Tfa. 1*3.24
JL3.7.5«.
omnipotentia fubfiftens.puræ ac'fimplicis natura? cre- î vis.fidci'dcferuire , dum dedignaris miris & incftabili- 1
ditur elfe. Sed hancvnameandanque virtuteni huma-' bus fubijci rebus, dum impatientiæ æftibus agitaris 8c
næconditiorflsintclligentia, naruraiibusimpericiæ ob- J immenfâ atque infinitametiris,eo iijcentionis tuæperducis
arciculum, vc Deüs aüt omnino non genueric, aut
li genuit, omnibus à te obiedtis conditionum neccfli-
tatibus fubiacuerir. Sed <Jui tales nugas ore facrilcgo
garris 8c mole corpdrea' lubfiftentem vis introducere
Dcum, auiaquæàteobijciuntur, non nid vifibilibus &C
palpabili materia extantibus conueniunt rebus. Dum
enimeonarisoftendere filium excrinfecus & non de pa-
tris l'ubftahtia genitum , ad inanis philofophicæ artis
quæftioncs,relidtafidei fimplicitatecranfifti,vVt quia di-
uina natura ex fui infinitatc deeidere non poteft, ncc
per fluences exuberationum copias amplius rédunda-
rcjftolidæatque craffiorismihifimillima iudiçctur,quæ
fine fui damnolex fcfe quicquam tribuerc non poteft.
Ergo quia augmentum res corporea fumit , detrimen-
tum rcs morte obnoxia fentit, videamus vtiijm Dcus,
qui.in nullo efthorum,cxfeipfo filium gencrando ^ncc
Éùbftantiamfuam pro rata parte diuiferit, vt Arrius ina-
nimetu& fuperflua timoris formidinc opinatur, nec
fibi aliquid dctraxcrit.quodconferretinnlium., vt hoc
ipfo aut hodie cafeat,&'perfe<Shisnonfit,aufc eo fi non
indiget, videacur fupcrfluè abundcrc. Primé ergo re-
cedentes ab omni corporalium palïionum perlcruta-
tione,& cun&is vifibihum naturarum conditionibus
dcrclidtis, de fpirituali natiuifatc Ipiritualiter difpute-
mus-, nec quicquam fenfus noftri opinemur præfum-
ptione. Scriptura 'itaque diuina , vt paflibilitatem pa-
ternæ generationis oftcndccèt,fenfum,fapientiam,virtute,
verbti, lumen,filium cfl'enarrauit.Sèw/îotf fciliéet,quo cun-
6ta cogitantur. Sapientiam , qua cogitata dilpônuntur.
Virtuteni, quadflpofitapcrficiùntur. Verbum, quo perfe-
<5ta nunciantur. L«»ie», quo nunciata elarefeurir. Et hæ
omnesnominumfpecics,non diucrfæ,fed yna eft virtus.
Quia'enim vnius fermonis1 enunciatione , magnitudo
eius nofci non potuit, idcirco multiplici vocabulorum
appellarionediftinguitur, vtex diuerlitatevcl qualitatc
nominis/quanritarem virturis agnofeamus. Quja ergo
confilium ab eo, anus conlilium eft,iion feparatur, quia
virtus à forti non fcinditur,quialapicntia àiapientenon
difeernitur , quia fenfus à feniàto non diuellitur, quia
verbum à primo ore non aufertur, quia fplendor à luo
luminc nulla diferiminatur fecrerione, manifeftum eft
patrem, nec augmentum lufcepifle, nec detrimentum
filium gencrando fe n fi iï e ,! q u i a h æ c 1 n D c o, 8c nâturali-
ter infunt, &c ipfe intus naturaliterineft,.ficutipfefilius
apertius déclarât, diccns :Ego in pâtre,& pater in me. Eue
cnim & méfie, nec copia eft exuberans,id eft, e'xtra re-
dundans,quiaipfumineirc,ideft,in pâtre elle,non reci-
pit Arrius,cauilJatur extra fluerc, ncc-detrimenti ia&ura
eft, dum cor fapieritiam gignit, dum intelleéfus confi-
Hum générât, dum os fermonem pro fer t, dum lumen
fplendorem emittit. Ineft ènim fplendor in lumine,&
lumen in fplendore,,& i ta in fe vtruhque natura lùbfiftit,
vt-neutrumfinealtero eflèpolïit.quia vbicunque lumen
eft,illic ik (plendor, pari radiantis luminis'claritatc re-*
fulget. Ergo pater non eft copia fuperflua: redunda-
tionis, tanquam extra fe cffl'uéus-, Jed ex ic atque in le,,
-vt fapiens lâpientia filium genuit, & idcirco ex fuæ in-
finitatis' magnitudinc nufquam omnino re ce flit. Sed.
