616
.de zee verwydert is , uitgezondertindemaand
Juny, in welke tyd z y zieh in het water be-
.geeven. De witte Krabben onthouden zich
in de moerasfige plaatzeti.
In ’t algemeen zyn de Krabben in -veele landen
een wezentlyk manna. De Inwoonders
•van de Karaibifche Eilanden leven byna yan
,geen ander voedzel: de Negers eeten haar in
plaats van gezouten vleefch ; de Blanken
weten haar mede dus te bereiden dat -men
.haar op alle tafels voordient. De Chineezeii
zien gaarne onder hunne gerechten Krabben
van de Molukfe Eilanden : zy vinden deze
•by uitftek aangenaam.
De flyk 'Krabben, zyn een foort van Zee- .
Kreeften die zeer gemeen op Caijenne zyn-,
z y verdrekken de flaven e.n arme lieden tot
-een gewoon voedzel : men heeft op de An-
tillifche Eilanden kleine Krabben , welke met
de onze veel overeenkomt: hebben. Z y {laan
-altóós op fchildwacht om haaren prooi te
verfchalken, en houden een klein keifleent-
je tuffehen een van haare nypers ; vermits zy
.de behendigheit bezitten om de moffelen en
. oeders te befpieden welke door de vloed op
.het flrand gedreven worden , zoo wachten
.z y af dat deze haareTchelpen openen, wanneer
zy ’er het deentje inwerpen, ’ tgeen haar
belet zich weder toetefluiten.; door dit middel
, vertinden zy deze vilfchen met gemak*
Men vint byna alle de ovêreenkomdige
deelen ‘der Krabben in de aarde welke delf-
.baar geworden zyn.
K R A B B E K W A A T , “Z ee- K r a b b e ,
Soda* Dit is een plant van welke men een
groot getal foorten onderfcheid* W y zullen
.alleen die twee foorten befchryven welke
het meenigvuldigfte. in de Konden en in de
Kruidmenging gebruikt word.
i . Het G root K r a b b e r w a a t o f
- Z e e - K r a b b e , Kali vulgare, is een plant
die in de warme landen naby de zee groeit*
_ Men zaait haar mede in den omtrek van Mont-
. pellier: haaren wortel is van een vade zelf-
dandigheit, vezelachtig, en koomt alle jaa-
ren op nieuw voort; zy fchiet een deel uit
die omtrent drie voeten hoog is , wanneer
de plant aangekweekt word,'en een en een
halve voet wanneer z y zulks niet i s : zy breid
zich zonder doornen in *t ronde u it, en verdeelt
zich in lange , rechte , vry dikke en
roodachtige takken; haare bladeren zyn lang,
fmal, vleezig, en eindigen in een punt, en
.iyn met fap vervult; - haare bloemen, welke
langs dedeefen voortkomen, hebben een geel»
achtige kleur en zyn uit verfcheide blaadjes
zamen gedêlt: op dezelve volgen rondachtige
, en vliesachtige vruchten , welke ieder
een zvvartachtig-en blinkent zaad bevatten,
dat naar een gekronkelt flangetje gelykt*
2. Het D o o r n a c h t i g K r a b b e -
r w a a t , Kali Spinofum: deze koomt mede
in warme ge weden,. aan de zandige oevers der
Zee voort, als mede langs de zoute Meeren ,
en zelfs in velden welke van de zee yerwy-
der-t zyn. Wanneer zy in de tuinen gezaait
word , zoo ontaart zy eenigzins , en werd
minder doornachtig: zy verfchilt vandevoo-
rige door haaré dikke, zeer fappigeen groenachtige
bruine deelen, zy zyn met lange,
fmalle , dikke, en van een zoutachtig fap
doordrongen, bladeren bezet, welke in een
devige • en fcherpe doorn eindigen -: haare
bloemen, welke tegens het najaar te vqpr-
fchyn komen, vertoonen zich in den fchoot
der bladeren ; zy zyn klein en hebben een
groene kleur : op dezelve volgen doorn achtige
vruchten, welkers' zaad in den herfd ryp
-is*- . ■
De Kali heeft-een zoutachtige fmaak, en
bevat veel zout: zy is afzettén't, pisdryvent,
nuttig voor het graveel, voor de wormen en
voor de verdoppingen ; men moet echter
zorg dragen dat men haar aan geen zwangere
vrouwen , o f die geene welke verhittingen
in het water o f ontdekingen in de blaas hebben
geeft. Uitwendig is deze plant nuttig
voor de gebréken der huit.
Men zaait haar en kweekt haar aan om ’er
de Potafch in déenen uittetrekken, die men
in ’t Franfch Sajicote o f Alun Catin noemt»
Om deze te bereiden, fnyt men dit kruid af,
wanneer het tot zyne volkomen groote gekomen
is , en laat het. op de aarde droogen;
vervolgens verbrand men het in groote Kuilen
welke men in de aarde graaft, indiervoe-
-gen bedekt, dat.’er geen meer lucht inkoomt
als noodig is om het vuur te onderhouden.
