1 i l
i8.
ö&quieuangeliurh annünciantprohidere debent, v£WM
qücin p^dicacionö/nequein Do&rjna, reuiamagifte-
rioaliqaaculpä‘ naitacur^-YC (icut ill«|iöftis Deo. eran,t
accept£,itaiiiu Scauditores ülorum, vx facrificiumVD e i
tranieuutes imifaqtes,ipfuni'pr*dicatorem egregium
Dpiä^rein| & Magi ftru in ge ifti um, quiillös, quos Deo
lila pradieacione , & mi|iiTierio iii Hdeobtulerac, öpra-
bat, vt 6 rie macula gcauioris peijcadpermänentes acGepti
effjcnj;|ieo. Habeo igitur gloriam praparatäm in Chrißo lefu
adDerfmx Ac li;diceietper vi;rcut.es , qu* liint in Qnrifto
3efu, quas egoampleCrör , habeo mihi prxparatam glo-
riam.öehonorejn maximüm apud Dtumpatrem ; non
enimaudeo alujutdiaqui eontm verborum ,quaper me noneffic'tt
Cbriftus, vecbo & faftisi Ideft non audeo loqui aha , äc
pr-Kdicare, nrli qUieChriftus mihi iplpiraf in coide.Qu.icrant,
aut vendiderant, 6f pretium iiloruniad pedes A-
pqftoibrumpoliieianr, vel.iilosy, qui i depiædaci tuera ii:
à Iudæisnon credcntibus, quosl'audârin Epiftolaad Hc.
bræps inquicns. Rapinam, i n q u i c, bonortm ve(lronm eu ni
Etquireceflttàl
malo eoïampràdoepatuit.y ïfti omnés« qui proplie reliqüç-
tunt,,velquiexpoliàti fuerant.qui feientiim prædicaEidi
non habebant, vt ad prædicàridasge.ntes -polie nt ir e. E-
rantin|dierufalemvacantesiugiterorâtionibus ,
.nijS jquibus Apoftobdeïingulisprouincijs^&Iocis in
quibus prædicabant quidquid pecuUiatumjargentil, &
au ti, frumenti veftimentorqm alrçipiebajnt, maxime
taméu Paulus, qui pluribuirgentibus pridicaoat, Vn-
de dicunt E)o6toies, quiâliquandoamplius , quam très,,
aut q u i n q u e m o d i o s a rge n r i eis mirtebat. Pfobauerüht
enim M acedoniaAchaia,_ _ _ _ _ qüid enim operabacuc | quicqu ki Ipiq u,e ba tu r y ro ç d ni H RH H IM M , JH»«».» 1 fdeL fnt MJia4nlilSvtum fé e bonùm. vi-
^ ^ Ghriltos pçr cum efticiebat > ücut ipïfe alias dicit. An ex- , fum eft illis, collationem aliquant facere munerum in pauperes
■ il pertmetftUm qumtisew,quun.m locjuttur çbriftusin obedien- | fMtorum, qui font in Hur ufdem. § Macedonia, &Achâià,
1 pAmgcMim vcrbo ,&'factïs. Hocéft, idcircqcgomver-1 quæ & A.chæia vo ca tu rà qua & Populi eiüs Àçhæi di-
j bo prædieationis j & tîù^is miraculorum, ytgehtespbe- J eu n tu r prou in cia: lunenobildlimæ Græcomm lîbi adia-
i dianteuàngelio. lnvirtutcfignorim, &prodigioruni, in vtr- «rites , quas Apoftolus Ecclelîjs repleuit .■ Plaçait enim
Pi I I
j tutejpiritits fanâi. Signa appeiiantur muitis ii'i iocis , in
' quibus cumin aliquid mirabile , indicatin' quoque per
éa aliquidfuturutn;, ^Eçutm?fanacipqe niij reguti often-;
loan.4.4S Jam eft Dötniriodiçbntë^tß ß $ n * 3&prodigiq vtderttis3nan
1 tcreduis. Per ho c é nim, quod v u o iri iraçui o .fani ta tis i n h-
i lio llliuspeVpauvi eredideiunt, Pateryideitçet illius,cum
j fujsiignabatur, quod paufcitâsludæôrum credrcuraeflet
j iri Öéiim. ; _ EcceJign uni, quod'vtr unqiie m lè continet,
