4ii
DOMINI STEPHANI
ED VE N S IS
EPIS CO Plc DE SA CRAMENTÖ
Altaris Traäatus.
Tloruijfe Stephanum Eduenfem Epifcopum circa annum Domin
i c a . loannes Garetttucentenario lö.feiegijfe teßatur,cutquo-
que affentiunturBellar minus lib.i.de Eucharißia,cap.$$.&Pojfe-
uinus in apparatufacto.
T R A C T A T V S D O M IN I S T E P H A N I
Eduenfis Epifcopi de Sacramento Alta- h
}■ , ris,Prolegus.
i.Cw.,11.
Diuifiones
gratiarum
i.Cor. 6. -
Pluuiavb-
uncaria.
' Gratia fo
ptiformis
feptem fa-
criordine;
iaintcrio-
ri nomine;
rcpræfcn ,
tari. >
Num. 6.
'ludic 13.
iCapillorû
! too fi o in
ftiiüta äb
Apoftolis
jNazareo-.
cicm
plo.
Rdinatrix omnium Deifapientia at-
tingens à fine vftfe adfinem fo r titer
drdijponens omniaftiauiter ,fcilicet
Dèifiliyt : miro drinejfabili modofe
carneinduens yftola immortaUtatis
nos induit, dr corruptibill indumen-
to incorruption'ts. g u i exp let a di-
jpenfatione a Patrefibi crédita, voient nobis relinquere
omniafalutinecejftria , vifibili materia ordinauitdr
fieripracepit inuifibilia Sacramenta. guomodo enim
pojfet homo intelligere dona Jpiritualia niftaliquo v ifibili.
moueretur adeapercipienda ? virtue enim Sacra
mcntorurnjnuifibilem operatur cjfettum. g u o d exem-
plorum document is liquida apparebit. Sacr amentum
Baptiftniordinaturinaquis regeneratiuis : quiaficut
aqua fo r des exteriores abluuntur, itajpiritualigratia
inlauacro regenerations datay mundantunnteriora
tnquinamenta. Item in copula maris d rfamina qua
coniugiumdicituryvnitas capitis d r membrorumjaefi
Chrifiidr Ecclefia intelhgitur. Item olei vnttionefigu.
ratur operatio diuina miftricordia. oleum ehtm fanat}
reficit dr fupernatat: Dei miftricordia contritosfanat,
contritions alligat, efisrientespane, indeficientt reficit
drfatiat dr iudiciopiperexalt at. Hoc modo in Ecclefia-
(lieu Sacr ament is Spiritufantto coopérante ordinantis.
inuifibiltter operatur Gratia fèptiformis. Licet enim
vnusdridem fit Spirit us quiinfingulfsprout vtilt operatur
, tamen p ro varietate difiributionum affignatur
diuifiogratiarunf. I fqm diufionesfiunt donorumpro
qu d it atefufeipientium. l%ulla igitur in Spiritu varieras
fe d fin e omni alter at tone identitas. Diuidit qui bus
vult, & quantum, vult, dr non diuiditur^mma conti-
net: dr in omnibus eft. g u id â t : ipfi donum eft. E t cum
dona fin t diuifa : vnut man et d r indiwfus, qui donat,
ynus eft quiinfe dato,datplura: E t cumfit quoddatur,
ipfte eft dona diuerft. Omniaqua donanturyad vnum refe
r untur : velut cumquis dlflribuat alij aurum, alij argentum
, alij copiam gemmarum mult a diuidit., dr
vnumfacere intenditfilicet,mutuum obfiquij dramt-
citia cumgratiarum aftione. It din diftributione dono-
rum Spiritus fanttusplura diftribuit :• d r vnum efficit.
Sed quod vnum femplum Dei : de quo o ;ipojlolm.
Templum Deifanttum efi, quod eft'ts vos, hoc templum
Spiritusfanfhufui, infufiene imbre falutifero rigat, dp
ab omni ruina d r corruption conferuat. Hac eftpluuia
voluntaria qua ajpergit hominem fèptiformis gratia.
