Barbari
cafti ma-
JS *
Iudicum
peculat*.
* pecula-
tioncm.
Vitium: & illi fc inagis virilis fqrtitudinis eflè.crederent;
qui maximcviros fqemkiei vfüs probrofitate fregiflènt.
Vnde etiam iilud fuit, quod lixis pucrorum qiiondam
cxercitus profcqucntibus i quafi'bene mentis expedi-
riönibus ftipendia laboris d'ecernebantur : vt qiiia viri
fortes client, virös in mulieres demutarent. Pro nefas,&
hoc Romani: plus addoI & hoc Romani non hums tem-
pôris, attamen ne veteres acculèmus, Romani, fed non
•antiqui, iam fcilicet corrupti ,iam difloluti, iafn libi &
fuis difpares , & Græcis quàm Romanis fimiliores : vt
(quod læpe iam diximus J minimum mirum l i t , li Ro-
manaRelpiib. aliquando patitur quod iamdudum me-
rcturf Hæc ergo impuritaS in Romanis Sc ante Ghriftf
Euangelium elfe coepit:& quodcit grauius, nec poll E-
uangelia ceifiaüic.Etquis poll hæc nonadmireturpojpu-
loS \^andalorum,qui ingrefli vrbesbpulentiflimas,vbi
hæc omnia palfim agebantiir ,ita delitias corruptorum
homiinum indepti funt,vtcorruptelas morum repudia-
rent, & vfum bonaruna’rerum pofliderent,malarum iri-
quinamenta virantes. Sufficere igitur adlaudemeörum
hæc poflunt talia , etiam li alia non dicam : abominati
enimfunt virorum impuritates. Plus adhucaddo, abominati
etiam foemmarum , horruerunt luftraac lupana-
ria, horruerunt concubitus contadufque meretneum.
Nunquid hoc credibile vllis videri poteft , Romanos
hæc admililfe,barbaros horruilfe : aqtnunquid eftpoft
ifta quæ diximus, quod diei poflè videatur? Sed eft tarne,
& multoplus eft. Nam quod vitalfe eos res foedas diximus,
minus eft. Poteft enim quis inhonefta horrere,non
tollere : illud magni ac fingularis eft meriti, nori folum
ipfum labè non pollui, fedprouidere etiam ne vnquam
aiij polluantur. Procurator enim eft quodammodo làlu-
tis humanæ, qui hbn tantum id agit vt iplè bonus lit , lèd
efficere Sc hocnititur, vtalij mali elfe defiftant. Grande
eft profedo quod dicimus , grande & fupereminens.
Quis crcdat'W’andalbs in ciuitatibus Romanis ifta fe-
eifle? Remota; quippe eft ab illis omnis carnis impuritas.
At quomodo remota? non ficut remoùeri aliquaà R o manis
folët, qui ftatuunt non adultcrandüm , & primi
adulterant rftatuunt nonfurandum, & furantur:quâm-
uis pene non poffim dicere quod furentur : non cnim
funt quæ aguntfurta,lèd latrocinia. Punit enim iudex,
I in alio * pcculatum, cum lit ipfe peculator: punit rapi-
nàm,cum ipfe fit raptor : punit licarium, cum ipfe lit
Igladiâtor: punit efrradtores elauftrorum &oftioriim,
cum iplè lit euerfor vrbium : punit exlpoliatores do-
morum, cum lit exlpoliator prouinciarum. Arque hoC
vtinam illi tantum qui in poteftate funt politi, & qui-
bus ius exercendorum latrociniorum honor iplè largi-
tur. Illud grauius ac magis intoleràbilë, quod hoc tà-
ciunt,& priu'ati iifdemante' honoribusfunèti. Tantum
eisindeptus lèmel honordatbeneficij, vt temper habeat
ius latrocinandi. Adeo etia cuin deftiterint ad miniftran-
dum poteftate hâbere publfçam, non definunt tarnen ad
latrbcinâdumpbteftatem habere priuatä:aclileuioreft
poteftas ilia quam hàbuerunt iudices, quàm hæc quam
priuati habent. In ilia enim eis læpelucçeditür ,in hac
nùnquà. Ecce quid valeantftatutalegum,ecce quid pro-
fiëit deftnitio; lanbtionum, quæ illi Ipernunt maxime qui
miniftrant. Sane ad parendum humiles abiedliqj cb-
guntur: compelluntur iulîîs obtemperare paupefeuli :
& nili obtemperauerint,puniuntur.-. Eandem enim ra-
ftioneminhacre habent quamin tributis.Sbli iuilis pu-
blicis lèruiünt, ficht foli tributafoluunt : aclîcin iplis legibus
& in iplà iufta rerum ptæceptione maximum in-
iuftitiæ feelus agitur, cum eaminores quafi lâcraoblèr-
üare coguntùr, quæ maioresiugitcr quafi nulla concuh-
caht.Excelîi paiililper coeptum fermonisordine,rerufti'
indignitate compuifus. Nuifc âd fuperiora rédeamus.
