7^4 DE S C H I SMA T E D O N A T I S T A R UM .
fìlcalem libi dari poftularunt, in quo Ecdeliam ardifica-
rent. Quelli lune etiam de vexatione clericorum fu*
partis, qui contra legem Imp. ad Anulinum Proconfulem
datam, ad funétiones publicas vocarentur. Defideratur
quidem hxc E pillola Epifcoporum Numidarum : lèd ex-
tat referiptum Conftantini ad cofticm Epifcopos, quo pe-
titioni illorum annuens, non folum fifcalem domum eis
dari prxcepit, verum etiam fumptus ad fabricationem Eccidi*
fubminiftravit. Clericos quoque partis Catholic»,
etiam verba refèrt libelli Donatiftarum. Ibi enim dicunt;
nullo modo f i communkaturos Antifiiti ipfiüs nebuloni, para-
tofque effe perpeti quìcquid eis facere volisi fet. Hic verd
Imperatori maxime elucet clementia : qui cum Donati-
llarum impudentiam atque inlolentiam pleélere débuif-
ièt, quippe qui Cxcilianum, cujus innoccntiam Conftanti-
nus fuo judicio comprobaverat, nebulonem vocare non
dubirarent, nihilonìinus tarnen ipfis quscumque pofeebant,
lolita benigniate indulfit. Relcripfit igitur ad Verinun
immunitate dudum à fe conceda frui libere ac fecure juf- loVicarium Afric», fe juffiífc fignificans, ut Donatili» ab
fit. HuicjEpiftol* lìcut & reliquis Imp. Conftantini, qu»
in appendice Optati referuntur, nec dies nec 'Confili ad-
fcriptus eft. Quo fit, ut difficile affirmari polfit, in quem
annum h»c conferenda iìnt. Probabili tainen conjeétu-
ra eft, lisce anno 317.aut 18, contigifle; idque ante legem
qua Conftantinus bafilicas Donatiftis ademit. Et haec quidem
omnia adver/us Catholicos in urbe Conftantina, duéìu
atque auipicio Silvani ejufdem urbis Epilcopi gerebantur.
Hic enim prxcipuus fautor erat partis Donati; qui cum
cxfilio remearent ; nionenfque ut pròprio eos dimittat arbitrio,
aefurorenì eorum Deo vindici refervet, quippe qui
jam ceepiflet in eòs vindicare. Ita Auguftinus tum in Brc*
viario, tum in Epift. 15-2. Sed & iti libro ad Donatiftas
poft collationem, tempos hujus referipti docet his verbis.
Idem Imp. ad Valer ium Vicarium de illoriim exilio [olitio, &
eorum furore Deo vindici dimitiendo, literas dedit Crifpo
& Conftantino iterum Goff, tertio Nonas Majas. Baronius
quiderii ad annum Chrifti 321. hoc referiptum Conftandiutiflìme
graflatus clfet adverfus Catholicos, tandem divi- 20 tini ad Valerium feu Verinum Vicarium commèmoravitipfum
perlèquente juftitia, débitas pcenas perfolvit. Id
autem ita faótum eflè accepimus.
C A P U T X V I.
Fu 1 t quidam Nundinarius diaconus, qui à Silvano
Conftantinenfium leu Cirtenfium Epifcopo òb quaf-
fed nullam mentionem fecit libelli Donatiftarum, cum ta-
men co relcripto Imp. Conftantinus libello Donatiftarum
refponderit. Sed Baronius, vir alioqui diligentiifimus, id
videtur noti animadvertifle.propterea quod capitula Gettoni
mcollationis t erti £ Carthaginenlìs non legerat, in quibus
id'dilèrtc fcriptum habetur. Sic enim in cap. 5-44.