Frima cuftodtt ofiium cordis ,dr vitia introire nonpermit
tit. Secunda: qua fintfacienda, fcrutinio mentis
legit, dr deUberat v t f i d r alios erudiat. Tertta : qua
ftrdesvitiorumpur gat
fugat. g u a r t a \exptdfiis tenebris intro duett opera tuck.
g um t a efi in opertbtis mifericordia: v t in pauper urn
vifitattone, peregrinorumfufeeptione, pedum ablutio-
ne,mortuorum inhumation. Sexta,aferuitutepeccati
eximitur homo adlibereftruiendum Deo. Septima, in
ara crueis crucifigit hominem cum vitijs dr eoncupi-
(centiis. S icfungtturinfe homo vice Oftiarij, L ett or is,
Exorcifta, K^icolyti, Subdiaconi, atque Sacerdotis, his
virtutibus homo interior adbrnatur. dquodfignir
ficandumr: pradtftorumgraduum wiimjierio, Ecclefia
decoYatur. Sed quid ad hos gradus promoueri inten-
d un t: regale fignum prius accipiunt quod hdbent in
fummitate capitaexprejjum, dr a rotunditate corona
nuncupatum.Tinfio captllorum dr rafura,oftendunt
vitiaquapullulant dr fuccrefiunt effe refecanda. Ro-
tundafermatonfionis , regnumJpirituale quoprami-
nent cater is. H i p in t genus eleftum, regalejager do-
tium, gens fan PI a ,populus acquifitionis. Pradtftofii-
gmatewfignitidicunturclerici: eo quodeosDomihus
fo rt it ur dr *pfi Dominumfortiuntur. g u o d autemfint
de forte Domini defignant qui in tonfione in perfona
eorum dicunt: Dominuspars hareditatis me a. Item:
hac eftgeneratio qu aren tium Dominum, qusrentium
faciem Dei Iacob. E t in alto Pfalmo: F u n s ceciderunt
miht inpraclaris: etenim hareditas mea praclara eft
mihi. KAdcuius gloriam praclara hareditatis perue-
Muntmtlites Ch rtfii: quimundo renunciant d r Deo
militant, de labor thusfitis v ita necejfaria quarunt,p i per
flua abijeiunt, dr mundum contemnunt. Vnde non
tmmeritOifigno regiofignantur, q u i f t Dei haredes, dr
m regia d r in praclara hareditate regnaturos ftprofi-
tentur. Tonjura captllorum a Iffta r e is videiurha-
buiffe exordium : qui crinftruato deuotion completa |
caputradebant. Vndeab lApoftolis eflinflitutum? v t .
qui diuino cultui fu n t mancipati : hoc fignaculo fin t
Domino confecrati."HispraUbatts, ordtnem pradtfto-
rum Graduum exequamur.
O S T I A R I O R V M OF FIcium.
N ptimo funt Oftiarij: quorum eft prouida C|auel
folicitudo oftium Ecclefiæ ferùare , de- Ecclefia*
poftta in Ecclefia fideliter cuftodire , in-
dignisianuamclaudere, dignis aperire,vt
Sc quos cognouerint recipiendos admit- ! ^
tant , quos repellendos excludant. Indé enim quo
dantureisclaues Ecclefiæ Epilçopo dicente: Sic agite,
quafi reddituri rationcm de rebus quæ his clauibus re-
cluduntur. Sed ad difeernendum qui fint digni vel m-
digni ; cautela Oftiatia? miniftrationis eget auxilio gra'-
tiæfpiritualis. Primitiua etenim Ecclefia , vfque ad Eu- Catcc^u.
angelium Catechumenos tecipiebat. Poft Euangelium mcQi.
iubebantur exire: quia nondum renati, indigni étant
communicare Sacramejitis. Exclude ban t ur &c Ethnici,
qui omnino à fide erant alieni. Sic Excommunicati, ab
introitu Ecclefiæ, & Sactamentotumparticipation« funt
eliminandi.
De Lettorum Offiâo,(r ordinationt,
♦
C A P* I I . •
IN fecundo funt Leétores, qui debent Scripturas Ga-
nonicaslegere, & quæ legerintdiftinéte prpnunciate,
pronun»
pronun ciata pie&fideliter intelligere.Qui enim diftinde
legunt &pr onun cian t ,auditoribus intelligentiam paran t:
qiii veroconfufePenfus eorum perturbant. Opbrtèt Le-
6torem effe pr^ditum fcientia,munitum eloqucntiacqua-
tenus cola & commata, diftin«5fciones, fubdiftindtiones,
acccntuum varietates difeernere feiat, Scqusfecundum
fyftolem vel diaftolem,fiue encletice fucrintpronuncian-
da. Sed hifi incus fit qui doceat, in vanum lingua d ocentis
iabprat.Opus efteum efte moribus ornatum,honeft® vit?
prqbatum, neafeSpiritum docentemrepellat. His datur
tenepdus in manibus codex diuinatum Scripturarum,
S ienteEpifcopo&monente, vtconuenientertra-
lumminifterium, his verbis: Accipitc, & eft ote
VerbiDeirelatoresifi fideliter&vtiliter officium veftrum
impleueritis, partem habituri cum ijs qui verbilm DeLbe-
ncrainiftrauerint.
