Sauientia (inquit^eum hsreditate ae foEte, Ime éls fides B; 1
cum operibus, ampliusaliquidprsftathabenubus fe,
quam aliis qui mortuam fine operibus Fidem habeant. ïuaua. ‘
Quid autem amplius prxftat? Nempe Solem ipfum : ad
Solemnaitiqi iuftitiaè contuendum perueniunt, quifurtc
prxditi fide. Argentum vèro in Scripturis, hiyftfco ienfu
proElöquibipioaccipitür. Sicuïigiturehafratiuusöcdi-
lucidus fermo docet nos faplentis difeiplinis, fic & vm-
brafapientfie, hoc eft, pradica virtus qua: irurodudio
quidam eft veluü Vmbra, perducit noS ad perfedam fapientiam,
vel Deumintueri humana non putent, vel co#ternptu -
quodarti Khmanarum terum pati oninia temere îiwrnüta-
; | IcntR&pe videant impios lætis exultare fucceflibus,;
contra autem iuftos grauiter ptemi. Ad hoc pertinet Ü-
ludquod in Pfalrriis eccinit Dauid: peneeffuft funt.greffus ..
met, quia zalauifuper iniquos^ pacempeccatorum videos: Sen-
rfifne quomodo animæ vires labefinftæ fint, & nefcio qmd ;
inentire videatur? Sedquia pcrfeduseràt fapiens acfpi-
ritu San&o plenus, ftatim. fubdidit nouiffimà ad qua:
peccatoresdemumperueniant : Taft ifunt in defolationem,
fùbito defecerunt, per'terunt propter iniquitattm fuam. Si vero
fapientem pro eo accipias qui nuper fa era imbutus fit do-
! ftrina:' pkne feito quod Néophytihuïus: hæreticorum
| Cqntagia & calumniæ & diaSolicæ t|ntationes & quæ
I modorètuii iuftisimpiifquc Contirigere, facile potuerunt
animæ vigbrem infringere : Quod nifi mature ad fe re-
diens conualefCat; huicquoquevatiitatisfarcina irifide-
bit. Melior eftfinis or attorn quant principium. OratiqniSiri
qua agitur de virtute melior eft finis principio : neqüé jfflj
nim foluhi coepiffe pulchrum eft,fed multorqàgis rêï càt-
ptæ finem impofuiuè. Melior eftlonganimis, eoquifpiritueft
ektw.Sùperius éft a.nobis dictum, quæ contrariafint, itl
jj comparationem proprie diétam venire non polie. Ndn
■ itaq; comparatiue ad amuflïm accipienda îiint quæ nunc
nadir Ècclefiaftes: feddiferetis rationibus, itavt fehà-'
bent, reputanda. Inquitergo fapientêmaclonganlmem
; bonum efft : illi autem qui per fuperbiam fpiricüs lèuiter
.efferatur, Deurü refiftere. Ne/u velox in fpiritu tuo irafci,quO-
rf niant ira mfipuftultorum requtfcet.'Ne fis v|lox: id eft,caue-
' to ne malum iraeundiæ concipias habitum, itavt tranf-
eat in affedum eordis : fed, fioporteat fortaflè ex eiiata
occafione. nonnihil irafei, caue (inquam) nein pfcffio-
nem ac peccatum tèmere cadas : Ira enim quæ culpabilis
eft,habitat& quiefeit in ftultprüm menyeac capité,qüod
hoc loco iuùrn vocauit tanquam iræ fit rëçeptaculum
qüoddam fedefque. Aliter quoque, înft»«,acCipies,quafi
dicat,ne ftultorum more ac raiSone carèntium hominum
iram in finu eonfoue, nevcilli blandiendo indulge arque
adùlare, quod profedo efflciunt qui proCliuiords funt
ad vlcifcendum. Ne dicas: qu'tdnamfaftunteft quodpriores dies
fueruntprafentibus mêlions} non enirii faptenter de hoc ipfa re in-
I Neôph|tis,
I deiq; vigo-
Olym
terrogafii. Quotidiè fie ftulti homines loqui folent. Di-
»- Cunt e-nim : " Patrara noftrorum temporibus illis prifds,
poraanme-
Jiora tue •
Deushominibus modo per Angelos, môdà pefProphe-
tasfolebat loqui : licebat antiquis Patribus vxores mul-
tâs accipere, limitas diuitias poffidere ,v quæ tarnen nobis
EuangeliGa Lex interdixit. Sunt præterea qui dicântï olimme
Deus aùxilio fuæ gratiæ prptegebat, nunevero
me penitus folum dereliquit, ideoque bona operarinon
pofium: Hæcâutemdmnia funtinfipientium vèrba.Eft
aîios ita hlaterantes audirè. Tempeftate noftra,^Mun-
dushicmalis hominibuseftrefertus: alii funt boqj dies,«
aliiveromaik'Gæterum qui duce virtute fuam moderator
vitam, de vita in vitam tranfit, ae de fide.in fidem pro-
ficit operibus bonis: neque apud ilium eftaliqua diérum
difterentia,lèdcongruis jationibus npüiteuertere, quas
paulo ante adduximus ftultomm hominum quæftioqes.