I quódjdam fcilicèt mftabüe , quoddgtn tururi. ' At vero
I prodigiadifuntukquafi porrodigia^vèlporro dicentia,
j eö ^qüo«^ aliquid in ’^c^umiantummodQ^oftendant
II quali digrto olténdendo. , ßgnaautem ßCiprodigia pro v-
j nöacctpiühturift hbcioto,miracula viddicet i; quæ per
eis,&debuoresfoniUrum. C^uidacceperarit Macedonés,
6c A chaicia-rfiuc Achæi, àfanebs, quieraric Hierulàlem,
vt eorum debi t orest Ile n t î Tribus modis étant debito-
res eotUm , vel quia eps in fidé prtéceflerant, à quorum
ApoftoliSj&prædicatoribus e ru di cb ant u r , v e îq u ia i 7
ploruin exemplo , & Doiftriça proficiebarit ,.vel etiam
quia vmusfidei erant, & vnum Deum patrem habentes
fratreserantinfide. Orririesenim Chriftiani, qui fra-
tres lünt in fide, debitores libi funt, vt alteraiceriasone-
ra portent:.. Potelfc & quarto mode intelligi in hpc eos
exiftere debitores corum, quiailli die , ac noble pro falù—
te iftoeu^orationibus irififtebàrit, vt fides Chnftiin eis
roboràret iir. Quouiam/iwr«»»foirifitdliufolonorUmparfc
j Chriftupa operabantur. It a vt ab Himifukm vfque liijncum, apesfuTi font gentiles, debent & in carnMmnnhtfmeillis.
■ prouinciamin miyo Europæ, npleitertoi euangeliumChrifii, I Ijldem:hiodis éràrit participés eotüm , qiiibus6ç debitor
j fubâudiomnes_gentes., 6c proi^e^as.^iilyacurri ptouin-. res ,?Eteftlenfus : Iarrique in fpriirualibus' ill* pr-æbue-
bciaeft , vtdixinms, eftautem finis Aiiæ , pnncipiutn, rant iltis fiipplementiim , ’8jC quodin te nori habent in il-
Europæ. Sicauteinprxdioaui hoc euangelium,quomodo.- non • ftsiuftiim eft ^-vt tempbralibus bêneficijs eislubueniant.
vbtdominatus Chrijius âptædii^onbüs, fidé y tin eumiam jf^Dc^/rHrqpusminiftratioriisf«?« confummai(ero,idcù. cum
crqderêût ,ttefopéraltenumfUniUmentutnitdïficarem* Non i. perfecerp., & afiignauero mfmümmbuno ,.cPilation,emvi-
prædicâui inquit, ibi, vbi iam Çhrriius.eilèç.grædicatus, | delicet niuneruni , quam ers mittunt per me fidèles , pro-
vt cicderetur, fed vbi penitus ignorabatur, Ne luper alio- fotfçar.per vos in Htfoarium : Congrue .autem dibit prpn-
ruiti prædicationem, Pcfidem ponciem mearh , Apofto- çil'ci per Romands in H ilp an iam q u ia eu.ntibus de Àlüspgorp^
eiaciebat fund^enta.h;dei , &iplè erigebar!^æiainHi(paniaminn\edjoidnereRomahabètur. Sein
paEietesullis'Vtiqueprædicabat, dç,'quibus dlim prædi- j dutemquoniam veniens.advùs j in abmdantid’betieMftîoriis Çhri-
éfcurae.rat, ^uïbps nànefiqnnupciqtum ^eeyaPtpphccis, id j /fiw»ww,rpirituEr<^H:éticoaftlatus5 talfâ curii Teciiritaçe
eft, de*Çhnfto,VîaetK«rinum per-fidenii &.qifi nonaudie-j dice bât. :Quod auténi dicic ia abundanfià bened''^'^-
rawfjeumprædicàntemiatelligantJprædicationem Agq-I nis C'|[rifti veniam, taleVft > qùale Sc illud ,• quod
B i
ftolôruqi, propter ^«tfd,fiibandi opus prædtcationis, tmpe-
diêbar. ab ædihcatione v«b i venire'ad vos q Roftiani.