Diximus quippe plerias fuille impuritatibus mohftruo-
lis Africæ ciuitates, & præcipucillic reginam & quafi
dôminam : "Wandalos autem iis omnibus non fuilfe
pollutos. Non taies ergoifti, de quibus lûquimur, bar-
bâri ad emendandam nbftrarum turpitudinüm labem
xtitèrunt. Abftulerunt enimde omni Africafordes vi-:
rorum mollium, «sogitationes etiam horruerunt mere-
tricum , nec honucrunt tantum, aut temporariè fum-
mouerunt, lèd pènitus iam non eflè fècerunt. O pie Do~
mine,o Sàluator b one ,quantum efficiuntper teftudia
dilciplinæ, per quæ mutaripolfunt vitia natural,fieufab
iftis Iciliçet immutata funt. At qùomod'oimmutata? In-
tefeft cnim non Ibliim effeétus reriim,lèd etia effe<ftuum
caulàs dicère. Difficile eft Quippe impudicitiàm verbo
aut iulfiorie tolli,nifi fueuit ablata:: & difficile pudicitiam
verbo exigi, nifi fuerit exaèla. Quod illi vtique fcienteS,
ficimpudicitiam lummoueruïit , quod impüdicas con-
lèruauerunt,noninterficientes mulierculasirifeîicës : ne
vitiorum curàm crudelitate relpérgerent j & dumpec-
cataaùferre cupcrerit ,ipfi in peccatoiü relècatioriëpèc-
carent : lèd i ta errantes emendauerunt, vt faâum eoiüm
medicina cllèt., poena non effet. Iuflèrunt^ lîquidëm
& co'mpulcrunt omnes ad maritalem thorum tranfire
meretrices.Scortain conriubiaverterunt, implentes Ici?
licet Apoftofi dibtum arque inandatum: Vt ôc vnaqttafo
muliervirum baberetfuum,& vnufqutfque vïrconïugmfuam:
vt quia cohiberi incontinentia fine hac carnalis vfus
permixtione non pôjTet,ita legitimuni vfum calofcor-
poralis acciperet, vt peccatum incontinentia non habc-
ret. In quo quidem non id tantummodo prouifum
eft, vt viros foeminæ haberent, quæ fine viris elle non
poflèntflèd etiam vt per conferuatores domefticos. fal-
uæ eflènt, quæ lèiplàs feruare nefeiierit; & adhærenres
iugitergubernarculo maritali, etiamfi aci improbiim eas
facinus confuetudo anteaâæ impuritatis illiçeret ,con-
iugalistameri euftodia abimprobitate prohiberet. Ad-x
diderunt qüoque hoc ad libidinem cômprimendam,
lèueras pudicitiæ lanètiones decretorum, gladio impu-
dicitiam coercentes i vt puritatem Icilicet vtriufqué lè-
xus , & domi connubio rëlèruaret affe«ftus , & in publico
metus legum: ac ficdüplici præfidio caftimonia^
niteretur, cü & intus effet quod amaretur, & foris quod
timeretur. Leges autem iplænequaquam illis luntlegi-
bus cohlèntaneæ, quæ ita parte improbitatis remouent,
vt partem oblcoenitatis admittantraut vt Romana ilia
décréta, quæ feortatores quidem ab alîenis vx'olibus rè-
mouerunt , adomnesautcm fôlirariaspaflimadmife-
runt,adult€ria vêtantes,lupanaria ædîfiéantes.Timuerût
videlicet nè nimis cafti homines àc"puri effent, fi ab 6-
mnieos penitus impuritate prohibèrent. Atrionitaifti
de qüibus loquimur; qui fiC'inhibuerût'lcortavt adulte-
riajqui & roeminas nullis voluntelfe foeminas, riifi mari-
tis fuis j & viros volunt nullis mulieribus eflè malculos,
nifi vxoribus luisjqui euagariobfcoenaslibidinesextra,
legitimum thorum non fin un t , 1 eges'fu a sfci 1 i ce t ad d i r
uinælegis regulam diligentes : vt nihil fibiin hacrecre-
derent licere, quod Deus voluit nort licere. Et ideo
non putauerunt à Çe vl li homini permiÉrendum , riifi
quod fuiflèt omnibus à'diuinitatepermiffüm.ScioquTâ'
intolerabilia quibuldam videantur ifta quæ diximus : fed
ratione rerum agendum eft, non libidine/Volô tantum
dicat mihi quifquis illeeft,qui indignatur'meifta dicere.
