f o n t e i n ;; f o n t e i n : INt
der dat tiet door deze verandering minder
overvloedig uitborrelt..
Men heeft Fonteinen gelyk die van Ar-
cueil en die welke te Clermont in Auvergne
is , welkers wateren met onmerkbaare zand-
deeltjes vervult z yn , en die zich op delichaa-r
men inplanten welke men dn deze Fonteinen
werpt: andere die met koperde eitjes beladen
zyn , overdekken de oppervlakrens. van het
yzer dat men ’ er in werpt met een koperachtige
fchors. Men heeft eenige van dit foort
van Fonteinen in Poole en in hetKarpatifche
Gebergte in Hongaryen.
Het water van een Fontein in Paphlagonië.
heeft de eigenfchap om gelyk de wyn drom?
kenfchap te verwekken;, en dat van. een Fontein
te Senliffe., een, dorp nahy Chevreufe ,
doet de tanden zonder fmert o f eenigen vloed
uitvallen. Men heeft Fonteinen welkers water
warm is ; deze noemt men Minerale Bron-
Tien. Zie bet woord W a t e r ..
Noch zyn ’er Fonteinen en Beeken, welkers
water zoutachtige fmaken heeft : ge-
meenelyk.zyn zy haaren.. oorfprong verfchul-
digt aan wateren die in, hunnen onderaard-?
fche loop- deze o f die foorten van zouten
ontbonden hebben... Men. ontmoet weder andere
Fonteinen, o f Beeken., die. onmerkbare
dampen uitgeven welke ontbrandbaar zyn.-:
zoo men .'deze met, vuur nadert.;,,zooverfpreid
zich aanftonds een ligte vlam. over de opper-*
vlakte van het water ,.even als over den wyii-
geéft.. Dit Verfchynfei hangt waarfchynelyk
hier v a n a f dat derz.elyer.watendpqr,zwavel
en bitumen mynen.doorgaat, en zich met de
fyne en vuurige deeltjes derzelver bezwangert,
welke ontbranden, zoo. ras.men hen met
een, branden de fakkel nadert...
Stro omen- en- Rivieren-.
De Strooiden en Rivieren, nemen, altoos
hunnen oorfprong in het midden o f aan den
voet der Bergen.. Men heeft op de aarde verheven
landftreefcen . welke, verdeelpunten
fchynen : die door de Natuur.hepaalt zyn tot
dé verfpreiding van het water,. De omleggende
ftreken van den Berg G.óthard'zyn een
van'deze punten m Europa.,.
De befchóuwiftg van de verfchillende.toer
nemingen van een Riyi'er: is. een fchouwfpel
dat wezehtlyk van- aanbelang is.. Eerft ziet
men alleen.een dunne waterftraal. die van een
heuvel- over. een bed. van; zand. o f klei. afftroomt
De geringfte keifteenen , die beh
geval hier .of daar verfpreit heeft , zyn meet-
dan in ftaat om haar in haaren loop te belemmeren:
zy wend zich. ter zyde a f en ont-
flaat zich'al ruiffende van deze hinderpalen ^
zy ontwykt eindelyk dezelve , Hort neder en
droomt de vlakte in , vervult de laagtens in
welke zy valt; en .neemt in groote toe door de
vere.eniging met eenige andere beeken, zy verheft
zich dan met.door den ftroom van haar water
den Bib te verwyderen,welke zy losgemaakt,
heeft:.zy doet dezelve ter wederzyden neder-
ftryken: zy holt onmerkbaar het overige uit,.,
en befluit zich in een groef die.zy zich zei ven
gèvormt heeft. De ovèrvloeijingen der meeren,,
de gefmol te fneeuvv, de afvloeijing der
plasregens-, en waterftortingen van allerlei
foort vermeerderen en verfterken haar: zy.
neemt alsdan een, naam en geregelde loop
aan ;. wyduitgeftrekte weilanden en bekoor-
lyk graan vergezellen, haar. dan aan .alle zy-
den: zy.vloeit om de.heuvelen , en kronkelt.
door de velden .om meer.plaetzen .te verzie-:
ren,.en- ’er tallooze voordeelen.overste bren--
gen. De. menfehen voegen vervolgens hun^
mem arbeid by die. der Natuur , om. de Rivie-r
ren beddingen te . verft hafien om, dat zy
hunne akkers’nietoverftroomen zouden.
