G A A R . G A B I R A . G A G E L . G A L A X I A S ; G A L B A N . .
GA A R , een vifeh van het Eiland Taba-
g o , dat de Naaldvifcb is. Zie dit waort..
"Volgens de groote van dezen vil’ch , noemen
de Spanjaarden hem Groote Gaar.
G A B I R A . Een föort van Meerkat o f
zwarte Staart-Aap , die de groote van een
vofcliheeffc. Zie A ap .
G A G E L . Een klein boompje-, dat naar
een kleine wilgebooin gelykt. Deszelfs Lammen
zyn klein en getakt, twee voeten en een
half hoog , met beurtelings gefchikte bladeren
bezet, die vry wel naar die van de Myr-
tus; gelyken; maar in zeker voegen witachtig
z y n , en een balzem o f drogery reuk hebben.
Deszelfs mannelyke bloemen zyn een foort
van-katjes gelyk die van de Berkeboomen ;
de vrouwelyke bloemen koomen op afgezonderde
Leeltjestevoorfchyn, en zyn tros-
wys gefchikt, op welke platte zaden volgen,-
die een vry Lerken reuk hebben, en met kleine
fchubben op derzelver oppervlakte'bedekt
z yn . _
D it boompje bemint de onbebouwde plaar-
zen , die met hei bewallen, waterig en moe-
raffig zyn ; het bloeit in M e y , en groeit by-
zonder in de. vochtige weiden van St. Leger,
naby Verfailles. Het was voormaals meer
bekent, óm dat de vrouwen het in.haare kabinetten
tuffchen de klederen plaatften om ’ èr
de motten uit te verdryven ; maar de proefnemingen
van den Heer de Reaiimui:, hebben
doen. zien dat alle deze foorten van planten,
van geen nut zyn ,. en dat men hier toe vair
den, wezentlyken olie van Terpentyn gebruik
maken moet. Zie M o t . _
Eenige lieden, laaten. de bloemen van deze
Gagel in het bier in plaats van de hop koken
; maar z y geven het een zeer dronkenma-
kende kracht. Men wil dat deszelfs bladeren
in een aftrekzel op de wyze. van thee gebruikt,.
een maagveriterkende kracht hebben.
Eenige Schryvers hebben ten onrechte voor-
gegeeven, dat de bladeren, der Gagel dezelve
zyn, als die van: de thee. welke in.Ghinatbe-
- le id word.
G A L A X I A S dit is een föort witachtige
verharde klei o f leem-aar'de, die- een me-
nigte.roode aaren heeft,.en.de eigenfchap bezit.
om-hfix. water eeDigzins te doen. fchuimen.
en zeepachtig te maaken. In eenige landen
van Duitfchland bedient men 5er zich van
voor zweerende en lappende oogen.: doch
z y is van meer nut om de wolle Loffen haare:
vetheit te beneemen.
G A L B A N o f G a l b a n u m . Een harL-
gom van welke men twee foorten in den;
koophandel heeft: de eene foort is in zuivere
. traan en , de andere in kleverige' bróbden,
die met onreinheden vervult zyn. Dit is een.
vette Loffe, die de zelffiandigheid van wasch
heeft, eenigzins döorfchynende en glansryk,,
en half brandbaar is , half in koud water , geheel
in wyn , en azyn , en ten naaften by in
warm water opgeloL kan worden, maar zeer
bezwaarlyk in olie en w y n g e e i l z y maakt.
het fpeekzel wit; Haare kleur is uitwendig
geelachtig, inwendig witachtig, en zomtyds
bruinachtig o f rosachtig na dat z y meer. o f'
min verfcn en zuiver is: haaren fmaak is bitter
en fcherp,, en haaren,reuk Lerk en Hinkende..
Men bekoomt de Galbanum uit Syrië en
Periië. Deze haffi-gom v lo e it, door o f
zonder inlhydingen, uit de Metopiom, een
foort van Ferula, die onder den Latynfchen
naam van Ferulo Afrkana Galbanifera bekent
i s , welke in Afrika en vooral in, Mauritanië
groeit; men, heeft dezelve mede in de O o L -
Indië. De hoeveelheit van deze harft-gom
die uit de jonge Lammen uitvloeit is zeer middelmatig
; de Lammen, moeten, vier jaaren
oud zyn om. een groote hoeveelheit voortte-
brengen. Zoo men geen infnyding maakt,.
zoo vloeit het fap -van zich zelfs uit de knoo-
pen. van den Lam,;' maar om de uitvloeijing.
te verhaatten zoo is men gewoon om den
Lam. twee o f drie vinger breed boven den
wortel in te fnyden , en het fap vloeit hierdoor
droppel voor droppel uit.
De wortebder Galbanifera is dik , hout—
achtig en vezelachtig; zyne Lammen hebben;
-de dikte van een duim; zy fchieten ter, hoogte
van v y f voeten op ;z y zyn inwendig fpons-
achtig, rond, geknoopt en in- verfcheide.
takken verdeelt:: ieder uitgeLrektheit die-
tuffchen de knoopen is , werd door een vleesachtig
blaadje overdekt uit welke de bladeren
voortkomen die naar die van den anys o f pe—
terfélie gelyken, maar veel.grooter en. dieper;
ingefneden zyn * z y zyn groenachtig, en van,
e.e*
GALIGA.
een zeer fcherpen reuk en fmaak: de Lammen,
takken en bladeren zyn met een vocht overdekt
dat de kleur van de plant h e e ft: haare
bloemen koomen zonne-fchermsgewys te
voorfchyn en hebben een geele kleur. Wanneer
de bloem verwelkt is werd de kelk een
vrucht die uit twee platachtige, zaaden be-
L a a t, van een rosachtige bruine kleur , zy
zyn .gevoert en met een dun en vliesachtig"
vleugelte omzet, gelyk men zulks in de Galbanum
koeken zien kan die ler altoos een
groot gedeelte bevatten.