DeExoraJlarutn Officio,& ordinationt..
,/X C a p . i l l . '
Ertiumbrdinero ornant Exorcifta: fic vocati a pote- X ftateadiurandi: quiainfideS. Trinitatis d*mones
expellunt dc corporibus obfeftis.Hi debent coramDeo&
hominibus clarere munditia vitae, fordibus vitiorum ex-
pulfis. SandiSpiritusgratiamundantè. Quienimluper
immundosfpiritushabent imperium, éösbportet habere
Spiritum mundum. Et qui tradita fibi poteftate malignos
fpiritus eijciutde corporibus obfeffis, fpiricu benign itatis
&operibus mundis viria &immundi tias expellan t dccor-
dibusfuis, & quorum medicinaalijs proficit: fibimet fei-
ant mederi. Non enim probatus eft medicus qui alij me-
detur, nefeiens curare morbum quo l#ditur: praecipue
cum eodem lan gnore lab oren t, iple, & ille cui medecur.
His quiaexrc nomen habenc,datEpi{cppuslibrumExor-
;Liberexot cifroorum,dieens: Accipite,& habete poteftatem ponen-
cilmOTuo.^ manus fiiper Energumenos Sc Catechumenos.
SacroÇm.
ftum mit
fe Myftc-
Candclabrumeum
Cereo.
Vrceoluni.
D
Qblatio.
oeiinjii
tari.
P De Acoljthorum offcï&tâ ordinatione.
' c A P. I V .
B Fficiuin Acolytoriitti qui quartum obtinent graduf
DicunturSubdiacohi-,qfiafifubXeuitisadéis ferüiéndum
ôrdinàti. Et quia plus àlijsprædidis ordiriibus minifterio
alcaris éisàppropinquâré pe;rinittitür,intër facros ordines
numerantur. Aa defignandum eorum officium,dat eis Epifeopus
eft, ante Diaco nem ferre cercum accenfum cum cc-
roferario vfq; ad Analogium, & tenere debent,dum lcgi-l
tut Euangelium,&dumMifIæ celebratur facrofandüMy-
fterium.In quo fignificatur quod fiait in manibus geftant
lumen vifibile, italumen fplendidumqüod eft Cbriftus,
habeant in mente,fide,Scoperatione.Exemploenimvitç;
&verbo dodrinæ tenentur de fuis &aliorum cotdibus te-
nebras cxpellere: &radio fui luminis alios illuminate.V tide
quia & nomine Sc re funt ceroferatijf accipiunt candelabrum
cum cereo, vr fciant feadluminariaaccendenda
maneipatps. Accipiunt Sc vrceolum : in quo datureispo-
teftasinfundendi aquam in ealicem Dominicum, quibus
dicitur. Accipite ceroferarium cum cereo:vt feiatis vos ad
accendendaEçclefiæluminaria mancipari. Accipite vr-
cëolum: quoinfundatisâqüam in calicem Domini.,
De Officio,& ordinatione & continentia Sttbdiaconorum.
C a p . V.
S Vintogradu prçcellutïtSubdiaconi,non ordinenu-
merandi,fed.priuilegio dignitatis.-Hdrum eft mini-
iterium, epiftolam legere, leuitis miniftrate, alcaria copi-
po'nere, fubftratoria, pallasrcorporalialauaie»aquam ab-
lutionum in baptifterium ver'gére, de oblationibus pone-
rein alcario quatuih-poftit fumcere populo. In minifterio
altaris approximaHt, quiavda iu quibus fie conlecratio
Dominici corporis &fanguinis,portant. V nde fermoPro-
pliecicus ad iftos ditigiturMundaminiquifertiiVafaBomini.
Propterea lëx coutinèn tiæ quæ munditiam parat Sc con-
femar,eis indicitur.-euius obferuantianbn eftnaturæ, fed
gratiæ. Qubd enim de car tie eft car0 eftrijftod deftiritti,ft>intut eft,
patenam8$calicem.Ârchidiac6nus,yitceum cum
aqua Sc manutergium: quibusPresbÿcei: & Eeuità trada-
türiDôminicaSacramenta, lauent 8c murident manuum
inquinamenta. Manipulus eis datur ab Epifeopo dicënté.
Accipe rnanipulum, impie minifterium tüurri : pdteris eft
enim Dominus, vtaugeattibigratiarîi; Induendocuni-
cam, dicat Epifeopus : Induat teveftimento falutis, Sc in-
dumento iuftitiæ cilcumdec te leroper.
