rctdtilphl.FUtäaccfjßs.
mutentfuonolunteamouere. Timeèrgo>iftqüit,Deurntuum,vt
■ riuercpofiitjratertuusapudte. Notaqitodcum timetidam fe
inhD&faâo beusinfifiü¥t,tüac proGU,ldubio ofFénditqr,fi
fraçer infirmurnimio pondéré prsÈfocetür.. Quo contra
Pamarchafocob çurnk frâtre fuo Efatt moneretur ^cpari-
tewnçederent, ipfe ApQftolÏGum illad in moribusfais re-
præfencans, Ouis inftrmatur&ego nonmjmnor. : Noj&iinquit,
Domine mi, quod parmi los babeam teneros,1 &oucsac bouesfcetas
tnecum: quasfiplus inatnbulatido feceto laborare, morienturvna
dièïUHttigtegesSVtaütem- ad hàncmifeneordiarft propen-
fîoceaeosreddat, quomodoipfèillorum mifertus fit, &
quanta beneficiu'illls præftiterit, adfhemqriam reudcat.
cu$n fubiungit :
Ego Dominas Dsus vefter, qui cdiixi vosdéterra Aegfpti, vida-
remvobûten;amCbar^aan,&ejjemvefterDeus.
^'^uod^ptiflîme 8i nobis cbngruit ;. quos ipfberuitde
pcftèftate tenebrarumÿ& tfénftulit-in regnuiü filijdileéUo'
nisfuæ.ptn'ésitaqiiefufcipktousinüicem infiniaitates ïîo-L
ftra?, fiënt'&ipfefufeepit nos: ne cum nos aAmbneat di-
ce^s,Eéquiefcerefacitëlafftm,&boceftreftïgemmmeum, c o n J
quëratur & dé nobis quod noluerimus aadire,
DelfraeUte cùife vëndiditftaterfuus.
C a : VI.
SI paupertate compulfus, vendiderit fe tibifiraer tuus, non cum
opprimes fer'uitutëfamulorum, fedquafimercenarius&etilo-
muerhvfqüeadannumiubileum.
Primumhiciuxtaliteramquasrendum video, quomo-
do huicranétionicontrarium nori ßt, quod in Exodo fcri-
ptmTtèÛÏÈiemérûferùumHebraumfexannüferüiettibhfirfepti-
moegredietur liber. Hicaütem dicitùr, quod vfqueadiubi-
leumpèrmanebit emptusapud Dominum fuum. Vidctür
ergôquodéundemîbifèptimurn, quem hiciubileum no-
minâuerit. Etipfe- naraque iubileus in fèptima fèptimana
feptimüs eft. Quod & myfteriomaximë cohgruit: quiätjui
qu inquagefim us annus'eft,dum fècülôruni fèriesattendi-
tür,^generalis,quæfideksomries in firf&c5gregatura eft,
per feptem feptimanas quies exprimitur, ipfe vnicuiq; no-
ftrum feptimus eft, quia poft labore ftnarium nobis tribui-
tur.YVidendum itaq^quis eft Ifraelita, quifratrem futim in
ferUUm accipiat.Hçë feruitüs laudabiliseft,cutü alicui fan-
ékorumin feruitatem nos tradimus,ficut & Elias diéfcus e ft
Dominus Eltfei.Notandum veto quod primumde pôfïef.
ftdnibus quæ diftrahuritur,fermô habitus ëft: mine aütem
ad illos qui fèipïosvendant »feripturadefeendir. Vbi per*
fona cuius ferüitutëmfufcipiunt,maximédifcernendaëft.