ïmpediebaçuràSathana, fed-ab-yEilitajie p'rædicationis
vtprimüm Ecclerias-fundaretAiiæ,pb^nodum vero ad
exceras jærgerec nitioae^. Nunç vexpvltétm locum non ha-
bens vacuum à prædicationew/n* regiontüus, cupiditqtem du-
tem bdbens veniendi dd vos êx 'multis idm $fracedenttbu$dnnis :
çum in Hifodnidmprojicïjci c&pero ijpèro i quod: firdtemns Videdjn
vos,vouïsdcducanllnc, J i vubis pnmv.nï ex pancfnutusfuerq.
Vidçtur hæc in Achaia policuiPdicMéapud Çorinthum
Ciuitatetqeiusprouirieiæ.quæ.ytrqueÂcba'iæÿicina^ 6c
'CohæreriséftMacç^qniæinqpibt^ioGisdegeriScun^iin-
gtiia qnoq^ê peragrâflet euàbgel^mÂMædieaûs m bis
duheaxat tinibus Chqftus nonfue^Lt prædicatus y eurti^-
gniyipne D »-I vniùerla repleflèEïDçtignâtîâidîadjépus,
quo d défi deriu mi'uum debeacadimpiere,. Videndo ici-
iteet eds «qui Rbmæ morab&atur. Berij^aut^^ hos, ^uos
nrin fecundum carriera vi^érar, 6c ad ^qos nondum in
’ co tp orey cnerac,p ræfé n cia tri fui.ôcrecordationem rrip-
deratms pollicecur.. Ddîderabilium enim liifcipimus
b an a ,q u # c itp met u imus-au^ten da , lecuriui vecb'ne-..
gli^miîs. quo^hpsdiutïuspofl^ere credimus. Érui efft
cum deieiftanoiîe , & gaudio aliquid poflidere , vclain- ;
c g aritequatn vemam
ad yosjprafictfeqr Urufotemmmfirarefdnttis. Saridos ap-1
pellaf jiip | V ,qu.tpio Ghrifti àanore omnia fuarelique- '
orid io HuiusEpiûolædixi t , dejiderqi nqu i en s vïdete vos, v t:
aliquid gratiajpirttüalis impertiaçvobisad conjifmandos vo^in. j
abundantia benedi.<ftiPnis, veniam, id e ft, inpleuitudi-
-ne virtutum ,vcmeapr£edicatione , quodmiriushabetis-
jpn fide , percipiatis in yirtute miraciilprum , quæapud
vo? opera b o t , rob ore mi n i in ead^em fide-yv& m aiofem!
gratiam Ghrifti in meo aduentu percipere méreamini, lie !
enim fè c it, quia vçnieris , quodîllis deerat infide , in |
, çhariÉâte, & cæté'rîsrebus ipiritualibus fùo aduetitu fup-
•pRûifi
B ^ - r0 eri ° vosfratrerKomatii ,perDonjtnumIefomChri-
jftum » & per charitatem ffij/itus fanfti, id. eft per dileéito^
ncm , qù§m deberis habere ergaDeum , 6c proximum
qùæ p!er-lf>iritumian«3:um datur ûdelibus yvtadiuuetis'më.
w orâtionibus ad D E V M , id eft apud Deum, vt libérer ab
ipjîdeiibiù, qui font m ludaa, & objiquij mei, ideft, miniftcrij, ;
vqlobqdienaæ mèx. Obldtio accepta fiat fanctis, vtveniâm
ad vos iWgditaio per voluntatem Dei, & réfrigérer vobifiuvf.
iUé’qiiàirit rertigeraïi qui caloré’ lolis vritur ,: vel per-
^ugnandôf, & iu&ando caiefit, atque laxatù.r , 6c Bea-
tps Apoftolus forciter pugnabat contra Pjhilblophos,
contra Iudæos, cbfitraHæréticoS'yddcôquifftcftdeiabat
ad tefnpus èorpprc, quaro-ljuiritu rçqüiefçére. Vnde îplè
dicit quodumwcofiad befoaspugnàui Epbeji, Beftiasibi apr i
Pillât Philolophps , 6f htereticos.Idebaritem exôrabar, *
Y t Romani fuis o ratio n ib us ci ' fu b u en iréne , quiâtime-l,
"I". .. ’ bat ..
