
Ces font'les Leis 8c les CouftuirieS
*/. gratuit que li Reis Villiam * grantuc a
tut le Peuple de Engleterre, a-
prés le Conqueft de la Terre;
Ice les meifmes que les Reis E-
dvard fun Colin tint devant lui.
I.
CO efl a faveù | Vais a Saint
TgUfè. De ejuel forfait que home
out fait en ccl tens ; & il pour ve.
Spelman- nir a Saint fglife $ out pats de vie &
*i. faine de membre. E fe alq non s met f l main
en celui qui la Mere Tglife requitit
*1- v EveCq\jèfe ceo fuß * v Abbeie, v tglife de
•l. ceo Religion ± rendift * ce que il i avertit
pris , e cent fols de forfait : & de
Mer tglife de Paroijfe xx.fols : &
«/. enfïaiant de Ch appelé x.fols. E que * enfÿ aint
la pais le Rei en Merchenelae cent
fols les amendes, altrefl de Heinfare
& de avveit purpenfé.
i h
k t t phiz afimnt 4 U Caroube
.1 v P, J l R“ ' n > A * /? * « « , V Cjucns ,
*■ ' ' “ " * * « « / ? i p,effeift « home, de {»
bailltC', e de çofuifi atint de ta Juf-
uce U Roi , firfait friß 4 double de
ce comme ahre faft forfait.
i n .
E que en V)4nclae fruifli U paie
le Roi . v ij, mnz. livrerez e iv tel
amender : e le, forfait le Roi nui 4fo rent
al refemte xl. fol, en Merci»,
ndae, e l. fol, cn £ vtß. Sexenelae. £
alfram home fui aueit S a c ,, Soc,
‘. , 1 ’ ‘ Tem • ‘ Inf “ r,l ‘ nethcof, fe
'1 .‘fi ‘ y la id c , & feit mis en for-
fatt en le Comte afiere il firfait a
oes le Vefcmte xl, ores en Ventlae,
c de altre home , fui cefl franchife
non a d , j g | g ores. De ce, xxxij
ores arat li £ cf iUnte a oes le P.;
v \ ° :cs f * h - l l k li nura, * de
renised vers lui xij. très ■ , U Se:
gnur en 1 fin | maindra, x. ore, -
fo efl en Dcnclac.■
IV .
S Co efi la enfume en Merchenelae :
fe al f tiens efl apeled de larcim , v de
roberse,. e fei, pl,vi devenir à
« U fett fuie dtdenx., fin plege c
l mcu * •■ >mr Je fie r le :
fe i l le pu, tru v irjfi juradfeidodüfa(
t T ,„ ' 3% “1 » ' 0 . le plevi,
Laren ntl foi,ne per lui nt^feüt efl f 1
hc aveirnelpo,, dune rendra le chatel,
e XX. fols pur U te f i t iv. dm
ul ceper c une maille pur la btf-
chy e xl.filt al Rei. E n ^ ß - fe x e .
Ha: funt Leges & Çonfuetudines
quas Vill.elmus Rex concelîît
univerfo Populo Anglia: poft
fuba&amTerram. Eædem funt
quas Edvrardus Rex , cognatus
ejus obfervavit ante eum.
i.
De Afylorùm Jure é* Immun state
Ecclefisftica. Scilicet, Pax fa neft a* Ecclefî* cujuf-
cunque forisfaftura: quis reus fît hoc
tempore , & venire potelt ad fanftam
Ecclefîam : pacem habeat vitæ & Mem-
, bri. Et fi quis injecerit manum in Id
qiiöd Mater Ecclefia poftulaverit, five
fit Abbftia , five Ecclefia Religionis ,
reddac id quod abftulerit, & centum
folidos nomine Forisfaâturæ. Et de
Matrice Ecclefia Paröchiali xx. fölidös.
Et de Capella x. foildos. Èt fècundùm
pacém Regis in Legibus Merciorum
centum lölidis emendet : fimiliter de
Heinfare, & de infidiis prxeogitatis.
HM Regis Vvillelmi Leges LatL
ne fle reddidit vir Clar. Caro-
Itts du Frêne Dorn, du Canve
Quaftor Regius.
I !
t>e Hominum Regis privilégia
Hæc placira fpedant ad Corona«
Regis Et fi qui malè fecerint homini-
bus Ball>va? & de hoc fir attinftus
per Juftltiam Regis, Forisfadhjra fit du-
P a lllmj quàm alius qüilpiam Forisfc-
cenr.
