C O N S T A N T I N I O R A T I O
CAPUT XXV. KE4-AAAION KE1.
D' S i i qui turfim Im fcn o fi abdi- Tlid A m m u s i ¡ u f
cavit, & qui ob Ecclefiarum perfecutionem tfcipcU'TìHT&fidMj Xj tov àiayptot fm$ ex,-
jùlmine percujfus eft. x\v\cncLt xe&cuvaQevTos,
D iocletianus fecutionis fævitiam,v e r o p o fuamet f t c ru en ipfe tam .per-
5 A IoxXirnaws 5 f£ Ÿ m«uÇohm tS JWwuJ fe c u t io n is fæ v i t iam , fu am e t ip fe fen-fen-
LA e-twr~ rt»Ia te n t ia d am n a tu s , o b v i t iu m infania?, v i l i quod
am " c T a u f c d om i c i l io pcenas d e d i t . Q u id r ï i 0 \ & K M * « | H | | T
ig i tu r i l l i p r o f u i t , b e llum D e o n o ft r o in tu - xnaias ^ e tp y ju a f en p ca p ^ . T i dM Tyrep <rWJï\-
lif le ? u t fc i li c e t fu lm in is id u m a f fid u e m e - raç jç rov ©eòy rov ^oMpuiv <>f<pi<mt
u e n s , r e liq u am d e in c ep s v itam e x ig e r e t . 1Q ° jr . P oTttcq, t Îo J t 5 x a^ tu you ,/2oAÌto Teftatur h * c u rb s N ic om e d ia : n e c f i le n t , ’& j* o w r e » /giw. A a A e t Nijco^« jfeaa.*
h i q u i r em o c u l is v id e r u n t , q u o r um e x A ^ S -y a y 1 ™ ! 7 . . .
n um e r o e tiam ip fe f in n . V a f t a b a tu r p a la ti- où oifit>7raoi de x c t i ot tqvpnGoev'ns, av acci clvtoi jvv
u m , & D io c le t ia n i ip f iu s c o n c la v e j iu lm i - 'Tuy-^ctva - | g^vjoîm / $ y T * ^><tGiXeia, x e u ò 2,
ne a c co e le tti q u o d am in c e n d io i l lu d d e - * Ivnnpco/^Jjn cnojTiioS,vtfiofidj»\s t e Ù- '*mS, ? S em m ta c e r e p o te ra n t, n e c g em i tum fu u r a in uwè t ib (p p oM o r o V v i t IP emaTO K, otijfc - to i/ ia -
tan ta r e rum in d ig n ita t e o c c u lta b a n t : fe d y j ^ ç i ia .ÿ a s y iy n f^ d i ’ i7m & \ v 7Îlom' Qtmpas
p a lam & ap er te ip f i in te r fe fum m a c t im l i - ^ ^ fafjuunq. nappi|(na^ói^l/oi, ra Ò s ¿ A A i iA a s
b e r ta te h o s fe rniones j a f t a b a n t : . Q y i s h i c T (5 J, •mira.tiiJI M a lia , i erómi J Ì »
* > o r » ~ 5 L * i « * W > e U , , * +
Valesii Annotationes.
i Aw r«v rw fix lS lo 3 Qpam ob caufam
Diocletianus imperium depofuerit, non convenit inter
aurores. Quidam feribunt Diocletianum, utpote curio-
fum fcrutatorem rerum futurarum, cum ex harufpicum
refponfis comperiiTet maximas clades impendere Reipub-
licæ, fponte imperium abjeciffe. Teftatur id Aurelius
Vi&or. Alii ftribunt, Diocletianum mgravefcente *vo,
cum fe minus idoneum gerend* Reipublic* efle fentiret,
turn ob fenium, turn propter infirmant valetudmem, id
confilium cepiffe. Ita Eutropius, auftor certifljmus &
elegantiffimus. Idem fcribit wcertus audlor in Panegy-
rico quern dixit Maximiano Hcrculio & Conftantmo. Sei
tamen, inquit, tttcumwe fus fuerit, turn prmctpm quem
ami cogèrent & valetudo deficeret. recepm canere. Te
vero in quo adhuc funt ijl* integra folidaque vtres, & c .
