B
i. Tim. 1
c
Lez eft
medicus.
Hæretici
no# eafdé
nobiicum
fcripturas
habent
■ fcgü
am (uni
apud Ca
tholicos.l
Myfteri 5
putæ tràs-
latiools.
Suintant cJWafstl.Epifiopi,
I N C I P I T
Q_y j N
L 1 B E R
quàm bene legimus cam bene adimpLeremus. Sed y 0“
rc6r,quod qui non bene oblèruamus ,nccbcneledtire-
mus :miia minoT reatuseft làndtanon legere, quàmle-
dta-violare. Cæreræ quippe nationes,autnon habent
légem D'ci , aut debilem 8c conuulneratam habent»
aiir per h o c , vr dixi fouis ^ non jiabenc quæ fie habent.
Nam 8c fi gentium barbarorum fu n t, qui in libiis fuis
minus videantur Icripturam làcram intcrpdlatam habere
yellaceratam: habent tarnen veterum magiftrorum
traditionem corruptam,ac per hoc traditionem potius
quàm icripturam nascht : quia hoc noirretinent: quod
veritas legis fuadet,ftd quodprauitas mal« tradicionis
C i o irifidclilfimos quofque & veri-
tatis diuinæ incapaces dicere ad’uer-
fum hæc poflequædiximus: Si tandis
fit Chriftianorum infidelium reatus,
B Ü I m vt plus pcccent prætermittentes mandata
Domini quæ. friant, quam paganae | . w . .
genres ï quæ:nefciant : lalubriorem his | inferuit. Barbari quippe homines Ro^rianæ , imrno
iVererunipagifttc
Romai
eiuditi
fuifle ienorantianvquam agnitionem, & contra eosefîc potius humanæ eruditionis expertes, qui nihil omnino
admodum quod agnouerint veritatem. Quibus hocre- iciunt, nifi quod àdoétoribus luis audiunt: quod au-
Ipoudendumeft,nonveritatemhisobefle, icdvicia:nec diunt, hoc lèquuntur ; acficnecefie efteos,quitotius
lecerii noccre fed mores: deniqueda mores bonos,& literaturæ aedeientiæ ignari, iàcramentum diuinæ legis
lems feita pro nobis funt. Toile vicia, & lex prodeft : dodtrina magis quàm ledtione cognoicunt, dodtrinam
Sanius eriira inquit Apoftolus , quia botta eji lex,fiquis pocius retinere quam legem. Iraq-, eis traditio rnagi-
legitime vr.tf«r.Lcgicime itaq; legevtcre,&: legem tibi | ftrortimfuorum8c doétrinainueterata, quafile x eft; qui
bonam ipie fecifti. Scimus emm , inquit, quia lexbona hoc iciunt quod docentur : hæretici ergo filnt, led non
gjl^i quis ea legitime vtatur : feiens hoc , quod iufto non ejl fcicntes. Deniqj apud nos funt hæretici, apudienon
lexpofita: ac per hoc iuftus elfe incipe , & eris liber à funt. Nam inrantum fe Catholicos eife iudicant, vt
]ege .QUia nom poteft lex venire contra mores, quæ iam nos ipfos titulo hæreticæ appellationis infament.Qupd
habetur in moribiis. Scimus ergo;, inquit, quia lex bo- ergo illi nobis funt, & hoc nosillis. Nos eosiniuriam
naejl,fiquis ea legitime vtatur}feiens hoc quod tufio non efilex diuinæ generationi facere certi fumus , quod minorem
pofita,fed iniuïlii-, & non fubditis ,fed fieleratis, &impiis,& pâtre filiumdicant. . Illi nos iniuiiolospatriexiftimant,
peccatoribus , &Ji quod aliud fana doétrina aduerfutur ; ac per quia æquales elle credamus. Vericas apud nos eft, fed
hoc non tarn lex tibi,6 homo, quim tu legiaduerfaris: illi apud fe elle præfumunr. Honor Dei apud nos eft,
nec lex contra te bene praecipicndo , fed tu contralc- fed illi hoc arbirrantur hpnorem diuinicacis efle quod
wem male viuendo agis : imo ilia pro cc e ft, tu contra credunt. Inofficiofr funt ,Cedillis hoc eft fummumre-
lilam • ilia enim tibi confillit landta diccndo, tu contra ligionis officium. Inipij fun t, fed hoeputant veram ef-
illam venis praua faciendo: nec contra illam tantum, led fe pietateni. Errant ergO, fed bono animo errant, nop
etiam contra te ; hoc iplb ènim quod contra illam & odio,fedafFe«ftuDei, honorâre feDominumatqueama- ^
contra te : quia in ilia lalus & v«a tua eft. Ac per recredentes. Quamuis non habeant rcdlarn fidem,illi
hoc dum legem diuinam deferis, fàlutem propriam de- tamen hoc peifedam Dei æftimant charitatem. Quali-
relinquis. Non aliter ergo nos de dominica lege queri- rerpro-hqc ipfofalfæ opinionis errorcin dieiudicijpu-
mur,quàmqueri de optimo medico impatiens ægrotus niendifint,nulluspoteftlcire nil! iudex. Interimidcir-
folec -, qui cum ingrauefcere fibi morbos vitio luo fece- co eis, vt reor, patientiam Deus commodat ,, quia videt
rit,imperitiam medentis acculât. Quafi vero curare vl- eo s,& fi non rede credere ,affe<ftu tamen piæ opinionis.
