no . S A N G T I A N S E L M I
tur à retftitudine. Difc. * Concedo. M ag. Quæ eft
hæc vis ? Dfifc. Vis tentationis. Mag. Hæc vis non
% earn avertit à redfcitudine ; fi ipfa non vult quod fug-
• gerit tentatio. Difc. Ita eft. Sed ipfa tentatio * fuà vi
' cogit earn veile quod fuggerit. Mag Quom.odo cogit
earn veile ? An ita, ut poffit * quidem nolle, fed non
fine gravi moleftia : an ita ut nullatenus poffit; nolle ?
Difc. Quamvis fateri me oportcat nos aliquando fic
al. base per-
mictic liber-
A radium procedentem per oculos, qua fentimus lp>
cenij & * qua: funt in luce-: & .dicirms vifum j opus
inftrufnenti ipfius, quando illo utimu'r, id eft, vifio-
nem. Eodcm modo dicitur voluntas, ipfum inftrumen-
C A P U T V I.
Quomodo fit nofir a voluntas potent contra tentationes;
licit videatur impotent.
D 1 s‘ c I p.
tum volendi, .quod eft in anima, 8c quod converti-
Qmusad volendum hoc vel illud ;.ficut vifum ad viden- kUamvis Uamvis fic omnia impugnantia voljintati noftra:
dum diverfa convercimus : 8c tlkkur voluntas, ufus
"fubjicias, atque nullam tentationem illi; domi-
ejus voluntatis, qua eft inftrumentum volendi; jficut
nari permittas; ut in nullo poffim obviare aliertioni-
bus tms : non tarnen poflum diflimulare quandam impotentiam
— “ •* • m '■...... ,r- — i— dicitur y.ifus ,‘ jifusf ejus visus, qui eft inftrumentum
videndi. Sicut igitur vifum , qui eft inftrumentum vi-
dendi;, habemus etiam cüm non videmus ; vifus au-
tem, * qui eft opus ejus , non eft nifi cum videmus : «/. ^
ita voluntas, inftrumentum, fcilicet, volendi, femper
eft^in anima , etiam cum non vult aliquid, velutcum <
die in eadem voluntate ^ quam ferè omoes
experimur , cum violentia tentationis fuperamur.
Qijapropter nifi illam potentiam, quam probasj &
* ift^m impotentiam, quam fentimus, facias conve-
.nire: non poteft animus meus * ad quietem hujus qu*-
dormit: voiuntatem verb, quam dico ufum five opus
ftionis pervenire. Mag,. Iftam impotentiam volunta- B ejufdem ihftrumenti, non habemus nifiquando volntis,
quam dicis, in quo putas efle ? Difc.In eo quia mus aliquid. Ilia* igitur voluntas, quam voco in- »/. miqS
non poteft perfeveranter redlitudini adharere. Mag. flrumentum volendi, una & eadem femper eft, quic-
Siper impotentiam non adharet; aliena vi averti- quid velimus. Ilia verb , qua opus * ejus eft, tarn *i. opm,
multiplexed, quitm multa, 8c quüm fapevolumus:
quemadnjodum vifus, quem etiam in tenebris vel
ciaufis oculis habemus, femper idem eft, quicquid
videamus. Vifus autem, id eft , opus ejus , qui &^ifio
pominatur, tarnnumerofus eft, quüm numerofa, &
quäm numerose videmus. Difc.Plane video,8c amo
Banc voluntaris*difcretionem : 8c jam mihi videor vi- „/.m^
j ---- ------ ------ r ......................-------- : dere, quam ex ejus ignorantia patiebar, deceptionem: nen>
premi tentationious, ut fine difficultatc non valeamus &d tarnen tu profequere quod inccepiiti. Mag. Cum
nolle quod fuggerunt: non tarnen pofl'um dicere qubd erg ° videas duas voluntates effe, inftrumentum * , f e i - wi(,
fic nos unquam opprimant, ut quod * monent nulla^ licet, volendi, & opus ejus: in qua harum duarum licct
tenus nolle poflimus.. Mag. Nefcio quomodo poffitC intelligis fortitudinem conftare volendi ? Difc. In ilia
dici.Si enim vult homomentiri,ut non fubftineat mor- qua? eft inftrumentum volendi. Mag. Si ergo feias virum
ita fortem , ut eo tenente taurum indomitum,
taurus non poffit fe movere: & videas eundem virum
* ka tenentem arietem, ut ipfe aries fefe de manibus 4/. m;,
ejus cxcutiat ; putabis ne ilium minus fortem in tenen-
doarietem, quüm in tenendo taurum»? Difc. Ilium
quidem non diffimiliter fortem in utroque * illo opere „1.
judicabo, fed eum fuä fortitudinenon *qualiter uti fa-
tebor: forcius enim operatur in tauroj quanxinariete.