quorium fap'tentiaeft invmbra ipfeus, ficut vrÂbra argenti: Mul-
' ta quoq. cognit'to fapkntia viuîficabit babeiitemfe. Ule cui oer
donaqjintus datur fermo fapientiæj habet proculdubio
fapientiam cum fiæreditate ac portione fandi fcilicetSpi-
ritus.Hicetiam copiath magnàtn habet cognitipnis in vi-
dendo hocSole quem lüminare magnum vocamüs: neq;
enimpulcbritudine attonitus ilium cultü latriævertera-
tur vt Deum,neq; infola illius admiratione fpedacüloq-,
ponfiftic, Sedabhacfolariluce,proportione quadam du-
citur ad Authorem Solis contemplandum, atque diuiüà
fiiperiori luce perfonditur : præftat enirrt fapientia, quæ-
curaque præftat argenturn fme peçunia : eripit à pericu-
li^extrait ciuitates, protegithabentèm accipitùr enim
i/w&MhociocOjproipfaprotedione. Habet aütem hoc
adhucamplius fapientja, viuificantem fcilic.et cognitip-
nemfiup fcientîam dumperfuadet vifihilia cunda con-
temnere, folam vero fuicipere vitam æternam. Aliter :
Vitaeftin.
ttoduûio
*dThcoii.
diuinarum fcilieet rerum co ntem p laUonem &
intelledum: Huiufimodi verodapienti* poflC ffio vitam
riobis confert feropitertiam. Pervmbram'itaq; argenti,
ho c eft verborum enunciatioiiem quae rerum quail vmbra
quipiam eft, adres ipfas & feiendas përuehimus. P er
, fapiendifi veto vmbram, noc eft,Pradicam vitahl quae eft
Veluti praeuia introdudio a'd Theoricam, peruenimus ad
cOiitemplartdam diufnaruntrèrum fiiblimitatem. Ita veto
lireram componëns i Sdpientid eft in vmbra ipfius t id eft,
füblimis cörttemplatio myfteriorüm, eft in pradica vita
ipfius poffidentis,ac perhoequi prius hanchabueritvm-
bram habebit & mox fapientiani. Sicut Vrttbra argenti,faucet
fe habet ad fapieritii difeiplinas, hoCèft, ficutverba
funt praeuia Sc iiiducunt ad fapientia. difei^tfas, Vtdeope-
. raDei,quoniam quispoterit adornare quem Deusperuerterittn
die profperitatiseius} Fuere permulri qiii videntes, enoumi-
tates rerum niagnas cOritingere in vita mortalium, dum
noluntautOrem malorum Sc iniuftitiaeDeum afterere, e-
gregiê fe putarent illius partes tueri poffe fiinaliud blaf-
phemia genus ic ftultitiae laberentur.Didebant enim neque
a Deo Mutidum creatum effe,neque vlla Dei prom- q
dèntiaguberiiari: Si enim curam gereretDeus Lamana- d,
rum reriim, cur inquiunt,nonomnes aeque diuites ftatu-
ifïèt} Gürue ndn omnibus végetam tdbuiflet ac profpe-
ram corpods fknitatem? Hanc vtradicitus tollat opinionem
nofterEcclefiaftes,manifefteafTeritefIe Dfcummun-
di autorem, nee pofle quequampqrrigere quae fintpraüe
obUqUata*,illo excCpto: vt claudos,puta reuocare in fani-
tatem, & quae funtgeneriS eiufdèm. Quod fi yelis plane
cognofcere omnianöbisirï Vtilitatemnöftram.Deum di-
fpehfare , adiiceanimum adea quae protinus infequun-
tür, videlicet: Vine in bom,& inttiere indite maliilntuen(in~
quam) hoc enim congruum.Huic fecit Deus de dijfertatione,vt non
inueniat homo poft cum quicquam. Viue, inquit, fecundupi.
