492
I; 8
Io An. C yp ar. D écos I I I .
Ex S. Maximo. ^
Propter hoc vnitasi principle t mota) Idem Suitor S. Maximus profc
quens ibidem locum de creatuiis , qux iDeotanquam princ.pio & fine
fiunt & mouentar, fubiungit concludendo: Vna igitur eit eius qu<*d eft,
qugmodöcunq; eft,8c quodfecundum natufam mouetur, cduia tanquam
pr ncipium&finis:propter quam caufam 8e eft & mouetur omne quod eft
8c mouetur: vir tus enim Dei efficaX & facit qa* fiunt, vtDeum dccct;8t
producit ac ui hit prouide tanquam finis quxmouentur; eaqueCucum
TcriSit. Si autem quod mouetur ac generatur, proptCr caufom eft fic mouetur
8e eeneratum eft; omneigitut quOd nfon eft pioptercaufam, idem ne
quefaftumeft,neq;mobile efcnecenirtimouetur quod pemtusnbnha
bet caufam vt fit. Si autem caufam non habet, neceffario euana «ftjlnmo-
bile: imniobilis igitur eft Deiis, vt qui nullam Caufam effenti* fu* Habeat,
fitq'ue ipfe omnium rerum caufa. HoC loco quxftionem pontt SAWXimus,
ad quam refpondet: Quomodo, inqüit.diCCt aliquis, hic admirabiüs do-
ftoi f Gregor ium NazianzCnum dicit) Deum fecit mobilembSicemm alt:
Idcitco vnitas in dualitatem mota, id uinitite fübftitit. Refpondebimus,
inqüitS Mäxlmus, maxime omnium nouifle Gregorium efle Deum immobilem:
fed (vt exemplo vtar) ficut ratio feientix ciuufcunque atns ma-
nens in ft pemtus immotä, duffl formatur ftcündumfingulas rormas üue
fpecles.qu* fub illa arte continentur, mouerHücitur, cum magis ipfa mo
ueat fecundum fe id quodarte fit, quam moueatur; 8c ficut lumen, quod
afpeftum mouet.ad videndum, moueti dicitur, cum propne omnem alpe
ftum magis moueat,quam moueatur; ficDeus cum fit omnmo lmmobilis
fecundum fubftantiam 8c naturam, qmppe infinitus,,8c omni habitUdme
folutus,8c incircumfcriptuSl tanquam q usrdam ratio icientix in natuns «c
fubftantiis rerum exifteüs»mou*il dicitur, dÜ ihouet prouide vnämquam-
quecreaturamfecundumrationem qua innatum eft eivt moueatur; 8c
tanquam caufa omnium omnia qu* pwdicantur de us quorum caufa eft.
ftlhU patiendo recipiens i quiafcilicet ipfe eft omnia, quatenus eft auftor
omnium. Ac fane quidim verfatus in hac qu*ftion«;Dionyfius. Quid de-
nique,idquit,vdlunt ThCologi.qui aUquando quidem vocant Deum amo
rem 8c dileftionem; quahdoque veroamabilem 8c diligendum} quatenus
fcilicet amor 8c dileftio eft,quiabfe effundit amorem.moueri dicitur pro-
creator amoris: quatenus vero amabilis 8c diligendus, mouetadie qux a-
moris 8c dile&ionis funt capacia .^quibus ineft vis 8c fecultas eum appe-
tendi, vtcuiqueconuenit: 8cvtexplanatiusrurfus dicam, moueturqui
dem generansin ipfis creaturis habituSinem interiorem amonsScdile-
ftionis; mouetvero tanquam trahens natura appetitum corum qux ad
eum mouentur.haftenus S Maximus.Pluia de hiS in quinta decade.cap j.
vbi de proprietatibus diuini amoris. non eft aliquorum z principal s.
Maximus in prima centuria Theologica cap. 7. Om«e pnncipium,
8c medium, 8c finis non negant prerfus prxdicamentum ad aliquid, Deus
autem infinitointeruallo omni habitudine fuperior eft, quare conlema-
nee neque principium, neque medium, nequefinis eft, neque quidquam
aliud in vniuerlum eorum in quibus prxdicamentum ad aliquid fecundum
habitudinem confideratur. a*1
C A P V T I I I .