Nain fialienigeUa ëft Dominus ille,cui (e Hebrseus yeridi-
ditin feruum : ignomihibfàeft feruitus, cum Hëbræusifte
pientia* & fübijeiamur imperio i diöitiäs quas atnifimiis,
aiitmulto ampHöreS/humilitatis noftuepretiam acceptu- ]
ri.N on ergo {erüitute opprimendüs eft jqiiiadferttienaüm 1
eftdeuotiJs:nectefEoribus, tormefftifve'cögendusv ie'd ]
blandapotius admonitiöne & ipe mercedispropofit«,inj;
his quse agendafunt, animandas.Hoeeft enimqaoddici-1
turiQnaß rneecenariusdeeolönus eric vfq; adannumlübi-»
leum .Seruus qui ppe ifte.non quafi feruu^fed tanqüämer*
cenariuseft,cum ferüitutemabeo nön viö'lffttiä neceffitä-
tis,fed eXpebtatib fua: mercedisexfb'tqucti ffqueMahnüin,
inquic,iiwÜM»k Tüncenim^gredietinlib'er,&hUmiIita£:
illiusverteturirtgloriam. TücColumba(eptifnodieemif-"
fa,ad arcam vlterius nön reuertetur, ad tcmpoUilis fcilicet;
difciplinx clauforam t nec iarn laborabiciii parte*qUKib p
vniuerfo regnabit.Tunc ficut in Ipb feri ptumeft, jf Jo
Tunhsojlr4runtpergent<ad paflum: igredientur, & ddmdfresam-
plius nonreutrtentur. Non reüerteutui^nqttam^nVeeffita'tis1
anxietüdine,quaß aliquidabeis indigent^jCurttbetfs crifc
omniain ömnibu's, (ed tarnen perma'nebiirit cutq eis‘Vlti‘*'
culo pcrpctucc charitacis. V nde & hic fubiungicur :
Oper s.bnur apud te,&pofiea egredictur cmn hberis fuis,&rcucr~
teturad cognationem & adpoffcfionm Patrnyifuorum. § *
; Liberi cumquibii^jiberegredietnr,rctiibiuiöeftoperu"
illius,qUaeexeuntem fömitabitun iuXraftlud;iEfwd^jift1iy
jßliorumtuorttin,pacanjhperifracl. Quod vclo dicirurreuer-'
furus ad cognatlonem Sc poflelßönemPatrdmfuötlim, (P
mili modo 8c de-Abraam feripeutn reperies' f f <fai&rüefifoenS.
mbrtUHsejl infenettute bona,
Hbcipfum& deliaäCj&'de Iacob fci'ip'tUmteftaturl?iA'd.
Moylen vdro loquitur ipfe Dominus.di'ceh's^f^Mpnife
filioslfraddeMadianitisy&fic^i^eriiädpopuluinticuni. Iö(i®'
quoque TegltQapniamdnqiikyaudißiverba fölumintsf&pf(J~
territumeß für tuuth jdcifCo cotttgam te adpatref tuö's'& coüigms
ädfepülchtum tuuminpace, vtnon videaniöcülitui omnia nult
qtt&induüutusfurn fitperlocuniißüm. In qü i b lisIS md'ißus'l u c&
clariör futurse vita.prtenunciätiö , dc'ebrfg'regandinoft'r^
difperfionisapparetprömiißo,'quadbadriöftrarm'ra]lige-
mur cognätionein, & äd pätrüm no$rdruitf pöfteißqhemT
L?tificat valde quod fequitur,&cum mägdä yoluptateafi- ’
dicur, quödreddens Dömihüs caufarn cur nöftri cÄam
fiifcepetit,& feruitutem nöftram pratcepto terhperauit fuo
& vocebenigni'fllina fubdit,drcens:
ïCor.iu
F
'Jfâlm.iy
[Gen. 4$i
Him.) i.
Met emm feruifuttt,&ego eduxieps de terra Aegfpti.
O vtinam fic fiatDbm'ihätorDominejVtreüöceseiecftoS
[tuos>vc auferas iniquitate's neftras atqj peccata,nofq‘,po.A ,
fideas.Imminuti enim mmüs propterpeccatä nöftra^deFe“ .