Sed file fortis eft , * quia fortitudinen habet j adtiove- qd
rbcjus'fortis dicitur* quia fortiterfit. Mag. Sic intel- qui
tern, * & fèrvet vitan\ ad tempus c quis dieet impoffi-
bile veileeum non mentiri, ut vitet æternam mortem ,
& fine fine vivat ? Quapropter jam dubitarenon debes
hane impotentiam fervandi redfcitudinem , quam dicis
in noftra voluntate* cum tentationibus confentimus,
non efle ex impoffibilitate, fed ex difticpltate. Fre-
quenti namqupufii dicimus fios non polfe aliquid;non
quia nobis eft impoffibile, fed quia* illud finedifficul-
tate non poflumus. H*c autem difficultas non * peri-
mit libertatem voluntatis : impugnare namque poteft
invitam voiuntatem, expugnare nequit invitam. Hoc
L I fige voiuntatem , quam voco inftrumentum volenitaquemodo,
puto te polle videre quomodo conve-Qt^, infeparabijem * & nulla alia vi fiiperabilem for-
tiiant potentia voluntatis, quam ratio veritatis afferit j titudinem habere : * qüä aliquando magis, aliquando a1, qu“
8c impotentia , quam humanitas noftra fentit. Sicut minhs utiturin volendo. Unde qubd fortius vult nul-
enim difficultas nequaquam voluntatis interimit liber- latenus deferit, * oblato eo quod minus förtiter vult: *fclw
tatem : ita ilia impotentia,quam non ob aliud in vö- 8c cum offertur quod vult fortius, ftatim dimittit *
luntate dicimus effe, nifi quia non poteft tenere fuam quod non pariter vult: & tunc voluntas, quam dice-
redlitudinem fine difticultate, non aufert eidem vo- re poffumus adtionem inftrumenti hujus} *quoniam
luntati perfeverandi in redtkudine poteftatem. agit opus fuum, pnm aliquid vult; tunc, inquam, vo-
C A P U T V I I . luntasadtio magis vel minus fortis dicitur, quoniam
n , v * magis yel minus fortiter fit. £>»ƒ*. Aperta jam miHi efle,
Quomodo voluntas fortior fit quam tentatio > etiam qu* explicas, necelfeeft ut fatear. Mag. Vides igitur
cum ab iüa vinettur. quia cum homo habitam redtitudincm voluntatis aliqua
ingruente deferit tentatione , nulla vi alienä ab-
D 1 s c* 1 p. ftrahitur > fed ipfa convcrtit fe ad id quod fortius vult.
E
Qlcttf nequaquam' valeo quod pröbas , negare; ita C A P U T V I I I .
i3 nullatenus s queo queo voiuntatem voiuntatem fortiorem rortiorem efle eile *w tent
tentatione
, cüm ab ea fuperatur, affirmare. Nam fi voluntas
fervandi rediitudinem fortior diet, quam ten-
> tationis impetus : fortiiisilia volendo "quodtenet, re-
fifteret j quäm ilia infifteret. Non enim aliunde fcio
a me ipagis vel minus*fortem habere voiuntatem, nifi
quia magis vel minus fortiter volo. Quapropter cüm
minüs fortiter volo quod debeo , quäm tentatio
mihi fuggerit quod non debeo j quomodo tentatio
fortior non fit voluntate mea, non video. Magifi. *
Ut video, aequivocatio voluntatis te fallit. Difc. Ip-
' fam vellem mquivocationem cognofcerc. Mag. Sicut
vifus xquivoce dicitur; ita & voluntas. Vocamus e-
nim vifum, *. ipfum inftrumentum videndi, id eft,
Quod nee Deus potefi auferre voluntatis reEtitudinem.
NUmquid vel Deus poteft'illi auferre redlitudi-
nem ? Mag. Vide quomodo non poffit. Totam
quidem fubftantiam , quam de nihilofecit, poteft re- ff
digerem nihilum : ^ voluntate verb habente redlitudi- ni
nem, non valet illam feparare. Difc. Hujus tu*mihi
.inaudit* aflertionis multiim a te rationem expedto.
