À
Iob.$.
lob.f*.
B
loan,6.
c
leuch, d
D
profitebatitatdoâcinam^d diüinorum pràeceptorü vkr
tiitem carnalibus fois tradirionibus poftponebant.Qui ta
mèn diùina difpofitione populo prserantï nihiï quippe
In tarra fine Del nutti fit,qui regnarefacitëtiam hypocritas
p copter peccata populi, Iftsmuliercsnon matrons, fed
concubins fonuqttia non in libertatem fpiritus,fedin fer-1
uitutem catnisfiliosgénérant. Ad bas igitur ingreflus eft
inimicilS , quia mentes illarum fibi c,oniunxit:& régi Da-
uid qui prius eâs poffederat, contumeliam irrogauit. Daniel
autem recludit illas in cuftodiam,quiaiudicij foi diftri
âioneintra liters anguftias illarum edartans intelïigèn-
tiam, adfpàtiofam myneriorum amplitudinem non edu-
cit.Quibùs,tarnen alimenta tribuit : qüiavt prsfentë trân-
ifigât vitamj.tettiporales fomptus non fobtrahic.Âdhas autem
néecurh domüm reuerfuruseft ingredietur,fed viduç
permanebunt vfque ad diem mdrtis.fos: quoniam in fine
cum perfido illi populo fus fidei conferet gratiam,illos ta
mendbSfcores"nequacjuam fibi coniunget, qui ad fpiritalé
legisintell%entiatft non afeendent ; (edvidus permane-
buntifis mulierës vfque addiemmortisTus,quia doneca
priftino fenfüdeficiant,ad thoriregalis coniugium n6 ac-
xedertf. HsTunt itaque mulierès de quibus di&urn eft;
quodin vno cfibàno coquant panes, quiaiub literali tan-
tu m fenfu faces legis verba difeutiu nc.~ Vt enim ait bèatus
Gregorius, mente côquimùs, quicquid attendus cogitâ-
mus. Vnum igitur clibanum nouèrunt, fecundü nefciunt
in quo panes multiplicanturifictit illi qüinqüe quiin foàni
busDominilefucrçijifle leguntur,ita vt turbæ fufficercnt
Si fopereflent.ln vno igitur clinano çoquétes, adpondus
panesreddunt : quiahoefolum quod verba ionant, audi*
toribuS fois mîmftrànt. Vndefit vt quicUrique de panibus
èïfdem comèderitjfaturati non poffit, Q ü s ënimafte&io
vèi faturitas homini poffit côferri, com audit decerni quid
de caudis arietum fiat, cüi pecoris-oblatum pëétufcul um
vel armus cedatjvbi co'n'crementuradipes,quo fimus cum
Corio deferaturi Huiufmodi nanque deliramentis plena
eft lex, fi Iudaifcd ienfo nihil prsterliteram ibi cogitetur.;
Noneft ergomirum.fi bacnlus panis apud eos confraâus
fit,quorum mens veramlegisiptelligentiam,qussdifica-
re eo& poflet,noninuenicns,ieiuna remanfit. Vttamen &
noftrà fob hoc capitulo requiramus, ficut deceiü leprofi
euangelici, prsceptorum lëgalium viólatörés defignant,
fie per decemi mulieres has,v©luptâtes carnis qus légî-diui
n s contraris font ^poflumus intelligere: qüs in vno cli-
bàho cbquuntpanes ,dumamorem'fpiritus nefeiétes/ub
feruôle carnis omnesluas illecëbras coaceruânt. Hos; panes
ad pondus reddunt, ad mOmentumfeilicet temporis
iiludentesnobis pôtiùs, quampafeentes noS > vt in panib9
earumnünquamfàturitateminueniantcomcdentes.Par-
cius fiqùidem fôlët miniftrari,quod cum ponderisdilige-
tiadiftribuitur.Vnde IeZechiel panis penuriam in pPpulo
foo futuram prsnuncians Comedenf,ait,in pondéré &
in folicitudine,&aquamin menfura & in anguftia biben t.
Sequitur ï ' ^
Stn autetn neeper Imaudieritis me.fedatnbulaueritis titra ma
& ego incedam aduerfumvos inptrore contrario : & eorrtptamvos
fepfêîhplagïs propterpeccata vejlra, it a vt comedatis carnesfiliorü
vefirorum&filiarumveftrarum.
