Liberi ar-
bi t di ha*
tuta-
M.uth .iy
Hyperb •
lc quid fit.
i.Cor.lz.«
D:fun£tus
•puitu a
idignus.
Iudas quo
modo fc-
puhura
caruit.
Numerus
cencena-
cius. ;
Phil I.
4aX ____________ _ _________________________
I quodPcusipfequemquamhominumcogat, auafitiam |
1 intemperantiamveièdarijfedquodeap^rmittatquaïho- ;
minés elcdione liber* voluntatis aggrediuhtür, dam H-
i béd Arbitriinaturam facultatemque cbnferuaht. Myfti- i
68 autem fenfiiitaintclligendum: Saspe acddic vt aliquis
) .feacnasfibidmitiaSindicendifcöpiaSéihrdehfiaScriptu-1
I rhmmcompararic.aliaiuraq;reramcognitiohe: fedqiua
deinde foeditas morum ; 6c verbis fuis diifidèt ac do an -
nsjhincfitvtqufcinlibrbsilliuscraditioncfqucinddunt,
magnam inde ipfi quidcra vcilitatem capiant, nihil veto
ipfe autor emolument perceperitjCöquodcörrelpóndétes
verbis inches nonhabuerit. De Ruiufmodi viris intel-.
congcftäfqUe diuitiäs,hob cuiquam Dei rnunère accedat
vt mille anhorum fpacio fit in vita, non tëndat aütëm ad
verum bbnum ; hoe eft, vt fecundum virtutem laudabilitferviuat:
lf^cSakiatPMdu“ ‘I“ 11. S 5 W * heifrtl
cutidumvero of era eotum nolitefacere. Aliter: Diués olim ruit
'populus Iudieomm, lócupletams Rege; Prophetis &Sa-
cerdorio; qui tarnen ex diuitiis ftuftum non coepit, mor-
bograui correptus peccati inSaluatorëm fuüm eommif-
ii ; propterea vènerunc ëxterni,& bonaeius comedcrunt;
populus reilicetèGentibusin Ecclcfidmcohuocatus, de
quö fcriptiim eft: Qfit alienati trant agubernatione ifraeli &
ex term a t eft ament o promifiionis. S igenuerit qütfpiam centum li-
beros& vixerit multosaniios, & multitudomagnafuerint dies
annorum eius, & anima iliius non impleatur bonis fubftantiafu
& fepultura illi nonfuerit: ego dixerim quod melior illofit dborti-
uus: In vanitate enitn 'venit, & per git ad tertebras, &in tertcbris
occultabitur nomen eius,non vidit Solem,neque cognouit: requies
huic fuper hanc. Quodait: figenuerit qü tfpiam centum liber os-,
pér hyperbólem diduminteèïige; Vcitiir adeem hoc ló-
quendi mbdo Scriptura, | quum a paruo declinat inim-
menfum aliqdod. Hyperbole enim ëftfermo veritatem
excedens, vt aliquid expreflius ante óculos poiiat, ^icut
&Apoftolusait; Adbucperexceffumvobisoftendo; S'tliaguis
Angebrumloquar,&fibabueroomnemfcienttam, &cognouero
(unita myfteria,charitatem vero non babeam, nihil rniht prodejl.
