S>e c . decorum fit. Quamobrem ea duntaxat de il-
IV . lis tradere nobis propofitum e i l , ex quibus
aequitatem divini judicii perfpicere poffi-
mus. Proinde neque eorum qui in perfecu-
tione concuflì funt , nec eorum qui falutis
fuse prorfus naufragium fecerunt, & fua fpon-
te in profundum aquarum gurgitem demcrfi
funt, mentionem facere conftitui : fed ea fola
in liane univerfalem hiftoriam deinceps con-
jieiam, quae primum quidem mihi iplì, deinde
vero & pofteris ufui effe pollint. Ab-
hinc ergo eorum qui divirìae religionis tefìes
Incipit Per- exftjterunt, facra certamina deicribere or-
xtm. C' diamur. Nonus decimus agebatur annus imxctì
atXÌoy èM.v ¡çopwcc] 'zéèJ a v ra v tyvoo/fy3
Si av Àv rio ) â ’&oty Siy.caa>auu$p xplaiv. ¿xouu
S ì t W 'ZsgßS Totf Siay/xoi 1 tte7ïïî^c.pdjjav, | j
i V &ÍS OL7ÍCLV TVS QcàTHQACX^ VèVCWa.yV/iOT£ûV). CLVTvj
5 Tz yw p tf t s Î î r y x^uScaos ba.r7roppi<PévTa>v ßuöoTs,
pcvy/xlw v n iy a o t c d ^ ‘ZHÇjv'X^Vfiïp' ¡¿ov<x S i èjtéïvx
Tyj xçtôoÀB '7tpooÜÏYi<n3j*dp iço&cc, à arpa'rois % ypuv
c lv td is , "v7iu \ g t S Ì jccti r o is [¿'<$ y p tas y im r ¿V ■
Tcpos ¿><pz\eicLS. mfi%J Otw ¿ V T u f fw '/¡Si1j Ttí$ hp¿$
loctySavcts T V V Aoys /uapTvpav ci> yQnT 0 fxv
• & ¡& y% a .'\ o iT íS . 167oí T y r o yv " cÁvicix.cuS¿Karov ■£ 1 ft
V a l e s i i A n n o t a t i o n e s .
ï ïliTreiçufbivm J Pofitum videtur pro imniçcurfiiuani.
Sic Eufebius fupra in lib. 6. cap. 43. ubi tarnen noftri
codices Maz. Med. ac Fuk. feriptum habent mmi^curfAsyȍ.
Utitur hac voce Paulus in Epiftola ad Hcbræos cap. 4.
ubi vulgatæ quidem editiones habent mmeecr/jufvun. Sed
in manuferiptis codicibus legitur mmsgx/ntm», ut notavit
Tufanus. Eft autem hic metaphora à navibus, quas prx-
doncs in mari aggrediuntur, ficut patet ex fequentibus.
Certe Piratæ dicuntur ¿srè i? mçuÇ&v. Quare malim feri-
bere hoc loco 7iwn^a,<rfnsyuv, ut diftinguatur à mmiçtc/AtvM,
quod fignificat expertos-, Ita Dionyfius Alexandrinus in
Epiftola ad Fabium, quam habes in libro 6. hujus hifto-
riæ: à» et f/iZn^ov TttmtçetfLÎiot 'assiette u> tiSsur. Id eft, qui
magis experts funt.
2 "£755 tStv w htiUKcuHnt^^ Ita etiam Eufebius in Chro-
nico, 8c au d or Chronici Alexandrini : Diocletiano Aug. oSlies
& Maximiano Herculio Aug. fepties Cojf.anno ly.Diocletia-
ni Imp. menfe Dyfiro die 2y . ipfo Pafcha die propofita funt
tibique Imperialist ediâ la& c; Conièntit Idatius in Faftis ita
icribens, Diocletiano V I II. 8c Maximiano VI I . his Cojf.
perfecutio Cbriftianorum. Idem colligitur ex A â is Munatii
Felicis Curatoris Cirtenfium, quæ referuntur in Geftis apud
Z.enophilum Confularem Numidiæ. Sic autem incipiunt:
Diocletiano VIII. & Maximiano VII. Cojf. Is erat annus
à natali Chrifti juxta Eufebium quidem 30^. æræ autem
Dionyiianæ qua nunc utimur, tertius ac trecentefi-
mus. Sed Baronius in Annalibus, & Petavius in 2. parte
Rationarii temporum, anno Chrifti 302. Conftantio IV .