Ouod omnisgeneratio eft interiefta duobus; & impoßibityR hatte
exiftere alten abfente ex duobus qua habttu-
dinemfaciunt. *
SAndtus Maximus in difpttfatione contra Pyrrl*im,Sic-
u t , in tu it , inflammatio inflammatum&inflamman-
cem iecum infert ; Sc refrigeracio refrigeratum &refirige-
rantem;& vifio yidentem & rem vHämj&intelligencia in-
telligenteqi 8c rem intelle6tam ( nonenimpotefthabiru-
do fine habentibus habitudinem intelligi de fignificäri^fic,
Vt confequens eft, deificatio deificatünl Si deifica^rernfe-
cum inducit. Et rurfus idem cap. fccundo tertia; c«iriuiae:
Quorum efle in multi tudinecernitur , horu^r efle^ifFe-
rens & varium ef^quorum autem efle dinerens eft,ftorum
habicudo infeparabüis eft;quorum vero habitudo infepa-
rabilis eft, proprium eft eis i yt d fe ipfis mutuo prohibean-
tü f, ne innnita efle exiftimentur: qüoriim autenftfle non
I eft infinitum, eorura fcilicet,quorum generatione^&cu-
lum aut tempus ^te ce flifle cogitatur,liquet edrumgenc-
ration e m efle eX eo quod non erat. Et Ioattnes Damafce-
nu^ i Oportet, inqüit, quai funt ad aliquid, qualiäcunque
fin f, fiip aliquod aliud praedicamenthm redücerc, ytipfa
prius in fe Confidetentur •, poftea, tanquam habitttdinem
habentia, öpü#öft fub pridicamentunreonfin q u i funt
ad aliquid, redigete. Opus enim eftefle quxdamprius fo-
lutej Se poftea confldefapieorüm habitudinem. Immo 8i
beattisCyrillüS: Habicudine,inquit,adDeum adoptati fi-
lij,deificamur.Ex quibus eflficitür,hon pofle fieri, Vt gene-.
ratio'aliquprum confideretur, alterö^»ötus,6onimquae
ad habitudinem pertinent,fublato. Q u od quidem verum
eft in perfonis diuinis, quiahae funt xtctü£, fimul fcilicet
exiftere habitudinem •, tarnen in Deo Sein creaturis eius
pofteaefficitur habitudo, qiiandq ipfa illa qu« habitudinem
hab.ent,exiftuntj vt demon-
ftrathmeft.
C A P V t I V .
ssijcc® Ouod habitudo & motio Dei ad efficiendas creator as, & omnium
creaturarumgeneratio &produttto, emanatio eius&operatiovo-
catur,&[apienttafr virtus & magnificentia, &quacunq3
ad principium viarum eius pertinent tqua ex mirabili
effctt'ionecreaturarumcognofcuntur.
\ "if Agnus Dionyfius capit.nono de diuinis no/mnibus,
I V l Nunc autem, in quit, dïutnam diuerfitatem ne mu-
tationem quandam illius qui idem eft immutabiliter, efle
fufpicemur jfed potius multiplicationem fingularem,& e-
manationes fimplices ad omnia. Diuinus Maximus, dum
hocipfumexplicat,Multiplicationem,inquit,fingularem
cum d ic it , intelligere oportetDeumirt fuafimplicitate
manen tern multipuces & varias fpecies creaturarum effi-
cerecemanationem enim vocat ilium velun motum Sc co~
natum ad creaturas fabricandas. Rurfus idem Dionyfius
capite quinto de diuinis nominibus , S i quidem, inquit,
caufa omnium ab emanatione, creaturarum effedtrice, Sc
bonitateexorfa > & per omnia means, & Cundla e fe ipfa
implens exiftentia, & in omnibus creaturis exultans, cun-
<fta in fe ipfa habet antidpata, i vnâfupêrlatafimplicitatc
omnem duplicitatcm cxcludentej cundta fimiliter continet
infinitate fua fupra quam fimpnei ; & a b vniuerfis
vnice participatur. Quern locum rurfus adnotans idem
qui prius,Emanation««, inquit, vocat non folum fe con-
templari/ed fimdere fe, & meare, Sc creaturas efficere. Et
iterumadhuc idem Dionyfius capite fecundo ecclefiafti-
cx hierarchise, Vt enim,inquit,præclarus nofter dudtor di-