Atqüi fine charitate habere ilia qua: recènfui, noneftpof-
fibile: Sed quo pado fit accipiendum quod dicit, iple
prteueniens nos edocuit, quum dicit ; Per hyperbólem viqm
vobis oftendo. Dicitergo Ecclefiaftes: Quamuis ergd foe-
ciindus in numero cétum filiorum quiipiam fuerit, quod
eft impóifibilë : fi vero etiam ad annofiim vixerit feni-
um: flagitibfe autem neqdë fèfcuriduni virtiitém duxëric
vitam, atque itaperdite vt dëfuridus në fepultura qui-
dërri dignus cenfeatur (quandoquidem & hociffum per-
fepe coritingit) facile dixerim tali hominelonge melio-
remelTe aborduüni. Hicriamquehomo vere invanita-
tem venit, & in tenebras pergit ignörintia viüens j & no=
men ipfius in tenebris occultabitur, quum delendus fit è
Libro viuéntium, neqde dignus habendus fitiuftitiasSo-
le. Qiwre autem abortiuifcetus, autmortuienafcantür
aut vnum viuant diem alterumve^xplicare hqc loco non
eft confilium.; fed potius infecutabili diüfnte prouidenti*«1
relinqüeridumputo. Myftice autemjqu* fupérius dicta
funtjfic intellige. Apoftolus quidem 8c ipfeérat |udas
ifcariothis r & dodrin* fu* verbis multps genuit filios'
fed quia fubindë non irapletus eft bohis vt perfeueraret in
firièm i fedconuerfus eft ad iniquiiatem repletlifqueeft
pötiusfpirituSatanaj:fepulturaetiam caruit; hoceft* non
immortuusfiutSaiuatoris fepulmr*. Q6i enim Chriftö
confepulti fimt in baptifmo munufqUe Dei euftodiunt in
virtutë viuentes, hiprofedö Sccum Chriftd refiirgunt.
Talisitaque magifterac Doftor qui multos qüidemgë-
nueritfiiadoétrinadifcipulos (hoeënimfignificatceritë-
tiarius ille mimèrus)multumquè aétatis édocertdb contri-
uerit; taliautein quam mododiximus fepultura dignus
nonhabeatur eoquddmortuuspeccato & fepultus non
fuerir,pergit proeuldubió ad teriëbrds, neqüevidcbit iu-
ftiti*Solem. Paulus vero Apoftolus, qüidefeipfd dicit;
Nouiftitne autem omnium tanqudni dbortiuó vifüséftmihi:Cepul-
turd dignüs eft habitus;qüi & bonitm eer tarnen, certaüit cu-
piëns dijfolui & ejfe cum Cbrifto. Dë illo autë qui malë vixit,
vtlëremias fcribid SepulturaAfinifepelietur: hoe eft,nó ha-
bebitiirdignusqüiete homintim rationalium : cumpaf-
fioncs carnis corifedatus, inftar peccatöriim vitaiil finie-
rit Et f i mille annoruni vixerit curfum,borid non cögnouitïtJonne
ad locum vnum omnidpèrgunt ? Étiamfiad copiani filiorum
quid fibidcniqüèolnnià ilia prbderuht? Etënirn
in euhdem pariter pergit lbcpm in quern abortiui përgüt
& quiacerbamorte intercèpti rapiuntur ë vita: terra eft e-
nim hic quoquë,& in terrain ibit. Omnis labor hominis in os
re ipfius,fed'aiiimaeiusnon implebïtur. Quia fuperius de efeulentis
acpoculentismëntionem fecit, ne quis fofte fufpi-
cari pofiit ipfiim vçntris & gui* illècebras attuliflè aperte
nunc inquit:Et fi homines ad indulgentiam ventris pluri*
mos tabores infumunt,nihil tarnen eorumquæ gui* gra-
tificantur,ipfius ahimseparitfeturitatein: fed inanispeni- .