8c Maximiano IV . CoiT. initium hujus periecutionis affig-
nandum efle contendunt. Eorum ièntentia unico argumente
nititur, AÊtis fcilicet concilii Cirtenßs.'Quod Concilium
anno, poft inceptam perfecutionem 8c poft paftio-
nem martyrûm congregatum eiTe affirmât Auguftinus in
breviculo collationis. Congregatum eft autem Diocletiano
V I I I . 8c Maximiano V I I . CoiT. ut docent Aéla ipiîus
Concilii ab Auguftino relata in lib. 3, contra Creiconium.
Sed huic argumento faciliimum eft relpondere. Quis enim
non videt, mendum eile in A â is illis Cirtenfis Concilii,
8c legendum efle, P. C . Diocletiani IX . 8c Maximiani
V I I I , Id enim apertiffime convincitur ex breviculo collationis
diei 3. cap. 17. ubi dicitur: Nam gefia martyr um
quibus oftendebatur tempus perfecutionis, Coff. gefia funt
Diocletiano IX . & Maximiano VIII. pridie Idus Februaries:
Gefia autem Fpifcopalia decreti Cirtenfis, pofi eorundem confutation,
3. Nonas Martias, 8cc. Quid his poteft eile mani-
feftius? Neque verb hanc feripturam iuipicari quiiquam
de falib poteft. Addit enim ibidem Auguftinus, Officiales
jufibs à Judice. infpicere quantum temporis interfuiftet
inter paiuoncm martyrum 8c Concilium Cirtenfe, dece-
ptos fuifle ac per imprudentiam falium renuntiaile. Nam
cùm Gefta martyrum inicripta efïènt Diocletiano IX . 8c
Maximiano V I II. pridie Idus Febr. Adta verb Concilii
Cirtenfis poft Confulatum Diocletiani novies 8c Maximiani
ofties, 3. Nonas Martias, Officiales poft-Confulatum pro
Confulatu iumentes, menfem duntaxat inter utraque gefta
interpofitum.efle refponderunt: Cùm tarnen 13. menlium
ipatium revera interpofitum fuiftèt, ut reäiffime tradit
Auguftinus. Extant quidem ipia martyrum Gefta quæ
in collatione illa defignantur. Verum in iis nec dies, nec
Confuí adícriptus eft, ut videre eft apud Baronium. A u t
igitur hunc locum ex Breviculo collationis, ubi Gefta martyrum
Diotletmno IX . 8c Maximiano V I I I . CoiT. con-
fefta memorantur, mendoium efle necefle eft j aut in-
fcriptionem Concilii Cirtenfis in lib. 3. contra Creiconium.
Atqui infcriptio ilia geftorum martyrum falla
eflé non poteft, ut patet ex iis quje jam dixi. Eft 8c
aliud afgumentum, quo convinci poteft, Girtenfe Concilium
Confulatu Diocletiani V I II. colleétum. non fuifle.
Cum enim id Concilium coadum fuerit ad ordinandum
Cirtenfis Ecclefi» Epifcopum, tefte Auguftino, quxro
quis Epifcopus ab Epifcopis illis ordinatus fit ?- Non Sil-
vanus. Hie enim hoc ipfo anno adhuc fubdiaconus erat
Pauli XTirtenfis Epilcopi, ut patet ex Geftis Munatii Felicis.
Paulum igitur dicent cum Baronio, creatum áb
illis Epifcopum Cirta. Sed ncque hoc ftare poteft.
Etenim fub Paulo orta eft perfecutio, ut docent A d a
apud Zcnophilum Confularem Numidise, qu x referuntur
in lib. 3. contra Crefconium. Zenophilus Confutar is djxit:
Jpluis adminiftrabat tunc Siivanus in Clericatu I Refpondit:
Sub Paulo Epifcopo orta eft perfecutio, & Siivanus fubdiaconus
fu it. A t fi in Cirtenfi Concilio Coif. Diocletiano
VIII. 8c Maximiano V I I . Paulus Epifcopus fadus eft,
quo modo illud verum eflé poterit, fub Paulo ortam eflé
perlecutionem, cum Cirtenfe Concilium, in quo creatus
dicitur Epifcopus, anno, ut minimum dicam, poft initium
perfecutionis geftum fit? Sed omnino veriflimum eft
quod in illis A d is dicitur, fub Paulo Cirtenfium Epifcopo
ortam efle períécutionem, Diocletiano V I I I . 8c Maximiano
VII. Coif. Quo anno Munatius Felix Curator Rei-
publicx Cirtenfium ingreflus domum Pauli Epifeopi, ju f-
fit ut traderet fcripturas, ut legitur in A d is apud Zeno-
philum Conlblarem, qute referuntur in lib. 3. contra Crefconium,
8c in Epiftola Auguftini i6 y . 8c q u x poft col-
lationem Carthaginenfem edita funt. Illud, inquam, veriflimum
eft} falfum verb eft, Cirtenfe Concilium geftum
fuiflé Diocletiano V I I I . 8c Maximiano V I I . Coif.