victutem.f'hoceftenim, viueinbono)Sc obferua cum dbi
tentaddnes infortuniaq^aceiderint, Vt videas congrue ac
opportune nee ne cuhda lëcerit Deus. Hanc véro humar-
norum cafuum rationem ptilchrè nobis Deusocculuit,
quam Sc differtationis nomifie fignificauit Ecclefiaftes,
quod de liuiufmodi rerum caufisToleant homines inter
fe multiplices diflertationes affèrre. Pulchre, inquam,
Deus nobis illamoCculuit,necognofcat homo quaefibi
fuhteuentura. Congrue vero Dcus atque appofite quod (
videtur nobismalum adducit, poft id quod vifomeft no- ,
bis bonum: C ontraq; nonnunquam bona malis fuperin- *
ducit: vt exempli gratia: Bene quis valet, &hoc fruitur ‘
'bonóviuens fe^undum virtutem, pauloqs mox inaduer-
fam inciditvaletudinem, vel deopülento pauper emci- j
tur.Et quid ita nobis hxc euentura non prouidemus? curve
ho rum euentuum caufas ighoramus?Nempe ad maio-
tem iioftram commoditatem. Si enim quaeyenturanobis
eflent, homines pradciremus. nullus Dei nobis ineuèt
metus', nullareligio. Hac autem perutili rerum ignora-
tione cpnclufi, cum ad fingula pendeamus,& DeUm pio
colimus metu,' Sc cognofcimus ab eo (& quidem folo)
nobis mafbrum omnium finem futurum: Nullus quippe
poteftjillo exéepto, quod peruerlfm eft in hominibuse-
mendare. Confonum eft itaque»quod effe videtur difio-
nüm, Sc aequale eft quod irtsquale videtur. Vnde omnes
eodem pafto communiq; futurorum ignoratiohe com-
mouentur ad timorem Dei. Protinus vero fubfequitur:
Omnia vidfin diebusydrtitatis mea. I f sec (inquit) vt kpiens
corifideraui in diebusvanitatü. V ocat autem vanitatis dies,
pnefentem vitam: primoquidem , quiaviuenteshomi-
nes plerique quod fas piumq; eft, minus fèquuntür, turn tai.
fn SaLoffiOrttS kcclfltUiiim, EnaXf alloX\
vefô etiâm", qüiäfugit yelütvmbr^ % q u e c ’prifi'ftih
propte?, futurïe vitæ defiderio^hoXextimulaiii^, iu qütt S
Üolielfciufttùmültum]nequeniiyïumftptds nlobftupefias: no-n
li cjft iimlnon iiüpitù ïieqvxfisdiirus, rie mortarii ïn fènipop non
tud. Cupi viLtfis ipféin mec|i.öci:i’ quad^ai nOrma^eoiifi--
ftat,. Vitia vtrin^ äffiden t'per eiub,ëràhtiàiii.dc défiâta m.