lam infirmitatem ptæcepta poflint,li eis non obedierit erràre : maxime cum feiat eos ea faccrç quæ nelciunt,
infirmus :autlânare quemqtiamobleruantiavalcat, qua noftros autem negligere quod crcdunt : aeper hocillos
medicuseiimperat,fiearnlibiægrotus ipfenonpræftat. magiftrorum peccare vitio, noftros fuo: illos ignoran-
Qujdiuuat ftomachum abftinentia,fi ftatimdulciafub- res,noftros fcientes:illosi4 facere quodputent re&um,
fëquântur ? Quid conferunt phrenetico filentia circuni- noftros quod fciantplfe peruerfum. Et ideo iufto iu-
ftantium,quern ftatimfuus clamor oecidfiîauc quid pio- dicio illospaticntia Dei luft inet, & nos animaduerfionc
deirepoteritantidotum,cuifuperfunditurvenenumîEt eaftigat : quia ignofei aliquatenus ignorantiæ poteft,
n<)l>isitaque eft lex antidotum jfedviciofitas venenum. contemptus veniamnon meretur. Sicenim feriptum
Sanarenosnô poteft legisancidotum,-quosoccidütve- eft ; Seruus qui nefeit voluntatem Domini fui :, &>nonfa-
nenavitiorü. Sed iâde his & an tea latisdiximusr&fi ita | cit earn, vapulabit pautis : qui autem feit earn , &\non
res poftulauerit, etiam poft hæc',iuuanteDeo,aliqua di- facit,vapulabitmultis. Non ergo miremur ,.quod mul-
cemus. Interim quia duo fuperius barbarorum genera tiscædimttr, quia non infcientia,fedrebellione pecca-
vel leftas elle memorauimus, paganorum atque hæreti- mus. Sciences enim bona non bene agimus & difcre-
corum; quiadepaganis iam, vtarbitror, fatisfeamus,de tionemredli ac praui intelligentes praua feâamur : • le-
hærcticis Ouoq;, vt caula pofeit fubiiciamus. Poteft gem legimus, & légitima calcamus : 8c ad hoc tantum
enim quifpiam dicere , Etiamfia paganis lexdiuinanon præceptorum lâcrorum feita cognofcimus , vt grauius;
exigar,vt mandata faciant quæ nonfciunt,certeabhæ- poll interdira peccemus. Deum colere nos dicimus,
retiçis exigit qui fciunc : eadem enim etiam illos legere & diabolo obtemperamus. Et pofthæc vol uni us vt bo-
quæ nos legimus", eofdem apud illos prophetas Dci, naàDeo accipiamus,cum malislemper mala addamus:
eofdem Appftolos, eofdcm Euangeliftas efle, aeper hoc i fieriyoluntatem noftramà Deo cupimus ,cumDeifios
aut non minus ab illis-legem negiigi quàm à nobis, aut facere nolimus, qiiafi fuperiores nos Deo agimus,. Vo-
etiam multo magis: quia cum eadem legantfcriptaquæ j lumus vt voluntati noftræ Deus iugiter parear, cum 0- |
noftri, multa faciunt détériora quam nôftri. Vtrunq-, mnes nos voluntati eius iûgicer repugnemus. Sed ille |
ergovidcamus. Eadem, inquis,legunt illi quæ legun- iuftus eft, licet rros fimusiniufti. Caftigat cnim quos!
