a 6
D I A L O G U S
iudicia iuftitiæ fuerurit ; & quia per Prophetam A nemTuamin Deuteronomio manifertiùs-edicit.'Cùm
*.■ .... U I- • ^ j-j- Æ2__ rb- puim lnnuens de obfervatione deillis Deus dixie: & dedi eispracepta mea, & judicia Sabbati dixiffi»» «...
me a ofiendi eis , qua fattens homo yivat in eis,
Nonne inter ilia prima pnecepca juftitia: praceptum
eftde obfervatione Sabbati? Sic enim Deus d ix it.^ -
mento ut diem Sabbati fanttifices, Sex diebus opera-
beris & fades omnia opera tua : feptimo an tern die
Sabbati ^Domini Dei tut non facies omne opus, t v ,
& filius turn , & fill a tua, fervus tuus ; & ancilla
tua, j amentum titum, & advena qui eft intra port as
tutu. Sex enim diebus fecit Deus caelum & t err am ,
mare , & omnia qua in eis funt; & requievit Deus
die feptimo. Idcirco bene dixit Dominus diei Sab-
'bad, & fanttificavit ilium. Quare ergo vel Sabbatum
non cuftodis ? Quare przeceptum iftud contemenim
loquens de obfervatione Sabbati dixiflet non n,
facies in eo quicquam operis, t u ,& filius tuus & v-
filia, & fervus, & ancilla, & bos, & afinus : & omne
jument urn tuum, &• peregrinus qui efi intra portas tuas •
ftatim fubjunxit, ut requiefcat fervus & ancilla tua
ficut & tu. Memento quod & ipfe fervieris in v£gyp. v
to ; & eduxerit te inde Dominus Deus tuus in manu
forti & brachio extento ; idcirco prttcepit tibi
ut obfervares diem Sabbati. Ad haric intentionem
idem facit prima Sabbati, quod ipfa dies Sabbati •
requiefeit enim fervus meus , & ancilla mea, bos #
Sc afinus meus, -ùrio die ex feptem diebus. Sed tibi
jam melius notum efle cuperem quid fit fandtifica-
re diem Sabbati fecundùm requiem Domini: & lune lU lll uwu tu u u u w . f ------------------- -------------- - r j O'o r alis
* unum.. .d e de_ce r.n* *p ræce4p tis q1u æ feripfit in tabulis B »liquid nunc dliikccaunrFuasr iluii.mlÀj,n qnutio d Sc 11n ntun rnniovn. TaAc-ci. lapideis digitus Dei.
C h r i s t . An quia non fabbatizo tecum , tranf-
grediór przeceptum, & nullum habeo Sabbatum?im-
mo fi fabbatizarem tecum, incurrerem Dei odium :
dixit enim Deus in ifa ia , & ego jam tibi memora-
■ vi longé fupra. Neomeniam, v Sabbat urn, & fefti-
vitales alias , Katéndas vejlras , & folemnitates
veßras, odivit anima mek, F a SI a fitnt mihi mole fia.
Recefli ergo à tuo fabbatö ; & auumpfi- mihi me-
liorem fabbatifmum , ut fabbatizem primam Sabbat
i, qua die Chriftos meus refurrexit, cujus fangui-
ne* tu fabbatum tuum cruentafti, & odibile Deo fe-
cifii. Parafceve enim erat Pafchæ tui, aderatque
* ma^nus ïlle dies fabbati, IJuando facrilegium illud
confu’mmaverunt Patres tui.
Jùn. Non primum fabbati, fed ipfum fabbatum
Deus fandtificavit ; non primo diei, fed feptimo
Deus benedixiti & idcirco benedixit, quia in illo
requievit. ;
C hr i s t . Qaid intelligis in appellatione illius
diei feptimi ? putafne folum fpacium ab ortu ufque
ad occafum foils ? Si nihil amplius intelligere visjego
dico tibi quia , non feptimus, led quartus erat ille
dies ab eo die quo folem iftum vifibilem Deus fecit.
