Arnobij Comment.
coniidcres»icd 8c cogitanda qtiæ Hinein rcmbus cernas tu
Dçmiine , quj fufcepifti me ex,vtero marris me® > itavt
quicquid ab orra mco>fcmifonisbal.butictisinfàntiae ver-
Mirifica- bis abquidfortcpeccaui cognolcas.Eriâ in hoc confiteor,
tus. quiatcrribilicer mihimirificacuses,mira opera tua quço-
culis raeisvidi, 8c te exercëte DomineIefuChriftecogno
ui,8c anima meU noiritnimis.!Qtusinmeeftgvcreaidj,nô
in fuperficie vcrborum>ledinrasirovilcerib.anmiæ,quod
itaefle cihi noneftpccuitum.Siquidemtibioccultum no
eft,necos meura,ideft, ofiiim tneü | quodfeciftt in occul-
to.Si ergonec os meum tibi occultüeft quodéflè natura-
liter voluifti,quid erit ante teoccultum in corde q> mani-
feftati raflifti i Ad altioraducimur cum de oflibus 8cfub-
ftantia quæ in infcriorib. eft terre tradamus.Agitur enim
hocloco quod diesrefurredionisaduenerit: Vbicüque,
inquir,fuerit os meum, & vbicunqjin mferioribus terre
fuerit fubftantia mea,imperfedum nieum vidçbunt o cuit
cui, Imperfedum meumcarens neruos, carens cucera,
fpiritum non habens,hoc videbunt oculi tui, quia folo a-
tiberre- ! fpeduoculorumtuorumexurget.. Inlibrdenira refurre-
furredio- ^ onis omncs hominesepii nati funt,omnes fcribuntur,
m j quotquotaddiéformabuntury&ncmoineisquiibifcriptus
non fir.In quolibro mihi non funtmamprcScin honore,
uiliamici tui Deus. Nirais enim côforcati funt prin-
cipatuseorum.Siquidcm patticipeseos tuieflèçterniim-
perij repromittiSjncc vt hæretici dicunt, no debuit mun-
! dus fubfifterépereum,qui prçfciuserat homines,perpec-
I catafua 8c fcelera ad æternum gehennæ incendiumdefti-
nandos.Si ita putatis debuifle fieri, confulcum mag« reis
iudicatis efle.quam Tandis. Si cnim mundus à fuo fuiflet
tranfitureuoeatus,nullus fuiflet lândorû particeps regni.
Et dum prouidebatur raalis,ne adinteritum deuenirent,
impediebatur bonis,ne ad gloriam pcruenirent:& vt non
périrent pro merito fuo mali, hanc boni accipiebant fen-
tentiam,ne vel temporalem vitam fufciperentjquibus de.
bebaturæterna.Nos autem euro Prophetagaudeamusin
fan disDei,8c cum Àpoftolo dignis honorib.amicosDo.
mini recordemu^quorum tantus eft mimeras,vt fuper a-
renam muitiplicati efle noTcantt r. Quid nunc û occidit
I Dominus peccatores ï Occidat Neronem,&pofteum o-
I mnes viros fanguinarios qui fandos Domini occiderunt.
! Si veftramvbhæretici, Deusfcquutuselkoeonlilium,nc
i pcritentNeroautDiocIetianus , vel cæteriinterfedores
Malos C<r fandorum, non feciflet neç Apoftolos,nec martyres napedit
cüc
tribus iniquùeripe trie, Quicogitauerunt fupplant are greffes meos,
abfionderuntfuperbi taqueum mihi. Et furies extender unt tn la
queum, tuxta iterfeandalumpofueruntnrihï. Dtxi Domino Deus
meus es tu, exauàt Domine vocem deprecationismea- Domine,Domine
virtue falutis mea, obumbrajli fuper caput meum in die belli.
Nontradas me Domine a defiderià meo peccdtori : cogitauerunt
; contra me, ne derelinquas me, ne forte exaltentur.: Çaput circui-
tuseorum, labor labiorum ipfirum operiet eos. Cadent fuper eos
carbones,inignem deijcieseos,in nriferijs nonfubfiftcnt. Vtrlin-
guofus non dirigetur in terra, virum intuflum mala captant in in-
teritu.CognouiquiafacietDeminus iudiiium inopis., & vmdtllam
pauperum. Verumtamen iufiiconfitebunturnominituo , & ba-
bitabunt refit cum vultu tuo*
" C O M M E l f T A R I Y M .