Dit kruid verandert niet. alleen in affehén;
maar vermits men ’ er veel onder heeft, dat,
zoo als Lemery zecht, een aanmerkelyke
meenigte zout bevat, en ’t geen reeds ge-
duurende langen tyd, door een weerflag vuur
gekalkbrand is , (dat van de plant zelfs koomt)
’ t ween in het hol ontdoken is , zoo vereehi-
.®en zich haare deelen, en hechten zich indier-
voegen aan elkanderen, dat zy een foort van
harden fteen vormen, welke men met'hamers
o f andere werktuigen verbreeken moet, -om
hem
Kern uit de kuilen te haaien wanneer hy koud*
geworden is. Deze doffe die een mengzel
van een meenigte zout en aarde is , is die
doffe van welke men zich bedient, om zeep,
lo o g , en glas te vervaardigen. Men trekt
een vaft zout uit deze Pataseb-, ’t geen bran-
dent is1, en mede dient om de brandfteen te
vervaardigen, als meede eenige andere fc-hci-
kundige bereidingen. De eigenfehap die'dit
zout bezit, om zich met dén-olie te vermengen
, en een zeep zamen te Hellen , geeft reuen
van deszelfs uitwerkzel , wanneer het
door de Waschters gebruikt word , om het
vuile lynwaat te reinigen. .
De befte Potasch in fteenen , is die, welke
van Alicanten koomt:.zy word uit een lóort
van grasachtig Krabbekwaat gemaakt, ’t geen
indeMemoriën van deAkademie derWeten-
fchappen van Parys, Kali Hispanicum , fltpi-
num , annuum , fedi minoris folio , genoemt
word.
Men bekoomt de Potasch in vaten o f baaien,
wélke, zes o f acht hondert ponden wee-
gen : zy .heeft een graauwe blaauwachtige
kleur , en is poreus gelyk de graauwe puim-
fteen. Hoe meer deze Potasch de werking
van het vuur ondergaan heeft, hoe fterker
zy de tong met een brandende fmaak aandoed,
-en hoe meer zy de vochtigheit der lucht aantrekt.
W y hebben opgemerkt, dat wanneer
men op ftraat, by betrokken lucht, een baal
Potasch die 850 ponden woeg,, deed ftampen,
en men haar woeg wanneer zy tot een grof
poeder gebracht was, het gewicht 13 ponden
.vermeerdert was , op een ander tyd was het
■ 19 ponden toe genoomen : op deze w y s ly d
men geen nadeel'van het fto f, dat uit de Potafch
opreilt, wanneer men haar in de ope
lucht ftampt; en het fchynt dat men dit door
ondervinding geleert heeft , want alle die
geene welke de Potafch: verkoopen , doen
haar in de ope lucht ftampen. Men moet ’er
noch by voegen.dat de Werklieden niet lano-
d;zen arbeid in een beüooten plaats konnen
uithouden,
K R A B B E S T E E N , Gram'maïoU-
ius. Men geeft dezen naam aan delfbare
lichaamen, als ajlacolites , dat is te zeggen,
aan de fchaalviflchen , welke onder de aarde
bedolvert , en hier zeer hard geworden, o f
van aart verandert zyn 1 tot deze-behoren de
Krabben, Zee-Kreeften, enz. zie déze ■ woór-
den.. Men ontmoet dezelve- in byna alle de
Kabinetten der Beminnaaren van de Natuur-
•lylce Hiftorie,
- I. D e e l ,
K R A K E , o f K R A X E N ', dit is een
Zee-dier, dat men onder de verdichte dieren
tellen kan. Het is , zoo men~zecht, één
groote Walvifch , wiens rug geheel met zand
bedekt i s , en wel in zoo een meenigte dat
de Zee-Lieden hen voor.een Eiland aanzien,
’er. hun fchip aan vaft maken , en ’er vuur, op
ontftelcen om hunne fpyze te.bereiden; maar
wanneer dit dier dé hitte gevoelt, veranderthet
van plaats, en doet hét fchip en volk vergaan.
Om deze. hiftorie .noch meer op te lieren ,
voegt men ’er by , dat wanneer dezen vifch
honger heeft, hy zynen bek opent, welke
een. ftêrke en lieffelyken reuk uitgeefc, waar
door hy de kleine vilfchen tot zich lo k t ,
welke hy inzwelgt ., en die hem tot voedzel-
verftrekien,
K R A K E B E Z I E N , P o s t e i. e e z i e n,
Fitis Idea. De Heefter die de Krakebeziën
voortbrengt ■ , is een voet hoog , en zomtyds
hooger -, en is met een groene fchors bedekt:
zyne bladeren zyn grooter en zoo hart niet,
als die van den Palmboom, aan de randen getapt,.
en. beurtelings geplaatft-:; zyne. bloemen
hebben de gedaante van kleine fchelletjes ,
haare kleur is roodachtig w i t , op welke beziën
volgen ,. die donker blaauw van kleur,
en van een zamen trekkende fmaalc zyn , zy
zyn omtrent zoo groot als een Geneverbezïe-,
Deze heefter groeit in fchrale gronden inde
boiTchen : hy bloeit in M e y , en zyne vruchten
zyn in July ryp. Z y hebben een fo.et dat
met rins gemeqgt is , ’ [ geen haar eéneu vry
aangenaamen fmaak geeft. ,
Men deukt het fap uit ,deze beziën, ’ t geen
men doet verdikken , eri dat men alsdan Con-
fe r f noemt. Het is zamentrekkende , nuttig
tegens den buikloop, en kan mogelyk
in plaats, van fap der acacia gebruikt worden,
De Herbergiers bedienen zich van de Krakebeziën
om den witten wyn rood te maken:
deze vervalfching is niet. goed , maar zy is
oneindig minder geyaarlyk als een meenigte
andere, van welke men gebruikt maakt. Men
bedient zich meede van het.fap der Krakebeziën
om het lynwaat en papier, blaauw te
verwen.
• Deze Heefter groeit tot een zekere hoogtg
in de bolfchen van Eouiliana : en deszelfs
vrucht word in dit-Land hoog gefchat. Wannéér
men haar in water uitdrukt, zoo.bekoomt
men een zeer aangename drank-,
K R A M P J f I S C H , zie S t o m p v i s c h .
l i i i K R A P ,