I.
C fcilicëb paj fanfl* HccIcS*, quod- „ ,,
O omque fonsfaflum quis fccerit hacl
tenus , & r a u n ; poteft ad fandtau, Ec. “
çlefiam, pacem habeat vitæ St membti
Ht b qu,s mjccerit manum in. turn qui
Matrem Ecclebam requilitrit, fi ea fit
« 1 Abbatia, Vcl Ecclefia religionis,
reddar. eum quern cepetit, St centum
iolido, pro forisfadlura : St de Matte
Ecclefia Parochlah r i folitlos : St de
Capella 1 folidos. .Et qui infiingit pa.
cem Regis m lege Mctciotum I cen.
turn fobdoxum fint emend* , firoilitet
de Heinfare, St de infidiis pnecogita.
I I .
I l l ,
Pacts publico violatoribiu.
St qui in Danemm lege violavctit pa-
cem Regis cili», Ijbris cmendet, Se Fo.
mfaftut* Regis qua: fpeöant ad Vicc-
W z S ß ‘ I % 8' in Merciorum lege.Se
1. folidi m lege. yvcft-Saxmum. gt de
libero bomine qui habet Sac Se See Sc
Tel Se Tem Se 1nfan£cnctheof Se implaci.
tarns merit Sc ad Forisfafluran, pofitus
InComitata.pettinet Forisfadtata ad
lege St de alio homm? «e »qu" i Deajunfoinruordtiï
llbettatem non habet, Of* xijji. De
his err j, oris haBebit Vicecomes ad u-
lum Regis eras decern, Sc is qui eum im-
placitavem babebit in retnedium^etius
eumoras nj.Sc Donainus cujus finibus
manfent a. Qras. H*c eft Danotum
H*c piacita fpedtant ad Cotonan,
Regis Et fi quis five Comes , five
Irarpofirus malcfeccrit hominibus fuz
B a lh v z , & dc hoc fir artm&us five
- convidtus, per juftitiam Regis , fotis.
radtura fit dupla illius quam alius quiA
pia« forlsfcccrit.
i n .
Etqui in Danorutn Lege Pacem Re-
r*S-^CICr*C >.cx^v* ^ fis cmendet: &
iorisfadturz Regis qua* fpe&anr ad Vi-
cecomitcm | xl. folidi in Merciorum Le-
gc & 1 folidi in Lege Veft-Saxonum.
fit de libero homine qui habet Sac &
S o c , Tol & Tem , & Infangeniheof, fi
implacitams fuerit , & in forisfaftura
pofitus in Comitatu , perriner forisfac-
tura ad ulum Vicecomicis xl. Orz in'
Danorum Lege j & de alio homine qui
nujufmodMibcrtatem non habet, xxxij.
orat. De his xxxij. oris habrbir Vicecomes
ad ulum Regis i. oras : & is qui
placitum contra eum dirationatus fue-
m , xij. oras : & Dominus in cujus limbus
manferit , x. oras. fioc in Da.
porum Lege obtinet.’
iv.
D , la t n cm ii ,',b , t r fd iju ffc r e q u i m e-
rum c ju, pmcUlum in j i f u f e p , , , , .
H*c eft ednfietudo in Merciorum le-
ges« quis appcllatus fuctit de lattocr.
. nio j icu de (utio Sc plegiatus fuerit ve
mtc ad Juftitiam, St fugetit, Plcvius
epis ba&cbit iv. menfes St uuum dfem
ad eum quntendum , Sc fi poffit cum
Invcrnre , Jutet fe duodccima manu
qdod tempore quo eum plegiavit la.’
fu.crac f nC(ltle per cum eifet
quod fugetn nec eu*. ptebendere pof-
«t. Tunc reddac eatallum, Sc n . folidos
fro capite , Sc tv. denarios al coper. Sc
bolnm t * ' la befehe , Sc M Co.
fidos Reg,. I„ yvcJlaSaxcnum lege e.