Men heeft opgemerkt dat de Rivieren, in ’ r
algemeen van het Qoften-naar het Wellen o f
van het Wellen,naar.-het Qoften vloeijen
ten-minllen in-cen gedeelte van haaren loop;,
en, dat ’er geen.een rivier van. eeoig. aanbelang
is die van het Zuiden naar het
Noorden o f van het. Noorden, naar het Zuir-
den-iiroómt.
De. Rivieren zyn aan groote veranderingen
in het . zelfde jaar onderworden , volgens de.
yerfthillende jaargetyden , en zömtyds èp.
eene dach. Deze veranderingen werden door.
de regenvlagen en het f ie l t e n der fneeuw-
veroorzaakt. In Peru en Chili , heeft men
rivieren die byna niets, geduurender den nacht?
zyn , maar die des daagsch een overvloed
van watet .afvoeren , om dat zy haare wateren
door de fneeuw bekaomen die de zon op.
de bergen doet fmelten...
Men ziet eenige Rivieren die zich eens-*
klaps onder de aarde verbergen , en op andere
plaaTtzen weder te voorfchyn • koomen y
even als o f het nieuwe rivieren waaren ; tot
dit foort behooren , zoo men -zecht, de Ni-*
aer en de. Tiger. Men verzekert dat ’er in.
(*) De Hèer.de Bomarevsrgift zich, want om vamde- Siberifche Rivieren de Jenifèa,, Lena en Oby
piet te fprekên, zoo weet een ieder dat de Nyl Noordwaarts-ftroomt., en dat men deze Rivier van het
getal der. groote Rivieren-niet uitzonderen kan. Wy zullen de Indus en Ganges niet aanhaalem, dia
bynaZuidwaarts ft ro om e» ‘en maar alleen aanmerken dat de Rivier Laos , die door een gedeelte van
8i*i& ftroomt, in een rechte lyn Zuidwaars voortvloeit, enz..
FONTEIN. FONTEIN.
het Weftelyk gedeelte van het Eiland St.
Domingo , een fterg is , aan welkers voèt
verftheide höolèn z yn , in welke de rivieren
en beken mët zoo veel geraas nederftorten ,
dat men het op den afftand van zeeven o f
acht uuren hooren kan.
Vóór het overige , het getal der Rivieren
die zich onder dé aarde verbergen is zeer
klein , en het fchynt niet dat haare wateren
diep in den aardkloot nederdaalen : het is
waarfchynelyker dat zy zich verfpreiden ,
gelyk die der R yn , met zich. in het zand te
verdeden ; dit is een zeer gemeene zaak in
de kleine Rivieren die drooge en zandige
lan dftreken b efpro eij en;
: Eenige rivieren ontlaften zich in de zee
door een enkele mond : men wil dat de Nyl
yer voormaals maar eene had door welke by
zich in de Middelandfche Zee ontlafte,
maar het zand dat hy afvoert hebben hem- zeven
monden verfchaft; doch door middel van
het zelve in- overvloed afeevoeren heeft hy
zich-zelfs-den doortocht belemmert, en ’er
zyn ’er tans maar twee die bevaarbaar zyn.
De afhelling der Rivieren vermindert gewoon
elyk van trap tot trap tot aan haaren
mond; doch men-heeft echter Rivieren-welkers
helling Op zommige. plaatze eensklaps is,
en dus Watervallen vormen. Zie dit woert.
Het is een* byzonderheit die aanmerkenswaardig
is , dat de bochten der Rivieren toenemen
wanneer zy de Zee naderen. Men
wil dat de Wilden- in Amerika , door dit
middel, weten te-giffen hoe verre zy noch
van de Zee zyn..
