P R Æ F A T I O .
minentißmo à quo codicem ilium commodatiim accept, pauca dicantnr Nam cum hic
Eminentißmus princeps © ad fumma quoique natus, fingular, quadam benevolent,a
literas compie fu tu r , nos qui ab ineunte atate ad liter arum ftudia qnmum apphcm-
mus inprati prefetto fimus, nifi turn noftro turn communi omnium eruditorum nomine,
gratiam ei quantum pojumus, ® voce ® fcriptis referre ftudeamus. Torro quo favore
quantaque benevolenza.profequatur literas, teftatur prohxa ejus erga hommes eruditos
liber alitas ac munificencia-, quam quidem, ut de alus nihil die am, ad me quoque
nihil huiufmodi jperantem ac ne cogitante™, quidem, nuper voluit pervenire. Idem
déclarai — i ejus bibliotheca. I §uam cum inmmens optimorum /cripto-
rum exemplaribus partim excufis, partim manu exaratis mftruxerit-, non ut ve-
teres ill, Romanie urbis Senatores quos eo nomme
linus, earn inflar cujufidamfepulcriperpetuo clauf am habet : fe d velut publicum do-
mum omnibus aper it eruditi, ; ultroque ad earn invitât fingUlos■ t&manufcripforum
codicum ufum ftudiofis, quotiefcumque opus habuermt liberalster mpertit
Quid dicam de reliquis illius virtutibus & exirnns animi dotibusfl quid de mirabili
moderation ac lenitale, qua inteftinos motus ac tumultus fine ulltus ctvis cruore com-
pefcuit Sed hac alias à me commodius, aut ab alus dicentur ornatius Nunc enim.
eas tantum illius laudes perfequi conftitui, qua privatim pertinent ad find,a litera-
rum Temperare tarnen mihi ipfe non pojfum, qum hic de pace aliquid dicam, quam
Eminentißmus Cardinali, omni ¡ludio atque induftna nuncmaxme urget acpromovet
® quam brevi per p r acones Regios publice pronuntiandam eße Jfleramus. g u ip e ea
res pracipue ad commodum pertinet hterarum-, quas pacis alumnos e je © Jub ejus
umbra aeprafidio conquiefcere, nemo eft qui nefciat. Cum igitur Cardinali, Eminentißmus
qubernaculis reipublica pnmum admotusI bellum grave cum Hifpams non
conflajet ipfe, fed conflatum jam reperijet : varus, ut m tanta re Q H g g diu ©
accurate perpenfis, id tandem conftituit : edomandos diuturno bello e je Htß an0^ re1 ue
ipfa admonendos, quantum Galli armis, optbus, fortitudine, confiantta © reliquis ad
bellum necejariis fubfidiis pollerent : ut hofles imbecillii at e fuá © Gallorum potentia
cognita, fegniores in pofterum ejent ad noftros aut armis aut injuriy lacejendos. Ne-
que enim firmam ac fecuram pacem cum hoftibus aliter poje conftitu, quam cum , Ih
G a llis fe in gerendo bello impares e je , crebris cladibus fu is detrimentifque fenfijent,
Itaque cum Hi/pani id fero tandem permde ac Vhryges intellexijent, turn demum
Cardinalis Eminentißmus opportmum meunda pacts tempus ade J e ammadvertens
earn cum hoftibus facere non recufavit, © de ju r e noftro de fummo totius belli, de fpe
denique atque vittoria quam pane jam in mambus habebamus, aliquid concedere quo
populorum commodis © bonorum omnium votis, totius denique Chriftiant orbi, defide-
rio gratifie aretur. In quo fingularem ejus prudent tarn © falutarem reipublicafapi-
entiam equidem fat is mirari non pofium. Neque enim ob aliam caufam tandiu dilata
pax eft quam ut diutUrnior deinceps e je t ac firm,or. Atque hac obiter ditta fini de
laudibus Cardinalis Eminentißmi. g u i cum inter arma literas ac literatos omnes
benignißme fovere nunquam deftiterit, multo magis Jperandum eft , illum pacts fu<e
tempore, eafdem artes precipuo quodam ftudio ac provident,a complexurum : effettu-
r u L u e ut Galli noftri qui armorum gloria p ra cet en s gent,bus femper emmuerunt
nunc lit er arum laude © optimarum artium ftudus antece liant Sed nunc tempus eft,
ut eo unde d k r e ß fumus revertamur. Tertius igitur ille codex, quem Cardinalis E-
minentißmi bibliotheca nobis fuppeditavit, omnium quos vidi Eufebianorum codicum
longe optimus eft ac vetuftißmus. guotquot enim emendatione, M alus esemplar,bus
reperimus eas codex ille omnes exhibet : multa vero alia m ilio habentur emendationes
q u a , in a liis exemplaribus non reperi, quemadmodum ex meis Adnotationibus
ftudtoft lettore, potermi cognofiere. Scriptus eft in membrams ante feptmgentos plus
minus annos, elegantißme fimul © emendatißme. Scholia quoque ad la tu s inter dum
habet appo fit a, nunc antiqua manu,nunc recentiore-, qua nos m Adnotationibusnoftris
f io quaque loco defiripfimus. Multa quoque alia in optimo ilio codice obfirvan-
da fimt, partim in accentibus, partim in diftinttione f iu mterpunttione. Nam
quod quidem ad accentus attinet , fape in ilio codice acuuntur vocabula qua^ m
ahi, exemplaribus accentum habent circumflexum. Exempli gratia « « ©.