tutànobis: Quomo&b eadëm , qüæ ab auditoribus caftigandos putat,patiçur quos putat elle patiendos.
quondam malis & male funt interpolata, &male rradi- Vtrunq-, ad vnaîn rem vulc proficeré | vt & caftiga-
ta? Acperhociam non eadem, quia non pofliintpe- tioin Grftholicis peccandi refeenet libidinem quan-
nitus diciiplâ, quæ lunt in aliqua fin parte vitiaca. Inco- doq-,hæicticos patientia Dei facial plenam fideicogno
Hæ
Catholicos
appel
' lUt hxrc tKOS.
ontam-
ptüs V
lumitatem enim non habent , quæ plenitudinem perdi-
derunt : neeftatum fiuunvomnino fcruant,quæ lâcra-
menrorum virtute priuata funt. Nos ergo tantum
lcripturâs làcras plenas, inuiolatas, intégras habemus,
quieas vel in fontèTuo bibimus,velcerte depuriflimo
fonce hauftas per mînifterium' puræ translations hau-
mus. Nos tantuihmodo bene legimus, atq; vtinam
fçere veritatem : maxime cuni lciat eos iorfitan Catho-
licanon indignés fide,quos videat Cathplicis vitæcom-
parationepræftare. Omneàautem ifti, djCquibusloqui-
mur,aut Wandali funt aut Gorhi. Nam de Romanis
hæreticis quorum innu meta multitudo eft , nihit dici-
mùs, neq; àut Romanis eos* autbarbajiscompara-,
mus:quia & infidelitateRomaniis fun t détériorés, 8ct'oequando
agatur eu
hætctidi
täte
rum dit-
cordia: S
flnælli-
Curia^
tyrauni.
iSanâos
pro Ec- -
fildiafti-
cis& religions.
Mali ran-
itumfalui.
D
\P/al.i} .
Sacerdo^
tes non
rcfîftunt
violeutii
Degubern. T>ei, LikV.
dicacè vitæ barbaris. curpiotes. Sedhocnos non folum
non iuuat, Icdetiani fupra id quod à nobis grauamur,
gi i}uat : quia & ii quos cales caulàmur efle,Romani funt.
Vndc inrçlligere poflumus quid mcrcatur omnis R o -
mana Reipublica^ cum pars Romanorumoffendat Deü
vira , pars& infidelitate paricer&vita : faluo eoquod
etiam ipfæ quondam hærefes barbarorum de Romani
magifterii praùicate fluxerunt. Ac perinde etiam hoc
noltrum elt crimen , quodpopuii barbarorum hæretici
ellecceperunt. Porro aucem quantum ad conuerfiitio- ;
ne ni Gothorum, aut Vuandalqrum pertinet : quid eft
in quo çis aut præponcre nos, autqciam comparare pof-
limus ? Ac primum vt de affeétu 8c charitace dicam,
quam præcipuam Dominus dopet efle virtutem , 8c
quam non folum per omnes feripturas iacras, fed etiam
perlèipfc commendat, dicens : In hoc fetetur quod difei-
puluneiejlis , fivosinuicem diligatis. Omnes fe fece barbar
i, qui modo funt vnius gentis& regis , mutuo amant.
Omnes pene Romani fie mutuo periequuntur. Quis e-
nimciuisnoninuidet ciui ? Quisebim plenam vicino
exhiber charitatem ? Omnes quippe àfe , 8c fi loco non
abfunt, affeétu abfunc : 8c ii habitatione iunguntur;
mentediliumfti lunt.Atque vtinam hoc fcilicec lit pefli-
mum malum, vtinam dues tantum atque viciai:îllud
eftgrauius, quod nec;propinqui quidem propinquita-
tisiura conieruant. Quis enim iè proximis fuis proxi-
mumreddic ? Quis foluic charitati quod fe agnofcitdc-
bere vel nomim i Qujs hoc eft animo quod vocatur ?
quis cam propinquus corde quàm lànguine, in quo non
lucidusmaleuolentiæzelusardet, cuius non lènfum li^
uorinualit, cuinon prqlperitas aliéna fupplicium eft?