Sunt qui fcribant Diocletianum, cum videret Chnftianos
à fe fuperari non poffe, pr» dolore atque impatientia
imperium pofuiffe, utlegereeft apud Zonaram. At Con-
ftantinus hic diferte affirmât, Diocletianum ob mentis
alienationem fponte fe imperio abdicafic. Quis porro elt
qui Conftantini teftimonio aufit refragari, cum is m aula
Diocletiani vixerit, nec cum quicquam horum latere po-
tuerit. Idem quoque tradit Eufebius in libro 8. hiito-
rise. Verum ut de hac re dubitemus, mult» raciunt.
Primo enim, cum poll abdicationem imperii diu fuper-
iles vixerit Diocletianus, nullum unquam mentis emotx
indicium dedit. Vel id unum quod Herculio 8t Galerio
ipfuro ad refumendum imperium invitantibus relpondit,
quant* fapienti* eft ? utinam Salona foffetis vifere olerà
noflris manibus fata. Itaque in ilio fecelTu femper cultus
eft ab omnibus illius temporis Imperatoribus, qui eum
tanquam patrem religiofe obfervabant. Audi Eumenium
in Panegyrico quern dixit Conftantino. Atemm divmum
ilium virum, qui primus imperium & participavit & po-
fuit, confilii & fubli Jui non pcenitet. Felix beatufque verè,
auem veftra tantorum principum colunt obfequia prrvatum.
An verò tarn impenfe cultus fuiffet Diocletianus à quatuor
Auguftis Imperatoribus, fi mentis fu* parum compos
fuiffet? An Eumenius divinum virum vocaffet, eo maxime
quod imperium primus pofuerat, fi propter demen-
tiam ac delirium id ab ilio faûum fuiffet ? Poliremo confilium
de abdicando imperio, diu ante perfecutionem cepe-
. rat Diocletianus, tunc fcilicet cum de Perfis aliifque bar-
baris nationibus Rom* triumphavit. Illic emm in tempio
Tovis Capitolini ab Hcrculio Collega facramentum exe-
¿¡t, arobos uno codcmque die imperium effe pofituros.
Docet id Eumenius in panegyrico jam citato. Hunc ergo
ifium qui ab ilio fuerat frater adfeitus, puduit imitarì.
huic ilium in Capitolini Jovis tempio jurafie pcenituit.
Triumphavit autem Diocletianus Rom* cum Herculio
collega anno imperii 18. ut fcribit Hieronymus in Chro-
nico, id eft anno antequam perfecutio fieret Chriftiario-
rum. Certe audlor Panegirici diéli Maximiano & Coa-
ftantino, longe ante abdicationem id confilium à Diocle-
tiano captum, 8c cum Herculio communicatum effe teftatur
his verbis: Tale efi Imp. quod omnibus nobisinclufo
gemìtu moerentibus facere voluifii non quidem tu Reip. he-
gligentia aut laboris fuga, aut defidi* cupiditate^ duftus, fed
confilii olim, ut res efi, inter vos placiti confanti», & c. Qu*
cum ita fint, quotnodo ilare potell quod ait Conftantinus,
I Diocletianum poll perfecutionem Chriftianoriìm in amen- „
tiam verfum, ob id fponte imperio fe abdicaffe? Equidem
facile crediderim, Diocletianum poll co?ptam perfecutionem
morbo correptum, de ftatu mentis aliquantifper de-
turbatum fuiile j maxime cum Conftantinus & Eufebius
ìd conftanter affirment. Hoc enim evenire folet *gro-
tantibus, 8c pr*cipue melancholicis, cujufmodi Diocletia-
anum fuiffe ex nummis conjicere licet. Sed nego illum
ob hanc caulam imperium pofuiffe. Porro m codiceFuk.
8c Turnebi totus hie locus ita legitur ; ieuirS w&yvjpiirec-
a|gì rtiy cit t »ì -mtysipywvvi fiAcdolw /aius sùri
» r» MyMìói fioM» hhù>i à h y t p j ror ImAoimv fiitì. ti
$ mòrto ovrm^M ®Jf>5 ri» Oto» Y.pa» ri» isòtopo» dipion-
¿W AettoT, dfC• ' .
i ’Ehouro (Ufi -ni m fiatntoM 3 Intelligit palatium Ni-
comedi*, quod paulo poft excitatam à Diocletiano perfe-
cntionem adverfqs Chriftiano!, fortuito igne confum-
ptum eft. Et Imperato!es quidem ipfi ac rcliqui Gentiles,
Chriftianos bujus incendii auitores effe criminati
funt, atque idcirco acrioribus in cos fuppliciis fevicrunt, ut
fcribit Eufebius nofter in lib. 8. biftorite Eccleiiaftic* cap.