in ilio codice femper acuuntur. Contra vero otpmj quod m alus codicibus ciento
notatur accentu, in ilio codice circumfiettitur. Atque id quidem retttus puto.
6)uod autem fpettat ad diftinttionem, quam no, vulgo mterpunttionem vocamus, htc
codex adeo accurate diftinttus eft, ut totam diftinguendi rationem ac fcientiam qua
haudquaquam lev i, momenti eft, ex hoc uno codice poß s cpgnofiere Certe antequam
eum nattus ejem, media diftinttionìs utilitatem ac neeeßtatem nondum perfpexeram ;
PM M 1 1 1 f i o .
quam units ille lodexfedulo ìnfpeBus atque excujjus, mihi tandem pate fecit.. Venim
de diftintfione pluribus infra diBuri fumus. Illud p r ¿eterea in vetuftijfmo ilio codice
ob fe r v a v i, quotiefcumque ft lena dißinBio feu vz\ù<x. :éyfh aftftofìta eft in aliqua linea
, f r imam fequent is lineai liter am extra, reliquarum ordinem confftici, & exterior
em margìnem fubràdere. Idque indicium eft, ftoftum. caftut aut novam ft er io-
dum. inchöari ft oft finalem jllam diftinBionem. . Idem tn aliis quoqile ftrifttis codicibus
obfervavi. Certe in veteribus fchedis bibliotheca Regia qua libros Eufebii de
vita Confiant ini continent, ita femft er fieri animadverti, quoties .nbvitm. caftut in-
choatur. Quart urn ftraterea codicem habuimus ex bibliothéca llluftrijfimi viri N ikolai
Fuketii, qui generalis in SenatuB arifienfi 'Procurât or is officium gerens, B ra T
feBufam fimul Regalis ararti Jumma cum Laude adminiftrat. Atque his. quatuor
manufcrifttis codicibus ad emendationem librorum Ecclefiaftica hiftoria ufi fumus.
Libros vero de vita Im ft. Confi ant ini cum tribus antiqùis codicibus contjulimus
Brimus eft Regius. ïlle > de quo fuft er iüs di xi., in quo ante libros Ecclefiaftica hir
ftoria, quatuor libri de vita Imft. Confiantin i, licet noù eadem, vetufta nihilominus
manu fterfcrìftti leguntur. Secundum lócìim obtinent.feheda vetere.s bibliotheca Re-
gia. Sic autem voco chartas, fier quaterniones quidem digeftas-, fed dijfoluias, nee
in co diets modum compaB as.. In his fchedis, fir at er libros Eufebii de vita Confian-
tiniy & ordtiofiem ejufdem Imfieratofis ad SanBos, ftrimus quaternio Ecclefiaftica
hiftoria habetur ; cujus etiam in Adnotationibus, meis ment ionem feftius fçci. Cetera
nefcio quo cafit fteriérunt. Bert turn nobis codicem fuftfteditavit bibliotheca.Fuke^.