C Auendum eft, ne quândolènfiisnofterilluc yadat,
vbigenuino motulaus créature eonfiftit. Malus
enimper creaturam , neeipfeeft diabolus. Quodfiper
naturam , nec diabolus malus eft quanto magis homo
malus agendo non nafeendo probabitur î Nam omnis
natura opus eft Dei. Omne autem peccatum opus eft
contemptoris, quod & ipfnm peccatum non fui natura
malum eft. MalumenimilludnonfacitTolao p e ra t io ,|^ o° ^ s
I lèd præuancatio. Qupniamprohibitadumgeruntur, & i^,aius>
cius qui prohibuic iudicio deftinantur ir e , inçrepata da-^
mnantur.Denique&ipraprohibita&mbonis&inmalis
rebus ream faciuntperpetrantem. Natâ homicidium
fummum malum in hominibus , ÔC milèricordiâ fum-
mumbonum oficinet locum, quod yttumque. Vocatur.
in crimen. Nain & Cain cur occiderit, à facie peiproij-.Ge„ .4.
citur. Et Saul, cur non occiderit , àregnoocciditur^ lfta 1.20^.17.
fortèapudveteresdicaspotniflèconftare : Nuncveroin
quauis peribna mifericordia probatur eflè virtutis, cùm
econtradocèamusgrauius puniri Tpiritali nunc iudicio >
quamanteapunitifuntferro i Namferrotplliturvita vc
multum quinquaginta annorum. Anathernatis autem
cæde & vita æterna etipitur, & mors perpétua irrogatur.
Eura autem qui peperceriç hærefkrchis auc predicatori- ar*
bus falfitatis, & noneosgladio fideiTuæ iugulauerit.hoc
ei euenire quod eiienifSauli quisanibigat i Aut qüimi- £cn(j’ t>
fericordiaro fuam putauerit iè in hserefi permanentibus q
exhibere.quisnegetfimilimodbàregno Deie.xcludi, n- j
eut Saul à regno human© probatur exclufusî Quis au tem J
lci,eflètq;pariudiciumininiuftis&iufti_s, & omnesvna
preueniens fententia, per quam fimuiomnesviderentur j dubitet Cain elle participem, quiiuftum.perinuidiam f
ante puniti quam nati. Sed vos, ô viri fan^uiniim, declî- | aufus £Uerir condenmare i Siquidem audoritas Apofto- ^ lM/f ^
nateànobis,quidicitis,Quiainvanumac.ceperinthomi- jÜcifermonisaffirmée, quodjimnùquiodïtfratrem fuum bo- *
nés ciuiratesfuas: hoceft,ùn&caufa funt mortales effedi, trimdafit. Libra ergo iufti iudicijæquali lancç perpenfa,
&omniacum mundo pereunt, & iplaperditio. Nonita nocentem dum mtcrficit, & libérât innocentera ,0 - ;
eft omriesiatibroferipti funt. Omnes refurgunt, fed alijs fondit & miTerjcordiam iniuftam in impio,& pio caédem
dabitur odor vit ain vitam æternatn,, alqs odor mortis in mor- crudelitcritrogatam. Cumergoarguiturfaduminimfmperpetuam,
vbideueniunthidequib.dicitui::Nonne pjo.DeusçoncemptusoftendituCjinquonpnproqualL
qui te oderunt Deus odio habui , & fuperinimicos tuos tare humani opens , fed proaudoritatc diuiui imperij >1 .
tabeTcebamîHæcBetrasinEcclefialoqinturj&ecclcIia quæTuntperpectata,filuntprohib,itaiuredamnantur;li
inPetropronunciat?Perfedo,inquit,odiooderam ilios, i julFa funt^ lure laudanuîr. Nam homicidium in Abel ma- Gefh
inimici fadifunt mihh&ideohisanathematizatis:Prpba lum,in Goliad bonum eft : Et mendaciurii in ludkh bo- 1 ^ . 21.
me^nqumDominejôcfcitocormeum, quid de telennâ, num , contra Sufànnam malum eft. Ecvfusconiugijiu Iudith. it
quiddetecredaminterrogame,&fçitplemitasmeas,fit j eboiugibusbonuseft, in adulterismalüseft. Et aftutia Dan{: **-
tibifollicitudodeçcclefiatua.&de ouibus tais,8c vide fi ferpentina contra,malos bonaeft,contra bonosmalacft.