IV .
floe eft confuetudo in Mercidtum lege,
fi quis appellatu s fuerit de latroci-
nio feu de Robaria ffurto) & plegiatus
fuerit ( feu plegium dederit) de ftan-
dojun | & fugerit exinde, plcgius cjus
habebir iv.menfes & unum diem ad eum
quzrendum ; & ft poffit eum invenire,
jtirabit duodccima manu quod ea hora
qua ilium plegiavit, Latronem efle nort
lcivic, neque per eum fuit quod fuge-
r t , neque eum prehenderepocuit: tunc
redder eatallum, & xx. folidos" pro capital,
& iv. denarios cippario [feucaf-
todi carceris) & Malliam, feu medalliam
, pro la iefihe > 8c xl. folidos Regi:
in 'Weft-Saxomim lege c. folidos ad c:a-
morem pro capite, & iv. libras Regi. Et
in Danorum lege forisfaftura eft viij^*
librar, xx. folidi pro Capicali, & vij. libra:
Regi: & fi is poteft incra annum 8c
iv. dies invenire Latronem , & eum ad
juftitiam adducere reddentur ei xx. loli-
di quos exfolverat, & fiat juftitia dc La-
tronc. »
folidos ad clamorcm pro capite & iv.li- nelae cent folz al elkmur pur la re fi
bras Regi. In Lege Danprum , Foris- g ft Hvrere's al Rei. £ cn Denelae le
fsautueftviiblibti.rr. folidi ptoc,- Uvrcrct ,Us xx. folz pur
pue,& vij. libras Regi. Et fi xs potelt J, ’ . >.. ..
in,., .nmirf, » Iv. dies invenire latto- ‘afiefi, & term;: livres al Ret. £
d Juftitiam, re- s’il pot dedens un an* iv. j urs trover *
le larun , e amener a la juflice, f i li ren-
dra les xx.fols , Ifis aurad ont, * e a
jfmert fainte la juflice de larun.
annum &
item & eum amm;
dhibcbunc ci viginti folidos quo:
perint, & fiat juftitia dc Latrone,
De Latronis prebmflot.
Qui Latronem prehenderit abfque
]Tefta 8c abfque clamore Be in ejus po-
teftatem tradidcrit cui damnu« fa'ftum
eft , & venetit poftea $ ratidni conveniens
eft lit de^ illi x. folidos de Heng-
Vvita , & fincm faciat juftitia ad pri-
mam divifam, (ye« adprimum placitum)
abfque licentia jufticite eft'tjuc forisfac-
tus de xl. folidis.
VI.
Qui averium recuperaverit, vel E-
quum , vel Bove«, vel l?orcurrt aut Ber-
bicem, quod Forfengem Anglicd dici-
tur, is qui illiid habuerir dabic ad GroA
ios folidum Prtepofito habere the lef-
tujfun viij. denarios , & fi non tot fint,
ut in malliam centum computentut,
dabic tantdm viij denarios, pro Potco
iv, denarios , 8c pro Betbin i. dena-
xium : & fic ufque ad o^h) pro fingulis
quatuor denarii' , & fi tot non fuerinc ,
dabic ramum viij. dena|ios , & dabic vadium
, & inveniec plegium. Quod fi
alius poftea venerit intra annum &
diem, & avetium repecac, ad re&um
habeat in Curia eum j a quo averium te-
cuperatum fuerit.
V I I ;
Et dë averib, ita dicendum de alia
re quavis inventa. Oftendatur tribus
partibus vicineti, ut teftirhonium habeat
de inventione. Si àliquis poftea
venerit ad reoi clamandam , feu repe-
tendam det vadium, & inveniar ple-
gios, qui fi alius intra annum 8c diem
averium clamaverir, ad redtum habi-
turuBi in Curia eum qui rem in Venerit
fpondcanr. ,
V I I I .
quis alium Occident, 8c confen-
fecic, & emendate denegaveric, dabic
de fua Manbota Domino pro libero
homine x. folidos, & pro fervo xx,. fo-
iidos. Wera Thani xx. libra: in Merciorum
lege, & in Weft-Saxonum lege
: & Wcra villani C. folidi in Mercio-
rum lege 8c in Weft-Saxonunt lege.
I X
De ^era primo reddetur ée alto
fanguine, viduz & orphanis x./olidi :
& quod fupereft orphàni & parentes
inter fe dividanc.
Si quis. prehenderit Latronem abfque
fedtà & abfque clamore, atque "
Cil kj prendra Larum fanz fuite e
cu.i .d.â mnum■ * efanct. um eft dimuerit , &v. fans cri « <7 u.e cil ,e n It. iJß a q7 u. i il auradvcncrit
pofteà , ration! conveniens eft- ^damage fa it, & Vienge p'ott aptes ,f i
uc det ille x. fol il os pro Hengwite, & tftraifun que il dunge x.fol'z de Heng-
fincm faciat Juftitiæ a U primereme de- vvite , efin face*la juflice a ta prime-
re 'me devife fans le congé a la juflice, f l
eft forfait de xl. folz.
vift abfque licentia Jûftii
ra eft xl, folidi.