Nuoquidnonita ^pientiffimus^omniumjSocrates lèirî-
per exiftimatus eft ? teftimonio''fciliçet Delphici dæ-
monis, qui quafi princeps phildfophoirum lie Vt ille
dæmoniorum erat. Videamùs ergo quàs Socrates de
pudicitia leges lânxerit quas illi'de quibus Ipqui-
mur. Vxorem,inquit, Socrates, propriam nuftiis habeat,:
matrimonia enim cübtis debent eflè communia:,fie nam-î-
que maipr ërit conçordia ciuitatum, fi Omnesviri fce-
minisfinediferetione omnibus mifeeantur, Ôcomnéife
foeminæ omnibus viris'lîne diftinèlione fuBfternant:ac
fie fiant onmes viri omnium miilierum mariti, omnes
foeminæ omnium virorum vxores. Niinquid vllum vh-
quam autpftreneticum, aut dæmoniacum varia inlania-
ruin labe furiofum , taie aliquid locutum eflè agnoui-
mus?Tü dicis,maxime philofophorum, hacratione omnes
viros eflè foemiriarum omnium maritcw, &c omnes
foeip in as Virorum omnium vxores,& paruulos omnes o-
mriium fi!ios,at ego hacratione dico,neqiie vllum Virum
vllius foemiriæ màrirum | neque vllam mulierem vliius
, ' mafeuli i
V -, ■ mafeuli v x o re m : n e q-, v 11 u m pignùs vllius parentis filium.
rVb^bhimpromifcuâomniæ&^qnfufafant^nemç èft.qui
fuumpoflitàhqiiid vëndicâreï Nec fiiffîcit fapiêntiffi»
mo,vt quidam aiunt^ philqibphp doeere’hQÇ i riifiipfe
fèciflèt.: vxofemeiâni;fiiam alteri viro tradidit. Scilicet
ficut etiam Românus Gato, id,eft, alius Italfæ Socrates
Éçce quæ lunt & Rqnaànæ écAtticæ làpienriæ èxemph-,
omnes'penitus maritos, quantum ih-i^us fuit, lenones v-
xorum fuarum eflè fecerunt. Sed vicit tarnen-Socrates.,1
; qui de hacre&ïibroscondidit,&memoriæ hæc pudenda
mândaUit.PlùSühabCrvnde glqriari fibi præeepfis fuis
pofîît. 'Quantum ad doiftrinamfiiarn pértinet,lùpanar I {
fecit mundo. Inîufte damnayis dicitur à iudicibus Sc ve- i
rum-eft! RCftius enim ëum liæc^talia prædicaaitem ge- |
nus dahinaret humanujn, ficut abfq; dubiô condemna- J
uit. N^ïn cum in hàc te dôétrinam eius omnes repiidia-
ucrintjOmhes cum'non fôlum len.tentiæ aûdlotitate, lcd
quod multô maius eft'viræ ele&iorie damnauerunt, & '
re£te. Conferantur enim cum iis quæ illè’ conftituit, ilia
B ^ quæ ftatueruntij qùds dominari Africæ Deus iuflit.Sta-
tuitillè,vt nullus penitus fuamhaberet yxorem,ifti vt
nullus penitus non fuam : ille vt omnis fm min a viris o-
mnibus fublacérct, ifti vt nulla foemina-'alium quam vi-
ruifi fiiurn nofçèrêt: ille generationem mi^tani atm con-
■ fufampftl p u ram & ofdinatamrille omnes domuslcorta-
• : ri vôluit,ifti nullàm : ille in euniftis habitaculis lupanaria j
ædificare conatus eft,ifti etiam è ciuitatibus fuftuîerunt: .
