48 E A D M E R I
* ßdditatem quam Régi deb emits t non excedemus. Ait A
ille ait : Bene dixißis. I te ergo ad Dominant vefirum ;
ego me tenebo ad Drum. Fecerunt ut dixerat, &
remanfit Anfelmus quafi fotus. Fa<fla deinde aliquan-
tulâ morâ, & unoquoque noftrûm qui admodum
pauci cum eo remanfimus ad imperium illius fingu-
latim fedente, & Deum pro digeftione ipfius negotii
interpellante, veniunt prædiôli Epifcopi cum ali—
quibus Baronibus Regni , inferentes viro ha:c :
»Mandat Tibi Rex qubd fiepe diverfis eum quere-
»lis exagitafti, exaoerbafti, cruciafti. Verùm cùm
»tandem poft placitum quod totius Regni adunatio-
» ne contra te apud Rochingeham habitum eft,
»eum tibi ficut Dominum tuum reconciliari fepien-
»ter peteres : & adjutus meritis 8c precibus pluri-
» moi um pro te ftudiofe intervenientium petitioni
» tuæ effeéum obtineres, polilcitus eft ipfi te ufiis ac g
»leges fixais ufquequaque deinceps fervaturum, Sc
» eas fibi contra omnes homines fidel iter defenfurum.
» Quibus opem credulus fadtus, fperabat fe de cæ-
.» tero quietum forc. Sed hanc pollicitationem , hanc
»fidem en tu patenter ipfe egrederis, dum Romam
»non expeótata licencia ejuste iturum minaris. Inau-
»ditiimquippe in regno iuoeft, & ufibusejusomni-
»nocontrariumquemlibec de luis Principibus, 8c præ-
ii*cipuè te quid taie præfumere. Neigiturin hujufee-
» modi re ultra vel à te vel à quovis alio te forïan, cùm
»in aliquo læfusfuerit, I'm it af i volente fatigetur
»vult , & jubet quatenus aut jurejurando promittas
»quód nunquam amplius Sedem Sandli Petri vel
»ejus Vicarium pro quavis, quæ tibi queat ingeri,
” caufa appelles, aut lub omni celebritate de terra
»fua recédas. Et fi mavi$ interpofito hoc facramen-
«to remanere quàm recedere, tune te ad Judicium C
»Curiæ fuæ præcepic fibi emendare quod de re in
» qua non eras certus te perfeveraturum , aufus fuifti
»eum totiens inquietare^ Dixerunt & ad Regem
protinus reverfi funt. Tunc Anfelmus cum fuis pau-^
ca locutus furrexit ,'âtque ad Regem nobis eum pro-
fequentibus ingrelfus, dextram illius ex more aiïe-
dit. Deinde mandatis quæ à Nuntiis açceperac in au-
dientia ejus fingulatim recapitulatis, percun&atus eft
utrumnam à facie ipfius eo quo fibi diâa fuerant modo
verè proceflerint, & audita révéra proceffilfe,
illico quid inde fentirec tali fubintulit yoce dicens :
cS'uod diets me tibi promiffiße ufus & confuetudïnes
tuas fervaturum, & eas contra omnes homines tecum
fideliter defenfurum ; fateor verum eße. Cognofcerem,
f i eo Ulds patio diftingwndo proferres, quo tunc tem- p,
paris quando promifjio ip f t de qua agis faß a eß, eas
fniße dißinElas indubit unter recordor, Scio qnippe me
fpopondiße confuetudïnes tuas , io fas videlicet quas per.
reSliticdinem & fecundum Deum in regno tuo po[fide
s me fecundum Deum fervaturum y & eas per jußi
tiam contra omnes homines pro meo pofie defenfurum.
In his verbis cùm Rex & Principes fui cæcâ mente
objicerent, ac jurisjùrandi interje&ione firmarent,
nec-Dei née reftitudinis in ipfa fponfione ullam men-
tiohem fa&am fuilïèj rupic voces eorum Anfelmus ',
8c ait-: Papa! f i nee DU nec reElitudinis mentio, ut
dicitis, faEla fuit t Cujus tunc ? Ab fit ab omni ChrL
ßiano •; ab fit , leges vel confuetudïnes t encre, aut E
tueri, qua Deo & reElitudini contraria ejfe nofeuntur.