Profecutio Donatiftarum, qua principi Conftantino libelli/ni
afferunt proprios dediffe majòres, & eo principem motum,
agendi eis dediffe lìctntìam. Recital io libelli, &c. Profecu-
tto Catholicorum, qua afferunt pro fe facere libellum quem
'ecitdveruht Donati [la. Interlocutio Catholicorum diña con~
dam fimultates ipfi graviter infenfo degradatus, cum per
literas aliorum Epifcoporum ei làtisfacerc, ac priftinum
gradum recuperare fruftra tentalTer, multa patefecit iratus,
& in judicium publicum protulit. Nam & Silvanum tradi
torem fuifle facrorum voluminum convicit apud Zeno- 3 0firmans, & referiptum Conftantini precipiens recitari. Ubi
philum Confularem Numidiæ, partim ex Geftis Municipal!
bu s, partim teftimoniis ac profeftionibus complurium
Clericorura: & Lucillæ pecunia corruptos Epifcopos qui
ex Numidia vénérant, Cæcilianum damnaiTe, & Majori-
num ordinalfe, eorundem alTertionibus comprobavit. Ex-
tant hodieque Gcfta Ip/à apud Zenophilum Confularem
Numidiæ habita, Conftantino Maximo Augufto VI. &
Conftantino juniore Nob. Cælàre Coll. Idibus Decem-
bris, qui fuit annus Chrifti vicefimus ac trecentelimus. •
At Baronius in Annalibus, hæc apud Zenophilum Gcfta'40
anno Chrifti 306. habita eflè credidit, quod fuperius abunde
refutavi. Poll hxc Zenophilus, relatione ad principem
miflà, eum certiorein de omnibus fecit; addens etiam
multa adverfum eundem Silvanum, quèm præcipuum au-
élorem turbarum ac feditionuin in Numidia elfe aflèvera-
bat. Quibus permotus Conftantinus, Silvanum cum aliquot
aiiis ejufdcni fadtionis, qui difeidium iii Ecclefia A-
fricana alere videbantur, exiilio multavit. Crefconius
quidem Grammaticus ex parte Donati, fcripfit Silvanum
ecitatur Epiftola Conftantini ad Vermum Vicarium deftinatà,
qua libertatem agendi tribuit Donatiftis. Profecutio Catholicorum,
qua dicit pro fe magis facere Epiftolam Conftantini
quia non de Cacìliano a li quid judicatum eft, fed furori fuo
ipfi permijfi fimi. Ubi Donatifta petttnt, ut judex de per-
miffa fibi à Conftantino arbitrii liberiate pronuntiet. Quibus
in verbis notandum eft, arbitrii libertatem feu agendi li-
centiam, nihil aliud eflè quam libertatem confcienti», ut
vulgo dicerè folemus.
C A P U T X V III.
p E * ha?c tempora bellum civile inter Conftantinum ac
Licinium vehenientius exarlìt. Quam opportunita-
tem naéli Donatili*, dum religiolìlfimus princcps belli—
cis negotiis diftineretur, interim ipfi graviflimos tumul-
tùs per Africam concitarunr. Viélo dèmum Licinio,'
Conftantinus, qui univerfó orbi Romano firmiflìmani pacali
prxftiterat, ut earn quoque reftituerct Ecclefix, labo^
Epifcopum ideo miffum eflè in exfilium, quod Urfacio & f ° ravit. Totus igitur in eam cogitationem incumbens, ad
•7--- m — ìx-- ■-:u— ------: c- i - ledandum mòrbum peftifcrs diflènfionis quo Africana
jam diu laborabat Eccléfia, unum hòc remedium rcpc-
rit; ut quandoquidem Occidentales Epilcopi duobus Con-
ciliis jam congregatis nihil perfecerant. Orientales in A-
fricam mitteret, qui rem ab aliis fruftra tentatam tandem
aliquando perficererit. Sic enim exiftimabat princeps
Dei amantilfimus, cum religio ac fides Chrifti ab
Oriehtis prinium partibus in rcliquas regiones difluía fit,
inde quoque eflè expetenda falutis pacifque documenta.
Zcnophilo perlèquentibus communicare noluiflèt. Sed re-
fellitur ab Augultino in lib. 3. contra Crefconium cap. 30.
