K L IM 580 B O O N E N » K L IM B O O N E N * .
fte gedeelte van deze plant , dat men in de
Geneeskonft gebruikt: liet is oplofTendeafzettende
, en vermeerdert de melk in. de bor-
ften der vrouwen. De Oude Geneesheeren
brachten haar tot poeder , en gaaven haar met
honing gemengt in , tegens de flymerige aan-
borftigheit, om de zuivering der. borffc te bevorderen.
Men- heeft iri hongersnood zom-
tyds brood van dezelve-gebakk'en: edoch het
heeft een kwaden fmaak, en verfchaft weinig
voedzel ; thans -werd het meel^van de vruchten
van dit gewas onder de vier oplofTende
meelen. geplaatft , welke men. meenigvuldig
in de HeeIkon 11 gebruikt.
K L IM B O O N E N , Pbafeolus. Denaani
van Klimboonen is aan de plant, en aan de
vrucht gemeen , welke zy voortbrengt;. om
echter de peul welke men. verfch eet, van de
boonen te ondetfeheiden wanneer zy uit de
peulen gedaan'zyn , zoo zecht men frryboo-
nen , o f groene boon en. 3 Jen witte boonen..
De. Klimboonen zyn- alomme b .e k e n te n zy worden in alle Landen in groöfe meenigte
gegeeten. De bladeren van deze plant is ge-
lyk vormig in alle de genie ene foorten , zy
zyn byna in drie gelyke deden gefcheiden.
Haarê blpemen hebben geen re.uk, een onregelmatige
gedaante , en- behooren tot het getal,
der peul$wyze bloemen '; zy zyn wit o f
pur.per.achtig, volgens het foort, en koomen
uit den fcjioot der. bladeren in, troffen voort,
van vier , zes , agt o f tien * welke twee aan
twee, trapswys boven elkandéren, langs een
takje ftaan -, aan welk. zy vaftgehecht zyn; de
'fteel is dun, en houd zich alleen op met zich
aan de nabyftaande lichaamen vafl te hechten.
Op de bloem volgt de p eul, die volgens de
fo o r t,. min o f meer. lang i s , emmin-of meer
zaden bevat.
Men heeft een groot .getal foor.ten.van Klira-
b o o iienmen heeft ’ er,, zoo men zecht, drie
en zeftig foorten van getelt , welke zeer on-
derfcheiden in gedaante en kleur zyn; maar
die w-einigvin fmaak en hoedanigheden ver-
fchillen*
W y zullen hier alleen, van eenige foorten
preken die hét'algemeenfte in gebruik zyn.
Het aanmerkelykfte onderfcheid dat men in
de verfchillende foorten van Klimboonen opmerkt
, is ,.dat de eene klimmen , en dat men
haar. onderfleunen m o e t d e andere blyve-n
laag;, en werden dwerg KBifibotmen-gewoemt.
De eene , hebben- in haare fcheden- een foort
vliesje-, en da andere niet^hiemm. noemt
men deze, Klimboonen zonder bekleedzel, dit
zyn de befte om verfch te eeten. Deze planten
hebben een voordeel boven alle andere,
’t welk is dat zy het tweede jaar beter in dezelve
aarde als het eerfte'jaar Hagen :, mits
men-hen van'een weinig rnift verzorgt; de
boonen- werden hier. door gladder, en fris-
fer..
De Klimboonen welke men graauwe Klim-
boonen noemt, is een der. eerfte foorten wel-
.ke men in de vruchtbaare. gronden zaait» Haare
bloem-is purperachtig; haare boonen hebben
een zwarte kleur, die met w it gefpikkelt
is : men maakt ’er gewoonelyk geen gebruik;
van, als wanneer zy noch verfch zyn-: dit is-
een foort van dwerg Klimboonen.
De vroege witte dwerg Klimboonen zyn van
alle foorten die geene, welke in een borger
thirin het meefte voordeel geevei*; maar der-
zelver boonen zwelleitzoö veel. niet op wanneer
zy gedroogt zyn.
