IZS S A N C T I A
C A P U T VI.
N S E L M 1 TR A CT.
A tionis ÎBtelle&us monftratr: ad hoc enim maximè data
feint rationali creatura voluntas & ratio. Quapropter
idem voluntatis arbitrium , ut eandeoi reäitudinem
De lib er täte ad ea ejua funt falutis hic quaritur
ubi, & tjua fit.
SEd quoniam non in omnibus liberum habemus
arbitrium j videndum eft ubi ,& qua fit ilia liber-
tas arbitrii, quam Temper habere creditur homo : &
quid fit illud arbitrium. Non enim Idem eft arbitrium,
& libertas qua dicitur liberum. In multis dicitur liber-
tas, 8c arbitrium ; ut cum aliquem dicimus libertär
tem habere loquendi, aut tacendi > 6c in ejus arbitrio
eflequjd horum velit. In pluribus quoque aliis fimilt-
ter dicitur libertas, & arbitriuijp, qua non ftmper ad-
funt, aut ad fälutem anima: nobis necellaria Tunt. Pro
déférât, null! cogitur neceffitate j quamvis mortis
impugnetur difficultate. Licet enim necelTe fit aut vi-
tam, aùt reditudinem relinquere : nulja tarnen necef
fitas deterrhinat quam fervet, aut deferat. Nempe Tola
voluntas déterminât ibiquid teneat;,nec aliquid
facit vis neceffitatis, ubi operator elë&iofolo voluhta-
tfs. At cui non eft deferendi reditudinem voluntatis,
quam hahet, neceffitas ; palàm eft quia non decft fer-
vandi poteftas, five libertas. Semper enim ha;c poteftas
libera eft..Hac eft enim libertas, quam efle * dixi po- DUl-
teftatem fervandi reditudinem voluntatis, propter ip-1,.' ‘
Tam reditudinem. Hac ipfa libertate rationalis natuillo
autem arbitrio tantvim, Sc pro ilia libertate, ilia B rar, & arbitrium liberum & voluntas libera dicituf.'
ventilatur quaftio; fine quibus homo falvari nequit,
poftquam poteft illis uti. Nam idco conqucruntur multi
quia put£nt ad falutem vel daihnatio'nem nihil valer
re liberum arbitrium> led lolam neceffitatem, propter
Dei prafeientiam. Quoniam ergo non fiilvatur homo*,
poftquam ad intelligibilem pervenit atatem, fine
lira juftitia : ibi eft inveftigandum hoc arbitrium , &
hac libertas unde agitur , ubi ledes & juftitia. Pri-
mfim itaque oftendenda eft juftitia : deinde ifta libertas,
6c iftud arbitrium. Eft quidem juftitia qiialibet,
mifgna vel parva , reditudo voluntatis propter fe fer
vata. Libertas autem ifta eft poteftas fervandi reditu
dinem voluntatis , propter ipfam reditudinem.’Quas
definitiones puto me apertis rationibus roonftrafle :
Op. »»• priorem qujdem in * tradatu > quern feci de veritate j £
cap. i.& i}. alteram verb in eo, *qucm edidi de hac ipfa libertate:
cap.}.4.&f- In quoctiam oftenfumeft quomodb*naturaliter & in-
feparabiliter fit in homine hac libertas, quamvis non
Cap■ 6.7. a. ea femper utatur j * & qubd fit ita fortis, ut iyilla res
ai. fortitadi- homini * reditudinem pradidafn, id eft, juftitiam ,
eutudinein6 quam habet, valeat, quamdiu hac libertate volufcrit
uti, auferre. Jufta verb non eft naturalis, led fnfe
ab feparabilis^in principio, * 8c Angelis in c<slo, 8c ho-
• minibus in paradifo, & eft adhuc in hac vita> non ta-
ai. neceffitaie men neceffitate,*fed habentium illam propria voluntatis'
vnnjpcl"tc* bed quoniam juftitiam, qua juftus eft aliquis, con-
lente ftat efle reditudinem voluntatis > quam dixi: qu?e re-
ditudo tunc tantum eft in aliquo, cum iple vult quod
Deys vult eum velle: patet quia Dehs eandem reditudinem
non poteft invito auferre} quoniam non po-
• teft hoc velle. Sed neque* velle poteft ut earn habens, .
C A P U T V I I .
An Dei prafeientia f t a rebus: & an res fint ab ejtts
feientia. Et quomodo mala fn t a Deo.