Sed pnfteaquam Urfacio & Zenophilo perfequentibus communicare
noluiffet, añus eft in exfilium. Immo qui jam
traditor fuit, permanere etiam hareticus voluit, ut falfum
honorem in ipfa parte Donati haberet, qui habere in Ca-
tholica nullum poffet, tarn manifeftis traditionis fita Geftis
publico judicio referatis. Non igitur propterea quod Zenophilo
communicare noluiflèt, relegatus eft Silvanus;
fed quod traditionis reus Epifcopatum malis artibus com- 60 Verum dum hxc animo defignat, nuntius repente ad
8-~,,nA -tr.j.... C.O.. eum periatus eft de difeidio longe gravilfimo Ecclefiarum
yEgypti. Namque Arius Alcxandrinaé urbis pref-
byter, nova quaedam dogmata de Filio Dei fpargere ag-
greflus, plurimos non ex plebe folum, fed etiam clericos
ejus civitatis, in fuas partes traxerat. Ortaque lèmel
diflènfio, non jam intra urbis Alexandria tcrminos fub-
fiftebat ; fed ulterius progrefla, atque in dies latius fer-
pens, univerlàm ASgyptum multaique Orientis provincias
pervaferat; aliis A rii, aliis Alexandri fententiam pertinaparaflet,
& quod paccm Ecclefia Africana afiìduis fàdli-
onibus perturbaflèt, quod bafilicam Ecclefia Catholica à
Conftantino fabricat^m invadere non dubitaflèt. Porro
Urlacius, cujus meminit Crefconius, Comes erat rèi mi-
litaris per Africam ; vir Catholicus & admodum religio-
fus, qui poftea in preelio adverfus barbaros occubuit. Quod
Donatifta ultione divina eidem contigiflè jaftabant, eo
quod partis fua homines perlècutus fuiflèl, ut legitur in
lib. 2. Auguftini contra literas Petiliani cap. 92. Ejufdem
meminit Optatus in lib. 3. ubi jüdices recenfens qui Dq- 70 citer defendentibus. Hic nuntius Conftantinum acerbilfi.
natiftas in Àfrica perfecuti fuerant, nominat Lcontium &
Urfacium, itemque Taurinum, Paulum & Macarium. Ac
fub Leontio quidem & Urlacio plurimos Donatiftarum ait
injuria affèilos ; fub Paulo autem & Macario quofdam ne-
catos, quofdam eflè proferiptos.
C A P U T 1 X V II.
SEq u e n t e anno, qui fiiit à Natale Chrifti 321.Crifpo
& Conftantino iterum Colf. Epifcopi partis Donati libellum
dederunt Conftantino, polcentes, ut libere ipios a-
gere fineret, nec invitos ad còmmunionem Cxciliani co- 8
gere vellet. Se enim nec promifiis ullis nec minis adduci
polfc, ut cum ilio communicarent ; tnorique acerbilfima
morte millies malie, quam tantum piaculum admittere.
Orabant etiam, ut Silvanum & collegas ab exilio revoca-
ret. Hujus libelli mentio fit in collationc 3. Carthaginenlìs
cap. ^44. Scab Augùftino in Breviario cap. 21, ubi ipfa
dolore perculit, ejufque animum Africanis tum maxime
intentum negotiis alio traduxit. Videbat quippe re-
ligiofiflimus princeps, eos quorum opera Africana: Ecclefia:
malis mederi fe polfe fperaverat.ipfos medico & cura-
tione indigere, qneniadmodum ipfe fcribit in Epiftola ad
Alcxandrum 8c Arium« Protinus igitur in urbe Nicara
congregai Synodum jubet. Ex omnibus orbis Romani
provinciis evocati eo conveniunt Sacerdotes. Quos inter
fuit Csecilianus Carthaginenlìs Epifcopus, ut prxtef
fubfcriptiones Nicaeni Concilii docet Athanafius in orati-
one prima, contra Arianos. Ex Donatiftis vero nec E-
pifeopus ullus nee Presbyter, ci Synodo interfuiflè me-
moratur. Quo maxime argumento perfpicitur, Donati-
ftas à cpmmunione Catholica prorfus alienos fùiffè,
quippe qui nec generali Synodo interfuerint, nec ullam
cum iis qui interfuerant, communionis focictatem habu-
erint» Atque hic finem faciernus hiftori* Donatiftarum ;
rum quia ultra Eulèbians hiftori* terminds nequáquam
progredì
progredì decrevimus ; tum quod reliqua deinceps latis
plana funt atque expedita. Id unum monuiflè non pi-
gebit ; hoc fchifma diutiflìme in Africa perlèveraflè. Nam
Pontificatu Gregorii Magni, id eft annis fere trecentis ab
ordinatone Majorini, Donatiftarum fchifma pex Africam
adhuc viguit, ut docet Gregorius in libro 1. Epiftola
j f . ad Epifcopos Numidi», & in Epiftola 33, lib. 2. àc
in lib. 3, Epiftola 32. & 35-. & in lib. j-. Epiftola 36.