xit,primus quidé motus mentis ad di.uina,eft dileófcio Dei;
fàcr« vero dilo£ti<^îis manatio fumma ac maxime prin-
cegs ad faciendum fende mandata diuina , el^generatio
ilia fumme myftica , quaefficiturvtfimusdimne. Magnus
vero Bafilius in arinotatisàS. Ma ximode energia
*contra monothelitaSjAliud,inquit,eft qui operatur,aliud
operatio, aliud opus ; ac maxime iftainter fe differunt : o-
peranS ehim eft qui ad operahdum mouetur ; operatio eft
veluti motus operatorius, ipfeque, v t ita loqua r, cónatus
voluntatis ad operandum aliquid tendens Sc fpedtans, Sc
fimul vt eledtio fa<ftaeft,quiefcens ac definens,& cito mo-
ta,ac præterierts: opera veto flint,qu« hac operatione per-
ficiuntur, Sc inde exiftunt. E t idem rurfus in fecundp contra
Eunomium: Potentiamenim,inquit, &fapientiam,
atq; artemjUon aütem ipfam ± D ei fiibftantiam, indicant
creatura^ i mmo nec ipfius audfcoris to tarn potentiamne-
Ceffario oftendunt : contingitenimaliquando, vtartifex
*non oihhesviresfluàsiniis ^u« facit» collocetj quin po-
tius fæpenùmèro in opetationibtis artis fu« remiffis viri—■
•bus y tatur. Ac rurfus idem, Amplitudinem, inquit, Dei,
& potentiam ac fàpientiam, turn bonitatem & prouiden-
tiam, qua nos procurât, Sc iuftitiamiudicijeiusdicimur
cognofeere, non aqtfem ipfam fubftantiam.1 Itèrum idem |
Bafilius in oratione de principio Prouerbiorum î Q u i co- i
onofeit, inquit, ex febrica mundi architedfcum, idem c o - J
gnouit èx ftpientia mundi Deüm. Inuifibilia enim D ei
a creathra mündi per ea qu« faéta funt, intelledfca coqfpi-
ciuntur. Etitérum ibidem : Et in fummâ, illud : Dominus
creauitme principium viarum fuarum , .defàpientia quæ.
in mundo apparet, didtum eft, quaî per ca qu« cernuntur,:
Vocem fere m ittit, ^ à Deo fedtameflè. i Pï«tcreaetiam
funtqu«dam rationes fâpienti«, quæ y t primum femina-
rium ante ^ ia^igeqerata eft crêatUræ in ipfâ creatione.
Hxc fâpientia^ifendo, creatorem fij^im Sc dominum cia-
mat, vt per earn ad cogitationem ciüs qui folus fapiens eft,
te referas. In prima Si cecumenica Synodo ex refponfione
pa trumadphilofophum, qüàmEufebius.literismanda-
üit: Aduertendum,inqüiünt,eft,hunceffe Dominum,qui
fàpientiâmrâtiôcinantemcreauitpijncipittmviarumba-
mm ; quam præparauit homini ad im aginem fuam a fe
creator & in SapientiaSyraeh, Omnis fepientia, inquit,à
Domino,& cum ipfo in fæcülumrprior omnibus creataeft
fàpientia; & mtelle&us prndeûti«,ab «uo : radix fâpienti«
cui reuelata eft î &aftutias illius quisagnouit ? Vnuseft
' ' P ~ fàpicns,
fapiens, pertimefcendus,fedens fiiper.thtonumillus D o - à nobis prias impoiita. Quando vero ex ipfis creatutis ad auftorem
miriusjipfe earn aeauit.-.&effadit earn fupenomnia
perafua.DiuinusChryfl)ftômus,Videamus,inqustiç^iy tu
Pliilippus videre ve lit: an fàpientiam fpiritus fandli > an r"
bonitatem ^ minime,’fed illud , qu id e ftP eu s ;ip fam , in-
quam, j fubftantiam^ Ec Gregoriu^ Theologus in ora- '
tionc fecunda de Theo lo gia, N o h v id i, In q u it , primam ;
Sc «cernam naturam ,.quæ fib i, id eft j Trinicati no ta eft, '
Sc quanta incra primum velum manec, & à Cherubinis
conregicur; fed illam quæ extrema eft,Sc ad nos peruadit:
q u « e ft , quantuminteftigo, amplitudoilia, v e l, vtDa-
uid a it, magnificentia, quæ in creaturis, 8c in iis qu« abi-
pfo effedta funt Sc gubernantur, cernitur. H « c enim funt