Ha&enuslegislator cum Iudsis agens, non ludàeorum
tantum, fed omnium qui Dei mandata contemnunt,pla>
gasdèfcripfitmuncfpecialiter adipfos Iüdsos verba con-*
ucrtit.-neciammyftice, fed prophetice > quas diueiïprû te*-
gum oppreffione propter peccatafua clades pafliiri eflent,
prsdicit. Smautemnec per b^c.inquit, 4«dierifif me. S undu t
tnulti, qui & morum ruinam, & Futurs damnationis co m-
minationemparuipendunt. Quaproptcr ex rebus quas di
liguntjflagellandi funt:vteorum ialtem fubuérfionc do-
leant,quorumiikegrit3temdefiderant. Qupd fiquisetia
prscedentia iuxta literamvelit acciperc,vtnonfolum no
bis myfteria loquantur, fed & Iudsos prima fronteter-
reant,quibus tune temporisicribebantur.eadem in omnibus
eritratio^vt qui fpiritalia dona non fentiebant>fenfibi
libus flageUisàttrici corrigerétur. H sc igitur fie profequi-
tur legislator Domino loquenteiSiwrfarew neeper betcaudie-
ritis me, fed ambulaueritis contra ma&ego incedam aduerfum vos
n furore contrario , & corripiam vos feptemplagis propterpetcatÀ
veftra , itavt comedatis carnesfiliorumvejtrorum&jiliàrum ve-
Jltarum.Vatot Domini nonperturbatio, fed vehèmeUsil-'
liüs vindi6la,qus feeler um mâgnitudinem puniat.intelli-
gendaeft.Dc comedendis Vçro filiotum carnibus feufilia-
ïum.quâlitet apud Iudsos impletum fit,& Regum narrat
hiftoria,quod fob Eliieo Propheta mulier qusdam in Sa-
maria, S^ris obfidentibUs ciuitatem ,'filium fuum corne-*
derir.&Iôfephus idem faétum teftatur in Ierufalem, dum
àpdneipibusRomanis obfidfretur. Pauca verp qusfcrH
pta legun tur,fatis innuüt,quod multa fieri potuerunf ,qus
nullà lcripturâ p roduntur.
Deftruam excelfa veftrd, & fimuldtra confringam.
• - Hinc arguitureornmftultitia, qui infimulacrishabe-
bant fiduciamtquæ cum fe tuéri non poifent ne fubuerte-
renturivtiq*, nec cultoribus fuis adeflè valebant.
Cadetis inter ruinas idolotum vefirorum.
SimileSfiriquitjllisfiantquifdciuntea^omnesÿui confidunt
in fis.
Et abomïnabitur vos anima mea in tantum, vt vrbesveftraste*
digam infôlitudinem, & defertafdciam [anttUariaveftra, nec re-
cip'tam odorem vltrdfuauifiimum.
P Qupmodo foauiflîmus Deo dicatut {àcrifieïorü odors:
ihprincipio voluminis huius, vbi de iàcrificiis agitur, dife
[ cuifumeft. Manifefte autem hic prsnunciatur, quodiam
I per mille annosvidemusimpletum.PoftquaindRomanis
fubuerfs iunt vrbes eorum,Fànftuaria eorum deferta per*
manfèrût:& ritus facrîfitâdi quo prius deledâbatur Deus,
non vtifti defipiunt.ad tempus înterpii(fos:fed vtifte fapit
&prsdicit,Vitra non eft recipiendus.Vrbes autem qus re-
sdificats funtjvidemus quod gentibus fint traditsîipfi ve
ro de terrailla proieéti, & vbique gentium difpcrfi, quod
dfoinam gratiam perdiderint, abieékione fius feruituris o-
ftendunt.Hoceftënim quodfequitur:
Dtjpirdamquc terram vejlram, &ftudebunt fuptr earn inimici
vefiriyCum habitatores illiusfuerint.
ï Stuporinimicorum in Deuteronomio manifèftius de-
■ claratur,cum dicitüt; Et dicent omnesgentes. Quarefie fecit Do-
minus terra hüici Qus eft hsc ira f uroris eius immènfaîRt
j refpondebunt, Quia dereliqueruntpaftum Domini quodpepïgtt
cumpatribuseoruni,quandoeduxït eos de terra Aegj/pti, &feruie-
runtdpalienU. ’ ^ ^ ‘
Vos autem difperdam ingentes, & euaginabopoft vosgladium.
Quihiftorias legir, n on eum latet quotieain ipfafua dif
pèrfiottegladiishoftiumiüdsitraditifint.,
Eritque terravefirddeferta,&ciuitatesdiruu. Tuncplacebunt
terrafabbata fua,ctmctu diebusfplitudinisfua. Quandofueritis in
terrabûpli,fabbatizabit&requiefcetinfabbatisveftris,quando
babitabitismea.
