tio I_______ ' -Hsmefii __________ ■ , j
l-unt.nihilominusrationcvtunriirrOfationismunusTTa maliHhbftimrianvconftiruunc.quando fine his exiftc-
voce, Sc fccmonc nerfpicitur. Ihftuimenraantemvocis re vita poteft. Quoniam autfmaffeaos .nomen “ j g l
multi Mint,n tin & muMlb qoi intut fuotio medijs late- monymumcft, diftmguenda priùs efteius hotttonyroia. n,ç„0.
cibus,8£ ihorax.&pulino.&alpcra artetia, & larynx,& Dicitur enjm affcaio.tumcorpbrea.vtmotbi, & vul-
homm maxime quod camlaginofum eft,& nerui recur- ' nera, turn animi, de qLua in prælenlia loqulmur > ententes,
Sdinenla,& omîtes mufculi qui has patreismo- piditas & ira. Communiter autcm , & genecatim n-
-uent,emittend* voasfuntinllrnmenta. SeVmonisau- nimalis afteftio eft , quant voluptas aut dolor mleqm-
tcm os in hoc enim fingiturd; figmatur,& velut confor- tur. Nam affeiftioncm dolor mfequitur , non aftc-
mamri'etmo:lingua,& gurgulione.plcaii locum obti- fliodolor eft. Si enim ita effet, qnidquidafhcerctur,
nentibus.paUcocauiilliusqnod folium refert, dentibus dolctet, nunc verb qua: fenlu carent, afficmmur il-
<• • ..r..*.- la quidem , non tamyn dolent, non ergo affedrio do-
Zcnonis
<tc anima.’
faculra-
tum diui-
fionc feu
tentia.
& cuiufdammodi onshiatu,vr in Jyra chordarum vfum
explentibus:conferenre etiam all quid nafo,vt vox lonö-
talicTeucgregia,vtincanencibus apparec.
Alia diuifio anima.
C A P V T X V .
Dluidunraliterin vires,aut fpecies,aut partes am-
mam,in earn qua: ad ftirpes pertinèt,quæ& alrrix &
patibilis vocatur^nfentientem ,& rationis comporem.
Inftrumentaautem cuiufque partim explicita func, partial
infra dicenrur. Zeno Stoicusodfconarum parcium a-
nimam eflè cenfct, partiens earn in principem facultaté,
quinque fenfus &vocismitténdæ,procreandique vim.
Palmus philofbpluis edend® vocisfacultatem,motionis
eius quo per fe anitnalia cienrur,partem efle vult, & quidem
redhflimc.Procreatricem verb non animæ partem,
fednaturæ.Ariftoceles in Phyficis quidem quinque efle
dicit partes animæ,earn quæ ad ftirpes pertineat,fentiens,
lodomouentem!,appetentem,&ratiocinantem. Earn
quæ ad ftirpes pertineat ,incdligensquæ'alic,auget, générât,
fingit,formarquc corpora,quam eandem altri-
cem quoque vocat,totum præftantiflïmæ partis nomine,
eiusnempe, quæ a lit , appellans, à qua cæteræ partes
quas modo enumcrauimus, pendent. Atqueita quidem
in Phyficis.. . InEthicisvcroin duo prima & fum-
mageneraanimumdiftribuit, in rarionis participera, Ôc
expertem. Rurfus rationis participem diuidit in earn
quæ rationi obtempérât,& quæ rationi non obtempérât.
De participe rationis fuprà dictum eft, de experte nunc
difleremus.
Départe anima rationis experte, qua &pati-
btlü & appétit w vota- ,
tur.
| C A P V T X V I .