Mag. Nos loquimur de ilia voluntatis redlitudihc,
qui jufta dicitur voluntas, id eft, qu* propter fe fer-
vatur. Nulla autem eft jufta voluntas, nifi qu* vult
quod
,dM
DIALOG. DE LIBERO ARBITRIO. I l l
^'fitponei qllod Deus vult eam velle. Difc. * Qn* hoc non vult, A Quippe ficut nulla voluntas , anrequam haberet redtir
fu4‘ >qu* p|anè in jufta eft. Mag. Servave itaque redtitudinem vq-
hmtatis propter.ipfam fediitudinem, eft unicuique earn
■ j'.fait. jfcrvanti veile quod Deus vult ilium veile. * Difc. Sic
qpörtet fateri. Mag.Si Deus fèparat hanc redtitudinem
ab alica jus voluntate, aut volens facit hoc, aut.nolens.
Difc. Nolens non poteft,. Mag. Si itaqne aufert ali-
cujus voluntati pr*fatam redtitudinem vult quod fa-
« I.Eabali- ck. Dfc. Abfque dübio vult. Mag. Ütique* ab cu-
eui« :us voluntate vult féparare eandem redtitudinem j non
vult * eum rcdtitiyjjpm. fervare. voluntatis propter
ipfam redtitudine^Rp^.- ^>ic fe.quicur. Mag. Sed
jam pofituro eft fervare hoc modo redtitudinem vo-
Jüntatis efle Omni fervanti veile quod Deus vult ilium
tudinem , potuit earn, Deo non dante ,
ca pe re : 1
* cüm deferit acceptam, non poteft ea:
nifi Deo fe:
reddente, recipem. Et majus miraculum exiftimo,cuni
Deus voluntati dèfèrtam reddit.redtiCudinem, quèm rei >ta
cüm mortuo reddit vitam amiflam. Corpus enim ne- f^ cf ‘cnf fr,
ceffitate moriendo non peccat, ut vitam nunquam reciplat
j voluntas verb per fè redtitudinem deferendo, me* r*rt*
retur ut.illa femper indigeat. Et fi quis fponte fibi mortem
infert, non aufert fibi * quod nunquam erat amif
furus : qüi verb voluikatis redtitudinem deferit, hoc
abjicit quod ex debito * femper erat fervaturus. Difc.
* Veruni valde video quod dicis de fèrvitute, * qud m ‘” 'f'
fervus fit peccati, qui facit peccatum j 8c de impoflibi- -/!” Valde
4 »
velle. Difc. Si pofitum non efiet; ita tamen eflet.Mag.- litate rec^perandi defertam redtitudinem, nifi ab to.,
Ergo fi Deus* fiepe fatam redtitudinem tollit ab ali- ^ quo prius data* erat reddatur j & ujyllam femper te
quo; nor^vult eum velle quod vult eum velle. Difc. B neant indefirienter, confiderandum eft omnibus qui
Nihil confequentius, & nihil ifnpoffibilius. Ma g, bus datur.
Igitur nifiil magis'impoffibile , quam Deum redtitudinem
voluntatis auferre: Quod tamen facere dicitur,
quando non-facit ut eadem redtitudo non deferatur.
PorrbUiabolus, vel tentatio, idco dicitur hoc facere,
* live voiuntatem ipfam vincere j • 8c Jk redtitudine,
*Jjf1fla"tc'
4/.|onper- quam
tenet, abftranere : quoniam * nifi promitteret
ei aliquid, aut minafetuï. auferre, quod magis quüm
ipfam redtitudincm vult; nullatenus * ipfa fe ab iila ,
quam’aliquatenus vult , * averteret. Difc. Sic planum
videtur mihi quod dicis, ut’nihil contra poflè dici
exiftïmèm. •
C A P U T I X .
Quod nihil fit liberius reft a voluntate.
Cl ^ Ernis itaque nihil liberius redta voluntate, cui
j null a vis aliena poteft fuam auferre redtitudinem.
tit. ali- Nempe fi dicimus quia, ,cùm * aliquis vult mentiri ne
perd'at vitam aut falutem, cogitur defèrere timoré mor-
tis , atit* tçrmentis veritatem,: non eft verum. Non •enim cogitur magis velle vitam, quàm veritatem : fed
qubniain vi aliena prohibetur * utramque fervare fi-
mul'; ipfd eligit quod mavult, fponte utique, 8c non
invita ; qùamvis in neceffitate utramlibet defèrendi pp-
fit?a fit non fponte, fed invita. Non enim minüs fortis
eft ad: vpléndum veritatem , quàm ad volendum fàlu- Q
te/n ) fid fojtiùs vult falutem. Nam fi præfentem vidé-
ret gloriam æternam, quam ftatim poft fèr.vatam veri-
M tâCeiP aflequeretur ; 8c inferni tormehta, quibus poft
a » pDlarc- mendacium fine mor a * traderetur ; procul dubio mox
virium fufficientiam ad fervandam veritatem habere
cernerétur. Dt/c. Apertè hoc videtur : * cùm majores
’ Vire * exhiberet ad volendum falutem æternam propter
fe, & veritatem propter præmium ; quàm ad falutem
temporalem fèrvandâm.