piana, In quo ante quatuor libros d.e vita Imft. Confiant ini., ftrafixus eft Eufebii
Banegyricus, diBus .eidem Confiant ino, anno ejus imfteriì trite fimo.. Hic codex,
quamvis infima vetuftatis, eft tarnen optima nota, multifque in locis emendatior
& amplior duobus illis prior ibus, quibus in editione fua Ufus eft. Robert us „Stephanus,
Brater hos manu exaratos codices, adjùmento nobis fuerunt varia le B ione $
& emendai iones, quas viri doBi ad marginem edit ionis Roberti Stephani mann fua
adnot aver ant. Cujufinodi codices multi, etiamnum refteriuntur. Sed nos tribus ftræ-
ciftue u fi fumus, qui etiam in Adnotationibus noftris faftius commemorantuy. Bri-
mùs fu it Hadriani Turnebi, quem ille cum codice Regio ac Medicao diUgentïjfime
contulerat. Libri vero de vita Imp. Confiantini cum Anglicano quodam exemftlarì
collati er ant, five iftfius Hadriani, five Odonis Turnebi manu. Alter codex fu ît
Vulcobii: qùem quoniam Renatus Moraùs Medicus Barifienfis mihi commodaverat •
codicem Morai in Adnotationibus vocare f i leo. .Hic liber prater e äs emendationes
qua in libro Turnebi habentur, fterftaucas alias continet. Tertius codex fu it Hen-
rici Savilii, vir i doBiJfimi, ad me m'iftus ex Anglia à Jacobo U fe r io Arfnachanò.
Nam cum in U f i er ii notò ad Martyrium B. Bolycarfti, manuferifttum Eufebianè
hiftoria codicem ex bibliotheca Saviliana laudari animadvertijfem, eumque codicem
optima nota eft e ex aliqùot locis ab Ujfe'rio ftrolatis deftrehendiffem, ftòftulavi ab eo
per lit era s , ùt varià's ej'ùs codicis leBiones {integrum enìm ab eo collatum ejfe exi-
ftimabam ) ad me tranjmitteret. Ille .vero codicem qùide'm iftfim in chart à fir i-
fttum bdmbycina, bibliotheca Oxonìehfi à Savilio donatum fuifte, mihi refcriftfit'.
Cet e rum editionem Roberti Stefthàni f i at im ad me mißt, in ciijus margine Savi lins
emendationes ex f io ilio mànuferiftto codice deftromptas adnot aver at. Quantum.
I amen conjic ere ftotüi, non omnesfirip t i codicil leBiones ad latus editiÖHts illius,
appo fu it Saviliùs, fed ëas tantum qùas bonas certàfque ejfe exiftimabat. Quadam
enim leBiones ab Ufterio è fcrìftto ilio codice ftrofernntur, quas à Savilio ftrater-
mijfas ejfe ft oft e a deftrelòendi. B raterea idem SaviliUs ad or am illius editionis mul-
tas adfiriftfit emendationes ex codice foannis Chriftofthorfoni, quem fcìlicet Chri-
Jlofthorfinus cum aliquot manufcrifttis exemplaribus contulerat. Hac finit librorum
fubfìdia qùibus inftruBi, Eufebidna hiftoria libros emèndandòs fitficeftimus. Sed ne
quis forte quicquam à nobis temere & pro arbitrio mutatum ejfe exiftimét, ante
omnia leBores monitos ejfe volumus, nihil nos fine optimorum exemplarium Cólifenfii
atque auBoritate fecijfe. Adeoque nòbis re lìgio fu it y in his librìs àliquid interpolare ;
Ut ne turn quidem cum lot urn deftravatum ejfe manifeft ijfime âftftarebàt, conjeBurie
noftrd indulgere voluerimus. Argomento f i t locus in fine libri decimi hiftoria Ecclefiaftica,
ft. 399- fk i f i l habet, o d 'Xg-m SfocrzCeicLz fiéytços yizìmìs Koivççlv-
Boterämus hic veram leBionem levi negotiò r e ft itu e r e é> firo \ e m e n dare
ex.-7rpe7izàv.' Sic enim tifiti Eufebii locUm citat Gelafius Cyzicenus in libro fecun-
do : nel aliter fcribìtur in libro fecundò Èufebii de vita Confiant ini y cap. n).
ubi hic locus iifdem plane verbis repetitur. Denique nullus in hac editione nòftra
cmendatus eft locus, de quo in Adnotationibus leBorem non admonuerim, & emendati
on is me à rät ìonerà non rèddiderimì Emendationis ft ars-, eft non ft oft r emù, diftinBio.