6 . fub finem. Sed Conftantinus palatium lliud igne cceli-
tus immiffo conflagraffe teftatur. Cnjus teftimomum co
plus au&oritatis habet, quod ipfe pnfens adfuit, cum
h*c Nicomedi* gererentur. Videtur antem Diocletianus
hoc fulminis iftu attoiiitus, ad obitum ufque demeeps
permanliffe, affidue formidans ne fulmine
percutetetur. Id certe innuete videtur h*c Conftantini
narratio. Ex his patet, quantopere falfts fit Chnftophot-
fonus in vertendo bujus capitis titolo. Putavit emm palatium
Diocletiani conflagraffe, poftqoam ¡8 Imperlo fe
abdicaffet : cum tamen id contigem Dmcletiano adhuc
imperium obtinentc, ac degente m Nicomcdlenfi palano.
V A I o R u M.
a Aw TÎ,» TK ¿<pfotT.Ì »K i8 A/*»Ä ]1 Hiftor•i * th_ u•j us venut&ateesrmtl «exvftrraa roimnmnec dauubui.uumi pvonit Ladlantius de mortibus
Perfecut. c. 17. W. Lowth. oyTECS
AD S À N C T O R U
0vtvls AvQpa>7n>L^’ ccyvoTttryf ì è x a l £UtouoTaTM
ì f t 7mpomv‘ rotrouTd Jìs Kpcov x a l
cuQpa>'7Tiì)V hkcuav oAépoy, /UM^puois rrpov'troLp^-
gììs cariai a> t h s T $ f •jcav'cùN v -
I tdìxlioùv 1 Qcù<ppo<rvvt]i $l$òL<rx.a\ov' a XM$i{Lovict.$
^ p c t r y tzs£9$ to i/ j eaviav rnp\mas, ÌTiTpai&xov
z r à tjipva T $ f opto(pvKwv'i 1 01 pMSÌ7n rt6 r à T $ f
•TroXepiiav ò r © ^ t r e t ^ e ì ptaraippiva BtcLovlpuvoi.
T e À ® * y>vv “tivù T p f avoaicov epyuv éy,$ìxiav ti
S u a irpoyota ¿teTrÌA9èv, ou ¡uico avél/ <h(LQ(rta$
3 4 ^ X a C ìjs' 3 Tocrat/Tcq y>Zv ìytvóvTo oxpaycu> 4 o<rcc\
et xccT ct @'apGapa)v eyémro, ixavà$ Hycof irpùs óu-
aviav dpwlcu. 7mv ^ctg ro t S 'Z3gjeip>n$uoij (¿à-
5 oi\ecù$ gpcc/TEU^wtj e£ou<rtoc s mvos
X P ^ V» TE T leu 'Pafxcuav Àpna.tToc.v%sJ
* 6 'rpovoias ©eou rw fu yà xU u «7rÓAiv ¡XivQepvGHS,
'mW ó is x c t l 7ta,vTohfr7rói$ GroXe/Mis cuiiiXoorocj.
7 7 a M i l (ìvfi xai oU tfpos rèv ©eòi» C%<pmyiàets 'Ffyf
'7m£pfÀj)6ùVi x c tl T«V E/^tpUTOV \\Q j9i£jiaV 'rtohwjtw
f* x ai ol ¡aera rìiv atfaTXayw T $ f xaxùtv
. T)Js Qò^eATias repos rov ©eov eVca vo i, ‘¿m fo -
® J-eicJiS tyis ÌA&jQt£Aas avrois 8 x ,a l - r iT f i i S i -
xgxo<xuà)Y[S avpi£o\cuw 7r a s ov riavr] rpoira r
t « ©eow rtpóvoiàv xa] rm 7rpos avQptù'xo'is qop-
yw %cgfcxrn)C4^&atv
M CÓETUM.
