DE S C H I SM A T E DO N A T I S T A R UM.
íu irinùs ili lib.-2* Retraètarionum cap. 27. abfolutionem v it, ut feditiofos quidem miffos feceret, eorumque faci-
Fclicis prxtefliffe abfolutionem Cæciliani, id intelligendum nus in prxfentia, diffimularec : nuntiaret autem ram Cxcieft
de fecunda ac tenia Cæciliani abiòlutipne; non autem liano quam adverfariis ejus.fe protinus in Africam effe
de prima, qüa abfolntus eft in Concilio Romano. Nam ventururh, & adhibitis leètiflimis judicibus. de caufa difci-
Augultinùs in eo fallus fuerat, quòd abfolutionem Felicis dii cogniturum j & quofcumque auètores nefandi erroris,
poft judicium Conftantini Imp. quo abfolutus. fuerat C*ci- ac turbarum concitatores effe deprehendiffet, de iis gralianus
fecutam effe crediderat. Quern quidem errorem viffimas pcenas fumpturum. fe eflè., Extat hæc Epiftolain
fuum’ retradht etiam in cap. 34. appendice Optati, .fed mendi.s plurimis deformata: quam
C A P U T X II.
prout legi debet, hic apponam.
FA , r e 1 TS •«. - i t x C O N S T A N T I N V S M A X I M V S A V G , i n i t o Arelatenfi Concilio, Donatiftx.qut ad Impera-1 0 _ .
tom Comitatum purduäi fueraut, ut ob appellatici- . Ceffo Kcatio
nis fu* contumaciam pleèlerentur; partim per fe, par- 1 , P . . , i .
tim per fuffragatores quos in palatio hàbebant, Impera- Perfeverare MenaUum m ea quam jamdudum fufceperat
torem interpellare non deftiterunt, ut ipfe inter partes infama,-ceterofqite qui is -ventate Dei digreffi errori fepravtjiudicium
depromcret. Quod cum initio averfatus èffet fimo dedicferunt, proxima etiam tua gravitata /cripta te-
Conftantious, ficut ipfe tellatur in Epiftola ad Epifcopos fiata funt: quièta inhärentem te juffioni mftra, sementate
Synodi Arelatenfisj tandem continuis Donatiftarum adi- /editimi ip/orum, eoque tumult* quem apparabant, tnhtbttionibus,
8c adulatorum quorundam confiliis ceffit, ut tum ege memórafii, frater fari filme. Unde quoniam ex eo
rem Epifcopali judicio terminatam ipfe la'icus denuo re- patuit, ipfos nefarias res cogitajfe, quod cum ftatuijfcm inter
traèlafet. Ac primo quidem Cxcilianum ex Africa accer- 20 ipfos & Cacilianum pieniffime fuperallegaiionibus diverfis
fère décreverat. Poftea vero mutata ièntentia, Epifcopos requìrere, prafentia me a fe fufcepta fuga fubtrahere laborapartis
Donati in Africani reverti juffit, ut illic juxta poftu- veruni ; hoc ipfo turpiffimo fallo confeffi ad ea fe redire prolationem
ipforum, caufa omnis qua: ipfis adverfus Csei- perare qua & antea fecerant, & nunc agere per fevera n t:&
lianum cotìipetebat, ab amicis feu judicibus ab ipfo Imp. cum conftet minime unumquemque propria Pen'tus dettila
dcle&is audiri ac termina« poffet. Verum Conftahtinus luerari, etiamfi paulfper eorum fuerit coercttio dilata, manpaucos
poft dies mutato confilio, Cxcilianum potius ex dandum gravitati tua duxt : ut interim quidem eofdem o-
Africa evocare conftituit, ut ipfe prxlèns cauiàm inter par- mittas, &c. Ac reète quidem Baronms ad annum Chrifti
tes judicaret; veritus feilieet, ne fi ab aliis judicibus in 316. Conftantinum in hac Epiftola loqui cenfuit de fuga
Africa càufa eflet terminata, Donatili*, ut erant pervicaci illa Donatiftarum qua fé ex Comitatu fubtraxerant, cum '
atque obftinato animo, rei judicat* acquiefcere recufàrent. 30 eos Mediolanum occurrere Imperator juflìffet. Quo qui-
Literas itaque dedit ad C*cilianum Epifcopum, mandans dem nihil verius. Nam Auguftinus in Epift. 162. ubi earn
ut intra certum diem Rom* libi ad caafam agendam rem narrat, iifdem fere verbis utitur quibus Conftantinus.