N On defunt’qui per fe eflè dicant, quod ratione caret,
vtpotè cùm anima reperiatur quæ rationis fit
! expers,neque pars animæ rationis participis. Primum
quidem, quoniam per fe in bçftijs inuenirur ,ex quo in-
telligiturperjfedtamquandam eflè animam,beq,partem
alrerius. Deinde,quoniam abfurdiflïmum cftrationis
partem eflè , quod ratipnis eft expers. Aiiftoteles verb
ôc partem cflèdicit,&faciiltacem>& diuidit in par-
teis duas, vt diximus , quæ communi noniine appetior
e ft, fèd affedtionis fenfus, quam tamen aiieuius
eflè momenti oportet, vt fenfu percipiatur, Aaimi af-
f^dfionumdefinitio,hæccft : Affedtio eft motus appetendi
facultatis fub fènfum cadens, ob.boni vel mali
phamaliara. Et aliter fie ; Affedjo èft motus animæ
rationis expers ,obopinionem boni vel mali. At vni-
uersè affedlionis hàuc definitionemtradunt. AfftcHo
eft motus ex alio in alio. Muneris fundio, eft motus
efficax. Eflicax autem dicitur , quod ex le moue-
tur. Iraque hoc modo ira muneris fundio çfl: irafeen-
difàcultatis,afFedfio autem vtriufqueanimæ partis,&
hocamplius corporis noftri torius , cùm per iram violenter
rapitur ad agendum. Ex alio enim in alio motus
eftfactus,quamaffedioncmeflè diccbamus. . Alio
modo muneris fundio affedio dicitur, cùm firent præ-
ter naturam. Nam muneris fundio, (ècunduni hatu-
ram motus eft , affedio verb præter naturam. Quare
hac ratione munetis fundio affedio dicitur, cùm
non fecundùm naturam mouetur.fiueàfeipfo , fiue ab
alio moucacur. . Nam cordis motus fi pullus cft. mo-
deratus , muneris eit fundio, fi validior agitatio, affed
io . Nam a corde eft validioragicatio .led præter naturam,
ab eodem pullusmoderatus, fèd fècundumna-
turam. NihiligiturmirivnainSc eandem rèm,& affe-
dionem & muneris fundioncm nominari. Nam quà
motus fùntjàpatibili animæ parte profedi muneris quæ
dam fundioncs funt, quà verb immoderati , & præter
naturam non muneris fundiones, fed affed^nes lune.
Motusigitur partis animæ rationis expertrs, fecundum
vtramqüeverbi notionem affedio eft,non omhis tamen
motus patibilis partis affedio dicitur/ Sed qui vehe-
mentior eft, & adfenfum peruenit;nam exigui motus.
& fènfhm effugientes affediones non^funr. Débet e-
nimaffedionirneflèmagnitudo,quæ aiieuius momenti
fit. Quocirca defimtioni affedionis appofitum cft,
motus fub,lènfum cadens jnam exigui motus, vt iain
dixi , quos fenfus non percipit, afledronem non gi-
gnunt.
Decuphlitate.
C A P V T X V I I .
DIviditur pars animæ. rationis expers, vt diximus ,
quæ rationi obtempérât, in duâs partes , cupidi-
tatem , & iram. Rurfiis cupiditas , bipartito diftri-
F
G
tusnominantùr., ad quem pertinet eriam motus, quo biritur,iu voluptates & dolores. Nam cupidicas dum U upjdj
c ’ i l1 -. . . ____J ___1 - -fl____.................* per fe animalia fèquendialjquid, vel vitandi gracia in- quod vult aflequitur, vo l1u__p_t_a_t_e_m_ . eVflicir: contra dum
Appetitus cicantur. Appetitus enim eft motus, principium. J^Iara non aflequitur , doiotem. Alio modo ditiifa cnpidi-
,uid- fimul vt appetierint ani.na'lia , per fe.ad morum , per- tas , quatuor ommno fpecies facit. Nam in rebus,
fequendi caufa , feruntur. Ratione carcntis animæ alia funt bona, alia lunrmala , ôc alia iam adfiun, alia
partis, aliud non paret rarioni , aliud paret., Rurlùs expedantur. His gencribus conftitutis , fi duo ^er
quod rationi pâret , diuiditur bipartito, in iram , & rcli qua duo multiplicentur , in quatuor pattes cupj-
cupiditatem. Inftriimentum autem ctîpiditatis , quæ ] diras diuiditur. Eft enim bonum , & malum', item