Cùm ad hæc illi fummurmurantes contra virum capita
moverent, nec tarnen quid certi vivä voce pro-
ferrent, ad ea quæ ceperat fubinferens Pater ait :
Sed quid ajferis confuetudinis tua non effe ut ego, caufa
falutis anima mea y caufa regiminis Ecclefia Del
quod fufeepi, beatum Petrum rtquiram &.ejus Vicarium
? Pronuncio hanc confuetudinem Deo & reElitudini
contraire, & idcirco ob omni fervo Dei fpernen-
dam profiteer ac refutandam. Quod f i per ifla qua
dico , quifquam probaturum fe dixerit me fidem quam
k tibi debeo non feryare, paratum me ficut & ubi de. W,U
bco ad demonßrandum invente t magis in hoc me ti-
bi effe fidelem % quam f i fecus agerem. At nunc ad hoc
oflendendum non intendo. Scitur tarnen quoi omnis
fides qua cuir is homini legalitcr promit titur, ex fide
Dei roboratur. Sic enim fiondet homo homini, p er
fidem quam debeo Deo , fidel is tibi ero. Cum ergo fim
des qua fit homini per fidem Dei roboreturt liquet
quod eadem fides f i quando contraria fidei Dei admit-
tit, enervetur. Sed difpntatio rei hujus non eß. tern.
ports hujus. Jtaque fides quam debeo, & fervitium ejus
cogunt me ad caput Chriflianitatis Papam accedere
& ab eo perneceßariitm Ecclefia Dei & mihi confix
Hum petere ; nec videtur quod aliquis Deum offenderc
timens hoc debeat prohibere Nec enim tu Rex aquahu
miter ferres, f i quilibet de hominibus tuis potens ac
t divesv ilium fuorum fidelitati fervitioque tuo int enden-
tern prapediret} ac prapeditum minis & terroribus ab
exequenda utilitate tua prohiberet, verum débita in
eum ultione violata quam tibi debebat fidei reatum
pnnires. Tunc Rex & Comes de Mellento, Robertus
nomine, interrum pentes verba ejus, 00, dixerunt,
pradicatio efi quod dicit, pradicatio eß } non rei de
qua agitur ulla , qua recipiendi fit a prudentibus
ratio. Quibus cùm quique procerum acclamarent,
& os Patris fuis vocibus oppilare laborent, iple inter
ora perftrepentium , dimilïo vultu, mitis ledebat,
& clamores eorum quafi furda aure defpiciebat. Fa-
tigatis autem eis à proprio ftrepitu, ledatoque tumul-
tu , Anfelmus ad verba fua remeat dicens : Adeaqua
jitbes ut, quo fecurus de me poffis arnodo effe, jurem
tibi quod nunquam amplius pro qualibet caufa beatum
Petrum vel ejus Vicarium in Anglia appel-
lem y dico hujufmodi juffionem tu am qui Chrißianus
es omnimodis effe non debere. Hoc enim jurare, beatum
Petrum eß abjurare. Qui autem beatum Petrum
abjurât, Chrißum qui eum fuper Ecclefiam fuam Prin-
ciptm fecit, indubitanter abjurât. Cum igitur propter
te ( 0 Rex ) Chrißum negavero ; fateor , peccatum,
quod in requirenda licentia admifit , judicio Curia
tua non ftgnis emendabo. His verbis præfàtus Cornes
indignando fubjungens, a it: Eia , eia , Petro, &
Papa te prafentabis, & nos quidem non tranfibit quod
feimus : Cui Pater relpondit : Deus quidem novit quid
vobis manebit, & mihi ad Apoßolorum fuorum li-
mina properanti, f i fibi placet, auxiliari vale bit. Poll:
hæc furrexit, atque ad locum unde exieramus rever-
fos eveftigio Nuncii Regis fublêcuti intulerunt viro
hæc : Ecce ibis. Veruntamenfcias Dominum noflrum
pati nolle te exeuntem quicquam de fuis tecum ferre.
At ille, Equitaturas habeo , veßes quoque &fuppel-
le Eitlem} qua fortaffis dicet aliquis eße de fuo. Hac fi
non permittit ut mecum habeam, noverit quod potins
pedes ac nudus abibo , quam coepto. defißam. In iftis
Princeps pudojre fuffufus, di&um fuum non ita intcl-
lexifle fe refpondit. Nec enim dixit, a it, ut nudus
aut pedes abire. Attamen die ‘qui erit undecimus ab
iflo -, jubeo ut mare tranßturus ad portum fit \& ibi
Nuncius meus ipfi obvius erit, qui di El a bit ei quid ex
perrniffu meo ille vel fui difeedentes fecum ferant. His
tali modo digeftis, ftatim volcbamusad hofpitium fe-
cedere. Sed Anfelmus doâus in patientia poffidere
animam fuam , jocundo & hilari vultu ad Regem fe-
vertitur , dicens ei : Domine, ego vado. Quod f i bons
animo vefiro fieri vobis placeret, ut i que & vos magis
deceret, & ornni bono homini acceptius eßet. At nunc
rem in contrarium lapfam , licet■ moleße quantum
ad vos, quod tarnen mea refert aquanimiter pro poffe
f cram , nec ob hoc me ab amore anima veßra falutis
, miferante Domino, auferam. Nunc igitur igtforans
quando vos iterum vifurus fim ; Deo vos commendo,
& peut fpiritnalis Pater dileElo filio, ficut Archiepif-
copus Canruarienfis Régi Anglia, vobis Dei & meam
bcncdiEHonem
H I S T O R I Æ N O V O R. L I B. II. 4 ?