nequè fubfiifcerc fuæ portiunculam , pro rata parte lbr
.creuit à fe,quia lumen iplendoremgignendo, fepara-
-tioni 6bh.oxLum.non eft , atqueita lingula profèqueil-.
do,rcperies patre'm in fuagenerationc. nec copia réduit-
dantis cumuliainftum, ncc diuifæpprtionis detrimentô
diminutum , nec feparatæ fubftantiæ diuifione leiun-
6tum,quia return natura, cui facrailla & ineffabilis ge--
neratio comparator , nihil in fe recipit , quod auc
exuberatiom, aut diminutioni ,aut iaéturæ obnoxium
eflepoflit. Probus kidex dixit. Certum eft quidem na-
tura luminiSjVel verbi aç làpientiæ aliarumq-, vircutum
abs,tecommemonatarumcfncicntias'his conditionibus
ftaculis præpedita , vno cxplicare fermonçnon potuit.
Et ideo varijs & multiplicibus nominum appcllationi-
bus vtitur, vt hinc qualis quatitave i i r , diuinæ vittutis
naturafacihus çonijciatur. Quæ cumvna fit,eademque
limplex.vho tarnen verbo lion peuitusexplica. Nam fi,
verbi gratia,per diücrfas diuinæ opérations fpecies per-
curramusSc inquiramus , qtK^virtute conuexum tanta
fublimitate coelumcxtendcrit,tïsxramque immobili Habilitate
fundauerit, atque æquor^perlolubilés campo-
rum laciccs fuderit, quia fapiens , an quia omnipotent,
refertur profedto quia fapiens 8c quia omnipotens. Et
nunquid diuerfitatevirtutumeompofitus eritî Nequa-
quam,fcd vnius virtutis multæ fignificationum fpqcjes,
quianonaliudinCoagitfapientià, aliud omnipoteutia,
aliudprouidentia: Deniquefcriptum eft, Deus fapien-
tiafundauit tccram,ftabiliuitccelospiudcntia, fenfu e-
ius abyflidilliluerunt. Numigituieovfquedeiipiemus,
vt dicamus quodcoslum quidem vna virtute^id eft.pru-
dentia, terta veto alia,id eft,fapientia fitbftiterit, alia
quoqueDei Virtute,id eft,lenfu éius abyfli difliluerint î
Sed vide quemadmodum diuina feriptura vt iftius abfur-
dæopinionisabdicareterrorem, id quod perlpeciesnominum
partita fuerat,in vnam iterum recolligit, & cou-
nit appellationis vittutem dicens: Omnia in fapientiafe-
c'tfli. Et iterum : Omnia bac manus rhea fecit. Vides ergo
in Deo cuius natura fimplex eft,fiuc manum,fiue làpien-
ti$m,fiucprudentiam ,fiuefcnfumnon rerumdiuerfi tâtent
, fed vnam in deitate virtutem. Quod cum ita lit,
nullius iamintentatæ quæftionis relinquitur locus, qua
quæriturvtrumvolun täte Deus pater, an natura filium
generauerit, cuminDeovtperdocuimus, non aliud fit
voluntas,quam fepientia,nec aliud fiipientia, qua natu ra,
quæ virtus etiamappellatur. Etcumhæc omnia Chrr-
ftus fit fieutait Apoftolus : Nos autem pradicamus Cbrijium
Dei virtutem,& Deifaptentiam. Appareteum libera natura-
lis virtutis ommpotentiagenitumeflc,quoniam natura
in Deo,rton vt Arrius ridicule 6pinatur,neceflitatis can-