" Teriâhscftolidafeufum non habet,vt aliqUid placere
ei poffit Vel difplicereîfed per terram,terrs habitatores in-
telligc. Si qui èftirtt remanferunt de pauperibus populi
poftilludcommune excidium, quiaprius potentiumra*
pinas & oppreffiones paffifiierant, & viderant eorum fe-
ditiones & bella,quibus fe'mutuo trucidabant,ficut lofe*
pho narrante didicimus.’gaudebant cum fob Romano imped
o requies illis data eflet, & ipfius etiam terrS folitudi*
nem ampledebantur,quod feilieet peffimis poifelTonbus
effet nudara.Poftquam autem ôc Chriftiana religioin par*
tibus illis,ficut vbique terrarum, plantata eft : runc Iudsis
in terra hbftili peregrinantibus,ipirituale fabbatum ibidé
obfer uari c ce pit, quod in (abbatis Iudsorum terra non yi*
derat:qui cumab vtili labore quiefeerent, à prauitatibus
tamen fuis quiefeere nefciebant.Sequicur;
Et qui de vobis remanferint, dabo pauorem in cordibus eorum in
Superiusfuerat comminatus, quod poftquam difper-
derct eos in gentibus,gladium euaginaret pofteos,hoftiÛ
feilieet csdibus illos exponës. N une infërt quod fi quire*
manferint,quibus interim parçatur, me t us tamen v rgebit
eos.nefimiliapatiantur.Cuius metusmagnitudinem Con*
fequenterexprimit,cumfubiungit:
Terr eb it eosfohitusfolij volant is, & itafugientquaft gladium
Modoillolocutionisiqus hyperbole dicitur, quæ(Vt
ait quidam fapiens^per mendacium ad veritatc tendit,nô
A;'
Exod.iô.',
fe
C
kom. ii:
0/«-3-
ißt. 8.
Exod.ji.
D
Géo.ièt \
A-kifrij,
enim quantum fönat,perfuadere intendit ; hoc ïigi)ifi(are
Voluit,quod ad leuilïimos quofq; mot us perturbarentuf:
&fo'i? aïiéna^oteftate conftituti,femper gladium 'fibi im-
minere fufpicarentur. Taje eft & iliud,vbi Pharao loqui-
'türad Iöfeph: Ego, inqui^l«»« Pbarao ,abfquè tub intperio non
moütiitquijquamhdnumautpedeminomni terra gjptiJtem
Ïyïoy fes adPhataopïem/CunéligregespergentMbifcum, nbnre-
mdriehitvngula exbis, qua necejfarid funt in cultum Domini Dei
nofiri^ee^mtat: f
Cadeninullo përfequente, & corruent jinguli fuperfiatresfuos
quafi beïlafugientesmemo vejlrttm mimicis audebit refiftere.
'Cadent,id eft,cafurosiëputabunti, mortemfemperfo-
Ipeótam habentesietiam 'nullöp'erfequente,ld eft,cum nullus
forte dé illorum cqgitetlsfione. Et corruent j.ncquit’, Jinguli
efoafiratribus fois petentes aüxiiium, no
fubleüabunturiDeo quippe defercnte,vaha eft fpes in ho-
mine pofita:fed ebrruent foper ëos, omnibus pariter timo
ïc concuiïis,necaduerfusinim.icos ftare audentibus.Quia
Vérö hon femper timor érat futUrus ihanis, ipfeenimpau-
lo ante cómminatus eft, qupd ëuaginaretgladiü poft éos.
aptèfobiungituri
Peribitis intergentes, & hoftilisvos terra confumet.
Confumet,diétum eftjnon penitus ab fumet , fed ad pati-
citatèm.rediget.Nam quodnon eflèhtprorfus confomen
dijdèclaratur cUm fobditur:. -•
- 'Qupdfy &debis aliqui remanferint, 'tabefcept tniquitatibusfuis
in terra inimicorum fuorum, & propter peccdtipatrumfuqrum &
fud dffligentur,donecconjitednturiniquitatesfuas &maiorumfuo-
mm rquibusprauaricatifuntin me, & antbulauerunt ex aduerfo
'mibi.Atnbulaboigitur & ego contra tos,& indue am illos in terram
bojlilenfilonec ërubefcat incircuncifa mens eorum.