Se ó t. Adeo tenax eft erroris fui . fchifma; nec, facile
ad pacem 8c unitatem cecidi» revertuntur, qui fe ab ea
temere abruperunt.
H E N R I C I V A L E S I I E P I S TOL A
A D A M I C U M D E A N A S T A S I E T
M A R T Y R I O H I E R O S O L Y M I T A N O .
Q UìERìs_ à me quid fentiam, tum de nummo Pa- mus pàulo aftte, fepulchrum Domini appellaverat quam
fchalini in quo A n a c t a c i c nomen infcriptum hic Anaftafim dicit. Sic enim ait : Nonne ante fepulchrum
•eft; tum de loco fanili Hieronymi in Epiftbla ad Domini miffo Archidiácono pracepifti, ut talia difputavs coti-
Pammachiùm, ubi dicit : Cum de Anaftafe pergeretis ad ticefceret ? Sed 8t idem Hieronymus in Comrnentariis in
Crucem, &c. Id quorum interpretatione cum Jacóbum caput primùm Sophonix, Anaftafim pro fepulchro Do-
Sirmondum & Joannem. Trilianum diftèntire videas, mini pofuit. Congregatur turba miferorurn ; <& patíbulo
meam de hac quxftione fententiam requirendam putafti. Domini corufcante, ac radiante Anaftafi ejus ; de Olivets
Ego vero, etfi meum non eft, inter tantos viros quó- quoque monte crucis fulgente vexitlo, & t. E t in Epift. 46.
rum uterque fingulari mecum amicitia conjunétus eft, ad Rufticum. Jftapro te in locìs venerabilibus Réfurtéñi-
arbitrum agere ; dicam tamen abfque prxjudicio, & cum io on is & Crucis, &c. Gregorius quòque Nyflènus in Epift.
utriufque venia, quod ex accurata veterum fet-ipforum ad- Euftathiàm & Ambròfiam, dilèrté vocat ¿tvúfum loleftione
didici. Tui arbitrii crit, 8c àliòrum in quòrum cum in, quo lèpultus eft Domninus, & Sophronius i..
manus hxc Epiftola perveniet, an reife fènferim pro- prato fpirituàli cap. 9/. & io ;. Scio quidem Jacobum
nuntiare. _ Gretferum perinde interpretatum eflè locum - ilium B.
Optime quidem, ut folet, Jacobus Sirmondus A n a - Hieronymi. Sic' enim fcribit in 1. 1. de cruce cap. 65.
CTACiN in ilio Pafchalini nummo, tfenïplum eflè do- cum de Anaftafi pergeretis ad Crucem: hoc eft de tempio
cuit fepulchro Domini fuperftruilum. Sed quod idem Reftrreñionis ad templum Crucis. Et in c. 80. ejufdem
ait in Triplice nummo pag. 9. Conftantinum Magnum libri1 Ecdeliam Dominio» Cruci facram à Conftantino
diverfis in locis duas Baiificas erexiflè, unam in loco Hieròfolymis extruèlam eflè colligit ex prava verlioìie
Paflìonis, qu» Martyrium & Crux difta eft; alteram in io Euièbiani panegyrici. Sed hic error communis èli illi
loco Rcfurre6lionis, qu» Ariaftalis 8c Dominicúm diceba- cùm Sirmóndo.