tusacieiuniaperfiftitquum fibi cönueniens alimentum; I
verbi feilicet ac virtutum : ex inertia hominum non acci-
piat Aliter:Nequitiä,iniperfedümquidefle Cenfetur: Anima
érgb quæ huic annexa perdurât,fempër âliquid profertflagitiofi:
cbhtumeliasfcilicet,iurgia,blaiphemias,do-
lofa verba.Nequë prbptcrëà tarnen exj>letur,eo qüod ne-
quitia (fiëut dixi)imperfeda incomplétaque fit.^wid enim
eftampliusfiapientiquam ftulto ? Quoniamnouii Pater ambulare
in confpeâu vita. Quid habet; iiiquit, ahiplius fapiens ab i*
pfo ftulto? quafirelponderi deceat. Multum fane habet,
atque omnibus modis : Stultusenim fele voiùptatibus
more pecuduin mancipauit, fapiens jrerb pauper fpiritu,
iuxta Euangèlii didum, ambuâat coram vita: hoc eft, per
virtutum femitas pergit, doneç demümperueniat, ad vl-
timüm appetihile: Dijfolui enim cupit & ejfe cum Chrifto qui
profedo eftvità æterna. Aliter: Populùsftultus8c infi~
piens Iudæorum in ligno Vitam fufpendit: Gentilis veropbpulus
olim pauper & vacuus gratiarum Dei,adCru-
cïfixum accurrit:ita profedus in confpedumVuæ faluta-
ris, in Dbminum Iefiim Çhriftum fide locupletatus eft.
Melius eftprojpicereoculis, quant ambulare iuxta voluptatema-
nimâfua: Sed&hocvanitâseft, & eieftio fpiritußlnquit A-
poftolus : Animalis homo non percipiteâquà fimt fpiHtus. Eft
veroànimalishômo; quifraditusappëtitui ferifitiüp fef
mitasrationis egreditiir. Èt in Euangelid fcriptuihëft : Si
oculus tuus lucidusfuerittotiïquofy corpus iuu lucidum erit : hoc
ëft;firationalis anim* vis, ipfe feilicet intelledus, luce
fueritillaftrata, appëtitusfenfitiüi licentiamin ordinem
fuumrediget. Longë itaque melius eft peripicaces habere
ocüloS ahimçacrationisluce fandiSpiritusillüftratos,
quampergere iuxta voluntaterii animæ: hoceft, animalis
hominis rku, qui in tenebris ambulat; Nequè enim a-
liqdiftehbmo cenfeiiduseftqüam vanitas& ëledio ipi-
ritus, cü in cërtaeledibne confilij, anirnalis homo éffe-
dlisÉti ad variitatefque commigrarit. Sed ex Eiiàngelij
verbis,quæ nos ad huius loci cbmparationem attulimus
fiiboriri dubitatio poteft,quum illic vnius oculi tantum,
hic vero du ö rum méntio fada fir.Dicimus autem ibi quidem
intellèdum vhius oculi appèllatiônéfignâtum eflè?
hic vero ipirituales operâtlones intelledus, pradicam
feilicet ac {peculatiüam, ôculorütn dualitate monftrari :
quibus qtii pie officiofeqiie vtatur, përfpicaeem fenè ha-
bebit oculorum intuitüm; Eftprætëreà & illudfeifu di-
gnifiïmum,maiorem hunëeflè diuinæS criptur*vt pro v-
na taiitum pbtentià tota ariimam npbis quandoquëpro-
ponàt: vtàconcüpifcibili, qiium dicit: Etcomedet vuas do-
necimpleatanimdm : hoceft j âppetitum. Ab-irafcibiliâti
tem; quurti dicit: Anima behediiïa tot a eft fimplex ,hoino auteni
iracundus caret pudore. Pro parte.hamquë irafcibili,i-
pfiim totum, hoc eft ànimam, protulit. QUum Vero ,,in-
quit,animas höftfas fen<&ificâri ad obedientiamverifatis;
quiarationalis tantumpotétialàridificationis eft capaxj
ad hanc vnarOvim fenfurri intendfhs, totum ipfiim(nOc
ëftj animam) nominauit qUandoq; vero totum cum pâr-
tibus luis, animæ appellàtionë vult intelligi; vt quüm di-41
cit: Omhisanimapoteftatibus fiuperioribus fiubditafit. Hoc et-4
iam loco ad ràtidnalem äipiciens gotehfiam, quam dua-
litate oculorum' ëxpeflit, lronge meliuS eflè ait homini.
