V E T Ë R V M T .
Ét Eufebium quîdem Pamphili, tanquam
têftem fide digniffimum laudati Imperato-
rem quoque ipfum præconiis affiot, utpote
autChriftianæ fidei dogmata apprime calle-
ret. Fidem vero Nicææ expofitam repre-
hendit, tanquam àb ignaris & imperitis ho-
minibus confcriptam. Et quem fapientem
Virum ac veracem teftem nominai, ej us verba
icicns ac prudens pro nihilo ducit.
Idem Socrates in Libro II. Cap. XXI.
Erteti» bi emi inexiprims % «.vtw Xoihfiirq,
tWÌ K T- rtapopfao AenSmy cos «ejanÇem. f*
aTs Ao>S ^ i rS-«*u. **
«.istigai i$ m k *ra™ ^ >*S’ ia W’
E S T I M O N I A
non ita dè ilio praedicant. Deinde paucis in-
terjeètis hiee lùbjicit. Quilquis igitur Filium
Dei ex nihilo genitum, & creaturam e,non
exftànte produ&am eifé afferit, is non ani-
madvertit, fe nudum quidem nomen filii ei
concedere, reverá tamen eum Filium perne--
gare. Qui enim ex nihilo genitus eft, verè
Filius Dei effe non poteft, ficut nec quidvis
aliud quod genitum fit. Vcrus autem Filius
Dei, utpote qui ex ilio tanquam ex patre
genitus eft, unigenitus & dilectus Patris meritò
Sed quoniam hunc quoque, Euièbium
Pamphili intelligo, nominili criminari conati
fimt, perinde quafi Arianum dogma in
libris fuis fecutus fiierit, opportunum fore
eenlèo pauca de eo difièrere. Primum igi-
tur Concilio Nicæno, quo Filium Patri con-
fobftantialem ftiiffe decretum eft, & inter-
fuit & coiifenfit. In tertio vero libro quem
de Vita Conftantini fcripfit, ita loquitur.
Omnes Imperator ad concordiam incitavit,
donee univerfos in iis de quibus antea dii-
fentiebant, concordes atque unanimes præ-
ftitiffet. Adeo ut fides omnium eòniòna a-
pud Nicæam obtinuèrit. Cùm igitur Eufebi-
us illius Concilii mentionem fetiens, cun-
6tas animorum diifenfiones fopitas elle di-
cat, & univerios in unam eandemque con-
fpiràflè ièntentiam, quid caufæ eft cur nonnulli
eum exiftiment Ariano dogmati con-
fentire ? Falluntur etiam Ariani, qui illum o-
pinioni fuæ fuffragari arbitrantur. Sed dicet
fortaffe aliquis, illum Ariani dogmaris al-
fertorem videri, propterea quòd in hbris
fuis crebro dicere folet, P e r
Tbeodorttut m Q H R I S TU M. Cui nOS id rè-
'fìjlóu Jd’corm- fpondemus; Et hac loquendi
liioi. , ratione &aliis hujufînodi quæ
difpenfitionem humanitatis Jefu Chrifti defilane
, Ecclefiafticos fcriptores uti confue-
viffe : & ante has omnes Paulum Apofto-
lum iifdem vocibus ufiun fuiflè, qui tamen
perverfi dogmatis magifter nunquam eft exi-
llimatus. Ceterùm cùm Arius Filium Dei
creaturam perinde ac cetera quæ à Deo creata
funt, aufus fit dicere; audi, fi placet,
quænam de hac re fuerit .Euièbii Icntentia in
libro primo deEcciefiafticaTheologia, [cap.
9. 10.] Unigenitus, inquit, Dei Filius fo-
lus ipfe & non alius & prædicatur & eft.
Unde meritò quis reprehenderit eos qui
creaturam illum dicere non dubitarùnt, ex
nihilo conditum perinde ac reliquas creatu-
tas. Quomodo enim filius firerit, quomodo
unigenitus, fi eandem cum ceteris creaturis
naturam iòrtitus eft, unuique eft e numero
rerum creatarum, utpote qui una cum illis
ertus fit ex nihilo ? Verùm divina oraculà
dicitur. Ob eandem etiam cauiàm Deus
ipfe* eft. Quis enim alius Dei foetus effe po-
lfit, quàm illi ipfi per omnia fimillimus?