REftat nunc ut confideremus, ci\m Deus omnia
prtefeire five feire credatur, utrum ejus feientia
fit b rebus, * an res habeant efle abejus feientia. Nam
fi Deus ä rebus habet, feientiamj lequitur qubd illre
prius fint quäm ejus feientia , & lie ä Deo non fint,
k quo nequeunt elTe nifi per ejus feientiam. Si verb
quxciinque funt, ä feientia Dei fumunt eflentiam :
Deus fador & * audor eft malorum operum j & ideo
* non jufte punit malos: quod non lulcipimus. Hxc «deojd
autem quteftio facile lolvi poteft, fi prius cognofcitur
bonum, quod eft juftitia, vere -aliquid - efle j malum
verb, quod eft injuftitia, * omni carere exiftentia. omnisj
Quod in tradatu * de cafu diaboli: & in libello quern ,, u
de conceptu virginali & peccato originali.titulavi, * a- J. ap*
pertiflime monftravi. Non eft enim injuftitia qualitas,
aut adio, aut aliqua eflentia, led tantum ablerltia debits
juftitite; nec eft nifi in yoluntate, ubi debet efle
juftitia. Per quam voluntatem * juftam vel injuftam,
dicitur omnis rationalis natura, & quselibet ejus adio,
jufta vel injufta. Omnis quippe qualitas, * 6c omnis
adio, & quicquid äliquam habet eflentiam, ä Deo
eft,ä quo eft omnis juftitia, & nulla in juftia: facit
igitur Deus omnia qua: juftd vel injuftä völuntatc
Hunt, id eft,bona opera & mala. In bonis quidem
facit quod funt, & quod bona lunt; in malis verb
“ gl " ' ipo' nolens ulla neccfficate earn delerat: quippe vellet il- ^ facit quod funt, fed non quod mala funt. Nam omni
lum non velle, quod vult eum velle : quod elle neqüit.
Sequitur ergo Deum velle hop mbdo redam voluntatem
ad volendum rédè & ad lervat^Lim eandem
reditudinem efle liberam ; quae quan.do poteft quod
^ v . h . ^ i t } libéré facit quod facit. ^ Unde * qüoque a per- ,
tilïimè cognolci poteft aliquam efle liberam voluntatem
cum adio'ne fuà, non répugnante Dei prælcien-
tiâ : ficut fuprà monftratum eft. Ponamus nuneexem-«
4I. & jufta plum aliquod , in quo appareat & reda , ^id eft, jufta
voluntas, & libertas arbitrii, & ipfum arbitrium ; &
quomodo reda voluntas impugnetur, ut deferat reditudinem
j & qualiteream libero fervet arbitrio. Habet
aliquis in corde ut veritatem teneat, quia intelligit
eile juftam vel bonam, eft aliquid efle; nülli verb
reieft efle aliquid, injuftam vel malam ^ efle. Siquidem <•/. mi
bondln vel juftum efle,eft juftitiam habere : quod eft
aliquid. Malum verb efle vel in juftum, eft non habere
juftitiam quam debet habere : quod non eft aliquid.
Juftitia namqiie aliquid eft j injuftitia verb nihil
, ♦ 'ficut dixi. Eft autem * aliud bönum, quod dici-f^'J
tur commodum , cujus contrarium eft malum vquod
eft incommodum. Hoc malum aliquando nihil eft, ut
cxcitas : aliquando eft aliquid, ut dolofvSed hoc malum,
cum aliquid eft, Deum facere non negamus: quia
iple eft , ficut legitur, faciens pacera, & creans ma-
lum. Ipfe namque crcat incommoda, quibus exercet
redum efle amare veritatem. Hic utique redam jam c & pifrgat juftos, & punit injuftos. Itaque de illo tan- “''J*
I. -1____1.......... habet voluntate..m , & reditudi-n_e_m__ _vo1l.u..n..t-aati s. Aliud m*
autem eft voluntas j & àliud reditudo , qua reda eft.
Accedit alius j 6c , nifi mentiatur, minatur illi mortem.
Videmus nunc in ejus elle arbitrio'^n deferat
vitam pro reditudine voluntatis i an reditudinem ,
-profita. Hoc arbitrium, quod & judicium dici poteft,
liberum eft : qubniam'ratiO, qua intelligicur.reditudo,
docet reditudinem illam ejiffdem reditudinis amore
femper efle ftrvandam ; 6c quicquid obtendicur ut
* delèratur, efle contemnendum j atque voftintatis eft ,
ut ipfa quoque reprobet ac éligat, quemadmodum ratüm
malo, quod eft injuftitia, per quam dicitur inju-
ftum, certum eft quia nunquam eft aliquid j nec ali-
cui rei eft efle aliquid, injuftam efle. Et ncut Deusnon
facit in juftitiam'^ itamon facit aliquid injuftum efle:
qui tarnen facit omnes adiphes 6$ omnes mptus,
quia ipfe facit reS ä quibus s 8c ex quibus, 6c per
quas, & in quibus fiunt > 6c nullä res habet ullam
poteftatem volendiaut faciendi, nifi illo damp. Ip-
iiim qupque velle , quod aliquando juftum eft, ali-
quandb injuftum , riec eft aliud quäm uti^ioteftate vo-
lendi 6c voluntatc * quas Deus dat} in quantum eft,
DE CONG. PR^ESC DEI CUM LIB. ARB. 127
bonum eft, & > Deoeft. Quod tunc quidem quando A quart nec flips juftos, qui funt per opera liberi arbi
rede eft, bonum Sc juftum eft: quando verb
d £ , hoc fol° quia non rede eft, malum eft & inju-
fturti. Eft autem aliquid rede efle, 6c hoc eft k Deo:
fron elfc verb rede, non eft aliquid, nec eft k Deo.