Inquit'çrgo : • Utefis nitiltym iufttis: Hoc eft', rie èjfiipçcah ti
pdiQVliofqm.om^é^abiicfas erga de lin <|ue rités bçne1-
qminkptietjeam ? Ciuixfpiiicuàlu/m 'rerum &ïërifibjlium
fcognrriorié attigiiîet EcdcMftés;^,ex parte aliqüâ fapie-
fjièmâgnâ ipyftçiiâpçô^pxilïet,' c'ontemplatüsillius par
téhbfliiiiUpipclugi:Si q h qd quanjovlcerius qui pio cefïç-
ii.t tàriîo'illi tOfiipia fpaciarcli nquuntur ,'hi eiufniddi vô-
ccscriipic, quocf& miiltó po!L vidchms ApoftoloPaulo
.concigiflè cùm ex adittiranórie broèiamâtxô ajtiiüdo d iu &
Ôèiqüam infcrutabilid funtiudtcid
R«.
ùplentiam fAnqudmrigidus êc inhumaniis: fed deque j Pus, & 4nviftigahUs viaeius. Circtiiuiego 'ér cornieum, vt co■
fisniminm fapiens antpiuraquam lit opus qaærito , ne
^uarid-d ob|tupefCajs.( Nimia finit ac plmâ^h^cei^fiisV I,
quæcuinq; (une exrralimites facræ doctrine. Inquic ergo:
Quæçumq; npftratn advtilitatem diuinus Sermo riobis
vqluit efl^qccultâ, iifefollieiti.fÂUüé èainquirendo. Hæc
,eriim pérfcrütari'i f^Upôreftquidàm phrcneticæ îhenris,
yitium.Sediieqv CirCadogmatà opiniohfefquefietftâFum
multum commoiândo fis impius acfiiperftitiofus, ftüdeV
to auterp quæritarë qriod verurii êft Curatoque vtfalubri
poenitemktu'adëleanturpe'ccata.Noliq; éué diirus,hoC1
èft, qiiiemolirinefeiit qUiqüe adueffériir Spiritiis fanbti :
doûririæ. S ubindë autem generali quadatn cqrtiprbbati-
one cOnclùdit, nernoridris ümporenon faö.Impörtuhöyem-
pöreaenon iuo dccedir évita, qui coniummarus non
fueru invirtütiDUs i fed qüiin peCcatis mbrftdr qiîibüs
conuixic:Qui verb eftyirtutpm plenitudihémConie'quü:-
yusficut granum fiiimeiiti-qiiôd mànirum eftj Câaitiii
tempore fiio. Bonum eftie hoeßibi qßfeere; hocautekyepollu-
er is tu,ijium tuant, quom.im qu'iDcum tirHet dgred^Êkr omnïà.
Gumproximedevirippcæceperitacyirturè,nnncappb-
fite fùbinfettrqupd bonum eftftbi hocfi. virtutem compara^
te: bpnqm quoq,fuaSqUas hbcloco riiâtiiis vocauibim^
• pollutas vftiicontagibne fcriiarë. TumVerO & de timbré
Domini fàri&ç qui nos fanëfificàt,fafcit mëiitioneni turn
; dicit:De«W timens omnia,egrfdiet’ur, Cumënim fuas ôràtio-
nis aëtioiqesexÿirtute rrrodèretur, & profeiftib11^ âfliduis
augeatui,euadetifiæfustentationemcertamina. SenteAtrÀ
àuxiliabïftfrfamqntijupeidècem quipoteftàtèpi habentinpuitn-
i ie,Non£ßhomotuftusitntend,quifaciatJjomm ér quinonpe'cçet.