Habent Iudsi tempus pdsnitentis:confiteantur iniqui-
tates fuas, 8c mifericordiam cónfequentiif.Hotandum au
tem quód contra eösqüi de tircficifione manufa&a glo-
riantur,dicitur,quod més eorum incircuncifa fit. Vnde fa-
tis apparct, quam circuncifioUém ab hominèDeus ekigat,
duni eos qui carne circumcifi erat, incircumcifos appellat.
Ad cognicionem vero ihiquitatum fuarum iam multi éx
illisVenerunt:&confommatiöhefcémpofuminftante,mul-
tö plures venturi iunt. Tojlquam enim plenitudo gentiurnin-
irauerit, iuncpmnis ifraelfaluusfiet. Qüpd& Öfe.e manifefte
prophetauitjdicens: Dies multosfedebüntfilq ifrdelfine Rege, &
fine Principèi &finefacrificiói&Jjnealtari. Etpofi hacrefiertentur
filij ifrael,& quanhtDominum Déumfuum,&DduidRegeni fuum
innouifimo dierum. Iiaias qüoqué,qUiapoftcsCifcatem qus
in Iftadfa&afefi.adhücfpëraretDeum illis futuru m própi-
Kiuin,ti(iehdi£ybiüt:Ès<peclabobominumquiabfiohditjdciem
faam afiomo Jacob,&prajlolaboreum.lio.cigïtar &hicfubiUn-,
gitutibomino loquéntfe:
. Tune ofabuntpro impietdtibus fuis, & recordabor foederis mei
quodpepigicumAbraam,lfaac&lacob.
, Q fcélicis meriti Virós, quorum réfpè(ftu póft fbt gehe-
ratioUes veniapöfteris pr£rögatur.Ho&enim & ipfe-W^py-
fes prstendebat, DóminUm pro populo rogans &C dicens:
Cur Domineirafciturfuror tuuscontrdpopuium tuum ? Qméfcat
qudfo iratua,&efióplacdbilisfupe’r neqmüampopuli tui. Recordare
A braam, lfaac& ifraelferuorum tuorum, quibus iurajli pér te-
metïpfumjicens; MuUipticaböfemén yejlrumjicüifiellas (celi.Öra-
bunt ergo, i nquir,pro impietdtibusfuis:& recordabor feeder is mei,
quod pepigi cum Abrdam,lfaac.&Idcöb Atque fobiünxit:
’ * Terra quoife themór erp^quacum relittafuent ab eis, compldcebit
fibiin fabbdtisfüis,patietisfolitudinetnproptèr illos.
Quseftiftaterra,& cüius meriti,.vteiüs memoriamfe
Dommus habicürum teftetür ? Terra, iixqmt^qua cum reliftd
fuerit ab eis, Compldcebit fibi in f abbatisfuis. Et quidem cum a
Chaldsis Captiuuspopülus-duceretur,fcriptum eft quod
de pauperib.us tetrs rëliquit Nabuzardanpliuceps/dfilitis
iü vinitoresöf in agricolas. Hscigitutintelligipoteft terra
teliöaab eis;$:qui captiuidu<fti funtj patiens folitudinem
propter peccata eorum. Huicenim quamuisgracum effet
quod a fupërborum öppremohe quietem.acceperat , &
quafifabhatizabatin eorumabfentiai fieritarnen non po-
tetatj vrfup’er fo s gentis ©xtermiftio non dolëret. ‘Huius
ergöfememorem futurum Domfous pollicecur,vtfcilicet
corgm precibus qui in terrafoerant derelréti, naiiuo foio
cap’tiuitatem feftitüat.Hinc eft ehim quodDanieïi pró hoe
ipfo rogaha, Angelus qui apparuerat illi: Ej^inquit, vent 'Dao
^ 0faW/f^faonfiiubs:&nejnóifiafmtormeus,nifiMicbdelpyth- i
ïepsveJler.%Aic\ïzel quippe,Vt air B.’Gregorius,eof um qui in
Iudsarernanferaht,prspofiiusinuefoyuhynde cum dici-
tfir, qued Michael in adiutbrium Prophc cs ven&fir, ititel-
ligttur quod eorum Uchryma: qui jn ladm temanfiübr,
ptecesilltusadiuucrlht. Si vero adhanc vlrimam ludseo-
rutn Öaptiiiitacem, huiuscapituU lèntentiarareFeraiBas:
terraderelidtaabillis,fandiaincéliigitureccltiia.qua: cum
in ipusfundaretuï;, in radicc fcilicetiÜius oliïi^, cuius naturales
ipuramï fuerunr, fraiäi fuut ab ë a « c recedentes,
oleaftto LoCum dcdcrunt. Hxcenim eft terra quatapertiit
öifuumiheonrelGohe, Ücfurcepitrangdinèmftatméo-
tumpiehusloquentem mum Abel. Vqdc &ipTaihFörmai Bw
tacharicatisïllius exernplo qui pro impijs Tanguinetu Fü-
dttj pro mimicis orat, & pro populi illiüsinfidciitate Do-
mmp fupplicat. Hase terra- quanqüam fua hmltitudine
gaudeatjdolqt tarnen quód in fideconFortés illos non 'ha-
beat: & quod folaab eisremanTerit,poftquamilli èeccatis
luisexigentibuseieétifont. Hufos itaq- tërrs membrerit
Dornmusicum m fine hiundi preeës eins fixfcipiet,&bópü-
lum illum incredulum,ad fidei gratiam fanquam ad patër-
numfolhmädmittet. Iuuabüht ergo eos patrtim merité
ïuuabit terra,preces videliëëtfanaaiccclefis.fed & Ipfiro-
gabuntpró fe, poftqdam cognouerint iniquiratem iuam.