•ditioneputatur,ne&ipfe pater, qui naturaliter fubfiftit,
neccffirate fubfiftere videatur, fed eft liberæ poteftàtis,&
nullisvinélanecelïitatibus virtus,quæ quia non aliunde
accepit vt cflet^idcirco natura dicitut tanquamfons &
•origo cumftorum. In hac ergo natura filius eft,&in hoc
originis foqte fubfiftens procelfit ranquam ex lapiente
fapiencia,exforti virtus,ex lumine fplendor. Qu:c pro-
-ceffiovelnatiiiitaSjideft'filiusid vere virtutis ineflb de-
m®nftrat,vt& femper in patte fuerit,& editus nunquam
à pâtre recefleritjficut fapientem fapientia non deferit,
ficutfortemfua virtus nonrelinquit,ficut fefe fplendor
à lumine proprio non lecernit. Arrius dixit. Intentaræ
■ à me quæftionis nodum, nunquam vt mihi videtur vales
exoluere. Nam fuperius vt hpc ita repetam^dixifle
memini,Dcurn quivniuerla comple6titur, nihilque extra
fe habet nunquam,per generationisaugmentqm.de-
fluerepofle, & infinitum minime redundare,aut certe
fubftantiam fuam diuififle in filium ., &r pacernam tan-
tummedo ante fubftantiam pro rata parte fecretam à ’fe
ac refeblam filium nominafle,taqtumqucfib'idetraxifle,
quantum in filiumcontuliflp videtur,ad hæc nullum te
confiât dedifle rèfponlum. Athanalius dixit. Vide iii
•quantum laberis amentiæ , vt diuinæ natiuitatis arcanum,
nec fupernis quidem virtutibus cognitum, philo-
•fophicisrationibusinueftigarimagis , quàmfidci vene-
•rationepofle confpici arbitraris, 8c lolifilio patrique &
fpiritui fanfto pro fui micaculi dignitate folummodo
•cognitum,intrahumanifenlusratioiiem.corichidis,&ac
*fi vulgatam. & nullius feeretirata,audaci difputationi,s
manucontrectas. .Et cum ne.de creatutis quidem^ quæ
fub humanixonfpebtus inruicu fitæ funt , ra,tio reddi
pollit, quoniam inueftigabili miraculorum opère fub-
-ufiunt, tu creatorem eorum, qui his multo mirabilius
præftat, quæftione difeutis , cireumfcribis argumento, I teneri non.pofle,fed vtrum vtagis paternæ generationis
I -indignis öeprophanisrationibus vulgas. Sed dum non natiuitas talibus1 côpatetur excmplis,diuinis teconuenit
tefirmo’-
f e l l JOfrf
i'M
i:aia6.$i
W at ih.&
B
tçftimonijs edocere. Arius dixit. | Supcriorc prolccu-
tionèmeaitacxorfusfum | quod Athanafiu?* perfidia,
coecitatis præcipitatus in profundum, dum epim viilt
facundiam fuifermonisoftçndcre, • nefeius in crimine
verfatur lcripturçe diuinæ, eoquod înfubftantiaDei co-
æquetfiliumgencratori, cumipfe films de feteftetur&:
dicat : Pater tnaior me eft. Et,quime mißt mandatum de-
iit,Jk ,n on ego veni, fedille mcmilit. Et : Non vcnifacc-
revoluntatemmeam. Et, fic * dixit mihipater,ßc loquor. Et,
! quoddeditmibipater*feruaui. Ev.Omniaquadedttmtln p a -