Quis non bonumalterius:, malum fiium credit ? Cuiica
iuriieie félicitas fua , vr etiam alium velit efle felicem?
Nouum 6c inæftimabile , nunc in plutimis malum eft.
Parumalicuieft, fiipfe fit felix, nilialterfuerit in^elix„.
Iam veto illud/quale, quam fæuum, quam ex hac ipfia
impiecate defeendens, quàm aliehum à barbaris, quàm
familiäre Romanis, quod fe inuicem exaétione proferi-,
bunt : irarao non inuicem : nam hoc tolerabilius ferme
eflet, fi pateretur qüifque quod feceratj lèdillud
grauius eft, quodplurimi proferibuntur àpaucis, qui-
busiexaiftio publica peeuharis eft præda., quififcalis de-
biti titulos fàciunt quæftus efle priuatos ; & hoc non
fummitantum, fedpencinfimi,noniiidices folum, fed
etiamiudicibus obiequentes. Quæ enim funt non modo
vrbes, fedetiammunicipia atquevici, vbinonquot
curiales fuerint toc tÿranni iunt ? quanquam forte hoc
nomine libi gratulentur , quia potcns& honoratum
efle yidetur. Nam & latroncs fermé omnes gaudent
8c gloriaptur, fi atrociores admodum quam iunt elle
dicantur. Quis ergo-, vt dixi,-locus eft, vbi non à pnn-
cipalibus ciuitatum , viduarum , 8c pupillorum viiee-
ra deuorèntur, &cum his ferme omnium fandorum?
Nam&hos quafi vidîias & pupillos habent, quia tue-
ri le aut pro ftudio profeflionis fuæ volunt, aut pro in--,
nocenua atque hümili tare non poflunt. Nemo itaque
horum tutus eft , nec vlli admodum præterfummosà
vaftationc iatrocinii populantis immunes j nifi quiiplis
latronibuspareftinhac conditioner immo in hoc iee-
1 us res deuoluta eft, vt nili quis malus fuerit, falùus
elle non polfit. Sed videlicet .cum tot lint qui bonos
vaftant, lunt fbrtalfe aliqui, quiin hac vaftacione luc-
currant, qui, vr feriptum eft, enpient egenum&pauperem
de manu peccatoris. Non efi qui faciat bonum, non-eß pêne
vfque ad vnum. Ideo dixi pene vfquead vnum , quia
tanta eft raritas bonorum, vt pene vnus efle videatur.
Quis enim vexatis atque laborantibus opem tribùat,
cum improborum hominum, violentiæ etiam lacèrdo-
tes Domini non refiftant ? Nam aut tacent plurimi
eorum, aut fimilcs finit taçentibusetiam liloquanturj
8c hoc multi non inconftantia , fed conlilio , vt pü-
tant, atque racione. Exertamenim veritatem pro ferre
nahmt,quia cam aurés improborum hominum fuftine-
re non pofliint : nec folum rcfugiunt,lèdetiam oderunt
& execrantur : 8c non modo auditam nomreuerentur
aut metuunt, fed etiam maiore luperbicntes p'eruicacia,
perducllioncm contemnunt. Et ideo tacent etiam qui
loqui pofliint, dumipfisintcrdum malis parcuntmec
volunt eisvimapertæpromere veritatis, ne facianteos
ingeftà acrius veritate peiores. Igter hæc vaftanturpau-
peres , viduæ gemunt, orphani proculcantur intan-
tum, vt multi eorum & non oblcuris natalibus editi, 8c
liberaliter infticuti ad hoftes fugiant, ne perlècutionis
publicæ affliiftione moriantur : quærentcs fcilicet a-
pud barbaros Romanam humanitatem, quia apud Romanos
barbaram inhumanitatem ferre non pofliint.
Et quamuis ab his ad quos confugiunt diferepent ritu,
di|fcrepent lingua, ipfoetiam, vtitadicam , corporum
atque induuiarum barbaricarum foetore diflentiant}
malunt tamen in barbarispati cultumdiflimilem,quam
in Romanis iniuftitiam fæuientem. Itaque paflim vel
adGpthos, yelad Bagaudas, vel ad alios vbique dominantes
barbaros migrant, & commigrafle non poenitet.