tur i tametlì apud me pMrifnùitì valet ejus auiloritas, Ceterum etfi Eucherius Anaftafim diftinguat à Bàfilica
in hoc tamen ei aflèntiri non poflum. Unicam enim Conftantiniana, éa tamen BafiliCa ètiam Anaftafis dici pó¿
Bafilicam à Conftantino Magno Hierofolymis ædificatam teli. Nam Eufebius in libro 3. de vita Conftantini cap.
eflè'. pròdit Eufebius > tum in Oratione ' de laudibus 29. earn difertis verbis fwçrù&o* -ñí appellat i
Conftantini, tum in libro' 3Ì 8c 4. de ejus vita. Cui atque in honorem Refurreàionis Dominic» in ipfo Rè^
coufentit audtor _ Itinerarii Hierofolymitani , qui iiP furredionis loco conditam fuiife teftatur. Sic enim hadern
fere tempòribus fcripfit quibus Eufebius.' ' Nam bet in'lcriplio capitis 24. libri 3. «W? 'UymíáugK
Dalmafii & Zenophili Coniulatum commémorât, quem val ccyiai 'rlzrai 7?ç tS ifnS? ¿rccjKeeaiç, rctov iss&t—
certutn eft in extrema Conftantini tempora incidiflè. Ac-3 ° etfÿh/jjii&ccj Certe Ecclefia faüéhe
cedit Eucherius in libello de litu urbis Hierofolymitán», Refurreéliònis nominatur à Cyrillo Hieroiòlyrnitanò'in
quem Jaeobò1 Sirmondo debemusl ; & Antòninus Martyr Catechelì 14. pag. 338. & à Juftiniano in Novèlla 40.
in Itineràrio.' "Quibus etiam adjuflgi poteft teftimonium & à Wilhelmo Tyrio in libro 1. Hiftori» Hicrofoly-
Socratis in libro■ :iv capite 13. Sózoméni, & àliòrum niitati» cap. 4. & y. & alibi paífim. Sed verba hùjuS
quorum infra mentionem faciam. H i oitìnfcs unam dun- fcfiptoris ex cap. 4. libri primi opéræ pretium fuerit hió
taxat Bafilicam à Conftantino Maximo Hierofolymis ex- adferibere. Ecclefiam Dominica Refurreclionis, qua per veftrutftam
eflè conlèntiunt.. Qu» quidem 8c Martyrium nerabtlem vìrum Maximum (JVIaçarium voluic. dicereJ ediâa
eft, telle Eucherio. Certe Eufebius eam diferté jufdem loci Epifcopum, pracipiente Domino Conftantino Au-
/¿uçTv&to» appellat, tum in lib. 3. de vita Conftantini gufto edificata fuerat, poftea per reverendifjìmum Modeftum
c^p. 29. .funi 'in lib. 4. cap. 40,43,8c 4«;. Sozomenus4® tempore Domini Heraclii reparataf funditus dejici hjdndètvit.
quoque eàndem Bafilicam fily » f&çti&ov didram èffé te- - Hinc in Synodo C. P . fub-Mena, Sabihus Diaconus Ana-
ftatur. Ad cujus confecrationem juflu Imperatòris Con- flafis dicitur ; 8c apud Joannem Mofchum cap. 48. &
ílantini eonvenerunt Epifcopi qui in urbe Tyro congre- 49. Anaftafius quidam Presbyter & Sceuophylax fand*
gati erant, Confulatu Conftantii 8c Albini.’ Poliremo in Refurreéliònis nomitiàtur, rd eft, Bafiilc» totibs,' qu» 8c
Epiftola Epifcoporum qui Hierolòlymis ad dedicationem monumentum^ Domini continebat, utpotè totius operis
illius Bafilic* ConvenerqnÇ,, quam refert Athanafius in apicem, Kttpxfhe tS weiw;, ut loquitur Eufebius.