Dominas nqftér IefusChrïftus qui èft ipfa fapieritiâ,ëi qui
unfe credideritjiam per fideiduménfàpiêhû^.eifetto âu-
^iatuçmulto vaUdius quam decem præcepta Legis, quæ
dnciuitateludæorqmpotentiam&authöritatem magna
. habent,Ÿt ènim quisdëcem feniaret præceptaLegis, nori
çameerat quinex mortali ftagilitate in peççatum ÿiqüdd
îaberetur,ipfaprætereaXexnullumiulhficabat/noftêr
Vero DQmiuiisdefuiClÿriftus nobis fiiitïuftitia', feriâifi-;
ëariôj&Redemptio.Alitër: Ipfehqmdpâriius éftMun-
‘ dusjfcdhqcloco ciuitas nominamr, quinq; fenfusHabes.
in çgrppr^i quinqv ifiafrima. Si itaq; piitet homo poflè fi-
biipfîfatisaüxiiiau p^erdecem.fçnfuumqui fibi funt irifitij-’
facultâÊeâ,nifi Reipublieæfme cura geflerit Dei fàpiëhçia
^Hriftusnofter * feiabfefeuftra briiném opèram defuni-
pturUm: liomdèhim cum fit ex péccati carne progeriitiis^
nqnpeccare non pdtent. Cyniïis fermontbuSAUos impiilo-
quentar,neAdhibe&çôrtuuni, neetiam tu audios fmu tu urnftn- .
prêtant cm iibii Sape enim tibi iniquuc é r ip ' & defeenfibus quant-
pluritàis afftiget.cor iuümtftcut & t u aliisïfttprecattif en H pçlq;
c9 nos adm onet Eccléfiaftesviniurianupeititus obliuiïci,
nomine impioruiuj coniuciatores,Scin]unos demum 07
mnesfignificans.TumgenëraliquâdamepmprobatiqnecoUclulens
j non oporfere.inqui^aiirem accommodare
contiimëUisac maled^ëiis, né, fi tulis quidem fcruüs fibi
mail quidimprecet^ir^fitaVtplenimquéferui faciunt) ira
infidriitivHocenim fignificat qüod dieft: Fa dcftoifibus qua*
plurimis ajjïigit cor t u u t ^A a i aliter itaintélli|e: Con.üitiüçn.
uerfæpecum audituf, animam turbat. ^iigitûr quifgiàm
in qUcmlibet çqnidcianterri irafüccendàtur, in multof
caditiabiturq; defcenfu^-fublimi fedérationis.dctmâus
fia iraçundiae Pafîphem, atqjitâtrifti tui;Bulentipniplët
cor fuü. Cogita aute ||Uod & tu fréquenter afiis conüitiatus&
ris&impreeatus,:atqvideoin>ieliüsrefipifce^
duère malediCtorum omniumi&ihiuriaHim qhliuiqne.
À a c otfinia
ctdelomata eft d me multomagis qttam erati-Eftultaprofunditas,
^ J ; , • ~ $ ib lio tb .V e t.P a i.T om .n . '
M F '■ * ■’
gnofcerem & conftdPdrem érjfuarèrem(dptcntiam & rationem,
vt'cognpfcpamimpietatemftuîtk&türbùlcniïàm,érerrorem\(ft‘
inu'enio anhiriorém morte ipffm.mulierem qualaqueufeft vèna-
tçrius^é1fagena ijtfiîis. Bonura eft Yiliçulum ad nianus iffius‘. Qui
eftin confpictu Dei,educe tur àbca,qtiimtem peccator eft', compte-
hendetu'r in ip/â.Vit)fàpieris cum àd iiîtelligcndum aliquidj
yir^s intendit i colleéia mériceomnia in circuiturârioni-
biislùftrat; feipfumfuafque facultâtes fpëculatuf atque.