fpirituali quam animali. Si quid fuit, iam vocatumeftrtomen
! eius: & eft cognitum quod eft homo, & non pùterit iüdicare cum-eo
i quifit fortïsfuper eum, quoniam multafiuntterba augentia Vani-
! tatem» Muiti funt, inquit, fermoncs Vahitatëm multiplfeatttes,
In Salomons Ecd?fiaflen,En -rratio.
quiimpu'dehterefferuntur contra prouidenti-
ampei. Suntnamq; permultiquiincbnfiiltius quaurann
quare huric Deus paupertate oppreflit hominem, huic
vero, eontra,magnas Opes diffudit! Ctlr hunc veriuftum
eflè voluit, hunedeformem/ & qua:funt huiufinodi citri-
o& nugationës: quas vt è medio tollat nofter Ecclefi.a1-
ftes, ait omifium rerum qn*fad* funt rationes, cur it i fad
s lint, repofitas eflè apudautorem Deum,qui tant* eft
fipienti*, vt non folum eas feiret eflè futuras antequam
fierent, fed earum quoque nomina.recohdita haberétin
prsfcientisfij* cbnfiliis. Si quidënim Deus in generatio-
hem pfoduxit, huilis & rationem & jpamehcomprehen-
fiim habuit apudfeiplum. Quumitaq; multo ante prs-
feifet qu* cuiq; homini vtilia eïïènt futura; ita dëmqüè v-
numquémque produxit in vitam: quum (inqiiam) pne-
feiret omnes homing CQnditiones,quo4mutabilis,qiidd
mórtalis,quodimbëeilliseratfutüiüs. Nullusitaqueho-
minüm aufitefferre Verba contra ilium qui notiit omnia
anim*iu*;.ortunas fuaserogant indigentibus: Si tarnen
hoefecerin c, afledu mifencordj* mbti, ipfi quoque in
-cognomen hoc fehdum aliquopado perUenient: ficut
&CornelilisipfetenicCentuHo.«onaeftetiaminrerituS
d|es» quiäpeccatb mortui Chiifto coniepelimur; fuper
diem vulgaris huius adniuudan® naciuitaris qua nos
dam pater primus in vitam progenuir. Helm eSIirc aido.
Mum India quatn ah domain conn ran, propere* quod hecfutu-
mtstfinitemnium botoimm. Luxuria: maculas& defidi*,
rpiasanima conrrahic dcoiiumiis, etiam iauctus ille lob
qputnfcmmtacitereputaret, facrifieiapro expiandis fi.
liis offerebat; quanquaniülinönmalocouliliofedtuen-
dm gratiae caufa conuiuia'inter fe’fquafi cognatorum
ChaiilUaJjelebraiennFuntbrisverolufiaislongevrilior
eftconuiuio. Ineanamquc catnmuuem fragilicatis human,
e conditionem repurantes, &,orbatis compatimur
& et[ores propriös emeddamus, ac in melius refipilcia
H I .. I R H 9 mus: Hdceiiimfgnilicat quodftacimfubfequicur: FtvtanteqBamliant,&:
conucntentilocofingulaftatmtmxta. mmagerebonummmmCuim.Superrifiimbonaellira-Intri-
“ b^yb1 cogmtas ranones. Neu enunpotmt quiquam iudita- flttia mild vultus, cor &arimas emundabitur. lrafci line uec
re-,hoceft,cqpcendcreinmdicio, cUmfomffimo timni- caro.bonumlaudabileq;cenfetur: vtcumquisvelcou
um:vmceremmproculdubiofortts, iuxtaquodDauid tradarmoiias, yeleontra carnis paffioncsinlhmit&ex
camt m Pfalmis. Vtiuflifccru mfemombus mis, & vincas eandefeiti huiufinodi irams hoc loco bonam appeliat
quumiudicaris,
,C a p v t V IE
QVideftdmplius homini? Quotnam quis iiouitquidfit homi-
nibohum, aut quid futurum eBfibi ? Etinvmbra eafetii.