pofteriorailla Dei,quç pofteum funcipfius indiciaSc no- '
tæ. Magnus Dionyfius in capite oéfcauo de diuinis nominibus
cap. 9. dicetur tum kCypaiiffioto in epilogo eiafdem capiri»,
tumanobisinfeholio, ipfeiii i fubftantiam) id eft, quxfitfubft^itia,
fiuecflentia,fiue natura Dei. 4 Oum dicit, Si fas eft dicete , fignificat ,*
aiitS. Max. non eflepofllbileefte aliquid quin exiftatä Deo, quodvfqae
adeo fcilicet verum eft, vt fi lpfiim efle eflet, ipfum efle eflec a Deo s léd
eflTe, inquit S. Thom non dicitur proprie efle, fiue quod fit, fedquod
per efle. aliquid fit. 5 Panaria vóeat volumina, in quibtu ferebaimir di-
uerfotum auftoium confutationeshxrefum, ficut Epiphanius opus fuum
contra hirefes Panarium vocauit. In iftis Panariis, qux dicit, fereban-
turfortaflequxferipferunccontra Mänichxos Titus Boftrenus, Diodorus
Ciliar, Georgius Laodtccnfis, Eufebius Phoenix, quos TheodoretusI
nominat; & iftius Synodi contra eofdem Mänichxos dilputatio, cap
proximo fequenti qux hic vocauit Panaria, vocat feripta contra omnes
, Infinitæ potenti« Deus non eo folum quod omnem
potentiam producit , fed quodeft fupra omnem po-
tentiam, Sdpfà per fe porentia; & q u o d eft fupra quam
pocens ad producendas infinite infinitas alias pocentias:
Sc quod nunquam ppfllnc infinitæ potenti« in infinitum
p ro d uit« efteitionem fupraquaminfinitampotentiæe-
iuspotancificæhebetare &Eetundere. E t rurfus : H ô c i-
pfumetiam elfe potentiam,.fi fas eftd ic e re , 4 habetvt
fit ab ipfa potentia, qu« fupra fubftantiam eft. Er diuinus
Chryfoftomusin ^ omilia xxiv. in Matthæum Gum di-
cic, Nemo bonus: n o n h o c , in quit, dicit, quafife fteget
C - A F V T V .
Quod quacumque- habent rationem operationis, & media ejfepro-
bantur3 naturaperfenonextfiunt : &funtfolum-
modo, quatenus fiunt.
M Agnu&Bafilius libro quarto contra Eunomium, S i,
inquit, opus eft filius, & nongfermen : nec qui öpe-
ratus eft, nec operatio eft ipfe : aliud enim eft operatio
præcer ifta; àlioqui non exifteretperfe, nulla enim operatio
per feexiftit. S in vero eft opus ipfum, feqmturvtfit
tertiusexpatre, Scnonfineintermedio,- eft enim primo,
qui operacus eft, poifea operatio, & ita tertio opus fa-
étum. Et Bafilij frater Gregorius Nyflènuslibro fecundo
eflè bonum; apage:nonenimdixic,Gurme dicisbonum? | çonfutationum arguens Eunomium , qui filium aiebat
non fumbonus:feddixitj Ncmobonusrideft,nullus hó^ j effefigillum operationis^eiomnipotencis: TertiUm, in-
m o , & hoc ip bm cum d ic it, nonpriuatbonyatehomi- | quit,facitpoftpatremillaopèratiônenonperfeexiftente
ne s : fed ad tuftindionembonitatisDeihocpertinec. E t 1 intermedia: immo videùir^icere eum non eflè. E t itç-
iterumineodem Match«© homilia x x i v . S ivos , inquit, ) ru*i ineodemlÿ>ro :Q u i habet, inquit, auresaudiendi,
eu fitismaU,noftisbonadatadarefiliisvêftris:ecenimil- -a^iimaduertatScconfideretquodeftoperationisfigillum.
licetiammalosvocauit, nonquodyn nemn aturamhu- | Ömnis enim; operatio dernicur in élaborante aliquid,
manam ^jialitiæcondemnaret; vosenim, air; non vo s jio - pierfedto autem quod elaborabatur»non exiftic: v t opera-
mines: qrnn potius fic nominauit, id e ft? malos, confer tib cur for is fq u« eft motus qui pedibusconfieitur: quietens
bonitatem liominum cum bonitate D ei. Iteme x y ’l -feente motu,;non ampliusexiftitoperatip. Similiter dir.