ille proftare voluit omnes virgines, ifti caftas fecere me-
- retrices. Â q i vtinam hic Sbcratis tantum error fbiffèt, .
n on& Complufium Romanorum acpeneomriium;qui'
etfi nequaquam Socratis vitam in cæteris,in hac ré tamen
Socrâtica inftituta fedantrir: quia ôccomplures Viri vxo-
rpsplurimas fînguli, & innurheræ mulléres viros complûtes
fingulæ habent. Omnes deniq-, .ciuitates, nun-
quidnoniuftris plenæ lunt ,aclupanaribus feetent Et
quid dixi omnès? certe nôbiliflimæ quæq; acfublimîfli-
mæ. Adeb dignitas,quæ etiam ptærogatiua eft, hæc ho-
Q norumin rnagnis vrbibus ,v t quantum præcellunt cæte-
. ris magnitudine,tantum præfténtirii.puritate.Et quæ eflè
rogo Romano ftatui Ipes poteft -, quando.caftipres ac pu-
riores barbari,quàm Romani funt ? Parum eft qdod dicimus.
Quæmobis rogo ante Deuil) aut vitæ eflè, aut
■À veriiæ fpés poflftjquandoxaftitatein^in b^fbaris cerni-
mu^&«osfi0ca&faimfis;^AEnifiefcamus; quæfo & con-
fundamur. Iam apud Gptbos impudici non (tint nifi
'ib Roinani'.iamapud'Wandalos riecRomani. Tantum.a-
‘ i pud iUp&profecitftudium caftimoniæ, tantum fcucritas
Tit. +. difeiplinæ. N on folüm quodipfi cafti fint, lèd vt rem di-
camus nouam, rem incredibilcm, rem pene etiam inau-
diram , caftos etiam Romanos fecerunt. Si infirmitasid
humana pac,eretur , exclamare fuper vires meas eüp;e-.
rem, v t toto orbe tefonatem. Pudçat nos Romapi v-
biquepopuli,pudeat.vitæ noftræ :nullæ penevrbeslu-
ftris,nullæ omnino impuritatibus vacant, nifi illætantum
in quibus barbari eflè coeperunt. Et miramur , fi
miferi qui tam impùri fumus, miramur fi ab hofte viri-
bus vincimur,qui noneftate fupèramur ? Miramur f i bo-
ninolirapoflident, qui mala noftra èxecrantur ? Nec
illosnaturàle robur corporum facit vincere, nec nos nature
infirmit’as vinei. Nemo fibi aliud perfuadeat,
ncmoaiiud arbitreturj fola nos mbrumno-
ftrorùm viti'a vicerunt.
Explicit libèr VII.
I N C I P I T L I B E R
O C T A V V S.
p, b 1 1 k o « ., immb certüs fùm fa-
ij*? iJ& h . f t i d i o f a n r plurimis ftÿli hûiùs proliâ
WÆk. xitatem fore , maxime quia morum
rioftrorum vitiâ càftigat,. Omnes ad-
y>7’’^ ^ modum tnim fe laudari vollint. Nnl-
hg rataréP^eBtnfib eft: immo, quod
' ' peiüs multo eft , qüamlibet nràlus,
quamlibet perditus mauult mendaciter prædicati,
quam iuîe reprehendi -, & falfarum laudum irrifio-
niijus deeipï ; quàm faluberrinia àdmofiitione féruari.