D e Klimboonen van Soijfom zyn zeer fchoon
w it , en hebben.een glans welke die van alle
andere foorten, o vertreft; deze zyn de eerfte
om gedroogt, o f verfch ,. gegeeten te worden..
De Praagfcbe KUmboonem, o f Kohinginne-
Klimboonen ^ deze hebben geen bepaalde gedaante
; 'men heeft ’er welke'vierkant, en an- >
dére die rond zyn , zy zyn alle veel kleinder
als de kleinfte erweeten , z y hebben een Ifa—
belle kleur die met zwart gefpikkelt is ; dit
fbort-verdiende om. meer algemeen> verfpreit
te zyn ; want zy konnen groen , en gedroogt
gegeeten-worden ; zy hebben zelfs een fyne
fmaak wanneer z y gedroogt z y n e y . brengen
veel peulen voort..
De groot e Hollandf&he Klimboonen welke
men inzout , deze zyn kenbaar aan haare peulen
, welke, zeven o f acht duimen lengte hebben;
men lechthaar met zout voor den winter
in;. dit is byna de eenigfte wyze op welke
men-’er gebruik van-maakt: zy worden in een-,
groote menigte in Holland , en in dé omleggende
Landfchappen gegeeten: men kent dit
foort byna in Vrankryk niet...
Wanneer ,. in ’ t algemeen-, /de-ranken. van--
de Klimboonen*. de toppen der ftaken bereikt
hebben , moet men haar het verder groeijen
beletten, want zy verfpillen.alsdan nutteloos
haar fap, van welke het onderfte.gedeelte dus*
geen voordeel heeft.
Het meel van de boontjes der Klimboonen?
werd iur d.e pappen gebruikt óm te verzachten,
op-te 1 effen, en de gezwellen tot -typen
ta. brengen». Men.zecht dat wanneer-de boo—
nexu
iren- gekaauwt, en op de beeten der paarden
gelecht worden, de wonden geneezen.
Veele lieden zyn begeerig om*de Klimboonen
^roen te houden öm des winters te eeten.
Hier toe verkieft men- de malfchte, en die
geene in welke de boonen noch in de peulen
niet gevormt z yn :. men da-et ’ er de draden o f
.. zoogenaamde hairen a f ,. men wer-pt haar by
herhalingen in kokent water om haar bleek te'.
doen worden , men neemt ’er haar uit om ze,
in koud water te werpen , en men doét haar.
vervolgens op-horden uitlekken; eindelyk laat.
men ze in de fchaduuwe o f in een ftoof droo-
gen , en bewaart haar in doozen , o f papiere
zakken. Wanneer men dezelve in den winter
wil eeten , laat men’ haar in- laauvy water wee--
ken, zy zwellen ’erin op, en men bereid haar
vervolgens met zulke faufen als men verkieft.
Z y hebben alsdan noch ten naaften by dezelve
kleur en fmaak als toen zy eerft geplukt
waaren. Men heeft lieden welke haar in plaats-
van ze te droegen , gelyk wy gezegt hebben, .
haar in. azyn , gefmolte booter, o f olie , in-
maa-ken ; maar deze bereidingen y berooven
haar van haaren fmaak»
K L IM , K l im - o p , E i l o o f V e i l ,
Hedera. Men geeft de naam van Klim, aan
twee verfchillende planten , welke de Boom
Klim, en de Aardveil zyn.
De- A a r d v e i l , H on d s d r a f , Hedera
Terreßrisy groeit op de vochtige plaatzen;.zy
fehlet verfcheide vierkante enkruip’endeftee-
len uit, aan welke de bladeren twee aan twee
geplaatft zyn-,. zy zyn rondachtig en gerant» 4
Haare bloemen’ zyn ringswys in defchootder *
bladeren gefchikt; zyzyn blaauw , en beftaan
uit een ftuk dat een bekswyze gedaante heeftr
op de bloemen volgen vier langwerpige, rondachtige
, en gladde zaden, welke in een kelk
bevat zyn. De geheele plant heeft een fterke
reuk, en bittere fmaak. Z y word geheel gebruikt
, en is een der befte wondhelende kruiden.