Panariis Synodus habita cqncra Manichæos ab epifeopo ' qendum eft in omni exercicarione, pariter cum ftudio la-
CapörumAbucara:Bonitas,.in q u it ,quæinvniuerfîtace borantisinréaliquadefinereoperatiónèm, non exiftere
mundi cernitur, aceretionem& decretionemrecipic,yt | autenPper f e , neque cum quis ópératur quod fibi prqpo-:
q u « accidens fit. E t rurfus :/Bonum in Dep fiibftanna pft: I fitum eft ad^aborandum in eo : neque cum laborare defi-
increatuds verb accidens. Eftote enim, in quit, mifeti- nit, Quidigiturcogitatoperationem efle perfe, quæ ne-
cordes» fieut pater vefter cæleftis. Etiterum Dionyfius: que fubftantiaeft , neque charadter, id eft, figillum, nec
Verum, in quit, eft nos Deum çognofeere, non quidem
ex natura eius ( h«c enim ignota eft, Sc omnem racipnem
ac metttemvincit)fedex ordine omnium rerum, vepote
qui à Deo ipfo faéfcus fit, & imagines quafdam & fim ili-
tudines exemplarium eius habeat. Immo & Io^pnesDa-
mafeenuslibro tertio,càp.txn. Dicitur,inquit,%hîçyetx
ivéçyniMi, id ^ft » operatio opus, & opus opératio : ficut nè
krla-fix xTt&te, id e ft, creatum creatura , & creatura crea-
curh, hoc eft, res creàca, ficehim loquimur, .ômnis créa*
tura , cUm omnes res creatas fighificâmus. Eftaurem ad-
uercendum enérgiam, id eft, operationem, motum eflè,
& magis effici, quam efficere, ficùt ait Gregorius T h éo - j
logus in oratione de fpiritu fàn£ to:& fienergiaeft^)iritus
fanétus, efficietur fciliçet, non effidet : & fimul vt erit ef-
fe<ftus,quiefcet. Exh isüq ue t, quod operadb ÿ em an a -
rioidem finit. V t enim emanatio motus St cônati^ eftad
efficiendas creaturas, fie eft operatio.veluti motus opera-
torius&conatus ip fe fvt itadicam ) eledionis ,*acrurfus,
ycerar, habitudo conatus & motus inter ea, quorum
eft inter fe habitudo ; fie operatio iled ia eft in ter opéra
quæ fiunt, & operantem, Emanatio igitur » & operario,
Sc habitudo, &genératio, ac motus iaeiji flfnt : a c pro-
inde confequens e fL vt h ab itu d o ^ fi^>tps Dei ad efficiendas
creaturas, & ars & fàpientia & potentia & ge-
nçratio creaturarum» & em an au o& operatio eius idem
fint.
Anticipata 1
Scholia.
propter ideas omnium creaturarum in Dee,qau A-
poftolus vocat, vt S- Maximus in fcholiis in Dionyfium notauit,
id efl.DKordinationes, flue prxdefih'itiones, flue prxdeftinationes,
non autem ipfam 1 Dçi fubftantiam) Non fignificant cr-^turx,ficutneq;
notnina eis im pöfita; bonte; fapien's;8c fitnilia;'Dei fubftantianj,fel<ope-
xationem . quindo confidCramus creaturas quatenus habeqfperfeftio-
nes Dei pariicipatas 8c à peo effeftas . quibus fignificandis nomina funt
hypoftafis? Dixit i£itur fimilem efle ipfumnon exiftenti
per fe, quod autem limile eft non exiftenti, neceflario nec
ipfum eft:hoc eft nouorum dogmatum monftrum,crede-
re fcilicet in eum qui non eft. Q u od enim (v t icerum di-
cam ) fimile eftrei qu« non eft, prorfus necipfum eft. Synodus
aurem a Theodoro epifeopo Carorum contraMa-
nich«9s habita, qU« fercur in iis q uz contrf omnes li«re-
fes feripta funt- air: Omnis operatio eft cum fit, qu« nec
antiftnocufti operan tis,id eft,a6tionis eft, neque poft motum
efurat: opus can turn quod effedtum e ft, fiepe ad rae-
moriam ad io nis relinquit. Si igitur energia a&us eft, omnis
autegi abtus alicuius fubftanti« a6tus eft; igitur abfque
fubftanuanoneft. Ex his perfpicuuna e ft, quod operatio
rationlm medij pr«ferr, & ob eamcauflyn non exiftitper
fe: fblummodoque eft cum fit, non ante motum operand
s , id eft, ante a&um: nequepoft motumpermanet. Si-
milis eft ergo operitioni omnis emanatio, &generatio,
principium & caufa, vtex fuperioribus demonftratur.
: • - «
C A P V T V I .
Quod ficut operatio eft eorum qua fiunt, & emanatio eorum qua
emananrjic&voiunta?&expetitio eorum quavelle
> ; & expeti contingit.
\ KAgnusAthanafiuslibro tertio contraArianos.*Sicut,
t V l inquit,voluntati opponiturid quod eftpr^ter men-
tem;ficfuperar&pr«ceditvoluntaremquodnaturaleeft.
Domum igitur quifpiam deliberando fabricat; filium vero
naturaliter generat, atque illud quidem quod volun-
tatefit, cospit e fle , & excraeum qui fe c it, eft: filiusvero
proprius fceciis eft fubftanti« patris, Sc non eft extra eum,
quamobrdmnon deliberat de e o , ne vidcatur etiam de
Biblioth.Vet. Vatr.T om.11. feipfe