tcrlnamauferta me. Er, rogaboetim, & exbibebit mibi pluf-
quam duodecim legiones Angelorum, E t : hic calix fii nonpo-
tefitranfiie nifibibam ilium,fiat voluntas tua. E t : Tranfcata
me calix iße,nonßcut ego volo,fedficuttu. Et, funt ei p la - ■
itafacio femper. Et : federe ad dexter am meam velfinißram,
ion eßmeum darevobis. Et, Dedtt illinomen quod cß fuper 0-
mne nomen. Et : ex a ltan t puer um fu um . Er: benedixit te
Dominus Dcus tuus. Et: f exaltauit eum a mortuis. Sedert fecit
Hfitthiio,
ad dexter am fuam. Etmultahisfimilia quæ ftudio biJe-
uitatisomitto.v Si ergo ab eö mifluseft , li.lpontq.nea
voluntatenon ven it, lrvolunçatetnluam non feci,t , fi
quod ei dicitur, loquitur , li fibi data cuftodit, 1} ro-
gat , li pro calice deprecatur, li nomen ab alio acce -
p it ,lHeclésdifeipulis peEcntibuspi;opri,a yoluntate non
tribuit, quæ funtpatri placi ta facit , & at) ipfo à mortuis
■ The/ 5.ï8
P I
i ló’U' jo^
lufeitatur, æquum. ne videtur , vt qui de fua lubie
(Stipnie tanta & taliadicit /patri'efficiatur æqqalis-. Bro-
busiudexdixit. Siaduerlusifta copiola diuinæ au6tori-
tacis telVimoni,a, quæ ab Ario de filij fubredtrone pro-
latafunt, quid Athanalio compcterc videtur , eclice-
re non moretur., ne fiiperftitionc fermonis, léd diui-
nis potius luniimbus, aut fi.milis aut dilfimilis vel c.oæ-
qualis patri filiusdemonftçecur, vtagnitaveritate, quæ
lanæ fideiacranoni conueniunt, roborentur. Atl/ana-
nafius dixit, iQuantum vclit percurrat in elatione 1er-
monis Arij eaflitiitas, & fibi de audtocitace diuinæ legis
plàudât teftimonijs, quibus videlicet nicitür, ab æ-
qualitatepatris filium fequeftcare,& cundta , quæabeo
puolixiusinlerta nofeuntur, eifdem etiam teftimonijsa
nobis emsiritentio abfque; vlla difficultate fruftrabitur.
.Chriftusigitur Filius D e i, in forma ferui, .quam lump.fe-
rat,ex virgine patri dicitur eile fubiedtiis, Apoftolo Paulo
nihilominus affirmante:Vbivemt (inquit)plentrudoteinpo-
rum, mifitDèusfilium fu am fa äum ex multere, fattumjub lege.
Ille itaque dicitur efle fubiedtus, qui fub lege ex mullere
nofci turgenbratus , & inea formaminorem fe iudi-
catpatre, quam fumpfit ex yirgine. Nam in forma Dei
patris, angelicus ei chorus probarur præbuifl'e minifte-
riumjVt in Éuangelio feriptumeft, Etdilceftitabeo diar
bolus,&venerunt Angeli & miniftrabant ei. Obijcit
quod voluntatem partis fecerit, & non fuam, in hoc ma-
gislaudabilishuius verbididto dct>et agnofei ,\ quiaqui
patris vo!untatema?quanimiterfecit3æqiiali.tatemoftenditjÂpoftolo
confirmante. Hac eß voluntas Dei in Chrifio
Iefu. Namquiaaddidit, Shut dixit mihi p a ter, ficloquor.