Nam ficut cum aliquis utitur gladio, aut lingua, aut
jjSLe poteftate loquendi j * non eft aliud gladius, aut lingua,
fiVe poteftas,, cum redus eft eorum ufus i aliud,
cum non eft reefus: ita-'voluntas ; qua utimur ad volendum,
ficut ratione iitimur ad ratibcinandum,non eft
aliud * quando quis ilia rede utitur , 8c aliud, quando
noil red£ > nee magi§., nec minus eft hoc quod eft
eflentialiter, eftm eft jufta 5 quim cbm injufta eft voluntas
, per quam dicitur sfut fubftantia aut adio jufta
Vel injufta. Sic itaque facit Deus in omnibus volun-
tatibuS&operibus honis, & quod eflentialiter funt, 6c fi
quod b’ona funt j in malis verb non quod mala funt,
fed tantum quod per eflentiam funt. Quemadmodum
tlMnii- 'ft £nim*ribri eft eflentia return , nifi k Deo > ita non eft
tedk, nifi ab ipfo. Hujus verb reditudinis, de qua Io-
quor, abfentia, quse, eft injuftitia, non eft nifi invo-
hintate rationales creaturse, qu$ ftrnper debet habere
juftitiam. Cur autem non haloeat, quam femper de-
bet habere : & qjiomodo Deus bona faciat, folk * fua
bonitat^, & mala* fola culp^ hominls vel diaboli:
& qualitcr homo bona faciat per liberum arbitrium,
pr«fulante gratia j & malum fola fua operante propria
volihltate: 6c quid habeat Deus in malis, * fine culpa
fiia 5 & homo in honis, cum laude fua ; * ut tamen hoj!,
Don fua
culpa , fed
Iftniuis
trii. Non ergo prxfcivit Deus eosquia cjuos prafeivit, Run. s v.t$
hosdr prxd< ftinavit. Sed falfum eft Deum non pra*ici-
re aliqua bona opera, aut aliquos juftos. Non igitur
quxdam foliiis liberi arbitrii opera bona juftificant, fed
ilia fola qu« Deus prsdeftinat. Si ergo Deus predefti-
nat omnia, & pradeftinata funt ex neceflitate; cu.m
nihil per liberum arbitrium neceflitate fiat, fequi vi-
detur nihil efle liberum arbitrium, manente prxdefti-
natione; aut fi ftatuimus in aliquibus liberum arbitrium
, perire in illis priedeftinationem.
C A P U T I I . «/.Cap. f ,
P rsdtßinatio non folum , bonorum e f j fed & malo-
rum poteft dici.
IMprimis itaque ante qureftionis refponfionem; videndum
eft quia prsedeftinatio nun folüm bonorum
eft , fed 6c malorum poteft dici: quemadmodum Deus
mala qua non facit, dicitur facere, quia permittit. Nä
dicitur hominem-indurare, cum nqn emollic} ac indu-
cere in tentacioiiem, cum npn liberat. Non eft ergo
inconveniens* fi hoc modo dicimus Deüm pradtfti-
nare malos, 8c eorum mala opera, quando eos & eo$u
mala opera no corrigit. Sed bona fpecialiiis prarcivcfÄr
piadeftinare dicitur .quia in illis fecit quod fut, 6pq|?d
bona funt; in malis autem non nifi quod funt efleniia-
liter,non quod mala funt: ut * füprä di&um eft. Seien- j*.
dum quoque eft quia ficut prafeientia nbn in Deo
dicitur propri£ j ita nec pradeftinatio : quia illi nec
na hominis videahtur aperte imputanda Deo, 8c ma-
■ fa Komini: efimde gratia & libero arbitrio* craftabi-„ d c c p . J i aliquid eft; fed omnia font illi fimul
miisfut puto Deo donante, apertiiis patebit. Nunc'
autem tantum dico qubd malus Angelus ideo juftitiam
non habet, ^tiia earn deferuit, nec poftea recepit : ho-
hro verb idcirco illâ' caret, quia in primis parentidus
cam abjecit, poftea aut non illam recepit, aut re-
ceptam rejecit. Puto quia »gratia Dei ad ju vante,mon-
ftrâvimus qübd prafcientiam Dei & liberum arbitrium
firtrul dîè, fi diligenter confiderentür qua diximus,
fionfitiih'pofllbile -, neque poflit aliquid obiiei. quod
höh fit diflbiubilc.