I cimusin iratua.Ef
in t e r r a m :p cm em tq u e g lk d i i t s tu m v fq n s a d a : f r : d nm .N i!n q i: i.d i n 76
a t e r n ü m i r a f i e r i s n ö b i s , aute x ie n d e s f f äm u t ,m d g e n e r a t to n c tu \
generAÜonem}GonuenereD'omimvfqüequö,&dmaMilkfßpß^
ferait indignis fé:5cqiiide iàcraftirpe procéflît,peccatofiCe Iperfertios tuos. Ad hanc enim vocém tqani>re:uixit mes no-
/rssi^ j j -_ u *— . . XT..»-- ftfaj&quafidefoinnofuftitadfumusjcumeâmàuâiuirnd^
fubdit. Seddehaeferuitutepaülo p^fttrabkabitur. Nunc
aütem dé Hebræo quifratrem fuüm inièraurù accepit,ier*
moin manibus eft. Inferuumigituraliquis Hebra:o.fe tra-
dit,cüm omUi obëdientia fe fubdit màiûri:& ad hpc etiam
fub^^Hbminis fubiedionè fè depqnit,vt inobédientikm ilia1 diam infinuaftîidi,cens:iie^raifü n t f iiÿ lj? ^
expiet iqua primus parensnofter etiam Deo côtumax fuit
Vendidit igitur le J. qütti ob intmtunv fempiternæ retribu-
tionis,humilitatemiftamnorefugit.Alhid àurem eft quod
modo tra£lauimüs, ad fapientemalïquem tanquapi pro-
pi.nquum_açéëdëre,eius iftibui doëçdnaïnfdrmarr|xem-
piisiCpnfili j sacqûiëïcëre: aliuft Y ejro ieruftuns fufcigef e iü-
gum,& non (olûm audién d i quæfté ce n t ur, fé d etiarnëxe-
quendiqüæimperantur,neceffitateniiibiimponere.Qnia
tamenfporitanëaèftftrüitUsifta^non tam ieiuituSquam
libertàsæftimanda eft. Qüod igitürreuerèntiaieruis tali-
busdébeatur,declaratürcum dicitür : Mpaupercatecompul-
(usyvendideritfet^patertuusjnoheumopprïmesfefuitutef^
rumijed quafimerpeturiits & colmmentyf^adantium iuhileum.
Pauperes lurpus omnes nos,quoniam iliasperdidimus di-
uitias, quas in prima conditions conditor ipfe nobis âttri-
bukiPauperës_fumus:quia prudenuam qua mores noftrds
cpKiéere, ôCÎngratiamcreatOHs noftri rédire poffimus,
forntàpnbn habem us.Hac pajipertate compulfi, alicui iu-
ftorum in feruitutem nos vendinius% cuius & r egamur fa-
iam h on inparadifoab fcbhfi,ftd in ho":ëx ilioprbeuipiq-
ieftiî'tudixiftiitulocutuses.tuinquamcuipeccaùimqs.qui
proiecerasnosàfaciçruâjtandemflé^
I de terra Aegjpih Vbi no tart dum quod idcireo feruosiijby
ndminetDominus, quoshbrninucnferudSanpepr^
rat, quia ferUitutem illa^mqiia^Kbmmib\^exhlbe^
ofFerunt,i»l;ocjp/ttwyßcutaitÄpoftblus)Bö^;«o/e/iiie«^r
Pretiosin<p.m,emptießü',noHtefieHßeruihomh\ün^
hominibusferiiiat quis, Dei.tameh,non h.Qramumferuys
.eft,fiin ieruitute qUam hominibusimpendir, Deigrapam
fempefinquint.Sicuc ergocum diciturPen:o,/»rfyico«w?;/c’.fA-;
commonenturpaftqres, ytnbnfuas, led Dominipues.^
pafterexogttcnt,8cdfligentiaraadhibeanpficcUm dicitui^
Mtifunrferuifilgifrael^‘cammonenmi;Dp^
rannice eps opprimefe , fedianquämDei ftruisre^cren-
tiam eishaberememinerint.Vnde & fubdicUfi, .