Malunt enim fiub Ipçcic captiuicatis viuere liberi, quàm
ftïblpecielibertatis eflècaptiu.i. Itaque nomen ciuium
Romanorum aliquandonon lolummagnoæftiimtum,
led magnoemptum , nunc vitro repudiaturac fugitur:
nec vile tantum, led etiam abominabiiepene habetur.
Et quod efle maius teftimonium Romanæ iniquitatis
poteft , quàm quod plerique & honefti, &nobiles,&
quibus Romanus ftatus lummo 8c fplendorî elle de-
buit&honori, adhoctamen Romanæ iniquitatis çru-
delitate compulflfunt.vtnolint efle Romani ? Ethinc
eft quod etiam hi, qui ad barbaros non confugiunt,bar-
bari tamefefle coguntur : fcilicet vt eft pars magna Hi-
Ipanoru^, & non minima Gallorum. Omnes denique
quos per vniuerfiim Romanum orbem fecit Romana
iniquitas iam non elle Romanos. De Bagaudis nunemi-
hifermoeftr qui per raalosiudices & cruentos fpoliati,
affliâi, necati, poftquam ius Romanæ libertatis amilè-
ran t, etiam honorem Romani nominis perdiderunt.
Et imputaturhisinfelieitas fua, imputamus his nomen.
calamitatis fuæ , imputamus nomen quod ipfi fecimus. i
Et vocamus rebelles, vocamus perditos, quos efle com-
pulimus criminofos. Quibusenimalijsrebus Bagaudæ
faâ:i funt, nifi iniquitatibus noftris , nifi improbitati-
bus i'udicum , nifi eorum proferiptionibus 8c rapinis,
qui exaétionis publicæ nomen in quæftusproprij emo-
lumentaverterant,&indiâ:ionestributariasprædasfuas
eflefccerunt : qui in fimilitudinem immanium beftia-
rum non rexerunt traditos fibi , fed deuorarunt : nec
fpolijs tantum hominum, vt plerique latrones folent,
lcd laeeratione etiam, &, vt ita diçara, Anguine pafee-
bantur.-acfîcadfcumeft, vtlatrocinijs iudicum ftrangu-
lati homines& necati, in'ciperenteflè quafi barbari,quia
non permittebantur elle Romani : acquieuerunt enim
efle quod,non erant, quia nô permittebantur efle quod
fuerant r' coatftique funt faltem vitam defèndere, quia
iam libertatem videbant penitus perdidifle. Aut quid
aliud etiam nunc agitur, quam tune aétumeft, id eft,
vt qui adhuc. Bagaudæ non funt, efle cogantur ; quantum
enim ad yim atque iniurias pertinet, compeliuntur
vt velintefle:fèdimbecillitate impediuntur vt non fine.
Sic funt ergo, quafi captiui iugo hoftium preflï : tolérant
fupplicium neçeflîtate, nonvoto: animodefiderantlibertatem
, fèd fummam fuftinen c fer uitutem : ita ergo,
& cum omnibus ferme humilioribus agitur. Vna emm
readduas diuerfiflimas coarâantur : visfumma exigit,
vt afpirare ad libertatem veiint, fèd eadem vis polfie non
finit , quævelle compellit. Sedimputari his poteft tor-
lîtan,quodhoc veiint homines, quinihil magis cupe-
rent,quam ne cogerentur hoc velle.Summa enim inféli-
citas eft quod volunt.Nam multo cum his mcliusageba-
tilr,fi non compéllerentur hoc velle.Sed quid poflunt ahliud
velle mifèri,qui alfiduum,immo côtinuum exadtio-
I nis publicæ pariunturexcidium,quibus imminetfemper
grauis & indefefli prolcriptio, qui domos fuas deferunt,
neinipfîsdomibus torqueantur? Exiliapetunt, né fup-
plicia fiiftineant. Leuiores his hoftes quam exadfores
funt:& resipfàjiocindicat.ad hoftes fugiunt,vt vim exa-
_.... È.f : " (ftionis
E ’
Improbi çoncem-
hunt au-
ditam yes-
ritatetn.
I
Bagaudæ
Eu trop,
lib 9.
Orof.7.
Eujeb.
Sigtb.
F
kom a-
oorum
uomcû.
G
EzaAio-
nis publi-
CI nome
in quæltu
vertere
proprium
H
Exaétfo-
Dis publinuum
ex-
cidium.
Ëxa flo res
lenio-
res quam
hoftes.