via iniquiraris diabolus eft, qui fe ad ambulandum m ea £ c omne opus et’iàm fandum prefumptio crimen élit,et-j „
inincredulis ôchæretiGisprebet: Vide,inquit ,in populô | jam fi myftaijs iplîs-videatiiraptatum. C^uid enim tam!
tuum,neficaliquisin quo viainiquitaositcr erronb.prae-1 fandum quami commupionèro Chufli peiciperçiErquid Non ^
bear, 5c excludens viam iniquitatis deduc me in viara x- j tani iniquum quam fi non baptizatus eadem Turn a c' Aut ptizatut
ternam,vt porremortis Si inferinon præualeant raihi,fe-1 quid tam magmficüm, quam làcr^menta d|uina cônfiçe- àrc^tur
cundum vetbum tuum Domine Iefu Chrifte,qui régnas
cum Pâtre & Spititu fando in fecula fcculorum, Amen.
InfinemPfàfmus Dauid. C X X X IX .
E tripe me Domine abhominemalo, à viroiniquoeripe me. Qui
| f ! Et quid tam perniciplum , quam fi ca isconfici at,qui
nullum officijgradum accepit i Data ergo, occafione la-
pienti, f^qimusexomni parte manifelfum omne malum
non elie,nifiquod fieri prohibet Deus: nee bonum»nifi
quod fieri precepit D e v s . Cum ergo^cl prohibita
perpetrauetithomo, veliufla contemplCrit, adio eum
elficit malum. Etideo cumdixiflct: Eripe me Domimc
cogitaueruntiniquitates incorde, totadieconftituebantpra- ne abhomme malo, adioncs eius militiae expofuit,
lia. Acueruntlmguasfuasficutferptntes;, venenumafpidumfub jmalos homines non nature qualitas , fed opcracio-
labijseorum. Cuflodi me Domine demanupeccatom9 &abbmi- jnum nequitia manifeftet. Aie enim Domine libéra
ab
In Pfalrn. Damais.
me ab his, qui cogitauerunt malirias in corde. Ceflatge-
nerationisaccufatio,vbicogitationis prauiras increpatur. I
T erta, inquit,die cönftituerunr prelium.Cum audispre-
liu m pugnantes caue,lîue quos vides,ûue quos nô vides.
Nam 8c iftos quos vidés perillos fcias,quos nanvidesex-
citàtos.Quosenim vides,homines funt. Quosauté non
videSjlpincusnequafunt. Age ergo 8c pugnantib: pugna.
Et fi auxiliupofclsd Rege,te repugnantem ollende. Lingua
contra tepiignant,quasacutmt hæretrci,ficut ferpen-
tes.His 8c tu efto lieu t ferpens aftutus,Sc te fimplicem ,-vc
columbam eflè ciuibus tuis,id eft, Catholicisfolis'often-
de.Cæterum HæreticisSeçundiscontra veritatem venié-
tibus,ipfis lèrpentib.efto aftutior.Noli cimere,iuflum tibi
eftà Domino tuo : tam bonaeft aftutia contra malitiam ,
quam benigna limplicitas circa iuftitiam. Occide hæreti-
cos,8cDomini tui Ipiritaii gladio interrice inimicos.Quid
enim faciunt inimici Dei, id eft, immundi ^»iritus i Vo-
lunt excludere de templo fuo Dominum,id eft, Spiritual
landurn. Etipfiibi volunthabitarc,ideft,in te; Templu
Dei tu es. Et quid conantur hærecici ? Volunt excludere
ate veritatem,8c in te intus fallaeiam claudere. Occide
vtroiq;, 8c aflertiones falfas, after tio nib. veris cxupera,at-
que fuggeftiones dæmonum, diuinælegis (ententijs yin-
ce.V^rû quia dæmonia ieiuni|s 8c orationib. fuperarfpol-
fe didicifti,tene ordinem belli, ficut ce præfèns P faim us
edoce t, Ablbondecunt enim fuperbi laqueos mihi. Quare
fuperbi? Quia contemptores Dei. Qupmodo abfcon-
derunt?Faciunc dulce vided quodamarum eft, 8c æftima-
ri bonum quod malum eft. Et funes tecenderunt in mul-
cipula pedibus meis. - De pedibus mentis euidenter in-