Interrogoadhuc quómodo vel quali operatipne Deus
ilia omnia fecit fex diebus ?
Ju D . Dicendo, fiat ; & ficut Pfalmifta etiam di-
j. cit : ipfe dixit , & fatta funt j ipfe mandavit, &
créât a funt.
pis, accipient libenter difeipuli fidei, quorum Deus
cor ad intelligendum ea, qua funt fpiritus, apenm*
ut deledtentur remoto velamine videre vultum Moy-
fi. Sex dies primos intellexerunt nonnulli majöres
noftri, fex creatura fpecies, quibus mültis confiftit
quem in fapientia fua Deus fecit, ficut Pfalmifta
dicit: omnia in fapientia, fecifti: ipfam autem fapien- fj
tiam' feptimum effe diem , in quo revera Deus re-
quiefeit: & ifte quidem dies numero feptimus, natura
autem primus efti Propterea notandum quod
Scriptura cum dixifiet: fiat lux &c. per quam videli- Gmi|
cet fucem intelligimus creaturam angelicam: non dixit
, fad unique efi vejpere & mane dies primus, fed
fattumque efi , ait, vefpere & mane dies ums. Ule Ml.
q namque, qui numero, ut jam didbum eft, feptimus
ponitur y natura eft primus : & redte feptimus po-
nitur, cum fit primus; quia cum omnia, qua fafta
funt j tranfeant & immutentur, ille permanet dies
acernus vefperam numquam habiturus. Ifte eft qui
contra te in Evangelio fuo loquitur. Si illos dixit
Deos, ad quos fermo Dei fa€buS eft, Sc non poteft
folvi Scriptura j Quern Pater fahWificavit & mißt ini"
mundum, vos dicitis quia ‘ blafphemat, quia dixit: ‘‘
Filius Dei fum ? Nam quia Scriptura dixerat: Ft be- C(J
nedixit Deus diei feptimo & fanclifieavit cum, bene
confonat ei dicendo : quern Pater fanSlificavit & mißt ja},
in mundum, fcilicet Deum hominem fa<5tum, Verburn
incarnatum. Sine igitur me perloqui, quoniam mihi
objeciftide fandtificationefabbati, quod verbumfan-
C H r i s t . Ita eft, ut dicis : dicendo fecit, di- D dificationis fplendide pofitum eft tam in Exodo,quam
cendo operatus eft, & ab operibus fuis feptimo ;die ,ihm n^nr^mnnmii Tn V ait.ut
requievit. . . ... . ■ £
J u d . Etiam requievit, & idcirco benedixit diei
feptimo, & fan&ificavit ilium.
C h r i s t . Quare tu loqueris in die fabbati ? Si
enim Deus dicendo omaia fecit, &abillo modo fuze
operationis die feptimo requievit; tu, qui idcirco
fabbatizas, quare dicis quidpiam in die fabbati ? Ad-
buc & aliud interrögo te , quoniam diem ilium fic
accipis ab ortu ufque ad occafum folis j numquid.
lam breviter Deus requievit j numquid requies ejus
requies eft unius talis diei? Ego autem dico tibi, quia
equiefeit ad hue & requiefeebat, quando dixit, in
in libro Deuteronomii. In Exodo: Memento, ait,«^M
diem fabbati fanSlifices. In Deuteronomio : Obfirvn,
inquit, diem fabbati, ut fanSlifices eum. Quidrogoi»-
eft fandificare diem fabbati, nifi vacare verbo Dei in
feftivitate fandi otii j & omnibus modis quærere re-
gnum Dei, poftpofitis cundis quæ pertinent ad co-
raln carnis ? Qui enim fic non egit, numquid fanfti-
ficavit diem Sabbati ? Si averteris, inquit Propheta, m
a Sabbato pedem tuum non facere voluntatem tuam
in die fanSlo meo, vocaberis Sabbatum , & fanBurn
Domino gloriofum. Qui fic incipit fabbatizare, hie
dum vivit : perficitur, dum de præfenti fæculo tranfit
i:n_g_r_eidli_e_ns_ i_n_ r_e_q_u:ie_m_t Da_o_m• in: i, Sc Ire_q_u:i-éCf~ç\i rt äb noOpee--
David; Ip f i verb pon cognoverunt vias me as, quibtts £ ribus fuis ; queniadmodum Deus & ab operibus fuis
juravj m ira mea, f i infroibunt in,requiem meam.