S K I
bat cbmprefiendi^ duuiytiniret ^^ofbl^ippm aEiflfi'1
delibtis ludxisv&retiHidi in earcerem, velbccidi& nQri|
pallet neque lanftisdefetre mtinera.^&6blarionem fua.*I
neque p'bftmodumvenireRoiqam>'fiegtJ^d'eJidetio ha-1
bebat.' HiiucdddttcicurPot^i&cu'm.liiperBfa, Sc ptaplato-
rtim , atque Principum , !.6c Potentutribuius fatculi , qui''
dedignautur exbortari fubieiftos luos , quatenus pro eis
preces. oratiqnefque fundanc. Si enim ille^ qui Apoftq-^
lusy& Ponti^x erat omniunf gentium, qmniqu^gfaii,af
fpicit.us laridirepletus ,hqneft.dedignatusauxiliumrub-
iedorum expetere in oratiqnibus ,quantbmagts ifti, qui
repleti funt rapacitate% fuperbi^ V oninique nefatiq a,(Stu
non debentdedigriari, itaqueimitandus eftomnibus viribus^:
DeusautempdcisficcumotndibiuvqbisAmen^eds^
cis inteliigituc^fanaa Trinitas /cuius miTeric.ordik reeorii
ciliatum eft genus humanum, i8c Cuius dono pax, &con-
Ommendo autem vobis Pbceben forörem noftram noricar- .
i . j ne.,;ledcommuniihfide, qua (ft in niitftfterio Ecclejia»
qudeft m Cenchns, vteam fofctptatts m Domino dtgné font^s. :
Hoceft, ficut conuenicfaniftis, ftue., vt quidam codices
habgnt ydignqlanCiis, id eft, abunde, & humane ad-
^ m ö , id;eft » auxiKemihi M fabfidiurnpfkbete, in quo-1
wnquenegoctO ). fiue caufa indiguerït peftri auxilij. Genen ris
‘ pqrtaseftCötinthï, 'ybi erat Ecclpfia fidelium y Vjcui mi-; 1
niftrabat Phcebe nobi.lifiiifia matrona vidlurn & vefti-
mentum , vtpöte fideliffima in fide Chrifti. Ergoturiö
temppris | quando Apoftolus iplam fqribcbat Epiftolairiy
, Romarii omnibus geritiböstmperabant» & liqpis riöbi-
| flium caufkm habebat ex aliqüonegocioVf-fiue cxöpptef-'
t ’-fiqHe afioruni j fiue ex.prxdiorum, vel maqcipiorüm ra-
tione', Römam concurtebat, vbièratlmpérator, öciudices
,caularum.Pp’tuitergö,fieri|VtPhcBbCmatcona ob
ÉbEdiadatut^:unétjs fidclïbus. ÉtTàtispulchrein pacq&. huiiiftiibcti caüfam cÂhcdcu^ncrà:Roraam^ qaapropiéc
niuitddo.bds populisin côboçdial^ Eeuqeàtisioftendens, j præccplt Appd^iusçredentibus , vtenn ommjKfgoclo
qaia noïwïifi in pacificis Deus pacis , qui-paeém prseftac ;
polfic Habitare.