C A P:U T X I .
Quod ifta fervitus non auferat libertatem arbitrit.
SEcfhac fententia. multum repreflifti exultationem
meam j * quia jam putabam efle fecurum hominem 4/. qa3
femper habere libertatem arbitrii. Quareipfam fervi-
tutem exponi mihi poftulo : ne forte* libertati pi*- 4/.iibetatl
fat* repugnare videatur. Ucraque enim, fcilicet, h*c
libertas, 8c fervitus, eft in voluntate : fecundum '
* quam liber, aut fervus eft homo. Si ergo fervus; quamlibe
quomodo liber ? Aut fi liber ;,quomodo fervus ? Ma g . aut
Si bene difeernas: quando'non habet pr*fatam re6ti-
tudinem, fine repugnantia & fervus ^ft , & liber. Nunquam
enim eft ejus poteftatis, redlitud'inem capere,
C cüm non habet; fed. femper eft ejus, poteftatis, fervare
cüüi habet. Per hoc . quis redire non poteft ä peccato,
fervus eft: 8c per hoc, quia abftrahi non poteft areifti-
tudine, liber eft.,Sed ä peccato 8c ejus fervitute, non
nifi peralium poteft reverti: & re<5titudine verb , non
nifi per le poteft averti: 8c a libertate fua nec per fe,
ncc per alium poteft privari. Seriiper enim naturaliter
.
liber eft ad fervandam redtitudinem , fi earn h^be.t:
etiam quando ,quam* fervet, non habet. D*/c. Suffi- ai. fervat
cit mihi* h*c hujus libertatis 8c fervitutis, ut in eö- W hoc
dem homine poflint efle, fimul fadta concordia.
C A P U T X I I .
Cur cum homo'non' habet reElitudinem , magis dicitur
liber; cjnia cum*habet non potefi ei auferrig quam
cum e arn habet, fervus ; quia cum non habet, non
potefi per fe earn recuperare.
SEd multüm nofle defidero cur quando non habet
redtitudinem, magis dicitur liber; quia non po-
C A P U T X.
A t n Quomodo peccant * fit fervus peccati; & qubd majus
miraculum f i t , cum Deus reddit re ftitudinem illam
def'.rent's, quam cum mortuo reddit vitam.
M a g i s t .
' (? Emper itaque habet ratipnalis * rtatura liberum ar-
5 r ! r p" Jbitriura : quia femper habet poteftatem fervandi
;'dj&’ium™ re<ftitudinem voluntatis,, propter ipfam redtitudinem;
quamvis aliquando cum difhcultate. Sed cüm libera
voju.ntas deferit redtitüdjnem, per difticultatem fervan-
di; utique poft fervit peccato, per impoflibilitatem per
a i fe recuperandi. Si ergo fic fpiritus va défis , &
*'l uit ns : Quoniam^qui facit peccatum, fervus efi peccati.
teft ei ab alio äuferfi, cum habet: qii^m cüm redtitudinem
habet, fervus ; quoniam earn non poteft reciipe- *
rare per fe, cüm non habet. Per hoc enim quia redire
non poteft ä peccato, fervus eft : per hoc quod abftrahi
non poteft ä redtitudine, liber eft : & ficiit nunquam
abftrahi poteft, fi habet; ita nunquam poteft redire, fi
non habet. Quapropter ficut fern per habet ill am libertatem
: ita femper flabere videtur illam’ fervitutem.
E Ifta.fervitus non eft nifi impotentia * non pec- ,m;t. non
candi. Sive enim dicamuseam impotentiam efle re- Peccandi
deundi ad redtitudinem ; five impotentiam recuperandi
, aut iterum habendi redtitudinem : non ob aliud eft
homo fervus peccati,*nifi quoniam per hoc quia nequit „iß per
redire ad redtitudinem , aut recuperare, aut habere il- hoc
lam; * non poteft non peccare. Cüm autem habet ean- qua potej|
dem redtitudinem, 110^1 habet impotentiam non peccan- hom° noa
di. Quare quando habet fedtitudinepi illam , non eft peccate
fervus peccati. Poteftatem autem fervandi reötrm- ,
diiiem femper habet , & cüm redtitudinem häbet*