. ftrueris.quib. funes funt teniæ aflertiones hærecicotum,
cum fyllogifmisvincüla conanrurinnedtcregreflibus fan-
<âis,vt videantur tibi vera elle quæ falla funt. Funes etiam
funt fuggeftiones dæmonum, quib. qui confenferit,liga-
bitur ab eis : Iuxta lern itam, inquic,fcandalum pofuerunc
mih;i; Semitamambulanti caftitatis , occurrit fornicatio-
nis ftimulus.Semitam veritatis cunti,occurrit aflèttio fal-
ficatis.Quid ad hæcîClama: ûbumbra Domine fuper ca-
puc mcuïninfli6 hcy! ,xu mihi efto galea tegens caput,vc
non tradar in defidério peccatoriim. Cogitauerunt enim
aduerfum me.Non tradas me,ne vnquam exgltentur.Ca-
p u t circuicus eor um, fed lab or labiorum eorfi operiac eos,
vt defuisfibimetâflèrcionibùs conuincantur : verbi gratia,
diçunt dæmonia fuggeftionib.fuis : Dulcis amplexus,
fuaue ofculum, deledtabilis fornicatio. Ego dicam eis: V-
nius horæ,imo vnius pundti deledamenturn eft,fed eft x-
ternæ mortis interitus.Dicunt verbi caufa, hæretici afler-
tionibus fuis:Pater maior eft, Filius minor. Ego refpon-
deam. Qui maioreft, fenefcic 8c deficic:quiminoreft,iu-
uenelcit,8cfimiIirergrändelcit;vcdefinar.Deusautc,nec
minor nec maior eft,.quia fiait finem non habet, necini-
tium habuit. Semper fuit immutabilisPater, 8c femper
fuit cuiusèflèt Pater, nec vnquam fuiefine Spiritu fandto.
Aepet hoc Pater nunquam fuit, fine bonitate, quæeft Fi-
I bus : nüquara fuit fine fàn(ftitate,quæ eft Spiritus lânâus,
Hisitaq; aflèrtionibus tiiis , labor labiorum eorum operiet
eos, 8c cadent fuper eos carbones ignis, in Ipiritibus
immundis,vt exurantur in hæreticis Öcichifmaticis ,vt ad
fuum Dommumreuertantur. Quodli permanfent in af-
fertionib. fuis peruerf us after tor, 8c virlinguofiis non di-
re£tus fuerit fuper cerram, id e ll, dum eft in corpore non
direxeric vir linguofus ab aflertionib.prauislinguam fua,
iniuftus effe&us raiuftitiæ luæ eum fententia eomitabitur
talis,vteummalacoOperiancadintetitumfempicernum.
Gognouienim quoniam faciet Dominus iudicium ino-
pum,eorum fine dubio qiii firapliçiter incurrunt, quiin-
opia fenfus fatigati, venenofos cibos hærcfeos in efcaper-
cipiunr.Quidergo pucamus, quod iudicium fuctirûiftos
folos perçutiat, qui veoenolas elcas efurièotib. tradunc ?
Egogpftimo ad ilios magis teudere fentennam, qui eos ci-
bo falubri non reficium. Si enim Catholici do d o res refi-
cèrent,hæreticifubripére non valerenc. Vnde ifte fermo
comminantis indicium plus adnos qua ad ilios attingic.
Nos enim, nos inquam, ifto coin mi nacionis ftimulo ex-
citamur, quo faduruslegicur Deus iudicium inopis , 8c
vindidam pauperis. Siquidem vcÇxophetaccftirur, di-
durtis éft : Ecce lac comeiifiis, & lanis Cooperiebamini,6c oues
mcæà lupis inualæ lime, 8c dum non procurallis pa feu a
; fàlùbria,abinimicis meis eisfunt herbæ morbidæ procu-
ratæ. Caueant ergo omnes., qui pofl’unt efcas vtiles elu-;
rientibus dare. Caueant,inquam,quia fi ab ipfis vitales
non acceperint cibos, ab hoftibus mottalesaccipient1,8c
iudicabimurin iudicio,quodetitiudicium inopû, & vin-
dida pauperum. T une fine dubio, quando iufti confite*
bunturnomini fando, 8c habitâbuntredi cum Chrifto,
qui régnât cum Pâtre 8c Spiritu fan d o , per omnia fecula
feculorum,Amen.