/ r • C A P V ' t > X V I ;
auxilium praeberent, fiueinteftibus, fiue in yi6lu, vel a-
liquo fubfidfo temporal!. Redditque caufam, quare talia
prtÈcipiat ; Etemm ipfaaftitit, idéfty miniftrauit, atque au-
xilfum ptatbuit multis, ér mihi. SdltitaUPrïfcdm, ér-Aquilam 1
adiutores meos in prædicafione , videlicet i 6c alijs operir
CommendatApoftolusquofdamapudRomanosi pro-1
pternoonuIlL èorum præetniüâtiis-nominatia;fa,
lütatidos, quofdam ïe r0. Virandos h om n r ,& dealijs ca ipfaaft, q u e appellator in Adhbas A ç f t o -
y.dicit quoddalatantRoraaniMi s é 1
4 -^1 dam temporeidum Iudsi yellent apud CoiHuhum 1 au
■ 1 v > , n - i lumoccidere, ifti fein medio oppofiierunt, 6c liberale-- Oinmendo àtitèm vobis Pfroeberiforôrem noftra,qudeJttn nn- \ ; Ä&ä ,r-d'A
njftei to Ecclejia \ qua eft tn Centhris : g vtèqmfofcipiatuin
tàcinino digne fanctis,&aßtftdttfei, J quocumque negotto vejtn
indiguent :pemmipfofopquedftftit rhultis, & niibi
tdte a L’rifcam & Aqtuiwi aditttons meos in Cbriftolefu' ( T 9ttl
■pro anmui meafhts cermet foppofueriuit: qmbn< non John cgogfA-
tuu a^o/ed&cHnclsE£cZ^c^e«rir//»).t & domeftmm Ecclepm
eorum. Saltitate Epbanetum ddeclm nithi, qui eftprimttum.AJia
+ SMutate Andronicum & luntam, cognatos 6" conuptam titeds:
1 qui font nobiles in Apoftolis \ qm & ante mefuerunt in Chnfto.
^aluidteAipplidtumdiie^imitm tmhi in Vomino. t Sqlutdte
Vrbanam admtorem nojhum m Chnfto lefu v& Stacbjn diketum
meum.T Sdhitate Apdlenprobim in Chnfto. \ Salutateeos, qui
fantex Ar^oboti<bmq.ft Sdlutatenerodu6riem (oghatum^eurn.
tsatutateeos, qui funt exttareiftt domo , qui font fo tiomim. f
Sdlutate Tryphandm& Trypbofdm ,,qu.aUhbrani in Domino.
lutate prfideni chaijftimam ,qu*multum tibotduuinppmno.
f t SqlutdteRufum electumin Domino, &mdtreiti eius, &meam.
%4'salutate Afyncritum ,Phlegontem ;Hemdn,Pdtrofjdni, Her-
ftien: & qui cum eis font, frames, f *Salutdti Philobgunt& lu-
liam+bler.euM & foment em , & Olympiddem, & omites, qui
aimeafiintfanftos-t Salutdteinuiceminofciilofotifto.Sdlutarit
■ w omnes EcclektGbrifo.^ RogbJtfrim vosjrdtres, | f obfiruetis
eos, qui diftnftones&pjfendiculd , prater JeOrinam , qudm(vos
didic'tftis\faciunt, fydeclindteab illis, fHtiwfcemodientmcbri-
1fto'Dfmino noftro nonferdiunti fed [uo-yentri-&per dukesfer*
nibneSydr benedtfttpnes^ ftdmnt cozMifttfocentium^ f Veftrd
enim obediema in omnem locum dwulgata eft.Gaudeo igiturin vo-
feis.Sedvolovosfopientesejfeiiibpno,& fimphcesiiinuilo. f Deui
Dqmimnoptlefo Cbnfti vobi[cum.-\ zSaluMvosTmotbmad-
■ 'tu[Qr mens, & Lucius , &lafon, & Sofipater, cognatimet. f ;&*-
tmvosegoteriim, quifiripftEpiftvidm. in Domino, f Salutdt
vos Caiui hojpes mens', & vntuerfa Ecclefta. SalutdtvosEraftus
arcdniu ciuttdtis , & Quartus ,frater. t Gratia Domininojhi
Ufu Cbrifti cum omnibus vobkAmen.^ | Ei'auterft, qui potent eft
vos corifirmare itiseta EuangeUummeim , &pradicationem lefu