Condii quidem urbem Imperator, fed eam
non gignit: filium autem gignere dicitur,1
non condere. Artifex autem, faber dicitur
ejus quod fàbricatus eft, non pater. Filii
vero lui nequáquam fàber dicitur. Ita quoque
ihmmus hujus univerfi Deus, filii quidem
fili pater, mundi vero fàber & condi-
tor meritò dicitur. Quòd fi ièmel in fcrip-
turis inveniatur diiftum, Dominus creavit
me initium viarum fiiarum ad opera fila;
feniùm ipiùm verborum infpicere debemus,
quem paulò pòft exponam : nec, ut Marcellus
fàcit, ob unicum teftimonium, prx-
cipuum Ecclefix dogma convellere. Haec
& alia plurima ab Eufebio Pamphili didla
funt in libro adverlùs Marcellum. In tertio
autem ejufdem operis libro, doeens quomodo
intelligendà fit hxc vox xd «¡io., ita lo-
quitur. His ita conftitutis, confequens eft,
ut quemadmodum illa quse prsxefferunt, fic
etiam h«ec verba : Dominus condidit me initium
viarum fiiarum ad opera lùa, de ea-
dem perlòna dibta fint. Quòd fi creatum
fé elle dicit, non ita accipiendum eft quafi
dicat, fe de non exftantibus ad id quod eft
pervenilTe, 8c perinde ac reliquas creaturas
ex nihilo conditum effe, ficut nonnulli per-
peram exiftimarunt. Sed id dicit, utpote
qui fiibfiftat ac prseexiftat ante conftitutio-
nem totius mundi ; à patre autem fiio ac
domino princeps ac reòtor hujus univerfi
conftitutus fit : adeò ut verbum hoc exura,
pofitum fit hoc loco pro conflituit. Certe
Apoftolus Petrus, principes & reétores qui
hominibus prxiiint, difertè creatutam appellati
his verbis: Subjeóli eftòte omrn humana
creatur2e propter Dominum, five regi quafi
prascellenti, five recloribus tanquam ab ilio
miffis. Propheta quoque cùm dicit, Frappata
te Ifiaél ad invocandum Deurn tuum :
quoniam ecce qui firmat tonitru, & qui
creat fpiritum, & qui annuntiat hominibus
Chriftum fimm: hoc verbum Kni^m,
non accepit pro eo quod fiiéiun 1 eft cum
antea non effer. Nequé enim tunc Deus
creavit fpiritum, cùm Chriftum fuum per illum
cunélis hominibus annuntiavit. Nihil
quippe iùb fole novum eft. Sed erat qui-
‘P R O E S J S E B I O .
dem antea Ipiritus & fiibfiftebat : Miflùs eft
autem tunc cùm Apoftoli congregati effent:
quando iònus inftar tomtrùi fàótus eft de
cxlo tanquam- ingruentis ipiritds vehemen-
tis : & repleti fiint Spirita finéto. Atque’
ita Chriftum Dei hominibus priedicafunt,
jUXta prophetiam qux dicit : Ecce is qui
firmat tonitru & qui creat ipiritum, & qui’
annuntiat hominibus Chriftum fiium. Ubi
vocabulum illud creane, pofitum eft prò,
mittens, vel prò, difponens atque confti-
tuens. Tonitru vero fimili'ter Evangelii
prsdicationem fignificat. David quoque
cùm dicit : Cor mundum crea in me Deus,
non hoc dixit quali cor antea non haberet :
lèd orabat ut mens pura in lèipiò perficere-
mr. Eadem ratione diéhim eft illud, ut duos
in unum novum hominem crearet, id eft,
eonjungeret. Vide autem’ annon ejufdem
generis fit & illud : Induamini novum hominem
qui eft fècundùm Deum creatus. I-
tem illud, Si qua igitur in Chrifto nova
creatura; & quaecumque alia ejufinodi re-
periri poffunt ab iis, qui fcripturas divini-
rus inlpiratas curiose ierutantur. Ne mireris
ergo fi in hoc loco, Dominus creavit me initium
viarum fiiarum, verbum creavit tranfi
lativè pofitum eft prò, conftituit & reóto-
rem ordinavit. Hsec Eulèbius icribit in libris
contra Marcellum. Quse nos hic ad-
duximus propter eos, qui illum fruftra cri-
miiiari & traducere conantur. .Neque enim
probare poffunt, Euièbium initium effentias
filio tribuiffe, tametfi diipeniàtionis vocabu-
lis paflìm in libris ibis utatur : prsefertim
cùm faiptorum Origenis imitator & admi-
rator exftiterit, in quibus filium ex patre
genitum ièmper praedicari reperient, qui-
cumque reconditam Origenis doétrinam intelligenti!
affequi poflùnt. Atque hatc o-
birer dièta fint, ut Euièbii obtreétatoribus
reipondeam.