Sed quid refponfuri funt adverfarii ad hate q u x d¡¿turns
1 fum ? Conftat Cirtenfe Concilium coadum eflé anno
pofifegefta ilia martyrum Africanorum, feu potius 13.
menfibus. Nam Concilium geftum eft 3. Nonas Martias
j martyrum auteni gefta .pridie Idus Feb; Ergo fi
Concilium Cirtenfe ad um eft Diocletiano VIII. Cof.
paflio martyrum Conftantio IV . Cof. pridie Idus Feb.
contigerit necefle eft. Atqui perfecutio ccepta eft menfe
Martio, ut teftatur Eufebius. Ceterum perfecutionem iis
quos dixi CoiT. ortam efle, multis prxterea teftimoniis
probari poteft. Primb ex A d is martyrum Agapes, Chio-
nix 8c Irenes, q u x paflx flint Diocletiano IX . gc Maximiano
V I I I . ut legitur in fine A d o rum. In his A d is fie
feribitur. Inquit P rafes: fuperiore anno, cum ediétum illud
tale ac pium jujfum Dominorum Impp. & Cafarum primQ
fu it divulgatum, . ubinam vos latuiftis I 8cc. Intelligit edi-
d um dc cremandis libris Chriftianorum, quod fuperiore
anno eraiflum fuifle ait. Igitur Diocletiano V I II, Cof.
emiflum fuerat. Secundó in A d is Metrophanis 8c Ale-
xandri qu x extant in bibliotheca Photii, Conftantius
Chlorus mórtuus eflé dicitur anno hujus perfecutionis 3.
quod omnino ftare non poteft, nifi initium perfecutionis
V A R I o R U
a ’Entu,xt(.iHxMefav —— — ] Certum hujus Perfecutionis
non tantum annum, fed menfem ac d iem L a d a n t iu s in
libro de morte Perfecutorum, poft longam to t feculorum
ignorationem nos docuit, cap. 12, 8c 13. qui initium ejus
ad VII. Cai. Mart, collocat, quod au d or Chronici Alexand
r ia ad X X V diem Martii referti Verùm h x c fie con-
«liat Baluiius, ut primb Edidum illud propofitum fuerit
Nicomedia, obi agebat Ladantius, velut in ci vitate regig,
die X X IV Fcbruarii} deinde mifllim ad eeteras Imperii
ciyitates ; menfe quidem Martio propofitum in eo locò, ubi
turn Eufebius habitabat, 8c in Palxftina menfe Aprili ;
Alexandria vcl àlibi die X X V Martii, ipfo die Pafchx.
Hanc conje’durara firmat Ant. Pagi ad am. 302. ». V
I ßaaiKeine ’ Aifajns /¿loi' \ iy ,m S '
d,v V705 M d p y o s P a p ia ú a s , ò p S t v s to u
a l aû)‘TVCAts vatûtts eopTVS ù<n\cwjj&(nis > v ^ Á a T o
Ttavra^ôae ß * T c ts h x A y -
olctt eis eh<Pos .(pepw, t c l$ J ^ c t tpàis cc<p*v£s nvp\
y v t t ^ ’7rpo çu'ilo v'&.' z¡ t u s p ò p rtpcvs l'TuX vtJLfxí-
3 ft VB6, cLTlfltíS’ 3 a T8S O# OlXElioUSy èì ’Q rtpd¿0l&Y
0 9 Ty ü XcATiavtapvS 7rpo0¿<n|, éA& G é eio * 7 E/»6(c^
•7tp0<Lry>p(k)0V(gL. ycpj y fjj ’7i,pa)‘Ty¡ xctö’ VptCùV fpcL(f>V}
TülttltTYi TIS VH [HeTVTToAu 6T ZpCdt ’éftftpOfflKTcÓlflcOV
^ c c p t fc x T d Y , 'TTpoaiTcí'Tjew t ¿$ t h x A m w tfp o é-
Spas S r a s to tzd v, 'Ttpofig. pôp
SiOJAOlS t G f ^ S l S b t ^ ' 640 UÇEpov TCcicry} [WXftYvj
perii Diocletiani, cúm menfe Dyftro quem SvEC.’