. ItncdiElionem antequam abeam y f i earn non abjiciùs , A parabantur, ita quidarù è diverfo alio fpiritu a&i williel*
tribus-e volo. Tune Rex, BenediElionem , ait, tuam
„on ab)Icio. Mox ille furgens , levatâ dextrâ fignum
faI1 Qcx, Crucis fiipcr Regem ad hoc capuc humiliantem
edidit, & abfceffit, viri alacritatem Rege
cUm fuis admirante. Anno ab Incarnatione Filii Dei
inillefiuio npnagelimo feptimo a£ta funt hæc, feria
quinta quæ fuit Idus O&obris.
1 Vanic dehinc Cantuariam Anfelmus, ubi Sedes
Pontifiealis, ubi totius Regni Càput eft , atque Primaries.
Portera die allocutis, & pro inftanti nego-
tio magnopere confolaiis filiis fuis, allante Mona-
chorum , Clericorum , ac nùmerofa populorum mul-
titudine, peram & baculum peregrinantium more coram
Altari fufeepit, commendatifque omnibus Chti-
fto ingenti fletu & ejulatu profecucus, egrelîus eft..
Ipfo' die ad portum Dofiis ivimus, ibique Clericum
eum capere, eum fuis rebus fpoliarc moliebantur.
Sed ubi adert Divina prote&io, quid valet huma-
na molitio? Tranfità Franciâ , Burgundiam intra-
vimus. Perculïæ autem fuerant aures Ducis illiuS
terne’, diviti famâ Archiepifcopi Cahtuaricnfis , per
terram fuam tranfire volentis. Unde fuccenfus amore
pecuniæ, quam copiofam ilium ferre tumor dit—
perferat} proponit animo eam ipfi auferre. Quadam
igitur die cùm in itinere clfemus, & refrigerandi gratia
à via paulifper declinaftemus , ecce Dux idem
armatâ Militum manu ftipatus, in equis odor advo-
lat, & clamore valido quis vel ubi elïet Archie *
pilcopus interrogat. Quem cùm fibi defignatum mox
equo fedentem torvo fuiffet afpedu intuicui, fubi-
to pudorc percutïus, demiftb vultu erubuit, & quid
diccret non invenit. Cui Pater : Domine^ ait, Dux,
quendam Willielmum nomine * Rege e*x condidto, g f i placet ofeulabor te. Et ille : Ofculari & fervire
ut diximus , dcredum reperimus. Dctenti autem L: ' “ "
ibi fumus quindecim diebus, vento nobis tran-
fitum probibente. In qua mora idem Willielmus
cum Patre intrans & exiens, & in menfa illius
quotidie comedens, nihil de caufa pro qua milTus
fucrat agere volebat. Die verb quintodecimo ciim
nos nauta: urgerent naves petere, 8c nos tranfire
avidi ad hoc fatigaremur, ecce videres rem mi-
ferandam. Patrem Patria:, Primatem totius Britannia:,
Wiliielmus ille quafi fugitivum , vel alicujus
immanis fceleris reum, in littore detinuit, acne mare
tranfeat ex parte Domini fui jubet, donee omnia
quse lecum ferebat, fibi fingulatim revelet. Alla-
tx igitur ante ilium bulgis,’ & mantica: referata:
funt I & tota fuppellex illius fpe pecunis reperienda
fubverfa & exquifita eft, ingenti plebis multitudine
circumftante, ac nefarium opus, pro fui- novitate,
admirando fpe&ante, & fpedando execrante. Rebus
ergo everfis, fed nihil eorum quorum causli everfs C fericordia debitas
funt, in eis reperto, delufa follicicudo perferutantis cepto pereximus.
eft, & Anfelmus cum fuis- abire permilfus. Itaque
navem ingredimur, ventis vela .panduntur, & poll
modicum orta aliquanta difficultate, fed e& refpedu
dementis Dei in brevi fedata , profperrime marinos
flu«ftus evedri Witfandis pro voto appulimus.