occurreret. Sed 8c adverfariis ejus prxcepit, ut illic fibi Tunc fe aliqui eorum fubtrahere caepermt. Veruni in eo
prsefto effent ; pollicitus ipfis, fi C*cilianum vel unius lapfus eft Baronius, quod hanc Epiftolam Conftantini feri-,
criminis reum poffent prxfentem convincere, tantum* ptam effe cenfuit poll judicium Mediolanenfe. Atqui Coqdem
id apud le fore, ac fi univerfa qu* objiciebant cri- ftantinus in hac ad Celfum Epiftola diferte affirmat, fe
mina probaviffent. H*c Conftantinus in Epiftola ad E- propediem in Africam effe venturum, ut inter Csciliapifeopos
partis Donati, qu* in apo-ndice Optati eft edita, num & adverfarios. ejus de caufa facrilegi fchifmatis ac-
Eodém tempore Conftantinus Epiftolam fcripfit ad Petro- curatiffime judicet. Nondum ergo Mediolani inter partes
nium Probianum Proconfulem Africa, jubens ut Ingen-40 judicavcrat, cum hanc Epiftolam ad Celfum Vicanum A-
tium feribam publicum, qui fuperiore anno in judicio fricx fcripfit. Proinde neceffe eft, ut fugam illam DonaiEliani
Proconfulis fal^ conviélus atque confeffus in vin- tiftarum 8c inter judicium Mediolanenfe, fatis longum temculis
tenebatur, ad Comitatum mitteret ;quo feilieet ad- poris fpatium intercefferit. Fuit autem Domitius Celfus
veriàriis Csciliàni quotidie Imperato,era interpellantibus Vicarius Afric* Conftantino IV . & Licinio IV . Coff. ut
coram intimari poffet, fruftra eos Caeciliano Episcopo in- patet ex codice Theod. ad legem 'Fabiani- Sed 8c anno
vidiam comparare, 8c adverfus ipfum infurgere voluiflè. fequente, Sabino Se Rufino Coff. ut docet lex prima ejuf-
Verba funt hsc Conftantini in Epiftola ad Prooianum, dem Codicis, de officio judicum omnium. Quare fupraquam
refert Auguftinus in Epift. 68. 8c in lib. 3. contra di<äam Conftantini Epiftolam datam effe oportet, velfub
Crefconium. Ejufdem Epiftolse mentio fit in collatione finem anni 3 i j \ vel certe anno 316. aliquot menfibusante
tertia Carthaginenfi, 8c in Auguftini Breviario. Confuso Mediolanenfe judicium. Eodem quoque anno data eft E-
quidem ei Epiftol* minime adferiptus eft. Verum cum piftola Prsfeélorùm Pretorio ad Celfum Vicarium Afric*,
ex codice Theodofiano in titulo de Appellationibus con- qua lignificane dediffe fe Epifcopis partis Donati, quos ad
ftet, Probianum Proconfulem Afric* fuiffe Conftantino Africam redire j.uffcrat Imp. tra&oriam cum annonis uf-
IV . & Licinio IV . Coff. itemque Confulatu Sabini 8c que ad Arelatenfem portum, ut inde in Africam naviga-
Rufini, prorfus eam Epiftolam Confulatu Conftantini & rent. Quam quidem Epiftolam Baronius fcriptam eflè
Licinii IV . datam effe oportet.' Adde'quod ALlianus crcdidit Volufiano & Anniano Coff. poft Concilium Arepr*
deceffor Probiani in ea Epiftola dicitur. Quare cum larenfe, cum Conftantinus Epifcopos ad fedes proprias
>Elianus Confulatu Volufiani & Anniani Proconfui Afric* redire juffiffet. Verum h*c fententia ferri non poteft,
fuerit, neceffario dicendum eft Probianum Conftantino cum Arelatenfe Concilium congregatum fit Calendis Au-
& Licinio IV . Coff. Proconfulatum Afric* adminiftraffe. 60 gufti, Confulatu Volufiani & Anniani : Epiftola vero Pe-
Ex quo refellitur obiter Baronii fententia, qui hanc Epi- tronfi Anniani Pr*fe£ti Pr*torio, 8c Juliani ejus colleg*
ftolam ad Probianum fcriptam eflè cenfuit ante A rela- ad Celfum Vicarium, data fit 4. Calendas Majas Treviris.