Men-heeft in de oude W e re lt, omtrent
vier hondert en dertig Rivieren die onmidde-
lyk in den Oceaan , de Middelandfche Zee ,
o f in de-Zwarte Zee vallen ;• in de nieuwe
Werelt, kent men niet veel meer-als hondert
en tachtig Rivieren, die zich in de Zee ontlatten.
Verfcheide Rivieren en Ströomen voeren
kleine deeltjes goud en andere metalen af.
Men vint dezelve in geen aanmerkelyke hoe-
veelheit in de jaargetyden in welke het menigvuldig
regent, om dat het water ’er dan
een grooter menigte in de metaalgroeve af-
ipoelt:- het is mede in de bochten der Rivieren
dat zy zich Sy een verzamelen en
dat men ze zoekt.
Zekere groote Rivieren zyn aam regelmatige
-overvloeijingen onderworpen,.. die de
omleggende velden ovei-ftróomen, met ’er te
gelyk de vruchtbaarheit en overvloed over
te.verfpreiden^ ..
"Onder deze Rivieren , Js 'dei N y l dé be-
roemtte, welke zoo aanmerkelyk opzwelt
dat hy geheel Egypte * uitgezondërt de Bergen
, overftroomt. Deze overftrbming .begint
omtrent den 17 Juny , zy neemt geduü-
rende veertig dagen toe , en het water zakt
weder in veertig dagen' weg. Herodotm zechf
dat hy voormaals hondert dagen waschten en
zoo veel viel.. Dit verfchil, in dé.duuring
van ,den tyd der overvloeijing, kan nergens
anders aan toegefchreven worden als dat de
regen en ftortvloeden, aarde van de bergen af-
gefpoelt, en in den N y l gevoert hebben, welke
door nedertezakken deltreek die denNyl door-
ftroomt evenredig hebben doen verhoogen. D e
oorzaak van de overftrooming. van den N y l
ontftaat van de regens die in Ethiopië, van
het begin van de maand April. tot. aan het einde
van die'van.September.vallen, en van den
Noorden wind welke de. wolken met deze
regenbuyen beladen naar de zyde van Abifly-
nvë dr-yft,. en het water van den . N y l naar
zyne monden doet afftroomen. Zoo ras de
wind naar het Zuiden,keert, zoo verlieft de
N y l in-eenen. dach zoo-veel.als hy in vierdagen
aangenoömen - heeft..
Het water der Stro omen .en Rivieren ver-
krygt, in het afftroomen van de Bergen, een
fnelheit o f voortftuwihg welke dient .om haaren
loop te onderhouden; .naarmate zy meerder
wech aflegen-,, vermindert haare fnelheit,
zóo-:wel. ter oorzake van de geftadige wry-
ving van-het water tegen den grond en oevers
van het bed in. het.welke het ftroomt,; als
om dat het na een -zekere tyd in de vlakten s-
koomt, alwaar het by-na evenwydig met den.
gezichteinder ftroomt.
Om te wfeeten o f het water van een R ivier
die byna.geen helling.heeft,, door middel
van de fnelheit ftroomt die het door zyne
nederftorting verkregen h e e ft, a f door.de
rechtfynige perffing van - zyne- deele-n-,- zoo
moet men een hinderpaal tegens zyn en
ftroom-ftellen , by voorbeelt een ftuk hout,
dat met dezelve evenwydig. is.. Zoo. het water
achter een volgens zich boven de hinderpaal
verheft.en ■ opzwelt, zoo. ontftaat des-
zelfs fnelheit uit zynen v a l ; zoo het alleen
vertraagt,- zoo ontftaat zyne fnelheit. alleen
uit de perffing van zyne deelen.
Het water der Rivieren knaagt geftadig de
boorden van haare • beddingen- a f ; maar hier.
door werd haare loop minder, bochtig, en
haar bed verwydert zich ,. dat is te zeggen
dat de Rivier haare diepte verlieft , en by-
gevolg een gedeelte,van de. kracht , van. haare
S s. 3 perffing.