Deze geheele plant vloeit over van een
lymachtig, melkachtig en helder v o ch t, dat
■ zich in traanen verdikt die in alle opzichten
naar de Galbanum gelyken , en door de A -
rabieren Chêné genoemt worden.
De Galbahum inwendig gebruikt, loL de
taye flym op , hier om is zy nuttig voor de
aamborLigheit en den- verouderden hoeL : zy
verdryft de winden en zuivert de baarmoeder,
zy verzacht de kwalen der opLygingen
die uit een verLoppïng der lyfmoêder ont-
Laan : men pryL. haar mede tegen de verdikkende
vergiften aan : haare roking is mede
goed in de opLygingen van de lyfmöeder en
in de. verheffingen der vallende ziekte : uitwendig
gebruikt zoo verzacht zy de knobbels
en doet de knoeL-gezwellen rypen : over
een bereid geiten-vel uitgeLreken en op den
navel gelecnt, verzacht zy de kramptrekken-
de bewegingen en Luiptrekkmgen der leden.
Men gebruikt de Galbanum in verfcheide zalven
en plaaLers en in den grooten theriakel:
deze zelffiandigheid w ie r f voormaals voor
zoo veel kwalen gebruikt , dat het dikwyls
gebeurde dat het uitwerkzel aan de verwag-
ting niet beantwoorde: hier uit is het fpreek-
woord ontLaan ,- Galbanum geven , om iemand
te betekenen die veel belooft en weinig
na koomt.
G A L I G A o f G a l i g a a n -w o r t e l .
Onder dezen naam vind men in de winkels
twee foorten van wortelen die droog uit In-
dic koomen, en veel van elkanderen in dikte
verfchillen: men onderfched hen in een groote;
en kleine foort.
De G ro ot e G a l i g a , Galanga M a jo r ,
is een knobbelachtigen, kwaLigen, gekronkelde
w o r t e ld ie doof geledigingen van af-
Land tot afLand otngeboogen fchynt; hy is
in takken verdeelt, en even als. met rondlopende
banden omringt; hy is ongelyk, hard,
vaft , en heeft de dikte van een duim , zyn
reuk is fpeceryachtig, zyn fmaak fcherp, pe-
GALIOTE. GALL-INSECTEN. 331
perachtig en eenigzins bitter , uitwendig is
hy roodachtig en inwendig bleek: wy bekoo-
men denzelven van het Eiland Java en de
kuL van Malabaar , alwaar hy natuurlyk
wafcht: men kweekt hem mede in China aan:
de plant van welke men deze wortel bekoomt
werd Bangula genaamt.
De K l e in e G a l i g a , Galanga Minor,
deze koomt in gedaante met de voorïge overeen
, maar beLaat uit veel korter en dunner
Lukken ; hy is mede knoeLachtig, uitwendig
bruin en inwendig roodachtig : hy is van een
veel Lerker en fpcceryachtiger reuk en fmaak
als de groote Galiga: deszelfs prikkelende
fmaak zweemt naar die. der peper en gember.
De kleine Galiga koomt van een plant die de
Indianen Lagundi noemen : deze plant heeft
grasachtige bladeren gelyk de gember: haare
bloemen zyn wit en even als in een omkleed-
zel beflooten: de vrucht beLaat uit drie zaadhuisjes
die met kleine rondachtige zaaden vervult
zyn. De Lagundi groeit door o f zonder
aankweking in China en Indiën, alwaar deze
wortelen Lavandöu genaamt worden. W y
bekoomën deze wortelen in gedroogde Lukken
: men bedient ’er zich van .om de maagte
verLerken wanneer dezelve verzwakt is. D e
Galiga is een krachtig windbrekent middel,
hy bevordert de maandLonden en de vertee-
ring. De Indianen bereiden ’ er hunne fpy-
zen mede: de Azynmakers gebruiken hem mede
in de bereidingen van hunnen azyn.
G A L I O T E . Een Arabifche Haagdis ,
van verfchillende kleuren , en die gelyk de
katten door de huizen en o ver de daken loopt:
zy voed zich met fpinnen en rotten; dit dien
heeft het opperLe .gedeelte van het lichaam
zeer fraai met rood en donker geel gefcha-
keert, de buik is afchverwig geel, de kop plat
en met kleine bleek-geele fchubben bedekt,
die mede langs den hals tot aan het uiteinde
van dgn Laart voortloop en.
G A L L - I N S E C T E N . De hedendaag-
fche Natuurkundigen geven dezen naam aan
Infeften die zeer wel naar Gallen gelyken ,
doch alleen met deze in de uiterlyke gedaante
overeenLemmen. .Het is op de boomen,
heeLers , en gemeenelyk op de planten die
des winters overblyven, dat de Gall-Infeéten
voortkoomen en groeijen : dit foort van dieren
hebben planten nodig die hen byna een
geheel jaar voeden konnen , welken tyd tot
de duuring van hun leven bepaalt is.
Men heeft weinig boomen en heeLers,
T t 2 -wel