Inde ëft quödfubditur:
. Ipfiymrogabmipropecutiifuü, m qiud d ua rmtMm .i
mea, & leges meas dejpexerint.
Antequamautemveniat tempus illud, diuini inlërim
eftbeneficij,quodintcrränoftiumpöfitindn oeciduntür,
ied promiffie mifericordire refetuantur. Vnde Fubiuhvi-
tur:- &
At tarne» etum cum effent in ter ra bof Ui, mnpïnim i l ied ton
niquefitdejpexipt confummmur , & irrttum Ucmm pactum
mumcumm. EgoemmfumpiminmDtlveorum . é reeniabtt)
foederis meiprifiini,quando eduxi eos de terra Aegypii, vi eifern Deus
eorum.Ego Dominus Deus. ' % . ■
l ^ efiGainilIei q’uilicetprofahguineftaternoafgua-
tura DonSinb, fecuntatem iamenaccipitquodnohocfci-
detur. ïpfa nämqub ecclefia in Pfalmbioquenst oftéhfuüo
fibid jcit foper inimicöSfoos ne öfceidat eos, he fof te anti-
quiilhus^qpuli memoria déieatur.Öon cludens autem le*
gislator ömnia qus fopra traélata fun t :
Hacfuntjnqbittfracepia Mqueiüdicid&leges, quasdeditDo-
mmtis mttrfi & inter film ifrael iti bonte Sinai per tnantim
Moyji. , 1
i? Intórpticepia.legesatijueludicia, Gipèriusincapiti
huius»Itnhibbndifcreuimus: retiilimufque pt*ceptaad
motes,&incerembnijslege»accêpimus,iudiciafUpettr5f.
greflores.R.ëftatnouiffimusdevotistraaatns.hncconclu-
nonequatnprptnifimüs,atótiusvoluininiseorpörèièque.
ftratuSjdc iequeitiacioncipfi magis comniendatus.
Bevotis.fiquisanimamfuam Deofiopenderu.
C a p . ï i .
1
H
L &qHUtufqueeftDominusddMoyfenfiicm&dquerefilijsifrdei, , . .
&'dicesadeos:Homoquivotumfecerit,&JpoponderitDeoam- Le" v J , i
mdmfuam/ub aftimationedabit pretium. ca.xx.vu
Quicquid olferathotno Deo j nifi feipfom bfetulerit,
bon eftgrafeiam habiturbs; & quidem omnia qusfuperius
traditafuhtj htincintendunt finem, vt homo confecretut
b^vrtijsmoriens^iuftit^viuereincipienS.Congruen*
tiilimeigitur fadfum eft t vt hoc vltima voluminis expri*
ineret fen<ftioi& quafi in lucem proferret, quod diuerfe-
rum figurarum prsmifta feries adurnbrabat. Dicitur ergo:
Homoquivotumfecerfij&JpopotideritDeodnimamfudm.Inpluribuslegitur
hiftoriis, quod Dij gentium, Dsmottes icili-v
;0et,quos pro Dijsgentes colebant, homines fibi iuflerint
.immolari.Pafcuntur enim maligni fpiritus mottibus no-
ftris, &gratum cis eft feerificium, cum homofic corpore
moritur, vtad sternum interitfi fpiritus pbrtrahatur.Deus
autem creatot-nofter^ quimortetmtonfecit, nec delectaturm s*pi.u.
!
I