Pfalmus Dauid. C X L .
tP
Domine clamaui ad te, exauàt me, intendevoci met cum cla-
maueroadte. Dirigaturoratio mea jkut tncenfumincon-
fpefiutuo , éleuatiomanuummearum (acrificium vefpertinunii
P one Domine eufiodiamori meo , & olhunt circumfiantia, labijs
meis. Non declines cor meum in verba mahtta ,ad exeufandas ex-
eufattones in peccatis. Cum hominibus operantibus iniquttatemi&
non commumcabo cum tie fits eorum. Comprit me iufius in mtferi*
\ cordia & increpdbitme, oleum autem peccatoris non impinguet
| caput meum.Quoniam adhuc & oratio mea in beneplacitis eorum j
abforptifuntmnfiipetraiudiceseorum. Audient verba mea-quo-
niantpotuerunt, ficut crafiitudo terraerupta eftfuper terrant. Dif
■ fipata funt off a noftra fecus infer num, quia ai te Domine oculi mci,
| in tejpiraui,non auferas animant meam.Cufiodimealaqueo quem
i abfionderunt mihi , & a fcandalisoperantium iniquitatem Cadent
in retiaculo eius peccatores, fingulariter fum ego donee trdnfia
C O M M Ê N T A R I V M ;
ORd o Plàlmi qui fidém acçepit, ihpræfentisPlàlmi
extenditUrtextum. Ibi enim dixit; Eripe me Domine
ab homine malo, 8cc. Hic,Domine clamaui ad te , exaudi
me. Et vtoftendçretfè de hæreticisdixifte, qui cogitant
j malitias in corde. Hiçdicit ■: Non declines cor meum in
j verba malitiæ , fed poneeuftodiam ori meö , 8c oftiû cir-
î cumftantiæ-lab/js meis; ne forte dum ftudio defendendæ
I veritatis conôr multos proferre fermonés, ofrçudam, 8c
j habeam partem cum Ifomirtibus operantibiis iniquitaré.
; Sed quia hoc rogo , vt hon commünieercumeledis eo-
j rum , præftamihicorrcptionemtuam, vt fit iuftus mihi
j imperansicuius meus error corrigatur exemplo. Iricôm*
! parabile donum Dèi eft,quando nobisquicunqv fuper fa-
ciem rerræ,iuftus’oftenditur. Habet Deus diuesin omni-
; bus,habet,irtquamhabctlèruos8cbenignos8ciuftos,fèd
J non fumus digni notitiæeorum. Beatus cui conceditur
Deifamuhinvnbflè, qui corripiac in mifericordia, 8c in-
crepetinamore Dei. Væauiem mihi8c meis fimilibus/
quia inuicem nobis oléo capitaimpinguamus, 8c adulantes
nobis innicem in prælenti pofiti,fandosnos vocamusi
8c nonnos. Ablèntes vero nosira morderaus,atq; perçu-
ti mus, vt rede canibus corn jiaremur. Horum, inquir, o-
leum,id eft,horum adulatio, nô impinguet capuc meum.
At magis oratio mea in beneplacitis eorum,id eft, oro ne
placéant mihi,quæbeneplacitafilnteis,quiablbrpti funt
iundipetræ. Iudices eorum iuxta petram finit hæretici,
non fuper petram; Nam fi fuperpetram erantabforberi
non poterant. Nuncautem fundamentum perræ folidaé
relinquehtes,iuxtaipfàmpetramfabricantinarena, vbi
nidosfuosconftruentes , cnm fuisparuulisablorbencuri
fNonfè,inquit,exculentlermopropheticus^ fèd audiant
verba mea, quoniam potuerunt,habent fènfiim, ingeniu,
intelligentiam. Audiant verba mea,tQllaut fua verba.Au-
diant,aperiant audicum fuum yerbis meis. Sicut craflku-
do terræeruduat fuper terram,vbicunq-, macra terra eft,
8c fabolo, arenæque permixtanon excrepit- Pinguisau-
tem terra ita feaperit, vtquafi osfiium coeloapercomo-
ftendatyVt quicquid è coelis fueric miflltm, fitienter exci-
piat ; ira, inquir, ifti audiant vetbamea, fient crafiitudo
terre eruduatiti frage,frumenti,vini 8c olei, 8c quapin-
guis fit infra fe,fiiperfèeruduat.Diffipata funt ofla noftra
Audi E-
pifcopc* j
Etsch.) 4*
fecus