Romani Martium vocant, appetente die IV.
fefto Dominicas paffionis, propofita funt
ubique Imperialia edi&a, quibus ecclefix
quidem ad folum uíque dirai ; iàcri vero
5 códices flammis abfumi jubebantur : utque
nonorati quidem infamia notarentur : ple-
béii vero libértate fpoliarentur, fi in Cnri-
ílian® fidei propofíto permanfíílent. E t primum
quidem contra nos cdi&um hujuf-
modi fuit. Sed non milito poíl alise rur-
10 íus litera; fupervenerunt, quibus mandaba-
tu r u t omnes ubicumque ecclefiarum An-
tiftites, primum quidem conjicerentur in
vincula ; deinde vero Diis facrificare omnibus
modis cogerentur.
> jp C
K E $ A A A I O N r' .
r i t e ) to u TgoTTOu T $ f t o 9 Siay/Jtov
VyPVlOfièWV.
11 CAPUT nr.
■'Otê <îVj o tw 70T6j TrAsiqoi pdjj o o ti t eicxAij-
0ïû>y cLp^OVTiS, h iv c û s c tlx lc u s 'TpO^ÚpuoS h o t-
etycovav \q0pya4 IttzS ìI^ o .v 'to '
ptvtAOi S * c lW o i t U o 'vfv^íaJ • x jz s o S&i\ta.s Tipo-
yctpXAìdotvTes, r tp o ^ ip a s ttTccs ^ t n vtpibrfts eJjjcé'g-
yy¡ocLV 'xpoaQoXvs' r 3 KqittQìv 'éx.cL<n>$ ziS\i 2^ < p o -
& ßctovlvav opvf\cLT¡eV o pdp f jà v f y y ctlìu^ópd/jos
T o at6(¿cC o ^ < jp íG \a aia i fyoptois ctvuTroptovy70»?
4 TiixapBpdpos’ 4 6(p oís vS\1 Tives One clíoiov ct,7n)vef-
KtUtTU Ty ßw Ti\os. cLWoi S dò 7TCt\lV ¿¿Was
T kyiïvd Slegyeoocv. ó pt ydg rt$ srspm ß ia anua-
OyyTûiy X) t c l í s 7izLpifoicLpois ctvctyyoïs afpoaot^PYTtov
Jvoicus) as Tê9uKas òt7Di^d'TÌew, x, el ¡xy Teduxcos
lui* o S i V o\as 7Cpoa7ii\dooLS ) puySi mvos
D e var iis certaminum genertbtts quibus w a r -
tyres in perfecutione certarunt.
T um vero quamplurimi ecclefiarum re- ^ M i*
¿lores graviffima fupplicia alacri ani-pho r.lib.fi
20m° perpelli, illuftrium certaminum fpefta-c^. 4.
cula exhibuerunt. A lii quoque non pauci
fra¿li animis ac debilitati, primo ílatim Ímpetu
pr® timore conciderunt. Ex reliquis
Varia quifque tormentorum genera exper-
tus e il; U ic flagellis conciíus ; Ule tormén-
tis intolerabilibus & ungulis excruciatus.
25 Quibus.in fuppliciis nonnulli etiam miferri-
mo mortis genere inferiere. A lii item alio
modo certamen fuum peregerunt. Hic con-
trudentibus cum quibufdam, & ad impura
ac nefaria facrificia admoventibus, quàfi fa-
crificaflet dimittebatur, tametfi revera mini-
3° me fàcrificaflet. Alius vero cùm neque prorfus
ad aram acceifiiTet, neque profànum
V a l e s i i A n n o t a t i o n e s .
ab o d a vo Diocletiani Confulatu deduxeris. Idem teftan-
tur A d a paflìonis fandi Felicis Epifeopi Tubaziccnlìs,
qux fie incipiunt in optimo codice MS. Diocletiano oSlies
& Maximiano fepties Cojf. Auguftìs, exivit odici um eorundem
Cafar um ve I Imperatorum, 8cc.
i A'fÿgÿç /A«p] Cum de anno quo ccepta eft perfecutio
Diocletiani, abunde fupra difputatum fit, nunc reftat
ut dc menfe ac die pauca dicamus. Eufebius quidem hoc
loco ait menfem fuiífe Dyftrum, quem Romani Martium
vocant. Idem feribit au d or Çhronici Alexandrini, cujus
verba fie legenda funt, «•»« <$•' d> ßcunximc,,
í M ¿ f a f f % * «*’ «wç Mápnof ^ 'Pu/mquí.