Et çunfhæcira fint, quid agendum eft ? nunquid vo?
luntafi improborum hbminum inferuiendum aut
fi fibi & iam illi friuolas laudes defeiTt-volunt. de-
cct nos friuola arque irridenda deferre ? maxime cum
à fidelibus virii , nec illi quidem irrideri debeant , qui
fe irrideri volunt : ficiit ne illi quidem mendaciter
prædicarj, qui le cupiunt titulo etiam falfæ laudis or-
nar i, quia non tam illud quod vnufquifque eorum
cüpiat audire , quàm quid'nos dicere decéat confide^
randum eft : præcipue cum propheta dicat ? Va bit
qui dicunt dulce amàrum ,.& amarum dulce : ac per hoc
modis orrinibus tenenda veriras , vt quod in-rc eft,
hoc & in verbis fit : quæ in fe dulcedinem habent,
dulciaj quæ amaritudinem ,amara dicantur : præfertim
nunc innegocio lacro,vbi à plurimis noftræ iniquitates
Deoadeenfentur: & n e acpulabiles ipfi eflè videantur,
Deum acculare præfumunt. Gum enim eumincuriofum
&ricô'ligentenv,refq;hum'anas aut non exiudicib güber-
nare,aùt etiam, nec gubernare blalphemcnt:quid aliud
Vdq-, Deum , quàm inertïæ,& abtiiiônis,& iniquitatis
acculant ? O humanæ infipientiæ cæcitatem! O irifàpæ
temeritatis furorem!v Deum ergo ô homo incuriofum
acnegligentem vocas I Si quemlibet ingenuorum ho-
minum hac contumelia læderes , iniuriarum inlblen-
tia reus eflès i-' cértè fi illuftrioremlquempiâm-ac fub-
limiorèm , etiam cenfuram iüris publici fuftineres.
Pupillis enim vel maxime prodigis hæc obiiciuntur
opprobria,perditorum hbc adolelcentiumfpecialeconuicium
eft , vt abuforeis fcilicet & incuriofi ac négligentes
return fuarum eflè dicantur.O làçrilegæVocesl O pio-
fanæ piocacitates 1 Deum ergo hoc elfe dicimus, quod
etiam inter homines non nifi perdicimmos nuncupa-
mus. Quamuis non folà ifta dicantur^ -Nota quippe ei,
vtanceiamdixi j etiaminiqifltatisimpingirur. Si enim
nos quæ patimur norl meremur , & indigni miferiarum
præfcritium toleranciafümus, iniuftum vtiqj Deum dicimus,
qui nos iubëat mala tolerate.Sed nön cam,inquis,:
iubet quàm permittinacquiefcamus hocira eflè : lèd qua
longe quæfoeftàiubcnte permittens? qui enimfcit nos
iftapertèrre ,& prohibere poteft ne pèiiferamüs, probat
.abfqj dubio deberepérferre, 6c quæcunq; patimur fiifti-
j nerê.Vndc videmus,'quiaiudicij eft,ficiuftapermiflio &
! fenrentia fupernà certe eft quod patimuriCum enim fint
omnia ditibnis facræ, Sc nutu Dei cunda moderentur,
quitquia malorûm quotidie poeiîàrunr^; perférimqs,
cenfttracft diuinæmanus:quam vtiq; cenfuram nosinar-
defeere facïmïis, & peccatis noftfis iugiter commoue-
mus. Noscoeleftisiræ ignemaecendimus, & excita mus
incendia quibus ardeamus, vtrebte vriqj quocies mala
ifta perferim us, etiam adnos diciillùdpropheticupoflit:
Ite m fiammam ignis quam accendtjtis. Ac per hoc iuxta
fententiatp {âcram: Ipfe fibi paratpeccacor qqifq; quod
patitür. Nihil eft iraque quod de calamicaribus noftris
, ■ Deoimputare poflimus. Nos calamitatum nqftrarum
au(ftores;fumus. Deus enim pius eftaèmifericorsj&quij
vt fciip'cûëft,neminé velitperire vè'Uædere.Nos ergo ad-
uerîrim
Reprenë-
fio omnibus
in-
grata.
m . s.