petpen di t. Tûm &:.obieëtam reftljriiateriamq* irifelligeh-
dam oprime çdnfulitjnequê p ratio âriimi iudicio à verira-
të abèrrarilMeiJue iteni reëtàlinçaferturàdfènfibiliapro-
f^eëlànilà; fadclaüfis fenfiiümfeneftrisacreëedensin fu^ |
.î^nrispenettâlia déambulât in cirCuitU: ibiaÿcarib re*- j
flêxu infè rëdiens iritellêëtus, fefè fpeîulatiir ipfum, & ;
qiibdinrelligëiidum obiieitub H de itaq; paâo colligens •
meipfumfinqùitÈcclefuftes) qiueliuifeireqnænameffet
mundariarûreriim (apié nria , &eiufdeni rario:fiueillam
-iriteiligàt fa^tidnem quæ pqfi bis Calculis numerifq;jubdu-
çitür, v t in Arirhnierica fit ^cultate, fiue.ponus humerçis
. Oënethliàcîs dbferüatidnibùs ferüiehtcij àüt fimpliciter
ratiories dmnës quæper niimetos colligiiritur a ftudiofis
Sécùlaribus; geritilibuftj; Pfiifdfpphis.. Qüæfiui ergo fci-
re quîériam hæc fit multotUmSpphiftariim ftùltitia&tur-
batio, '& iricoft^ris ëhqt}iriçnrifq;'ârcui^duâid»&inve-v
fni deniurn haiic ïpfomm fepièritiam perfimilém effea-
^ülterè.rriülieri: 5icut.enim4.lla Hindis fejrmoriibüs ac
db|qfisiuuefles li<ftat,ità &.Hæe ftul to s veriatur, irrètitosi
fÿllogifmorumlaqueis& (agonis. Ac ficut ilia molli cpn-
trqëkd'onënriiriiâm frâhgit, fraëtariiq; aeuincit, ira hæc
makèâdèm addude qtillarin diïcioriis coriceptu. Pecca-
rdr itaq; fine vlkcomrouerfia arque præ/idio facile in illius
cap tiui tare m protrahitur, pins vero ac fideli'sauxilio
Deifîimiltus, àb. illius extrahitûu laqueisV Afferit autem
vel morqe peiorem eue huiufmodi fapientiam,fiue potins
ftoltitum difcidpbrteat: tanroque noftræanimæ da.Vmo-
nqrëm eflè,qüàntdpeius eft mqrcianimam traderefquod
præftafrhæc fapientia) quam eandem animamnexu corporis
expedire, quodtemporariæ morns eftmunus. Ecce
hoc inueni,dixit Ecclefuftes, SigiUatim itsfpexi vt inuen'trem rati-
oriem quant quarebat&expcdabar tuuemre anima meajuque ta-
meninttenL Vtrumde mille rnantinaaii. Crmulterem tnhisn-
mnibusnon inueitU Veruntamen boconteni, quodfecerit Deus bin
mitnethprorfus redunt, tpft rerojfttt hommes, quaft'tones mulcipli-,
tesrdtionèfquecompararint. Totùshic locus lcnfii myftico
ac morali exponendns elhitavidelicer. Cuminfpicerem^
inquit; vumerfum genus muliebre,nqpfexu quidem-eor-
pôreo, fed enèrui ac foeminato ingenio muliebri, in nulla
| irlulierum,ratidneminueni quam quærdbat anima mea,
forcem fciliceqgirilemq; ratidnem: huiufmodi namq; ra-
tidnetn fapiens exigir acregit. Neq; vero folum hqc mihi
acçidit miis qui mollicieeneruati, à vins ad foeminais de-
fciueruhtjfed quod grauius multo efi^cum ad illos quoq;
infpici.èndos me tranftuliflèm qui putabantur mulieres
horiefîè>.pèrquamratum inhisqiloq;inueni quiyiriliin-
gemô.âc vhtUte veniseffet yir diciq; meteretur.Ex admi-
ratiorie itaq; cum me cum tacicus reputare coepiffem vn-
de,liæc enotmitas oita ellètbriueni dem um quod Deus o-
nmes homines reclos protuieric caréntefq; prauitate, ipfi
Vero fuaelèëtione , in obliquas viuendi rationés commi-
grarint aillediq; fint, vt alius quidem libidiriibus, aliuS a-
uaritiæ ferüiat,àlii paffiônibùs aliis fint lubiedi.
Z * ; .C a p v t V III.
QVis notâtfapiénieiî cb quis nouit verbi fotut'unem ? Sd-
pkntiabominisitluminabit faciem etus, & impudent vul-
. Mm a______ - tufuo
Ntimëti.
Geneîhlii.1
carum ob- |
(eruationu.
Ars fophi-.'‘|
pcffidSI ;
Adulter*.