i J u d. Fatigas me.; & illud ipfum quod fcio, jpe-
iie facis me nefeire. Quid enim aliud ego debeo fei-
re, nifi quod palam dicit mihi manifefta facies lit—
.8. terze? Sex diebus., inquit, operaberis •, feptimo autem
“ • fa g non facies opus; quia fex diebus fecit. Deus ccelum ,
ijr t e r r a m , & mare & omnia qua in eis funt.
C h r i s t . O Judzee, Eenevolentia Dei tuarainfan-
iiam ladavit. Utrumque fecit :& mtus abfcondif fe-
creta fapientize fuze, quae non potuiftes eapere ; Sc
in fuperficie litterae ladavit te", ut fares operariis tuis
tua yifeera non claudere, & feflis in opere tuo non
poffes requiem denegare. Iftam denique intentio-.
J u d. Tu neque fabbatum cuftodis, neque illum
djem, quern dominicum dicis : negotiaris enin3,am-
bulas, & circa res qqailibet exerceris , & inlupe
fculptilia facis, Sc colis ea, contra alterum.pr^P'^
turn decalogi dicentis. Flon facies tibi fculptHe > nt‘ 4,
que omnem fimilitudinem, qua efi in ccelo dejnjn >
& qua in terra deorfum, nec eorum qua funt m a
quis fub terra,-, non adorabie ea, neque coles. |
fum Dominus Deus tuusfirtis zelotes, vifitans intff
tern patritm in filios, in tertiam & quurtarn gentrf10*.
eorum qui oderunt me, (frfacietis rnifericoraiam sntn\
his qui diligunt me , & cufiodimtpracepta ' jsT|
CHRI STIANI ET JUDÆI.
c «rist. Ego fi in Sabbato Domini,quod eft vacare A & templum, ubi deberet nomen ejus invocari.
537
■ ^e quoniam Dominus ipfe eft Deus, quidpL...
diuitto, quo impediar ab ilia vacatione fandoque
0 dio • fateor C1D^ Pecco: veruntamen feias quod non'
1 ihi eadem qu* tibi pofita ratio, nfique per omnia
fervicuci zeque ut tu obnoxius efle debeo. Tibi enim
• ratione obfervandi Sabbati ob requiem fervi & aniS'cill*
tax verac^tcr didum eft : Memento quod & ipfe
Crvitris in ^Fgypto, & eduxerit te inde Dominus Deus
its in manu forti & brachio extento ; Idcirco przecepit
tibi ut obfervares diem Sabbati. Ego non ferviviin
£oypi°, fed panem meum comedo: & in me com- ,
oletur illud, quod per 'Ifaiam didum eft: t^elppre-,
! hendent feptem rnulieres virum unum m die ilia dictates,
Panem noftrum corned emus , & veftimentis no-
llris operiemur ; tantummodo invocctur nomen tuum
fupernos, aufer opprobrium noftrum. Praimiferat au-
WN&fik idem Propneta dicens , Pro eo quod elevata
J u d . Patri meo terram illam dedit, patri
Abrahæ & femini ejus, quod fernen ego .fum,
eoderh jure quo.dedit, quemadmodum nunc non
commemorafti, filiis Noë. Quomodo ergo terram
illam fuam diceret, potius quam terras alias quàs
aliis hominibus dedit ?