Now veheent conditioneferuonm,ncaffiigaieum perpotentianl^
fed tnetuito Deiim tuum. '
Hincemm contira paftoresperlezechielempiopuibus
dicit Ur:Quodperietat non quaßftufed cumA^0t4feitnperdbatif
I eis & cwn\poteritia. Quod conträin hoc loco; Neajfliga*,in~.
quit j eum perpotcnfiamfed mmuto Demnf«/b«.Seqiiiciu?
- - setuas
Efalm.%9>
Iiphef.6.
Cor. 7.
Pfalm, 48.
ëom.fi
lA.eg.it,
Seruus &ancillafint vobisdènationibus quit incircuitu vejlro
funt,& deaduenis qui peregrinatur apud vos,vel qui ex bis natifue-
rintinterra Vefira,bosMbebitisfamulos,&h&reditanoi,i/in tranf-
mtttetis ad pofieros,aepofidebitis in aternum.Eratres a it tent vejlros
jilios ifraelyjse opprimatisperpotentiam.
Similequod ir^Regum quoque reperies> quiapopulunt
qui remanferat de Amort au &altjsgennbu$, quanonfunt defilijs
tfraeUfecit Salomon tributaries,defilijs autem lfrael non tonftituit
feruire quenquam fed erant viri bellatores,& miniftrieius & Erin
cipes &Duces,&Pr&fetti curruum &equorum.?i\ij igitur lfrael
etiam feruientes, lib eri funtlquia fpontanea & vtilis com
eft feruitus ,alienigenæ autèm, qui fcilicet prauis moribus
ab gisdiftonant,etiam cü eis dominari videntur, fetui illo
rum funt : ficut feriptum eft, quiaftultus feruiet fapienti. Pro -
deft enim làpienti quod ad præfens hu miliatur,ftulcus au*
tém temporali potétiaabutiturirt perniciemfuam. Quod
fi iuftis poteftas in alios data fuerit-, haediferetione vtun-
tur,vtinter bonos pofiti,præiat0s (e nefciant,& naturææ-
qualitatem agnofeant : inter peruerlos vero, quos fcilicet
amor iuftitiæ nôduminfiliorum t-rknftulit libertatem,po-
teftatis futerigorem exercentrvt in qUibus nondum eft bona
voluntas quae manfuetudinenutriatur, cupiditasquas
adhuc yiui t, feruili timoreprematur :n e tamo perûerfior
fiat,fi fibi reli<fta,iraplere poflitquicqd maledelibcrat.Sic-
ut igirpt cdndicidne naturae,Depfic ordinante,praepofitus
eft hoirio voliicribus,pifcibus &beftijsçerrae: ficlegeiufti-
tiae qui per Dei cültum & m orum fan â:i tarera,humanae di -
gnitatis honorem recipiunt, his merito præferuntûfjq per
vhïLmïepi:ob&mcomparatifuntiumentisinfipientibu$,&fimiles
fatti funt illis. Hos igitur & quicunque ex illisnafcuntür,id
eft,qui eorUm prauitatem imitatur, habentferuos ifti,eof-
que tranlmittuntadpofteros: quiaquandiuin hacnoftra
vita mdrtaligeneratiqgenerationifiiccetiit,hçc-lexperpe-
pétud conferuatur,vt iuftus iniufto,fuo merito prçferatur.
Qui etiam cu ppetuis tormentis traditi fuerint tune quoq;
iuftis femientiquia quantum fit quod perD'eigratiam eua-
feru nt,in doloribus fuisillis oftendent. Hinc.adHebraeps
tranfeündumeft, quosignominiofa ietuitUspremit:qui
ieipfosvili pretio diftrahentes,non iam contribuhbusfuis,
fed extraneisfubdidcrunt. P e quibusfubiungitur:
DeHebraà quifeperegrino alicui vendiderit.