Sozomenus in Libro I. hijìoriie Ecclefia-
jiica. -
'ilpfinSUu S i to' òwrap^iis t x u t Iu i
tUu atgy.fpia.'fii«!, Xa-yumfiS/ios q i s ^ «XXai ■mv-
tòs l'TCu^byioati r yjcT a lrè s woiay,
y.\'cfws ti Xj ìi’ìoìaiat'Tcos, cLibgts {nnpamloiì t y r
MorosoAcùv a^s^xaXsQiiatLvìiSi ^ st<pejt~
xstns a myìp«.<J>&ìs, ^ AW a« ò ’Éìix.Xlw vapc-
qÌAB, kng f ftaar yp<ttp2i ^ -pyf m ; eXAipai
ontijrm àcci (njylpacpmi •AaXv/jctt.QisoL'iàs ivwg'
ldeJU '
Atque animus quidem erat, hoc opus ab
ipio Chnftiaiix religionis exordio repetere.
Sed cùm animadverterem alios icripfóres,
Clementem dico, & Hegefippum, viros ià-
pientilfimos, qui Apoftolorum temporibus
proximè, fiiccellèrunt, Africanum prseterea
hiftoricum, & Euièbium cognomento Pam-
philum (virum tum in iàcris literis, tum in
poétis aliiique fcriptoribus gentilibusexerci-
tatiffimum) idem ipfum ad iua ipforum tem-1
pora fq-ibere aggreffbs,. &c.
iVìBorijis in Canone Tafchali.
Recenfitis igitur fidelibus hiftoriis vete-
rum, beati ièilicet Euièbii Caefarienfis Palm-
ftinx civitatis Epiicopi, . viri in primis ern-
ditifftmi acque doètiilìiru,, Chronicis prolo-
goque j àc perinde his quafe à fanètae memorile
■ Hieronymo iiidem Chronicis fimt ad-
jeóta,
Hieronymus in Epijjola ad Chromatium
& Heliodor um, que frafigìtur Mar- •
tyrologìo quod B. Hieronymi ìnfcri-
]>tum efi nomine.
Conftat Dominum nòftrUm Jeiùm Chri- ’
ftum omni die martyrum filorum triumphos
excipere, quorum padìpnes à iànéto Eufebio
Cmiàrienfi Epiicopo ièriptas reperimus.
Nam Conftantinùs Auguftus, cùm Carfàream
fuiffet ingreffus, & diceret memorato antifti-
ti, ut peteret aliqua beneficia Ciefariénfi
Ecclefue profutura : legitur relpondiffe Euièbium
; opibus ibis Ecclefiàm ditatam, nul-
là petendi beneficia nece/Tìraté compelli :
fibi tamen defiderium immobile exftitiffe, ut
quidquid in republica Romana , geftum ’ fit
erga iànétos Dei, per judices judicibus lbcce-
dentes in univerfò orbe Romano, follicita
pericrutatione, monumenta publica diicuti-,
endo perqulrerenj: ; & qui |iartyrum-à' quo
judice, m qua provincia, v.el .civitate, qua
die quave perfevérantia, paffionìs ' fum ' ob^
tinuermt palmam, de ipfis arebivisÌublata,
ipfi Eufebio regio juffu dirigcrcnt. Unde
Èétum eft, ut idoueus relator exiftens, &
Ècclefiafticam hiftoriam texeret, & omni-
um p^ne martyrum provinciaruin omnium
Romanarum trophiea diligens hiftoriomra-.
phus dedararet.
Gelafius Rapa in decreto de Libris Afo-
cryphis... >■ yt
Item Chronica Euièbii Cxlarienfis, & c-
juidém Ecclefiafticas h'iftorim libròs':v qu'am-
vis in primo narrationis1 lùa: libro tepuerit,
& poftea in laudibus atque excuiàtione O-
rigenis fchifmatiei unum conicripièrir libnuu:
propter rerum: tamen notitiam fuigularem,
qus ad inftruétionem pértinent, uiquequa-
que non dicimus renuendos.
Idem in Libro de duabus naturis.
Ut idipibm .dieentes" uno còrde, unoque
ore, & credamus. quod à majonbus noftris
accepimus, & donante Domino tradamus
pofteris confitendum, cum quibus iiuRain
fidem Deo propino penlurare Catholicotuni
fiibjeéta teiumoniamagiftfoiffln^ecenfita te-
ftantur. E t paulò pdft. Bidèbii Epifcopi
Pdaeftifienfis Eognóìnénto P-ìmph’li ex expofitione