Quis enim homini mneiabit, quid poft eum futurumfub Solefiti
Non bfficiolam hominis vitam,fed vanam ftultamq; car-
pit, etim dicit: quid habet ampliiu homo qui ciicavana^pë-
riturao9cupatur? Dicelhehunchabere coniugem i f Verum
cui fetiscqnftatob eandem iplam Coniugem doli-
turiisnec n^fit, vel in adulterio dèprehenfem autäliäS afferentem
doloris' caulas? An pecunias habere iiunc dices?
Atquipecunisjludam adläqueum compulerunt. Anve-
ropotius vineam?Quafi non proptër vincam fit Naboth,
infidias'imortemque perpeflus.Quisëmmhomini min-
ciäbit, quid ilh fit euenturu donee eft in Hac\dta? Prsfens
verb hscautoritas noftri Ecelefiafts, branem fixnditus
euertifdiuinandi fuperftitionem, vanafque Aftrologo-
rum nugas de hominum Genituris. Nulliis enim morta-
lium certam futurorum feientiam confe qifl poteft. Vt véto
etiam concedamus homini cunifta ad Votum in hac
yitacefliira eflè , illo ramen calculö hunc vrgebinms qui
ëum male vrat & torqueat; numerabiles feilicet; poiitos
ëfle fita: vitte dies qui vèlut vmbra' tranfeurrunt. Bxquo
plane comprobatur, viuendum efle nobis fecundum vir-
tutemmentiis.oculoscrigentipusadfufuram vitam mor-
tis &ymbrarumimmunem, de qua nobis abnnde per
Prophetas, Apoftolos & Redemptorem Mundi eft trddi-
tum. Qute enim yëntura nobis in hbc Mundó.fint, peni-
tus ignoramus: qu* veto nobisrepofita fintinfuturofe-
-Qjjæ_autemnon ddio peccati led appetituvihdiéHæ illa-
tas vlcifcitut iniurias, hæc dainnanda eft ira. Melius itaq;
boc paélo irafci,quam rifu lento.dilfolui. Grauis enim
vultus nee reiblutus,corre<5tionis eftindex,& ad Colidum
virtutis gaudium animam pyat. Aliter irafei quodamniododici
poteft,qui feueràdelinquentesçorripitobiurgatione.
Melius eft ergo vel præceptori vel dominojfiib-
diros^ratipnegraui coercere; quam perrifum atq; blan-
ditias pad illorum mentes languefeere : In vultus enim
aufteritatè, quanihocloco rriftitiam nominat,&fibi melius
corifuler & fiibditos in yiam probicatis cönuertef
Corfapicntum indomo Inclus, corftultorum indomo Utitia.
Virfepiens & funebri luctu fecum animb deputans fefe
natum de cotruptibilicarne , breui ex hac vita mforatu-
riim; mdrtales cæteios quieadem fiintnatr condicione,
affeéfupio profequitur : Contemnitautem quæcümque
fuis oculis obuerfantur, vtcafui mottiquefubieda. Stul-
tus autem, cum mends liebètudine, fölidaputeteflè quæ
funt in muiidb neque illorum mutadonem intelligat;
propterea^ue futuri exitus fit fecurus; clelieils effluit,vO-
liiptaribufqtic indulgeti Animaduerteaiitem quod ini?
do teadmoriiii,ac fæpe obiter repetiiii; Ecclefiaftenno-
ftrum(honingenue quidemëxfcnterida fiialoquentëm,
fed ex perfona voluptuarii, quam nonnunquam vt fibi
commoduni eft aflumit) ita de padnis poculilque diflère-
re,vt videripollît iis quinoiyntelligunt obliquum fer-
monisdudum, velut Epicure us quidam, bonum homi-
lÿsvolqptate metiri. Sedanimi fuieonfilium compluri-
ribus in locis plane oftenfjt; turn proxime à nobis Iqco
expofito, vbi ait fapientis mentem verferi in domo lh-
dus.ftulti vero indomo læritiæ. Meliuseftaudirecorreäio-
VuItUs gra-
liis refolujJt
& blando
mclioit.
