264. DOORN-RUPS.
in dit opzicht, verfcheide proeven en waar*
nemingen gedaan, van welke hy in een klein
Werkje verflag doet, dat hy hier over in ’t
licht gegeven heeft: hy bewyftdatde Doorn*-
appel inderdaat zeer heilzaam in veel ziek*
tens is , die voor geen andere geneesmiddelen
wyken willen , 'gelyk in de fuizelingen,
dwaasheit, krankzinnigheit, mymeringen,
en de aanvallen van een onwillige verwoed-
heit, vallende ziekte, en beving der leden.
Het gebruik van dit middel veroorzaakt een
woedende honger ; vervolgens geneeft men
dikwyls. Wy hebben echter, onder het lee-
zen van de proeven van den Heer Storck,
opgemerkt, dat het extrad van de Stramo- -
. fiium een krachtiger hulpmiddel tegen de
dwaasheit , als tegen eenige andere ziekte,
is , en dat het niet altoos de eigentlyke bewegingen
der ftuiptrekkingen wederftaan
heeft.
Wat het uitwendig gebruik van de Doornappel
betreft, deze plant met varkens-reuzel
gedampt, verfchaft een zalf die goed tegens
branden en de ambeyen is ; hier tegen gebruikt,
is zy verzachtende, pynltillende en
oploflende.
H O O R N -R U P S . Het lichaam van dit
foart van raps.is, in plaats van met fyn hair
bedekt te z yn , met harde en feherpe doornen
bezet. Men heeft tvvee foorten van Doorn-
Rupzen, het eene is met enkele, en het andere
met getakte doornen gewapent. De
eene en andere leeft gewoonelyk in maat-
fchappy op de bladeren der Brandnetelen; zy
fpinnen geen tonnetjes , maar hangen zich
. met de achterfte pooten aan de bladeren op..
In dezen ftant Rroopen zy haare huit a f, en
yertoonen zich onder de gedaante van pop-
.jes van een fchoone kleur. Hier uit komen
fchoone Vlinders te voorfchyn ,_ die men
meenigvuldig in de tuinen ziet. Zie de konft
met welke zy zich van haare huit ontdoen,
op het algemeene woord R ups , inhet artikel
R u p z en d i e z i c h aa n haar e poot
e n OPHANGEN,
De Rups met enkele doornen is zeer gemeen
op de brandnetelen; voor haare doornen,
dat niet anders als fievige en Rekende
hairen z y n , behoeft men zyne vingers niet te
wachten, zy hebben het ongemak niet van
het hair. van zekere foorten van ruige rupzen.
Deze punten verdedigen efchter deze rups vry
wel pegens de Icbneumen vliegen, In den
moeijelyken arbeid van de verandering van
v e l, zyn zy onder een web verborgen, dat
DOORN-RUPS.
zy in het gemeen fpinnen. Wanneer zy gereed
zyn om zich in popjes te veranderen,
wyken zy ieder naar een byzoridere plaats,
op de bladeren, takken o f andere lichaamen.
Het is uit deze popjes dat die fchoone Vlinders
te voorfchyn komen, die de luiRerryk-
fte voorwerpen der velden en tuinen zyn.
Een bruin rood is de hberfchende kleur van
het opperfte gedeelte van hunne vleugelen:
deze kleur werd door zwarte, geele, blaau-
we en violette vlakken van verfchillende.ge-
daantens verdeelt: men word vooral bekoort
door een foort van oog o f ronde vlak, van
welke een levendig rood het middelpunt be-
flaat: dit rood werd door andere kringen omvangen
, die voor een gedeelte geel, en voor
een gedeelte blaauw.zyn.
Het andere foort van Doorn-Rups verfchilt
van de voorige door haare getakte doornen;
iedere doorn heeft een hooftRam, uit welke
v y f o f zes andere punten te voorfchyn komen.
Z y is vooral aanmerkelyk door haaren kleinen
kop, die de gedaante van een hart heeft;
haar popje onderfcheid zich lichtelyk door
een foort van hoornen, die twee in getal, en
als een waifende maan gekromt z yn , welke
men aan het einde van den kop ziet. De
Vlinders die hier uit voortkomen, zyn zoo
luifterryk als de voorgaande niet. Het qp-
perRe van hunne vleugelen is rooze rood dat
eenigzins op het hooge rood trekt, waarover
zwarte vlakken verfpreid zyn ; den omtrek
der vleugelen doet dezelve gefcheurt gely-
ken. Het is aan de Vlinders van een roode
klem*, dat men die bloedregens moet toe-
fchryven , die met zoo veel ernR docr de
Ouden verhaalt worden; het zyn de Vlinders
van de- Doorn-Rupzen welke dien gewaan-
den_ bloedregen veroorzaakt hebben-, die in
het jaar 1608, de omliggende Rreken van A ix
in Provence met fchrik vervulden. Men zag
op zekeren dag, op de muuren der Stad en
op die der kerkhoven en landhuizen , een
meenigte van roode vlakken, die zoo veele
bloed droppelen geleken. Niets wierd ’er
meer vereifcht voor verfchrikte geeRen, om
zich te overreden dat dit het uitwerkzel was
van een bloedregen, die geduurende den
nacht gevallen was. Een Filófoof (jde Heer
de Pcirejhy. die zich op een vreedzame wys
onledig hielt om de Natuur te onderzoeken ,
merkten op dat de Vlinders" van de Doorns
Rupzen die hy opgevoed had , een droppel
van een bloedverwig vocht uitwierpen, wanneer
zy den Raat van popje verlieten. Hy
vergeleek dezelve met de roode vlakken die
zich
d o r o n i g u m . d r a a i h a l s .
zich op den muur vertoonden, en zach ftraks
wat de oorzaak van dezen gewaanden bloëd-
regen was. j Het groot getal Vlinders van
u’ t iöort die door de'lucht dartelden, be-
veRigden zyn.vermoeden volkomen, en verdreef
den fchrik,
W y zullen by deze gelegentheit zeggen,
dat alle de Vlinders, wanneer zy hunnen
Raat van popje verlaten., zich van een vloeib
a re Roffe ontlaRen, die zomtyds rood is ,
en zomtyds van andere kleuren. Dit vocht
dient om de rups en het popje te doen groei-
jën ; maar is nutteloos voor den Vlinder.