tenfe Concilium, 8c Ingentium Epifcopis ibi confidenti- Alioqui dicendum effet, Epifcopos partis Donati ex Conbus
exhibitum fuiffe affirmavit. Cum dies ab Imp. con- cilio Arelatenfi rediiffe eo tempore, quo Concilium ipfum
ftitutus jam adeffet, C*cilianus Epifcopus nefeio quam ob nondum erat congregatum. Proinde hanc Epiftolam Pr*-
caufam, Rom* ficut juflum erat non occurrit. Quod feótorum fcriptam effe oportet anno Chrifti 315. aut 316.
cum adverfarii ejus criminarentur, & Conftantinum ur- Quo tempore Domitius Celfus Vicariam- Prxfefturam in
gérent, ut adverfus contumacem & imperiali judicio Africa adminiftravit.
caùfam fuum fubjicere recufantem, fententiam promeret, •
Imperator dilatione data prscepit, ut partes Mediolani 70 C A P U T X III.
fibi occurrerent, Tum vero quidam ex parte Donati, x- .. ''
gre férentes quòd ConftantinusCxcilianum abfentem dam- A c c e p t ì s Conftantini literis quas fuperiori capite renare
noiuiffet, ipfumque Cxciliano favere ac fibi infen- A tulimus, Domitius Celfus Cxcilianum Epifcopum &
fum effe fufpicati, fuga fe fubtrahere conati funt. Quod adverfarios ejus ad fe accerfivit. Quibus literas principis
ubi comperit Imp. reliquos ab officialibus xuftodiri ac cum legiffet, ficut à Conftantino prxceptum fuerat5 Cx-
Mediolanum perduci juflit. At Donatili* qui fe ex co- cilianus iram atque indignationem Conftantini exliterarum
mitatu furtim fubtraxerant, cum in Africam pervenif- afperitate conjiciens, confeftim ad Comitatum perrexit,
fent, novos illic tumultus ac feditiones excitarunt : adco quo Conftantini literis, ut fupra memoravi, jam fuerat eut
Domitio Celfo Vicariò Afric*, qui turn pacandis per vocatus. Cum igitur Mediolanum perveniffet, ubi Con-
Africam rebus juffu principis incumbebat, plurimum ne- 80 ftantinus tunc temporis morabatur; Imperator de illius
gotii ac molefti* faceffercnt. Eorum dux ac fignifer erat adventu certior .faélus, caufiim omnern qu* inter Cxci-
Menalius Epifcopus urbis cujufdam in Numidia, is qui lianum & adverfarios ejus jamdudum, agitabatur, imperiali
olim ad Cirtenfe Concilium evocatus, timenfque ne thu- fententia flatuit terminare. Ac primum quidem C^ciliarificaffe
à fuis civibus argueretur, fimulato oculorum do- num 8c accufatores illius libi exhiberi juffit m copfiilorio.
lore ad Concilium-venire recufavit, ut fcribit Optatus in Deinde auditis utriufque partis allegationibus, ommque conlib.
1. Miffa igitur ad principem relationé Celfus Vica- tròverfia diligcntiflìme & cantiflìme difeuilà atque examirius,
hùnc potiflìmum, utpotc prxcipuum feditionis au- nata (nihil enim ipfum latere poterai, quippc cum Aéla
étorern, infimulavcrat. Cui relcribens Imperator manda- omnia tam Ecclcfiaftica quam Proconfularia ad eum miffa
eflènti
DE S CH I SMA T E D O N A T I S T A R UM.
eflènt; ipfe quoque prxfto eflèt Ingentiusj tandem pro-
Jata fententia Czcilianum innocentem, Epifcopos autem
partis Donati calumniofiffimps pronunciavi. Ita Auguftinus
in Epiftola .162. \ibi .Conftantini fa£lum excufàré
conatur, qui de caufa Ecclefi* poft jEpifcoporum jydicia
aufus fuerit. judicare. Ait enim Augùftinus illum aflìdujs
& prope ^quotidianis Donatiftarum interpeìlàcionibus ,vi-
¿lum, id.feciflè. Nam initio quidem cu ni ab Arelatenfi
j,udicio ad ipfum provocaffcnc, eos acerbiffime repulcrat.