ex fenfunafcitur,iecur eft, iræ,cor, pars d u r a v e .h e - ' prxfens ôc expedatum ;cxpedatum enim bonum li-
mentioris notionis qapax âd grauia negotia , & dif- bidoefl,iam verb præfcns voluptas-, rurfus malum ex-
fic ilia ,& ad concèncum impetum deftinata ,quemad- pedatum mecus cft , præfèns ægritudo; In bonis e-
modum contra iecurpars molliqr , mollis cupiditatis i nim vo,luptàs, & libido verfàntur,inmalis merus ôc æ-
înftrumentum eft fadum. Dicuntur autem hæc ra- gritudo. Quæratipnôfinullos moùit, vt affedionem
tioniopedire,quoniam nara ftjntvtpareant, ôc ad nu- in quatuor parteis tribuerent , libidinem , volupta-
tum rationis moueanrurin ijs quidem hominibus qui item , metum , ôc ægritudinem. Bona.autem ôc raa-
conuenienter naturæ viuunt. Arque hi afïedtîs ani- ! la diçimus , aut quæ verb funt, aut q u » exiftimantur.
Innatis
dioi-
(io> Si ol
A
.. Voîqpta -
l'tcs ∫
[Uiùcrîa!. ,
C
Volupta-
te* hone-,
ft? qualcs
fine.
D
Innafcuntur autem malæ affedionçs'in aiîtrao per tria habent,fed püræ lunt & ab omni concrctione matcriæli- E
fiæc , malam înftitjjdonêm,infeitiam, ptauum corporis beraKpfoprerea(quodin fbló animo ponumur. Eteliim
habitum.Si enimnonredcàpuefisinftitùtifueiimus,vr vtplatonis fentetuiaeft, voluptatum partim fum falfæ,
regere affediones poflîmus, in earumimnïoderationem partimveræ. Faliæ.quæcumfenfu & opinioncnonve- v æ Ac
incurrimus.Perignorantiam autem, peruerfa iudicia in ,t x funt, ôc dolores habentimpliçatos. Vcræ,quæ folius faSevolii
catiocinantiahimi parte gignuntur,vt opinio fitquæ ma— funt animi ipfiuspcr fe,cum fdentia & mente & pruden- pwtes.
la font,eflè bona,& quæ bona,mala. Aliquæ etiamex , tia,liquidæ& ab omni dolore feiundæ, quæque nullam
prauo habitu corporis comparantur*Siquidem in quibus poen itendi caufam relinquunt. Has voluptates quæ ex
amaræ Biiis magna copia eft,iracundi funt,&quorum ca- ebntemplationererum & hôneftis adionibus manant 1
lida hnmidaque tempetadoeft, ad obfccenas voluptates non communi nomine »«««-fed appellant etfi v-1
propenfi.Veiùmpraua confuetudo,bçna confueundine trümqiieàpatiendo nomendidum eft. ïionnulli au-'
cofiendaeftjignoratip^odrina,arque feieritia. tem>funt qui propriè eiufmodi voluptatem ‘»audinm
uum autem habitum^çorporaliaremediaadhibédafunt, -niinctipahr. Definiunt autem voluptatem , orrum iri
vcetim quoad fieri poteft, ad mediam tempefationcm, riäturlm qui fenfiïm moucat. ' Verum hæc definitio
idonep v id ù & exeicitatiouibus.denique medicamcfltis, corporeæ tantùm eflè volùptatis yidetur. Hæc enim
quædam eft expletio, & corporeæ inopiæ dolorifque,qui,
ex inopianafWbatur, medicina. Namïrigcntes,autfi-
tienresdutnægritudinem fanamns,quæ è frigore,& fiti
exiftitjin calefaciendo,& bibendo, voluptatem percipi-
mus. ■ Exaccidcnriigiturhævoluptates bonæfuqt, ne-
qtie per fe aut natuia fua taies funt. Nam vt fànari ex ac
cident. bonum eft,atfanum eflè natura,& per fe t fie hæ
voluptates, cum curationis quædam fint ,cx accidenti
bonæiunr. Voluptates veto quæ in contemplatione ponuntur,
petfè funt bonæ&natura.N<.n enim exinopiaca-i
piunt. Hincigitur non oraneiii voluptatem indigén-
tiam explere diici poteft. Quod fi eft, non redè defi-
ntunc,quiaiuntortum in naturam quifenf'um moueat elfe
vôlùptatem.Non enim omnes voluptatçs hæc definitio
cópleditur,(edeam qùæ ex contemplatiofie nafeitur,
oftûtdt.Epicurus quoqj voluptaté definiens detradione|Epicuri
omnis mole ftiæ,idem dicit-,quod i|,qui aflèrunt ortiim in
fi ctiam his opus cric, transfetamus.