D O R O N I C U M , S ch or-p ï o enwo r -
te i . o f D u i z e h krui d . Een beroemde
plant by de ‘Arabieren , Grieken en Euro-
peaanfche Kruidkundigen van de vóorledenè
eeuw. ..
Deze plant, die op de bergen in Zwitzer-
land, naby .Geneve , in Ooftenryk, Stirië,
Provence en Languedoc groeit, heeft kleine
knobbelachtige wortelen, o f die even als met
knoopen geleed, zyn , en inzekervoegen de
gedaante van een Schorpioen vertoonen, ziuh
fchuins kronkelen, en vezelachtig zyn. Uit
deze wortelen komen verfcheide breede blad
e n -vo o rt, die groenachtig , zacht en
gelyk die der komkommeren, WolachtW zyn
Haaren Reel is omtrent een voet hoog, ge-
groèft, met dons bezet, en in een klein getal
takken verdeelt , die op hunne’ toppen gedraalde
bloemen vóórtbrengen, welkers fehyf
uit,Verfcheide geele bloempjes beitaat, en
het kroontje uit halve bloempjes , die op
vruchtbeginfels Reunen, en in een kelk be-
floten z yn , welke tot aan den voet in verfcheide
deelen uitgereten is. Op deze bloemen
volgen zwartachtige zaaden, die dun en
met een kuifje bezet zyn.
Men vind in de DrogiRwinkels de gedroogde
en gezuiverde wortelen van de Doroni-
cutn. Verfcheide Medicynfche Genoodfehap-
pen fchatten dezelve een vergift te zyn ■ andere
een tegengift. Zekir is h e t, dat de
viervoetige dieren,' en byzonder de hónden
Onfeilbaar binnen zeven o f achtuuren Rerven,
na dat z y ’er van gegeten hebben. ‘ De doorluchtige
Ges n er, om den beroemden Mathioli
te voldoen, die aan hem,.betrekkelyk tot de
eigenfehappen van de Doronicum, zeide*
Qiiid tentare nocebit? nam twee greinen van
den wortel van deze plant in : hy gevoelde
’er geen ongemak in dezelve uïtgeRrektheit
Van tyd door, gelyk de dieren van welke
Sf/P1 hebben; maar na verloop van
L D e ï l '
dien tyd , zwol zyn geheele lichaam, en hy
bleet twee dagen in flaauwte leggen: hy kon
deze -toevallen niet dan door een bad van
Warm water verdryven.. Deze wortel is dan
geyaarlyk, en moet uit de hartftevkende mid-
delen for .Kraidmenging gefloten wordem
De Duitiers weigeren om de Doronicum
die hun land vo.ortbrehgt, o f de Arhica van
ücbroaer^ onder deze uitfluiting te begrypen
vprmits zy ’er meenigvuldig gebruik van maken
, en er zich wel by bevinden ; maar deze
Doronicum verfchilt van dé voorgaande. Z y
g.elykt doof haar lo o f naar de wollige weegbree:
Haare wortel en bladeren zyn fpeeery-
achtio’., gelyk ook haare bloemen die goud-
verwig geel zyn. Men kookt o f trekt dezelve
m bier o f wyn a f , en doét het door lie-
deii gebrufken die zich door vallen bezeert
hebben. Zoo ras men ’er gebruik van gè-
niaakt heeft , gevoelt men ’er hevige fmèrten
door; dikwyls belemmert het een weinig de
ademhaling; maar deze toevallen houden ras
o p , o f door een waterloozing, o f door een
braking, o f door de aderlating. Dé oogen-
blikkelyke werking van dit foort van Doronicum,
fchoon heilzaam voor de Duitfers,
doet vermoeden dat dit 'geneesmiddel nadee-
lig voor lieden van eeilen anderen landaart'
zyn zou.
genDs RBeAloAniuIsH, AzevLeSn ,e ne eene nv hoaglveel, dduiime, levnoglztey
nh ebeefkt, ise nk woretl keenr s lovoludckhlte utrieign : duziymne nto insg: ldaonogr,n ;e nh ye inkdaing td.ienz eelevne btoeet neaecnh tvigrey eana nfpmitezre- bkeeglyekeert él ewngedtee ru iintfterhekiekteenn : , dee nr ehgaeanrb onoa gz vyanne zyne oogen is vleefchkleurig. Deze vogel kan de vederen van zyiï'kop
by wyze van een kuif opzetten , gelyk de
kaauw doet. ^ Zyne vederen Zyn zeer fchoon
en zeer konftig gekleurt; die van den rug zyn
met roodachtige , bruine , witte en zwarte
gefchakeert: hy heeft een zwarte band van
den kruin van het hooft en langs het middel-
lle gedeelte van den rug: die van het wyfje
Rrekt. zich tot aan het einde van den bek uit.
Derham heeft waargenomen , dat den buik
van het mannetje zomtyds mede gelyk die'
der wyfjes welke broeden, van vederen ontbloot
is ; ’ t geen doet vermoeden dat deze"'
twee^ vogelen beurtelings broeden : hunnen
kop is aichverwig, en met witte, zwarte eh
roode ftreepjes geteekent; de hals-en onderbuik
zyn geel? en met zwarte llreepen bezet;
L I bet