v ffiiftj^fuunMmf&tolatfohemffl/ftergtgqtjpoffbus aternis taati,
1 qufd nuncpate
| dumpracepforii aUrrii peifqd^ifttonem fift^Mn'mipsJen-
| tibus cognitt, t foitfapientt D eospehefum Gbri- |
i ftnfo icuthonor&glom m.faculqfa--
~ ;, vuloruni, Anietii
rupt eum,vnde& fiibdit: Quibus nort folum ego Paulus^rf-
tias ago pro hobfaifto, fed&cuii£ta Ecclefiagenttum , ;qu;b,us
egoiprofiim, quia pér meam péediCatiöncm ad fidém ve -
nerunt. Ifte eft ergo Aquila & Pufcillavxoreius j apud
quos manebat Paulusin Corintho pbfitfis, quiaeiufdein
artislaborii.nfiftebariy,cui&Paulus, ftVu^ur^videlicet
tabernaculorum, quae & fcenófa'Ö:briaar| appellaturjfur
itores éténim erant, &fci<?bant fiiieex pellibusifiuelittte^
arninib.tabèrHaeuia,8ipapilionescóficere,inquibrma|
xime Saraceni habitabat?vendebdritq; eaqu« operaban#
turyindeque viuebant, debisergo italegiturin Adibus
Arioft. Pofthxeuatem egrejfus Baul.ab Athew,vemtGprintlWT
i Sci nuemqibi quödam lud*o nomine Aquilaj| Pontjcum
»genete,6c qui nupef vetieratab Italia &Priftilldvxore eius,eo quod
pmepijfetCUud. Imp. diftedereabrvrbe Romaomnesludaos,CQ
| quod lèdiciófi eftèntyaccéifitad eos j & quia eiiifdeiharttie-
rdt,mdneb.atih vnum,^opétabanturfimül,föantenimaf-.
cificestabernaculoru^vtdiximusddeft fürores,cóponen-
testabernaculaexpellibuifeu cortinis,lint«S;fed qiitefticr
oritur h ic,eurn in adibuS Apöftól.dicatur ficutpaulq fu-
pra oftenfum eft,quod apudGorinthumfirnul hqlpicaba-
tur BauluSjAquila&Prifcilla,quare inhac EpiftiCorinr.
;yerb%lalfita'tPtia;'lcrib.ehac,qu^Rqma;degéritibüs;QiyB
itafoluitar:^ex|ulG^Iud£eis ex vrbe per prsceptu Clan-
dij Cori^nthQiftiduovenerint.Rurfufq;redd|talibertate
red'eundiin mojete Cafaris^éuérfi.funt Roma,- vbi nuric
eösApbftoluslarutat^prubtiaradbmefticqsyÖcVernactt-
lbsfalutat.qupS&Ecclefiaftiappeliatdicens.^rfowc/ir^
dnquit,eör«w Etèlefeamfabaudi feluto.Salutate EpanetumdiJ
leiïum mihiquïffofoiMitiuuPAjifi. Hic Epterietus videtür primus
jg g i ;
Âàor.ik. 1
i.z.&y f
credidifleex Afta', vride & primitiuö Afiaeillu vocat,
fiue quia primusomniu credidit,feuetiarri ‘quia magn*
dignitatisjacq-, nobilitacis etarjidcircaauté iftiusmentjo-
n.éfecit,vtofteriderer^iobiles etiaadfidem venire,ae fë r |
bbcinuitareVprineipesRoman.adfidcm.S4/ttf4«Ai<irM»i,
g«4WH/t«i«l4fcor4ttnmDomino,officiSvidelicecpc«dica-
: tiobis fcenunis fdi fëxüsimperidëndöperdomos , naEc-
clefiamnodocéb'ant mulieresyfed viri.quiarpfc'Apoftob,
^^prq.tóbuefatyfticëristMMfi«'«^
Andronicum & luliam ctignaioimos^concaptiuos, quiftihtno-
. biles in Apoftol.qut & ante mefueruht in Cbrtfto. Potéft fieri , vc
fecundumcarrièraifticögnat^füeriiirARoftoli.Iudsifi-
ïriiïiter exiftentes, & funtexüies effefti^roprix ledis.ob
. gratiam fidei, ficut 6c Pau ius quando appeliauit Cteiar-
rem. Crcdiderunr autemanté.illamm ,Chrifturn,6c nob
le s habit I flint in Apoftolis, ideft, apudApjqftolps ft.
de qui.