C a p . V ÎL
SI inualueritâpudvos marius aduenoeatquêpëtegrihi, & atte-
ttüdtUsfiatertuus vendideritfeet, autcuiquamdefiirpeeius,
poftvenditionemredmifoteft. Qui volueritexfratribusfuis,redi-
meteum &patruus,&patruelisi&confanguineu$,&affinis,
Notandum quod aliud eft, agrum poife flîonis fuæ ven-
dere .‘ aliud, feipfumieruitutiaddicere. Sicutenim fupra
tradkauimus,agrum fuum diftrahitjqui virtutem aliquam,
cuius facultaté natural iter munere diuino fiifcepetat, car-
nali iucunditate fedudkus, exercere contemnit. Non tame
ftatim feiubdic vitijs, cum forte ad id quod expedirec, minus
ftudiofusexiftit. Nondum igitur feruus eft, fi peccati
iugo nondum ceruicem fuppofuit : namiuxta dominicain \
fententiâjille tin quifacitpeccatum,ferumefipeccati.Qm(q\iis
igitur nonfoluiniuftitiæ fruëtum fibi fubtrahi permittiti
fed etiam inimico fubfternitfe ad obediendum.voluntatf
eius, hic feruus illius tft^carnalis, vt ait Apbftolus, venunda-
tusfubpffMfo.Pretium quippe qu o fe ipfe diftrahit,idem eft;
quod & agrorum, noxijsuquidem volupcatibus iileâi, &
virtutes abijeimus : & captiuati,iugum peccati fufeipitnus*
Peregrinus vero cui nos vendimus,ipfe eft,cuius manus etiam
apud regem Dauidinualuit: qui cum ad illu veniiTet,
parcens Dauidfumerede ouibus fuis ,tqlit ouem viripau-
peris, &exhibuit conuiuium peregrinoilliquivenèratad
fe.Notafunt quas dicimus,&commcmoranda can turn, no
fiirpeeim. Qui funtdeftirpe Diaboli, nifi maligni fpiritus)
de prauitateillius trahetitesimaginera, dumperuerficâté
eiusimitatifuntj qüafi pattern ilium fibi fecerurltîSuntet^
iam deftirpe eius hominesiniqui, quibus veritatis vode di-
6tum eft: Eos ex pâtre Diabolo efts. Sicut ergo ipfius Diabolij
fie &.eorum qui de ftirpe eius funt, feruitus fiigieoda eft:
quoniam qui ve) malignis fpiritibus , Vel prauis hominibus
ad peccaadurrt conféntiunt, huius feruitutis la-
queos non euadunt. Qm tamen fe vendidir^oft vehdicio-
nem redimi poteft. Per quos autem redimatur, docemur
cumdieiti ^ nU ^ .txfra tribmfu k,rf^ nkmfn . Etv to-
mnes qui permilericiÉrdiam illi;propiq*quauerinti& capti-*
uitatis illius miferti fuerint,intelligâtürtplures expropin*
quis carnalibusenumerantur,cum dicitur.Ef patruus,&pa*
truelis)&cottfanguineus,&ajfinis. Nullusenimcx propinquis
eius praetermittitur^cum quilibet confanguineus, çum etr
iam affinis, qui non parentum generatione*fedaliquayo^
iugij cdmmixtionepropinquuseffeëkus eft, ad hancrede-
ptionemadmittitur. Quomodo autem per^pipquosredimatur
captiuusifte, iam fuprain agrorum redemptidrié'
ttaétatumeft: quia fcilicet per amicdsredemptio confer*
tur,. cum per eorum ftudium captiuusad libertatem rëdu-
citun Sed quomamfrigefeit tnmultis chantas, & abundante
imquitate,paucifunt qui ver am proximorumfoliciiudinem gerant:
quod fuperagris di&um eft, idem fuperilioqui venefidit,
repetitur cum fubinfertur:
Sin autem & ipfepotuerit, redimtfe fupputatis duntaxatannis
d tempore venditionis fu i vfque in annum tubtleum, érpecunia qua
venditusfuerat, iuxta annorum mimer urn érrationem mercenary,
fupputata. Sipluresfuerint anni qui remanent vfque ad ml ileum,
fecundum bosreddet&pretium.Sipauci,ponetrationem cumeo iuxta
annorum numerum,&reddetemptoriquod reliquum eft,anno
rum quibus anteaferuiuit, mercedibus imputât is.