Devoiuptatibus.
C A P V T X V I I I .
VTOlupratum qutedam funt animi,quxdam corporis. V Animi funt,qua: per Cc funtanimi,vc quae ex dodri-:
na,&cOgnitionererum capiuhtur. H ® enim&id genus
a!i®,foliusfiuicanimi. Corporeasätitem fußt,qua: in co-
municate corporis,& animi verfäntur.id'eoque corporeie
vocar^fundv.tquaceciboöceofnplexuyenereo profici-
fcuntur.Solius porrocorpöris null« voluptatesfunt pro-
ptix/ed affediones,vc fediones, fluxiones,& qualitates
temperationi'congruentes. Omnrs enim volupcascum
fenfueft.Senfum autem anitpi efle oftendimüs. Efle autem
;ancipitem,& tnultiplicem figßificationem vocabii-
li voltipfatis,perfpicuum eft.Sub alioenim,atque alioqjenaturam
quiienfum moueat. Namamorionem dolo
ris,voluptatem eflè dicit. Quoniam autem nullus örnercfft,
Vf honéftæ& improb* volüptates. Ali* etiam I mseiufdem eftgencriS,autcognatus fuiseffeftis nequë;
van*,aii*vet*funtvolupeates.Atîll*quidemquæinco- drtnsvöluptatis,voluptasp,utandaeft. ' Sed ävo’ luptate1
gitatione ponuntur,ad Cyientiam funt}qu* cum corpore [aliud quippiam. Nononus inoriendo eft. Nihil au-
percipitinrurad fênfiim.Et harum qaæad ienlum lunt,a- temeorumqu*oriuntur, fimul orirur & ortum èft ièd
liæ mirifrales (unc,aliaé npbnaturales. Præterea voluptati , ninurumgradatïm. Àt quod voluptaté afilicitur eacon-
qu*m bibendoeft,*gntudo qu*tnlmendo e ft, oppo- , fertim afhciiur, non ergo omis vqluptas eft Pr*tereao-
nittir. At illt qu* inrerum contemplatione eft polira, m- j m„ , , orms>rerum eft null* funt : voluptas autem tehilopponitur:
Qu*oronta verbtvolùptatisambiguira- I rumeftquïiamfunt.nonelHgirutortus/oluptas Pt*-
tem oftehdunt, Voluptatum autem codons qu*dam | terea bonotum qu*dam funt babitus,qu*dam muneris
funj neçc(lai;i*,& naturales,(me qutbus vira conftare nô fnnaiones,qu*dam inftrumenta.IHabitus vt virais mu
poteft,vt alimenta,qute quod corpori deCftexplent,ve-
.ftitu f que neceflatius. Alia naturales quidem, non tamen
neceffarix.vifecundum naturam,& legem concubltus.