Quis hominum genus,quod redtüm eft, intelligens,au-
dito hoevèrbo tuubctur ?' Sienim aliter Chriftus quam
loan.su ii
al.sen-
cace.
filio,mcndacemfacimusfine dubio filium , quidicitfua
efle quæ patris funt. Sed li in his,quæ dixit, mendaxfi-
liusinuenitur. EtEuangclifta , qui ait,- aqualemfefaciens
Dso.omni^ virtiitcfallitur,acftc nec pater filio intégré ac
veraciteraliquidcontulifle monftratur. Sedfi verafunt,
ficut fu n t, quæ pater filio infeparabiliter & irtdifcretè
cbhtulic, Conticefcant dementium hominum linguæ,
quæ nitunturfilium d patris fubftantia feparare. Rogat
filiiis patrenx, y t hominem verum fe.geftare coiltendat.
Nam vtDcitatis fuæ incimqrcc potentiam mari impera-
ui 18c ven tis, 8c quinqite milia hominum, dé quinque pa-
nibusfaturauit. Calicem paffionis vt homo triftis accepit,
vtDciisautemfontcm aquæviüæ lalientisin vitam
ætcrnamptopinailit. Accepitnömen vtin hoc nomine,
coeleftia terréftria & infèrna * adorent, Exaltatus eft de
imisadfuperiora,id eft,de camehumanæ fragilitatis ad
Dcum confeendens. Sedct ad dexteram maieftatis, vt
eum non dubitethumanainfirmitis fequi , vbi capiit
fuum videritgloriati : vndtuseft, vcchrilinatisipfius vn- j
«Stione, à malo* prions homiiiis deliéto purgemur. Ex- ;
citatus d mortuis-eft vt nos exempló ^refurreótionisd
nloVtis aculeo liberemur. Sedes difeipulis petentibus
le non polie dare teftatuf , nc inter qds diuortiuni nal-
ccretuc. Namquiaic, No» eft meum dare vobis, ipfc iàm
dudum difeipulis duodecim fedium iudicandi rribuif
poteftatem. Quæ funtpatriplacitafacit, quia contraria
facere nelcit. Nam quia venit non vt faceret volun-
cacem fuam fed voluntateffi eius, qui inifit ilium, dixit,
vtfaciam voluntatem iuam, Deus meus volui. E t,voluntarièfa -
crificabotibi. Quiaait: Pater ma tor me eft, dixit, Ego & pater
vntmi fumas. -. Et fin t In nobis vnumficut.ego & tufumus v-
n u n i,& * omnia mea.tua funt, & tua omnia mea funt. Et, credit
*al. pro
prioris.
* fua.-.
ffal. i§
Pfal. sj.
loan. 14..2:
[oan.io.jo,\
loan. 17.1a
is quia ego inpa tre, & pater in me eft, & qua Pater opera- \loan. 10.3»
tur,&egooperor. jEt ficut Paterfufcitat mortuos , 8c vi- ,7-J
uificat,icaöcfiliüs,quosvulc,viuificat'. Et,qui me videt,vi-
det & Patrem. Et,qui meodit,odit. &'Patrem. Et, clarifica fi-
Itum titum , vtfilius tuus clariftcet te. Et: ego clarificaui te fuper
ten an t, & manifeftaui nomen titum bominibus. Et vt omnis
humanæ cauillationis , quiefcat intentio. * Ioanne Eu-
angqlifta , cuius fuperius vfus lum teftimonio pro-
teitante, qui ait : Inprinciptoeratverbum, & verbum erat
apttd Deunt, & Deus erat verbum. Si hæc tanta diuinitati-
conuenicntia, perfidis non lufficiunt, quibus Patrem &
Filium vnum elle docuimus , alia fi videtur ,- adijeia-
mus. Probus iudex dixit : Si hiiic tarn validæ]& certæ
profecutioni Ariusnifusfueritobuiare, certum eft èum
non rationem fequi, fed per verborum irrationabilium
campos elfrenacius euagari. Qui vfque nunc trium
fubftantiarum rationem, vt fuperius faflus eft, ficut A-
thânafius Vnius permultisdocuit documentis ,- perne-
Icio quam nebulolam caliginem circuiens, ad-fertio1
nemluamnequiueritdemonftrare.-Arius dixit : Nun
quid quia ex diuinis oraculis Athanalius j ne’fcio quibus
loan. 14.9. \
loan. 15.2? G 1 loan. 17. t.