Sed Eufebius in libro de martyribus Palæftinæ, qui huic
o d a v o hiftorix Ecclefiafticx volumini appendicis loco
fubjicitur, Xanthicum menfem fuiflé dicit, quem R o mani
Aprilem nominant.
... 2 ^UT>>eMt sopri!*; dtn¡Xcuj'jísoi)c, ] Theodoritus in
hb. 5. Hiftorix Ecclefiafticx cap. 38. ipfo Dominicx paf-
fionis die edidum de Ecclefiarum fubverfione propofitum
feflé feribit. A u d o r Chronici Alexandrini ipfo Pafchx die
id geftum refert; Pafcha autem celebratum eflé dicit die
25. Martii ; quod in annum 19. Diocletiani cadere non
Ç,ot5, ut Scaliger 8c Petavius montierunt. In Chronico
Eulebn geftum hoc dicitur menfe Martio, diebus Pafchx.
Grxcá verba hujus loci tantùm fignificant, diem Pafchx
in propinquo .fuiflé tunc cùm edida propofita funt.
Naffi vox ilnXcwsísm^ id fignificat. Itaque red e Rufinus
vçrtit, d\es fofemnis Pafcha imminebat. Pafcha autem anno
Chrifti 303. Dionyfianô, apud Orientales contigit decimo
Í o d a vo die menfis Aprilis, ut Scaliger 8c Petavius affirmant.
Scripti codices Med. Mazar. 8c Fuk. híc habent
wnXccuytsmii.
3 Tits 5 Jv oîkîtÎmç ixiv^texctc s?e¡£%] Rufinus vertit:
Si quis fervorum permanfijfet Chrftianus, libertatem con-
fequi non pójfet. Quem fenfum fecutus videtur Nicepho-
rus in lib. 7. cap. 3. Sic enim Eufebiana verba expofuit,
t t»? oiJitTKs oyj'jvfdjooi ixufftedu. 7iy,S>. ■ : Sed hx c in-
terpretatio ferri non poteft. Sic enim imperfedum fuiflet
Imperatoris .edidum, quo honorati duntaxat 8c fervi com-
prehenfi fuiflént, nulla plebei orlim ac rufticorum menti-
one fada. Adde quod fi per tk? cw olxrnctiç fervi intelli-
guntur, ineptum effet dicére, ut fervi libértate fpolientur.
Nequé^ enim liberóte, fpoliari poflunt, quam non habent.
Hoc cùm animadvertiflét Chriftophorfonus, r 85 c i oixs-naiç
priyatos vertit. Ego Ado res Procuratores intelligo,
qui pafronis 8c potentioribus viris miniftrabant. Sic in-
fra cap. 6. w ßaaiXmctii oix.sda.ie, vocat Eufebius Cubi-
eularios Imperatoris. Sed optime Zonaras hunc Eufebii
locum expofuit. Nam ràs h oìxsdtu^ intérpretatur p r ivata;
conditionis homines. Verba ejùs flint, rìsi
t> rççf,mu ti ¡ymtXt'/fÀtyisi, ù v f ia ç i%sXcciisät, <£ £ ¿
I s ç-go j7ïirìs i 2 TO ffî; l i iá v íií, hvÀov&aj,
4 E/p’ Id eft, in quibus torment is. Quod non in-'
tellexerunt Mufculus 8ç Chriftophorfonus! Sed NiÇe-
phorus in lib. ]¿ cap. 4. hunc Eufebfï locum bptime ex-'
po:fùit.-
V A R I O R pr M. <.
lius D o d u r lfr Mate VafeHùs' plebeìos vertit ; me- I be.rtatem amitterent, multo potiori jure ex leeum audori-
■ 71 l l r 5 de Diirert- X I in C yprian- ^te, éadem priyabantur. W. Lowth S
7 i * P en,m cum ex adione Ingpati erga Dominos li- | . ■ .