Hx-enim confevuntad permanentiam vnitierfi generis:
Fieri autem poteft,vt fine eis in virginitateViram tranfi-
gaorus.AlijEneque neceflariaß,neque naturales,vt ebrie-
taSi& libidinoiapetulanua.&immoderato cibo.potuq;
corporis expletio.Hkcenim rantumabtft vtad propaga-
tionc generis nobis conducanc,quod legitimus facif cö-
cubitus,aut ad vita: coh&rendam, vt eciam vehementer
noceartt. Qtjare qui conuenicnterDeo viuit,huic fo l®
neceflaria: fimul, & naturales voluptates perfequend®
funt.llli verb qui ab hoc in fecunda eft virtu tu mclafle lo-
catus,cum h«c,rutti ill® etiam, qua: no neceflari® quidem
ill® funt,fed tame naturalesaflumend® f un t,fic vt modus
&ratiq,& tempus.ßclocusidoneus feruetur.Reliquxo-
mnino fugiend® funt.Simpliciter autem ill® hondhe efle
voluptates putapd®funt,qu® nonfuhtimplicatsdolori,
ueque pcenitendi caufam afferunr,neque alio vllo derri-
mento afficiunt.eps,quiperfruuntur,neque vltra mpdum
progcediuntur,nequenPs multum agrauioribus nego-
tijsabftfahunt;autfibi feruire cogunt. Propti® volupca-
teslunt,qu®infuntquodammodo, audannex® funtcp-‘
gnitip.pi diuini numinis,& feicriti)sy& vircutibus. H*c
in ijsducere debcmus,qu® primarioloco funtcXpetendä,
quxnonvtfimus fimplicitcr,neque vt gen,ji| perduret,
nerisfun£iio,vc vfus virtutis/Item habitus fenfus vifus,
munerisfun£tio,videre. Inftrumentafuntper iqu® mu-
nercfangimuraJiquOjVtoculuSjdiuiti®,& alia eiufdem
generis. Omnes autem facfiltates animi qu® in bonis
& malis verfarituf,habicuwm quotundam facilitates funt;
Si ergo bonum eft voluptas,ac non malum, in hisfolisc-
rit. , At habitus quidtmnon eft, neqiie enim vt virciis,
non enim ita facile in dolorem.contrarium verteretur.
neque yt habitus qui priuationi opponitur; nam eodem
tempore, vt habitus,&.priuacio iniit, fieri nequit. Vo>
luptatem autem aliqui,& dolorem eodem tempore ca-
piuntjVthisaccldit quiYticantur. Non eft eigo lxabi-
tus,voluptas.' At verp neque infttumentum eft. Inftrumenta
enim aliorum non fpa caufa fuhr. Voluptas
autem non alterius caüfa, fed fua ipfiuseft : non igi-
tureftinftrumentum.Reliquum eft, vt muneris funjftio
exiftimetur.Qnare Ariftoieles eamdefinitnon impedi- Item Ari^j
tarn muneris tumäionem habitus * qui feeijndum na- ftotelis.t
tmameft. N^m qu® naturalem muneris furufti^nem ■
impediunt , dolorem afferunt. Atqui & beatitudo i ^
muneris eft fundtjp i\pn impedica , habitus, qui fecuti- j
dum naturam eft. Icaque accidit ex hac: definitip-I
jne beatitudinem efle voluptanm, & euerti defi- i
nitioncm. (Abhjbita igitur corrcdfione definiuit vo-
lu^tacem , fineni efle muneris fundliotfum non imdevoliiptate.
r , . . . . .W B B P - animtuitis , qux'funt fecundum nat'u-iP
iedvtbenettobtsfit,&vinbooiDeoquegratifimus,,vim; ram, ye implicata beacitudini , & vria cum ea fit
habent,&ad perficrendum hominis-anirnum & intelli- | voluptas., non autem voluptas beatitudo fit; Non
gentianyponferunc.Nam nequeaffedtiqnibus medencur, ] omnis autem muneris fundfio , moms eft : fedqux-1
vt qu®natur® defideria fatianc,nequeomninb ^ritu.di^- dam eft muneris funded, qu® adminifhatur fine pm-
n e mautaotegreflam ,aucinfequentem^ aut contrariam ni motu, qUa jn prim is ,Detis vritur : primus ^him