Rex autem Willielmus ubi audivit Anfelmum trans-
fretaflfe confeftim prscepit cun da qus illius juris fuerant
in fuum tranferibi dominium, & irrita ficre omnia
qus per iplum mutata vel ftatuta fuille probari
poterant, ex quo primb venerat in Archiepifcopabi9
Domine, parat us fum , ac de adventu tuo in Deo
gratiofus exulto. Dato igitur ofculo pacis dicit ad ilium
Pater : Caufa ReligionisChrifliuna, vir verier unde
, Angliam exivi, & miferante Deo Romam ire dif-
pofui. Nunc autem videns te lator & gatideoi turn quia
cogniiionem & amicitiam tuam , turn quia fecuritatem
& paccm in terra tua me & meos diinceps per te habere
defidero. Refpondit: Et quidem quod diets mult uni
arno & volo, meque tuis orationibus benediElionique
committo. Quibus di&is praecepit cuidam qui de fuis
ibi potentior aderat quatenus virum per terram fuam
conduceret, eique ubi opus haberet non (ecus quitm
fibi ipfi miniftraret. Difcedens itaque odium Dei om-
nipotentis omnibus imprecatus eft, qui fe ad infe-
quendum hominem Dei concitaverant. Nec enim ho-
minis fed vultus , ait, Angeli Dei fulget in co. Unde
feiant omnes qui ei feienter infefti funt, qubd ma-
Jedi&i a Deo funt. Nos, huic Deo pro fua mi-
I ................... ex cordc gratias agentes , itinere
Venimus vero Cluniacum tertio die ante Nativi-
tatem Domini, ibique à toto illius Monafterii Mona-
chorum agmine fumroâ cum venerationc Pater fuf-
cipitur , & cun&a loci ipfius gàudio lætitiaquéreplen-
tur. Quid deinde ? Donee ibi fuit, ut paucis dicam »
fingulari præ omnibus id loci venientibus reverentia
habitus eft. £ tJ
Mittit interea Nuncium qui fuum veherabili Hu-
goni Archiepilcopo Lugdünenfi notificet adventum.
r__ _ Erat quipjje idem vir Anfelmo jam ex multis prasturn.
Defevic Tgicur quandoque pet Çp^copatum cam D cedcntibus annis^notus j te &na«f dihftion^ iUms
feva tempeftas , ut tribulationes, quæ fedæ funt in
illo port mortem venerandfc memoriæ Lanfranci ante
introitum Patris Anfelmi, parvipenfæ fine com-
paratione trlbulationum quæ fadæ funt his diebus. (
Nos igitur manè à Witlàndisdifeedentes, & poll
dies ad lan£lum Bertinum venientes, magna plebis
alaericate ac Monachorum veneratione fufcepci,
quinque in ibi dies morati fiimus. Interea rogatus
Anfelmus à Canonicis fanfti Audomari Ecclefiam
fuam vifitare, ibique Altäre, quod in honorem
fandfci Laurcritii Martyris feceranc, dedicare; ad-
• quievit ille precibus eorum , minifterioque decenter
expleto pranfus Abbatiam répétât',, objiciens g
Clericis fccum ilium remorari petentibus Domini
diftufn, quod difcipulos fuos jubetode domo in do-
mum non tranfire.
Poft hæc nobis coeptunviter accelerantibus, famâ
viri mulcb celeriùs præcurrebat, & mulciplici populos
voce replebat. Unde turbarum.concurfus, Cle-
ricotum coetus, Monachorum cxercitus, ei quocun-
que veniebat, occurrunt ; ifti gaudio 8c exultatione
concrcpantes, illi vexillis & fonoris concentibus Deo
pro illius adventu con jubilantes. Verùm ficut quidam
ad venerationem 8c xninifterium ejus omni ftudio
igne fuccenfus, magno videndi cum defidcrio fâti-
gabatur. Qucm etiam Anfelmus in tantum dilige-
bat, ejufque prudentiam atque confilii auótoritatem
tanti pendebat, ut ftatuerit apud fe fummam negotii
fui coiifiderationi 8c difpofitioni ejus, necne re-
verendi Hugonis Cluniacenfis Abbatis ex integro
commendare. Hie itaque Pontifex , audito Anfelmum
fuis finibus acceffilfè, oppido læcatus eft.
Et dirieens ad eum quos familiariores ac digniores
circa fe habebat, quatenus Ecclefiam fuam feque
ipfum fine mora dignaretur invifere, obnixe depre-
catuseft. Mandavit infuper Epifcopo Matifconenfi
ut viro decenti honore occurreret ofnciofiflime deferviret.
Qood ipfe diligenter cxecutus eft. Ubi verb
Lugdunumvenimus ; qua veneratione ab ipfo fummo
Pontifice & fuis omnibus fufeepti fumus , 8c enarra-
re difficile, & diâu'fortaffis eft incredibile. Quo cùm
demoraremur, didicic Anfelmus ex his quæ fama ferebat
non multùm fuæ caufæ profiiturum, fi ipfe in
ulteriora procederet. Imbecillitas quoque fui corporis
refiduæ viæ laborem perhorrebat, & infidiæ
quæ ab indigenis illarum regionum ea tempeftate
commeantibus & maxime religiofi ordinis viris ftrue-
bantur, fium nonnihil retardabant. Itaque Lugdunt
G