Apologia ad Couftantinum pag. 801. mvi&to» ¿wpí&oi Interdum tamen Anaftafis ftriàius fumitur, 8c feparavocatur.
. , - , ; : J tur à Martyrip feu Bafilica Conftantini; ac pro fepulchro
G X ter um anfam erroris Sirmondo prxbuifle videtuf Domini, feu potius pro xdicula fepulchro luperftrufta
corruptus Eucherii locus. Sic.çnim. ab ilio eft editus in i’Oponitur, ut videre eft apud; Hicronymum 8c Eucherium.
Triplice nummo pag. 8. Primum de locis fanñis pro con- Hanc'diftindionem non intellexit Gretlèrus, qui in lib. r.
‘ditione platearum, divertendum eft àtl Bafilicam qua Mar- de cruce cap. 6y. açriter reprehend it Bedam,. quod Anatyrium
uppéllatur, à" Conftantino magno cultu exftruña. ftafim à Martyrio diftirtxerit. ' Atqui Beda feu Adänaan:-
Dehinc coharintia db occafu infunt ('forte vifuhtur)Golgotha nus, bonum in primis audorem Eucherium fecutus £ft ;
Anaftafis, Sed Anaftafis in loco eft Refurréñionis, Gol- cujus verba perperam interpolavit. Sed & Marcus-'ih
gotha vWo medìus in Anaftafim. At Martyrium locus eft Vita Porphyrii Gazenfis Epiícó.pi cap. 4. Anaftàiim' a^Màï-
Dominica Pafponts, in quo etiam rapes appaYct, qua quon- tyriò' aperte-’diftihguitv ‘ Anaftafis, ait Eucherius in loto
dam-affitto Dòmini corpore crucem pertulit. At quis non eft' Refurreñiónii. -Non diyit, locks eft Refurreñionis,^öuenividet
feribeudum eile, Golgothavero médius inter Anafta- admodum de Golgötha .dicit,• eßr'locus Paffionis .* led'ait s>f
firn ac Martyrium-locus eft DéítSnica Paffionis, in qub ètiam 60 loco eft ■Refürréñionis. Ædiculam' ergo ibidem' fuiftè ni-'
rupes àpparet, &c. Hòc ènim tum ex Eucherii ìupefiori- liuit hréuàfó opere ftrudràm, & columnis màrróorèis lùfbus
verbis, tiim 'ex Antonini-Martyris Itirièrafio piane fùl'fàm;- ut féftàtur Eulèbius: - Erat potrò hxc ædicüià’
convincitur. : Adeo ut in hùjus emendationiÿ confirmad- còpjuhftà-.Bafilic» ; nani ab Ailàftàfi ad Bafilicam lèft
one immöräriv nihil aliud fit quam tempus.térbrè. MaftyHum', ingentes- erafit 'porricus ; atque in tnedìó
oh Quid i igitur, inquics, li una duntaxát fuit-Bafiliòà; quo- Campeftris1 pladities; ut fcribit Eufebius ; qui & Bafilicam
modo intelligi poteft quod dicit Hieronymus- in1 Epiftola afe1 òKtu fàriéli Sèpulchri ' fuifiè teftatur, quod plane cònad:
Pammachium ? Cum de Anaftafi pergeretis ad Crucem. firmatE-ii'cËëfîuà. '
Idenv.prorfus eft ac fi dixiflet : Cum de mònuméntetper- Ex his perlpicere Iicefs- immerito teprchenfurtl eflè à
generis ad Golgotha ; in qiiö ’erat rupes Gfuds-.¡ De qua' Joafihe-Trillano JacoBum Sirmón'du'm. Ncque enim in
prxter Eucherium loquitur-idem Hierohymùs in Epiftola-yoeo laplus eft Sirmbhdfts,; qubd-Bafilicam in locò Reibrad
Paulinum de inftitut-iòiiè Monachi. Certe Hlerony- rédionis -Dòmini à Gònftantino fupetftruélam eflè dix-
G g g g g » etiti