Otiod chrïftus Ecciefiafticdf adminiftrationesfif;ef>erit.
aOminus nofter in propria per fona prçdiÂasfufcepic
adminiftrationes, quatenusexempldfui., cum pia
deuQtiorie & vitç eiiietidatione fufeipiendas effe demoti-
ftrarec. Qui enim S piritüs pfl: incircumfcriptus, Sandus
Sandorum, Deus homo fadus, in Vteto yirgiriis circum-
feriptus : de pl^iitudine Üua voluit nobis circumfcribere
vndionem S.Spiritus, quàvngimur in fingulis ordinibus.
V nde quicunq; ad fufeipiendum ordiries accedit, ldlicite
bene viuendo cîueac ne effedümvndionis.fpiritualis-à^.
mittat.EuacuaturenimS.Trinitas,^biinteruenitvitæturpitudo.
Qui enim de vfuris , fimonijs , fàlfis teftimoniis
periurijs ,&aliis raodis illicitis male acquirendolucrale-,
dantunvndionem à fe expellüt: ÔC puluerefordidofqua-
lidi efficiuntur.OfficidOftiarij vfus eftDominus,quando
funiculo de refticulis fàdo,vendcntes &ementes dé tem-
plo eiecit, & cathedras nummulariorum euercit. Hoc autem
(pintualiter,in Ecclefia agitur, cumGiezitæôc Simo-
niaci, & alij qui 4e dénis Dei gratuitis turpia quærunt lü-
cra, à confortio fidelium expelluntur. Proptcreaiplè air.
Ego fum oftium:çct me fi quisintroiërit,ingredietur ôcegre-
diëtur,&pafcua inueniet.Ingredietur:ipfo coopérante &
ducente in præfenti^ad iuftitiam, & bene expleta fibi crédita
difpenlàtione : in futuro egrediecur ad gloriam. Le-
dor fuit,cum in medio $etliorum,m libra Eiàiæ legit:Spi-
ritusDomini dulcis fuperme,adEuangelizandum paupe-
ribüs mifit me. Ëxorciftàm fe oftendit in dæmoniorum
eiedione,&in aurium furdi & muti apettionedice^S : Ef-
feta,quod eftâperite,in quo Exorciftis fîgnificandum re^
liquit eorum minifterio aperiri ora àd confitendum , &
corda ad crcdendum,& bene opëra.ndum. Quod^f,quado
expulfis dæmoniacorum operum tenebris, verttm lumen
lefum Chriftum fufcipiunr ih cordibus fuis.Acôiyti
vices in fe oftendit, dicens : Ego fum lux mundi.jQai mefequitür:
nonambulatmteMbrû,fedbabebitiumenvita.$hbdi&-
coni: quandoaquamiffainpelüim,lintheo 1^præcinxit,.
&pedes difeipu) oram latine. In quo dócëmur quod pedes
fiios Ôcaliorum lauànt,quipuluere terrenæ cupiditatis éx-
pulfo, irriguo charitatis quod lætificat ciüitatem Dei, louant
pedes vitiorum,& defideria carnalia expellunt.
f f De ordine Diaconifeu Diaconatus.
e a p . v n <
■ Vdoritate noui & veteris teftamenti, & humilitate
Domini noftrilefiiChrifti in fe hoc myfterium fufei-
pientiSjCommendatur ordoDiaconi,cui fextus gradus at-
tribuitur,vtexperfedione{ènarij, eius dignitas demon-
ftretur. In veteri teftamentbpoft ordinationem Aaron 8c
filiorum eius,ex præceptoDomini à Moyfe inftitutam,ëi-
dempræceptum fuitquatenusin adiutorium diuini Myfterij
tribusLeuiordinaretunquibusfuitiniundadirpcnfatio
coram Aaron & eius filiisferuire in tabernaculo fcederis.
Arcam&vafa&vtenf4iageftabanc)&incircuicuca-
ftrametanteSjtentoriaconftitucbant.Etquia^vigiqtiannis&
fupra,hominis vigor afeendit, in haeæcateiufîi funt
in omnibus prædidis.ad cranlporrandum deponéndis &
iterum refumendis deferuire. Ad exemplar huiiis inftitiipisda
nna
Qnando
Lectori*.
ÉJk.6lL
Duc.16.
Quando-
Exorciftx.
Aisuth. 7.'
Qua ! do
Acolyci:
loan.%.
Quando
Subdiaco- ,