Poftea, tamen ceflìt moleftiffimis corundem poftulationi- i<
bus, ut pqil Epifcopos ipfè laicus in caula Ecclefi* ju-
dicarct; non quod fuum judicium in hujufmodi controver-
fiis facerdotali judicio anteferéndum putaret ; quippe qui
tantum honorem tribuerit judiciis Antiflituni, ut res ab
illis judicatas pari loco atque auóloritate habendas eflè
cenfuerit, ac fi Deus ipfè judicaviflèt. Sic enim loqui*
tur in Epiftola ad Epifcopos poft Arelatenfè concilium..
Sed idcirco poft Epifcòpos cauiàm illam judicandam fu£
cepit, ut omnern criminandi & tumultuandi pccafionem
Donati(lis in pofterum adi merer, pacemque 8c concordiam,11
quam geminata Epifcoporum judicia reftituere in Africa
non potueraht, Imperiali judicio refarciret. Ncque enim
licebat pofthac Donatiftis ab ìmperatoris ièntentia provocare,
ficut ab Epifcoporum judicio antea provocaverant.
Hx funt caufz, qu* religiofiflìmum Imp. 8c Chriftian*
pacis fludiofiftìmum ,, ad fufeipiendum hujus cauf* judicium
impuìérunt. Qui fi in ep erravit, quod de caufa
Ecclefi* poft Epifcopos ipfè laicus cognofcere 8c. judicare
non debuit, ignofeendum certe eft Imperatori, nu- 3
djuftertius Chrifliano, .ncque adhu.c Catechumeno; nondum
certe fideli, id eft, nondum baptizato. Auguftinus
quidem in dièta Epiftola fcribit, Conftantinum ob hanc
culpam poftea ab Epifcopis veniam petiviflè; tunc feilieet
cum Sacramentum baptifmi fufeepit. Sed de his ha-
éìenus. Redeamus ad judicium Conftantini. Recitatum
id fuit in collatione 3. Carthaginenfi. Sic enim lcgitur
in capite f i 6. Recitatio judicit Conftantini, quo apud fe
quoque Ctcilianum fuiffe purgatum poft Arelatenfe concilium
figmficat Imperatore Ubi tamen intelligere debemus, 4
non iplain Conftantini fèntentiam, prout geflis in confi,
(torio habitis expreffa fuerat, lèd tantum Epiftolam ad
Eumalium Vicarium Afric*, in qua Conftantinus fententiam
à fe prolatam expofuerat, recitatam fuiffe. Docet
id Auguftinus in breviario collationis 3. cap. «9. Recitatum
eft judicium Conftantini, quemadmodum fe inter partes
caufaih Caciliani cognovìffe, ad Eumalium Vicarium Africa
fcripfiffet ; quo remotis omnibus arbitrìs Cacilianum innocen-
tem, illos calamai ofijjtmos comperijfe te flat us eft; commemor
a i etiam in Arelatenfi oppido pro C&ciliano fallum Epifco- f
pale judicium, cui judtcìo jam plurimi ex, diffenfione confen-
ferant, reliquis ad hue refilientibus & difeordantibus. Unde
ipfe de re tota inter partes coaHus eft judicare, &c. In quibus
verbis obfèrvandum eft, Conftantinum remotis omnibus
arbitris judicare voluiflè ; ob reverentiam feilieet Chri-
ftianx religionis, ne Antiflitum jurgia ac diftènfiones Gen-
tilibus innotefeerent. Ideo remotis Officialibus, 8c confi-
ftorianis judicibus, quorum plerique adhuc dxmonum fu-
perftitiofo cultui dediti èrant, folus ipfè hoc judicium agi-
tavit. Extat etiam apud eundem Auguflinum in lib. 3. 6
contra Crefconium cap. 71. pars fèntenti* tunc prolatx
à Conftantino. Quam hic apponere operx prètium duxi,
przfèrtim cum à Baronio fit prxtermiflà. Infero adhuc
Òr verba Conftantini ex literis ejus ad Eumalium Vicarium,
ubi fe inter partes cognovijfe, & innocentem Cucìltanum comperijfe
teftatur. Cum enim narrajfet in his qua fupra locu-
tus eft, quemadmodum àd judicium ejus poft Epifcopalià ju dicia
partes per dull* fuerìnt : In quo pervidi, inquit, Cxcilianum
virum omnì innocentia praditum, ac debita religionis
fuA officia fervantem, eiquè ita ut oportuit, fefvientem. 7
nec ullum in eo crimen reperiri potuijfe eidem apparuit, ficut
abfenti fuerat adverfariorum fuorum fimulatione compofetum.