GdnUtioda
luÄB.
euIo, fideiam feimus, quod tormenta videlicet peccato- Ittes fiipientis, fuper virum audientem carnetn ftultorum. |§JL
res; æternavero,gloria,iuftos,accipiet.Àft.,/i«f nomenbonum^ J namqueeffcEminatahimum,fapientisverocorredio col-
'oleobono-, & dies mortis,-fuper diem mtmitatiseius. Symma- | ligit Ôd confirmât. Qifiaficut vox fpinarUm f f i olla, itarifus
chus, pro éo quodlegimus , fuper oleum bonum tranftiilit,
fuper vitguentum bene-olens. In ynguen to autèiii, o nines ho-
minumdeliciasfignificauit.. Melius^itaq; eft, inquit, ex
omciofis adionibus laudabili^ famæ frudum percipere,
&exultare ob nomen fiium fedptum,in coelis; propter vi-
uam bonorum operiim ndeih; quaiùfrui omnibüs hu-
matiisdelidis. Boiiam etiam deeernit ëflè tranfîtus vitæ
huius diem, fiipef diem haçmitatis. Natalitiusenfni dies
it) furbulétitiim vitæ hums pelagus nos iridiicjiç, vbi Draco
latibiilum uium poluir, Tranfitus Vëfö diés ,'èftadio
n,Oseducir. Et fi quidem peçcaforfuent qtiidéçedit,j>eé-
carè vitra jani definit; qui verb fueritiiiftus j vita perfmè^
turæcenïa. Myftice âutem : Melius eft fiaberê nome.ii
onuni ; liöc eft habet-i Chriftiim in pprabne-aè' forte
propter fidei.Chriftianæ iâcramehtum,, S c voédt eius c q -
gnomirie Chriftianum; quam fine iliius fade, in deerno-
iynasfacultatês fuas ptofundeie. Multi namque Gcnui-
I lium quiähbccàreiit nomine, fine vllà Vcilitdce aefrtiélü
Biblioth. Vet. Pat. Tom. if..
ftultorum. Ebullieais (inquit) rifus& cachmnario, ipinis
videtureflèperfimilis, quæ fub ollæfiindo ftrepitantes
conflagrant: Pdmo quidem quiaficutille fragorarden-
tiumipinarum plane pereipicur auditu, quamquaitïoeu-
lis faon eernatuq ita & immodeftus cachinni foUus, ftul-
tosfeeile prodic: Tiim verb, iride a Ipinarum globo lu-
mus at-tollitur, hie quoque càligo quædam mentis ex hu-
iufmodi rifii cognoiéitür : ibi pllarri'ipinæ fuccendunt;
hie, aninlam ftulti rifus, peccatifordenoncarens;,igni pa-
fat ætëmo: Sapiens enim vix tenuiaempdefto rifii vul-
tumcçfoUiir.Sed&hocvdnitas, quia calumnia vexatfitpien-
tem & perdit cor vigor is ««î.Âliam vafaitatis ipeciem hobis
ante oculos ponit. Qifemvero h it fapientem vocat ? SÏ
profedo acëipiertdumputes, qui cum cedderithoncol-
lidetur in tentationibus, tunc ita iritèllige. Infipientes
pprde qui non fitnt Dçi gratiaçonfirmati, nonfolüm in
feipfis fed in Dei prouideiitia Icandalum patiuntiir, ira
Vt calumniis aç blafphë'mïis abftincre non polfint, quod
M m ' vd
Obliciuus
ifekmonis duftus, Li-
bium Ec-
clefiafteS
Epicunura,
Rifus ftulti j
& fapientis
non idem.