VI»
De A nimalium redemption t.
ïs qui Averium replegiaveric fcilicet
aut Equum, aut Bovem , aut Vaccam,
lut Porcum , aut Ovèm ( quod forfen-
V I .
, Cil qui avoir efeut $ v Chivalz, v
«m 1U1VUH1 . uv UIV1U x uuu lullc„- V y aches, v Fores, v Berb7 ,
gen ’Angu'cVdlfcituV)' 'c‘t fU clTd’lbic M f«* ‘f i * Forfingend Englcis
Gw. j. Przpofico habere the LcftufTum eil qil* cla , durra al gros.S. al Fro-
viij. denarios , nec tamen ait men quit vofi * aveir the L e fluff un viij. den. 1>a
ont cent al maille non dabit plufquani iataht n i ait rheis qu it ont cent al *u’maveic *i
M r uniquique iv. denarios ,;nihiibminus ne- Pflr _u n p. d r c • den. e pur un Berbz
que habebit nec dabit plufquam viij. de- ^ den, t ifitres que iiit pur chafcun iiij,
narios, & dabit vadios, & inveniec pie- deniers de tatant 7t i aurad , ne durrad
gios fe, fi aliquis venerit ad probatib-
nem intra annum & diem ut Avetium
petat, falvum exhibiturum in Curia id
qubd rcplfcgiaverit.
\wm
V I I ; .
D e Rebus forte inwentis.
Similiter de Averio Endirez. Be alia ré
inventa. Oftendatur tribus partibus :Vi-
ci neti, ut teftimonium habeat dc inventione.
Si aliquis veniat ad ptobationem
adrem clamandam, det vadios & inveniar
plegios fe fi alius quifpiam clama-
verit Averium , intra annum & diem,
falvum exhibituruftx in Curia id qüod
De Hdtnicidio & Capitis ißimatieni
feu Vera.
Si quis alium occident, & fic reus
conficens, &. emendare negaverit, det
de fuo manbote Domino pro libero homine
x. folidos, & pro fervo xx. folidos.
Wera Thani xx. librz in Mercjorum
Lege, & in Vveft-Saiconum. Et Vera
Villani C. folidi in Merciorum lege, arque
etiam in Vveft-Saxonum,
I X
Qui bus Capitis iflimatio feu Vera
folvenda,
Qjiod ad Veram âttinèt, primo red-
dat is qui eft de halt fanguine Vidua: &
X
In VPera redder* pocerit quis E-
quum qui tefticulos habet pró xx. foli-
ois : & taurum pro x. folidis, & verrem
pro y. folidis.
AnimalHtm aliquot valor, in Capitis
efiimatione cenfenda.
In 'VF'era reddere pocerit quis Equum
non Caflratum pro xx. folidis, & Taurum
pro x. folidis, & iter pro v. folidis.
que oit den. e dur da wage , etruverad
plege. Que f i altre veinged apres de-
dinZ i an e un jour pur £aveir demander
, quit i ait a droit en la Curt j celuy
de que il aVoit efeus.
|J[wrr
I I I
! ip j«
V I I ;
Altre f i de aver en direz , e de at-
tre trevcuYe -, feit muflred del treis
pars del veiflned, que il eit teftimome
de la troveure t f i alquens vienge a-
pfes pur clamer la * iofe , * duifi vva- *i. chofe
ge , & * troffe plegts, que fe altre cia- **
mur 1’aveit dedan^ / an è un jour, qui
il l’ait a droit en la Curt celui qui l'a-
ver ad troved.
H
V I I I ;
Si home occit altre , e il feit court-
faùnt, è il dénie faire les amendes :
durra de fa manbote al feigner pur le
franc home x. folz la were dol Theirt
xx. li.en Merchenelae e en F Ve fl-Se-
xenelae : e la were del Vilain C. folz
en Merchenelae t e enfemem efl Vvefl-
Stxenelae.
I I
I X . 1 3
De la were primerament rendrat
Fum de hait Saine 4 la vidue e as or-
phanins x. folz : e le furplus orphaning
e les Parens départent entt’els. jillp?
X.
il» '»
En U were purra il rendre
Chival qui ad fa cuille pur xX.
folz : e tor pur folz : e * ittr pilï *l»
vi folié
P ii]
I f f ?