Primum notandum video, quod ficut de ftruo que He*-
braeuseroit,fic&deifto quifè védidit alieno,dicitur:quod
nifi.redemptus fuerit, vfque adiubileum ibmiturusiic.De
iubileoquippeiolofupradecretumeft, vcvenditionesin
ipfo reuertatur ad Dominos fuos. Àlïjs igitur feptimisan-^
nis vacatio foiatribuitur, in ifto autem & (eruislibertas^ &
fua poflèflbribus pximis hæreditas feformatur. Vnde qt^jd
Ui Exodo feriptum eft, vt feruusHebræus (ex an n is feruiar,
8c feptimoegrediatur liber : aut n?yfti*ee tantum accipien^
dum eft,aut fili terse fenfus hic quaeritur,illemagis occmric
quem fupra pofpimus, vt feptimus annus non quilibet in-
telligatur, fedillepotius qui feptimorum feptimus eft, vt,
omnes alij qui per leptem feptimanas ilium præcedunt, ,p
lex annis habeantur,dum folus ifte feptimus dicitur. Quia
tn nô f dum in Exodo,fed etiam in Deuteronomio hpc le*
/itiK, vt feruus Hebraeus pollfexannos feruitutis,fejprimo
liber dimittatur; -fi forte de quolibet feptimo hoc intelli-
gendum eft, ergoin hocldco cuna yfqj àd iubifeum ferui*
cuius dicitur,quilibet feptimusiubileus nominutur. Si igi-
tur ex vtraque parte litera falùanda eft, aut cü feptimo anno
feruus dimittendus dicitur, fplus iubileus fepcimus eft:
aut in hoc loco cumvfquc ad iubileum feruitUrus deceini-
cur,o m n is fep ti mus,i u b île us eft. Hàpc dé liter* cop ttkrie*
tate diëta finç : quæplurib. » n locis adeo yel dubia,vel qua-
fi fibirepuguausapparet, vt vix cum magno labpredi-
uerfishincdcindecapitulis conlideratis, quse ad eündém
fenfumreferenda videntur,aut eïuceac quod dubium fuir;
aut confonetquod quaficontrariumpriusapparuiti Nos
tamen de litera tunc fecutius dubitamus, aut forte nonnîl-
quam fecus quath debeat aliqqid pronun ciamus,cum my-
fterium non impeftit, feu quod dubie profertur, feu quod
incautiusforfitan definitur.Gum enim ad myfticps fenfus
te rctüleris,quidintereftj vtrüm omni ano feptimo feruo-
rum Hebræorum remiftîo eelebretur, an in quinquagefr-
müm differatur f Nâm & vnufquifque.iUftorum poll fex,
- _ annosfuijabpris, inftptimpfualibertatfedbnatur: & geexponenda.
Hicigiturperegrinusjhicaduenajquihominis i neralis tatnenpppulifahâjilibertasin finenidiftertufî,Si
npn n a turalis eftD o min us, led per noftram i m p ruden tiam j igitur omriis feptimus ann® ex traditione legis, ierups tjç -
& deprauaçi vpluntatis,cpnfwifum fuperind.uâiusicü fug- bræpslibertatireftituit, hocperillamjremiffionem defigeftioniillius
noftra negligentia vires addidaric,{vplupca-
tispecuniam nobis tradit : 8c noftrp confenfu captiuatos,
fuse feruituti nos fubi j ci t. Si vendiderit,in<pii t,feèi aut alicui de
gnatum ëft,quodnüncirtrerim quibufque iuftis poll tnpr*
teiueohfertur. Si vero iubileus folus,quinquageftmusfcl-
licet, banc dignitatem pbtinuit, ytinjllq poptilo Dei o