' prafentia.
C A P U T I I I .
Pradeftinatio cum libertate conciliatur Codent modo
quo prafeientia.
COnfidetemus nunc an aliqua poffint predeftinari,
per liberum arbitrium futura. Dubitari* utique
non debet quia ejus pradeftinatio, 6c prafeientia non
difeordatj fed ficut prafeit, ita quoque pradeftinat. In
präjfeie
N
i S 'ß'WH eft qua,
retina,»
quaftione de prafeientia cognovimus apehb aliqua
prafeiri futura per liberum arbitrium , fine omni re-
• pugnantia. Unde veritasqiloqUe evidens , & ratio docet
pradeftinari fimiliter per liberum arbitrium quail)
dam futura, abfque omniinconvenientia. Nam neque ^
prafeit Deus, neque pradeftinat * quemquam ju- at. quemafe
ftum futurum * ex necefEtate. Non enim habet jufti- moilu»
tiam, qui cam- non fervat liberä voluntat?. Pariter
igitur, quamvis necclfe fit fieri qua prafeiuntur, &
quapradeftinantur j quadam tamen pr^feita £c pra-
deftiliata non eveniunt eä neceffitate, qua pracedit
refn & facit, fed eä quärem ftquitut: ficut fuprä dixi-
mus. Non enim ea Deus, quamvis* pradeftinCt , fecit
voluntatem cogendo, aut völuntati refiftendo ; fed
in fua illam jioteftate dimittendo Quamvis tamen fu4
voluntas utatur poteftate, nihil tamen fecit, quod
Deus non * faciat in honis füä gratiä,in malis non fuät
ß , . .... . . fedejufdem voluntatis culpä} quod, ficut promifl-
KaaeKmaEJ0 videtur idem efle quod praordina- E mus, claribs, cbm de gratia loquemur, apparcbit. E f
iQ, ive praftitutio: & ideo quod Deus pradefti- ficut prafeientia qua nonfallitur, non prafeit nifi
yerum * licut erit, aut neceflarium, äut fpontaneum i 4/. fca qnoi
ita pradeftinatio qua non mutamur, non pradeftinat
nifi ficut eft in prafeientia. Et quemadmodum quod
prafeitur, licet in aternitate fit immutabile, tamen.in
tempore jaliquando antequam fit, mutari poteft j ita
eft per omnia de pradeftiriarionc. Patet igitur ex his
qua didfca funt , fi bene confiderentür, quia nec pradeftinatio
excludit liberum arbitrium, nec liberum arbitrium
adverfatur pradeftinationi. Siquidem omnia
ilia, quibus fuprä monftravimus liberum arbitrium
prafeientia non repugnare, pariter oftendunt illud
pradeftinationi cohcordare. Non ergo rationabiliter,
Q ü i E S T I O II.
De Concordia pradeftinat ionis cum libero
arbitrio.
u nc ergo in eo fperantes, qui hucufque nos per-
duxit, difeordiam, qua inter pradeftinationem
& liberum arbitrium videtur efle, aggrediamur diflol-
verp. Ad quod per ea qua fupra defleruimus, ficut in
fequentibus patebit, non parum profecimus.
" it “ ' 1 C A P u T I.
Ratio dubitandi ein* libtrtatis & pradcftiiuttibms
concordiam.
nare dicitur, intelligitur praordinare :quod eft ftatue-
rc uturum efle. Quod autem Deus ftatuit futurum ef-
e, neceffitate videtur futurum eflerquare quicquid
eus pradeftinat, necelle eft futurum efle. Si ergo
eus pradeftinat bona & mala qua fiunt, nihil fit per
\ erJ^m arbitrium j fed omnia ex neceflitate. At fi tan-
um bona pradeftinat; fola bona funt ex neceflitate ,
aj.pC , arbitrium nifi ad mala : quod nimis eft
ur Non ergo fola bona pradeftinat Deus. Si
npf01 k°£a <5^ar(I®m opera facit liberum arbitrium ,
P rqua fiunt jufti abfque pradeftinationej non pra-
nat Deus omnia bona opera, qua juftos feciunt,