Ch r i s t . Dedit quidem, quia dare fe pro-
mifit ; fed terra ilia non fuit tota promifiio, fed
quædam fuperadjedio ; ut quærentibos regnum Dei,
quo fine dubio promiflio tendebat, neceflârium non
df effet ftipendium, quo viaviræ præfentis indigebar,
Cftmque terram illam fe daturum promifilTec ; in-^
dignos £e fecenint patres tui filii Jacob, qui habi-
tarent in ea, vendendtfin fervum fratrem fuum. Jo -
feph. Sed Sc futurum præfciebat Deus , ut in-
grellï terram illam contaminarent earn , plufquam
contaminaverant gentes, & idcirco non nifi fub
funt filia Sion, & ambulaverunt extento collo, &c. B conditionibus dare voluit, hoc inter czetera dicens,
• Ufque , pulcherrimi quoque viri tui gladto cadent, Terra emm mea e(l .nos autem colnni mei e.HU.ft fortes tui in pralio, & moerebunt at que lugebunt
porta ejus, & defôlata in terra fedebit, His præmif-
lis continuo fubjunxit, quod jam dixi, appréhendent
feptem rnulieres virum unum. Tu fuifti ilia terrena
Sion elevata mulier, Sc extento collo ambulans \
cùm nümquam dicere poffis : panem meum come-
dam Sc veftimenfis meis operiar ; tantummodo in-
vocetur nomen tuum fuper me : quippe qui paném
nuilutri, nec veftimentum ullum babebas, immo in
Ægypto ferviebas advena : fed ut invocares nomen
Domini fuper te, ipfe tibi panem Sc veftimentum
44- alterius dedit,ficut lcriptum eft : Et dedit illis regiones
gentium, & labores. popu'orum poßederunt, ut cufio-
di^nt juflificat’tones ejus, & legem ejus requirent.
Porro feptèm rnulieres, quæ dixerunt : Panem noftrum
ledemus, veftimentis noflris operiemur, uni-
efi , vos coloni met eft is.
j_
Igitur ego, ut jam dixi, fi in Sabbato Domini, v
quod*eft vacare Sc videre quoniam Dominus ipfe
eft Deus, quidpiam admitto, quo impediar ab
ilia vacatione fan<ftoqu;e ftudio ; fateor quia pecco :
veruntamen feias quia non eadem, quæ tibi fuerat,
mihi quoque pofita eft ratio ; neque per omnia
fervituti, æquè ut tu, obnoxius efle debeo. Non
exigitur à me ut terra mea Sabbati^et feptimo anno
; quia terram meam non accepi ex eo vel pro
eo, cui credidi, Evangelio.. Bona tantummodo fpi-
ritualia confecutus fum per Evangelium ; & idcirco
fpiritüale meum debet efle Sabbatum. Tuum Sabbatum
erat, & eft Sabbatum fe.rvitutis & carnis:
meum Sabbatum eft Sabbatum libercatis & fidei.
Et ut manifeftiùs dicam , Sabbatum tuum unus
erat dies, idem que tibi abfeonditus ; quia claritaverfe
funt Ecclefiæ mei, id eft-, Chriftiani nominis, £ tem e)us ^erre non poiuflf« , nifi- velamine vulquæ
propter invocationem nominis Domini, propter
fidem quam fufeeperunt illius unius viri, cujus
^ tu efle debuifti, nullas regiones aut labores aliorum
quæfierunt fiveacceperunt ; fed in fuis, quas antiqiii-
tus poffidebant, regionibus commanentes juftificatio-
. nes Domini cuftodiunt, & legem ejus requirunt. Propter
quod ipfe Deus ponendo tibi legem terræ in eadem
Lege dicit. Mea efi enim terra ; vos autem efioni
met eflis.
J ud. Numquid folummodo terra ilia, terra Cha-
naan, quam dedit nobis, terra Domini erat ; & non
i. etiam omnis terra Dom'ini eft? Domini eft terra, &
plenitudo ejus\orb[s terrarum, & univerfi qui habitant
in ta : quia ipfe fuper maria fundavit earn, & fuper
flumina praparavit earn & c.