é*4 - J
al. loa'nnc
Huangc-
lifta, cuius
amciilis Filium vnius elle lubftantiæ,& patricoæ-
qualem,aufu ç'effiérario'14 vifus eft adfirmare: 8c Ipiritum,
quipatris&filijminiftereft, ijfdcm debet æquali coiï-
teflioneconferre,cùmipfefiliusdicat: Illemeglorifica-
fapefum
tefti-
monio,
proférant
tcftain.
loan, i.-
H
al. nifas.
Deus Pater loqueretur , turn magis Patri inæquahsvel bit,quia demeoaccipict. Et,mittam vobis Spiritumvediffirailis
monlttaretur. Si«érô, qaæloquitur Pater, «a
loquiuutllms , nunquainmæqttalisPamautdiffimilis
[Wn.17.1a inyemtut. '.Qmtiledtnmhi, ferKm.&kOitnuqtumhïdt-
dtt,nemo(in\mt)aafirtàmt. Donaenmidiuint,h o t tdo,
doinicllifcndafiinti.no ctiibiiu\ Dcdit cnim paterfi-
lio oinni)X)tensfomnipoteiitiam,maieftatem tribuit ma-
iCilati,vittutcmdeditvirtuti,prudentiatn1deditptudentiç,
pri(cientiamdcditprafcientiæ,diuinitatemdiuinita/-
ti,ærernitatcm atctnitaci. coaiqualitatcm coxqualitati,
initnortalitatcm immóttalitati, inuifibilitatcminuifibilitati,
tegi regimen, vitamvitæ,& non aliamab ea, quant
i •«l.qain-l babeldedit.de11 quantum habet,tantum dédit,vel il quæ
1 um habet! alia,quæ pater filio indiuifibiliter, & infeparabiliter con-
:'»ntam tulillèmonftratur. Sedhæcomniahabenripôtiusquam
I ,'/ .’ I îndigénti dedifle probatur.cui à filio dicicur, Omma m u
\,“ ^ M'\ttiafint,&tutomnumeafunt. Siifia omnia qu^perhibe-
tur pater filio coiùulifl'e,alia in eo ,& alia videntur eile in
ritatis, Et,SpiritUsdmeproccdet, quem Pater mitte tirt
nomine meo, 8c pacer ad mortuorum ofla dicit: Dabo
Spiricummeuminvos,&yiuetis. NunquidiSjquiaPa-1
tre mitcitutvclprocedit, eidemdebet*quari,cumPro-
phei'ain Pfalmode eo*teftatur,dicens : EcceDominusfqt- 19
inanstonitruuni& creansjpiritum , prorfus nunquam mi- ^ IO,g.
hivllaratiopoterir^erluad^re , quod creatura po'terit I
cÖ£equaricj:eacori,autvnacum eqdem polle poteftate
potiri ? Athanafiiisdixit : Sapientiam & virtutem Dei QS?1 fe-
filium eile , iam quidem fuperius demonftraui, vbiA-
poftolum dixifle pro'baui, Chriftum Dei virtutem 8c ,}efi^era, ■
Deilapientia'm. Sed&nilncverius &pleniüs,finecef- tafunt. '
lariumiiidicas,dehac eademprobacione^:plicpt,eftimo-1
nia: Ipfa fapientia, ideft, filiusperSdlomonemelamitac,
dicens: EgoexoreAltißtrpiproceßt.Et:ante (inquit) collesge- iErf/i.24.5
nuitme. Etqubd eadem fapientia paterni luminis fplen- \Frou•5- 5
dorfir, pradi6ti Salomonis & Dauid | pariter Apoftoli J
N n n 4 „ teftimo