Haar af kopkzel met kreeften oogen gemengt,
is nuttig tegens- de ongemakken die
door een val o f ftoot veroorzaakt zyn, vooral
om het gerönne bloed te-verdunnen, ende
benaauwde ademhaling te geneezen, die ’er
een gevolg van is. Dit afkookzel als een kli-
fteer gebruikt, is zeer nuttig om de kolykpy*
nen te ftillen , en om den buikloop te genee- -
zen. Men wil dat het fap van deze plant door
de neus opgefnooven , niet alleen de gewel-
digfte-hoofdpyn verzacht, maar zelfs geheel
geneeft»
De B o.ojm-K LLM, Hedera Aj'hor.ea, deze
piant, die door de Dichters zoo- veel roem?
verkregen heeft, neemt verfchillende gedaan-
tens aan , volgens de plaatzen op welke zy
gro eit, en volgens haaren ouderdom ; dit is-
de oorzaak dat de oude Schryvers van zoo*
veel verfchillende foorten van-Klim gefprö-
ken hebben* Men ziet dikwyls deze plant-
langs de böomen o f muuren opklimmen,.maar
in Italië , Provence en Languedoc , werd.
zy een boom. Men heeft foorten van Klim,.
welkers bladeren met verfchillende kleuren
gefchakeert zyn*
De bloemen der Boom-Klim koomen by-
wyze van zonnefchermen, in een groote meenigte'aan
de toppen der ranken voort;,zyzyn.
roosjes , en beftaan uit zes blaadjes , welke
een grasachtige kleur hebben. Op' de; bloemen
volgen byna ronde beziën ,. welke naar
geneverbeziën gelyken ,- en zaden bevatten».
De bladeren van de Klim , welke aan dé uiteinden
s van de takken geplaatft zyn , hebben
ten naaften by een eironde gedaante ;. de andere
zyn byna driehoekig, in ’t algemeen ver-
fchilt de gedaante dezer bladeren zeer veel
maar zy zyn-altops vaft , blinkende, en beur—'
telingfch op de takken; geplaatft. Het is eeit
bewys dat de K lim haar voedzel niet door de-,
k-laauwtjes, bekopmt, met welke zy zich aam
de boomen vafthecht,. dat zy fterft wanneer
men- de rank dezer plant aan de aarde, af kapt*>
De Klim griffelt zich natuurlyk., door aanna-
dering, ,op elkanderen , en..vormt een foort.
van net dat de ftammen der boomen omvangty
aan wélke zy zich vaftgehecht heeft.
De. Klim kan in de winter-luftbofchjes geplant
worden ; .want men kan haar gelyk de:
kamperfoelie, tot heggen fcheeren, zy is zeer
gefehikt om de muuren te bedekken, aan welke
z y zich van ’t zelfs hecht, en men. kan ’e r
wandelgangen van Vormen, die een be.vallige.-
uitwerking ,.en vooral in den. winter doen ,.
gelyk men zulks in het kloofter van.de Kapu—
cyrien te Parys, zien -kan.. Schoon de .Oudem
zeldzaam de Boom-Klim anders als-ui twen dig,-
gebruikten , zoo verhaalt Palmarim en Boyle
echter dat haare-rype bezien , tot poeder gebracht
en in kleine giften, ingegeeven , met
nut in een peft die; te Londen neerfchten, gebruikt
is :men bracht- haar in azyn tot een poeder
, o f nam haar met witte wyn in om het
zweeten te verwekken- Haare bladeren werden
voor wondhelende en zuiverende gehouden
: men gebruikt het afkookzel van dezelver
tegemde fchorfc en daauwworm, en men wil
d a r ’er het hair zwart door word. In heete
land on , gelyk Perzië , en andere. Oofterfcha*
D d .d d. 3^ gpwesr