Christ. Plané omnis terra & plenitudo ejus,
Domini eft, Sc ipfe poft diluvium dedit earn filiis hotus
Moyfi operiretur : meum autem Sabbatum duo-
bus confiât diebus ; ipfum eft enim unus idem-
que Deus & homo, Chriftus Jefus, dies primus
& , odfcavus ; primus, quia Deus ; oâavus, quia
homo fadhis, gloria fuze refurre&ionis illuftratur.
Dixi tibi fuprà quia dies feptimus, cui benedixit
Sc in quo# requievit Dtfus, qui numero ponitur feptimus
, ipfe eft naturâ primus, gratia o&avus ; quia
gratia propter nos homo eft fa<ftus : & de tuo die
feptimo, die tranfitorio Sc umbratico, tranfiens ad
odtavum me tranfduxit ; ut mihi fic dies, odtavus ,
idemque primus ; atque in una perfona utrumque
^ clarâ feftivitate concelebrem : fcilicet, Sc quia in
ipfo condita funt univerfa in ccelis & in terra, vifi-
bilia & invifibilia ; & quia ipfe eft principium, pri—
• mogenitus ex mortuis, Sc per eum placuit reconciliari
omnia, five quæ in terris funt, five quæ in ccelis funt.
minum, filiis Noë, dicendo : Vos autem crefcite ,& D J ud. Si ipfe dies erat naturâ primus ; quid neceffe
m ultiplicamini, & ingre demini fuper terram, & replete
ftfw.Sed confidera quid deinceps aótum vel didhum fit:
Pofteritas Cham,.filii Noë, maximeque Chaiîanæi,
quorum pacrem Chanaan, quern in paire maledixit
ofFenfus Noë dicens : M a! c dittos Chanaan, fervusfer-
"Jorum erit fratribus fuis : Terram quam acceperant
propter fcelera fua perdiderunc ; immo & ipfa terra
evomuit eos, quemadmodum ipfe Dominus, cùm
v 14. ^ e r a f lë t ipfa fcelera, ne poüuamini, inquit, in omnibus
his, qui bus contaminât a funt univerfa gentes,
quas ego ejiciamante confpettumveftrum>& quibtts pol-
'uta eft terra ,cujtts ego fcelera vifitabo, ut emovat ha-
bitatorcs fuos. Cavete ergo ne & vos fimiliter evo-
0131, cùm paria feceritis ; ficut evomuit gentem ,
quæ fuit ante vós. Redtè ergo fuam terram Dominus
dixerit; quam, per juftum judicium poflef-
loribus ablatam , fibi rétinere voluit, ut haberet in
Ca niemoriale nominis fui, fandfca fua tabernacula,
erat ut numero por;eretur feptimus ? Non poterac
* diei vel feribi primo die Deus requievit; & fecundo,
& tertio Sc quarto, quinto, & fex to, & feptimo
opera fua fecit.
C h r i s t . Vobis, quibus vel propter quos S?rip-
tura condebatur , idcirco poft dies operurn redtè po-
fitus eft dies requietionis, in quo Deus & ante-
quam operaretur requiefeebat, Sc poftquam operatus
eft requiefeit: quia nos non de requie ad ope-
randum vocamur, fed poft opera;.cum bene opera-
ti, 8t creatüris Dei bene ufi fuerimus, in requiem in-
* gredimur:quandoquidem refurgemus dupliciter,id eft
tam fecunddm animam,quam fecundum corpus, qui-
cumque Jefum Chriftum fecundum praïdidtas rationes
primum & odtavum efle diem ndelitfcr Sc cum
diledtione credimus. Hxc »ibi de Sabbato refpon-.
derim: jam nunc de eo quod objecifti, quod alterius
quoque przecepti de Decalogo tranfgreflor fim,
Y y y