tiàunmóetilfifai mafafmice jruef t,*i fluìmtqaume qtuane t®re limgiuolntietmud cinonis», iapdfeoorquume cHuolpàiain, ucmas d«erqnu ifaltìqmuoer uemxi,t iufimne malala
5 gchit tinruarmi nomno dduefbtiit*e notm. niuOm pfurabedcilatorurumm ma- praeclartim inftitutorem curae ac follicitu!d ió- nPiesó tqouraam tr imbuilliituems pfruoo rcuimvi bpuesr ffoudisie bgàenrat nht i!, qTuani dneumnq uvaemro ind aivciine it enrgùam hinóifst iùpmro vviiddeernatniat,. i0etagmit ;i mpnieocr utmam feanc infoirnuem d apmoennaos raebi piulblilsiceax?-. fTtrootr upmo,r rou tt afni tataznqtuae? ufan<tqt®ua mfu ntfa fetsade ese iTneon-t aBda rbpaerorpruetmua mftr angeosb,i s' fpuaffceefmtu rcuommp iadr anfudearmit. 15 Tis oteuxesr ceintiums» illecu mfu prina mpoetmefotraatétim I mvpeenriaiTtòe-t hominis ignavi qui imperium RÓmanmn
pmearri av?i mli brearptauteermat rj eftDitueeon ttea,n dmeumlt ius r&bi Rmoa-- vxoimceiss Dpreouemliis apdejnuittourse mex tiinncélaums aenftti.u mS edtu n&c cteumm oomppnriibmues revnottuisr , o&p tainrnenattaj m lafiubdie lsi beitretma
pafotfito nmea Dloreuom p edrefpoluultfaio?n,ceumm , lcibuemrt agsr a&ti acrioinm- ftirna«guftluaurmem i eqDueitia sp riopvfiisd ernedtidaimta, e&fl etp;a taenrn naomn adverfus homines caritatem modis omnibus
2 5 declarant ?
7 * 3 .
V à l é s i r A n n o t a t i o n e s
1 2o<pyimi»is ìtddmxto» 3 Ùltima vox deèft in codice
Fuketii.
2 Ol pndiwóls 7K psiti<Pft»ec T iso topiiiy] V el hoc dicit
de tironibus, qui recens in militiam adferipti, nondum
cum hofte congrcffi fuerant ; vel de timidis & ignavis
militibus, qui ex acie fugere foliti erant ; nec hoftes unquam
fuperaverant. Certe Diocletiani exercitus nihji memoria
dignum egiflè dicitur, nifi quod Achilleum diu-
tiiia obfidione expugnavit Alexandri*. Porro obfcurum
eft, quid fibi velie Conftantinus, cum ait milites illos
transfixiffe peélora civium fuorum, id eft, Chriftianorum.
Credibile eft Diocletianum, cum infenfus eilèt Chriftianis,
à quibus incenfum fuiffe palatium fuum fuipicabatur, man-
daffe militibus fuis, ut quotquot in urbe vel in agris de-
prehendiflent Chriftianos, obtruncarent. Certe multa
Chriftianorum millia fub Diocletiano Nicomedije c*ià
referuritur: quorum memoriam G r* ci celebrant die 4.
Septembris & ¿8. mépfis Decembris.
3 Tomuruj po» Iffiiovb <r<p*.y*i ] H* c periodus fuo loco
piota eft. • Locari enim debuerat ftatirri poft vocem
qtcttmp/jot, hoc modo, pfju<Pfs»tc fctoztpfyjoi. -mmurcq pv»
ip»o»70 rtpctyzi, otreq ■ si np-m ficepupu» syi»o»m,- ¡ypgxct.q sTvcq
ertSi aiuti*» ¿¡¿¡»lo. 7tA®- pi», dfc. Id eft, Peiìora tribù-
lìum fuorum perforabant ii qui nunquam in acie terga ho-
fiium viderant. Tot porro tantaque faSt* funt c*des, ut
f i in proeliis adverfus Barbaros fan* fuiffent, fufficere id
potuerìt ad perpetuam nobis pacem comparandam. Tandem
verò divina providentia tam impiorum fdeinorum ab illis \
poends expetdt, nec tamen fine damno Retpublìc*. Totus
énirn .¡Ile fupra memorati Imperatoris exercitus, &c. Quid
his clarius, quid apertius ? N * admodunj pertinacem effe
opòrtet illum, qui h * c ita reftituenda effe negaverit.
4 '/Onq ti Hsom fictpGòqm iji»0»n ] Duplex hujus loci
fenfus poteft cflè. (Aut enim ita verti poteft ut vertit
Portefius; Sane cadis & fanguìnis tanta vis fuit, ut fi
Barbarorum effet, ad foedus fempìternum fufficerei. Aut
cum Chriftophorfono verti poteft in hunc modumj Tot
piane fan* funt c*des, quot f i in Bar baroì fatta fuiffent,
fqtis multa ad aternam pacem confiìtuendam videri potuif-
fìnt. Atque hic pofterior fenfus mihi quidem magis placet.
Eadem piane ièntentia eft Lucani in exordio Phar-
fali* cum dicit,
Heu quantum potuit terra pelagìque paruri
Hoc qutm civtles hauferunt fanguine dextra.
Pro otrtq tarnen melius ieriberetur »Vs, Sequitur enim
i)(ff,»U$ iiveq.
? Ti»o{ % (5W 3 Maxentium intelligit, ut ex fequenti-
bus apparet. Quonam autem modo exercitus Diocletiani
ad Maxentium tranfìerit, non difficile eft divinare.
Poft abdicationem Diocletiani, Galcrius Maximianus ejus
copias accepit j quarum partem Severo C*fari. ad Itali*
tutelam tradidit. Paulo poft cum Maxentius imperium
R om * arripuiffet, Severum cum copiis adverfus eum
mifit Galerius. Sed Maxentius dolis & pòllicitatìonibus
corruptum Severi exercitum, ad fuas partes traduxit;
Poft hx c Galerius cum majoribus copiis adverfus Maxen-
tium profeilus, ipfe quoque fini ili militum proditione
defertus eft. Ita Diocletiani milites in poteftatem Maxeri.
tii venerunt.
6 ny»òixs GsS rii» psjAxlo isóto» ] l n codice Fuk. ac
Turnebi ita legitur hic locùs, <sa&volct< n ©«« i ptyixu
ISOA15 CSK sifitsipfoazi.
x 7 'AAAbs p'w >W 3, Scribendum. èft ¿AA« p i, di
to» ©toy <ùt<p6>»i<mi, dr-c. codex Fuk. ¿AAu pi» ¡¡^ di.
8 K*/ tu» psm dmeuotntìK tmpGoXctia» J Gloriatur Conftantinus,
qiió’d profligata Maxentii tyrannide, Romanis
libertatem & contradlus cum juftitia reddiderit. Nam
poft c*dcm tyranni, quscumque ab eo vel à judicib^s
ejus gefta fuerant, infirmabantur. Itaque fi quis dieni-
tate ab ilio, atiótus fuiffet, ad priftinum ftatum redibat,
& codicillos impetrata dignitatis ad legitimum. principem
referre cogebatur. Sententi* quoque ac decreta, qu* iis
temporibus prompferant judices,. ex publicis fcriniis ac
tabulari is auferebantur. Denique totum illud tempus
ryranmdis pro nullo ' habebatur, perinde ac fi nunquam
fuiffet. Qoare nec ad pr*fcriptionem Iongi temporis pro-
ficiebat. Padla quoque & cònvtfnta, & cujufquemodi
contrailus per id temporis fpatium in ter privatos tranf-
a£li, pariter infirmabantur, idque ftridlo jure. Verum
legnimi-principes partà de tyrannis v ig o r ia , poftquatn
omnes eorum aélus infirmaverant j pa£ta,- venditiones
doriationes, manumiffiones, & hujufmodi privatorum
gefta conffrmare cofifuevérant, darà public* conftitutio-
nis indulgenza ; ne fi h * c omnia irrita fierent, privatorum
quies ac fecuritas conturbaretur. Docent id Imperatorum
leges in codice Theodofiano lib. 1$. de infirmando
his qua fub tyrannis gefta funt, Ex quibus intel-
ligimus'i cur- Conftantinus dicat fe contraélus Romanis
redd id ¡Uè. In codice Fuk. tmpQlxu, fcribitur non mp-
feoAuw». Ad hunc morem alludere videtur Rufinus in
fine libri 9. cum a i t , Edittis namque frequentibus ter
omnem locum propofitis, non folum tyrannicas adverfus
Chriftianos depulerat leges, jufque civile reddiderai & c Xxxxi Ke’$A