Porro hxc Epiftola ad Eumelium data eft quarto Idus
Novcmbris, Sabino & Rufino Goffi ut fcribit Auguftinus
in libro ad Donatiftas poft collationem. Videtur autem
hic effe Eumelius, cujus mentio fit in lege 2. codice Theod.
de calumniatoribus.
C A P U T X IV .
Po s t auèloritatem judicii Imperialis, Donatiftas con-
quiefeere jam deccbat. Nec tamen quamvis tot judiciis
vièti atque oppreffi, pervicaciffimis contentionibus I
finem impofuerunt; fed furore quodam occxcati, Impera-
torem ipfum à quo damnati fuerant, repréhendere 8c ac-
cufare ccepcrunt, quafi gratia corruptus,' & ab Hofio Epi-
feopo, qui Cxciliano fuffragabatur, concitatus, adverfus
ipfos judicium protuliffct. Quare coaèfus eft Conftantinus,
princeps alioqui mitiffimus, majori vigore ac feveri-
tate adverfus eos infurgere. Primufque omnium Impe-
ratorum contra partem Donaci legera feveriffimam tulit,
ut Cunèta eorum loca in quibus còrigregàri cofifùeverantà
fifeo vindicarentur, ut fcribit Auguftinus in Epift. 68. &
J 6f. & in lib.: 2. adverfus Petilianum cap. 92. Quo anno
h*c lex à Conftantino lata fit, obfeurum eft, cum id Au,
guftinus prætermiferit. Eufebius quidem in fine lib. 3. de
Vita Conftantini, refert Conftitutionem ejufdem Imperatori*,
qua òmnibus hx.reticis bafìl.icas .ademit. Verum alia
fuit, ut opinor, lex. illa cujus meminit Auguftinus, quippe
qu»,adverfus Donatiftas nominarmi data fit. Ejus men-
3 tio fit ab Imp. Gratiano in lege. 2. codice Theod. ne
fanètum baptifma .iterttur. , Legem Conftantini adverfus
Donatiftas ceteri deinceps Im pera tores fecuti funt: nifi,
quod Julianus Impcratòr hoftis Catholic* religionis, Donatiftis
bafilicas fuas reddidit,, cum Rogatianus & Pontius
Epifcopi partis Donati, libello ipfi oblato reflitutiò-
nem earum poftulaffent. Quo in libello Imperatori A-
poftatx feediffime adulantes, inter cetera dixerant, folam
apud ilium locum habere juftitiam, ut Auguftinus toties
eis objicit. Cète rum. cum Donatili* Catholicos omnibus
0 modis ve'xare & . laceffere non defifterent, adeo ut .Catho-
fici de injuriis Donatiftarum apud Magiftratus frequentif-
fime quererentur, de his certior faètus Conftantinus Epi-
ftolam fcripfit ad univerfos Epifcopos & ad plebem Ecclefi*
Catholic* per Africam, quam ex appendice Optati
hic apponam, quo tanti principis dementia ac moderatici
faciliiis poffit agnofei. Sic igitur habet.
o C O N S T A N T I N V S A V G . V N I V E R S I S
° Epifcopis per Ajrtc'am, & plebi Ecclefìà
Catholic
jjfuodfides debuit-, quantum prudentia valuit-, prout pu-
ritas potuit, tentaffe me per omnia humanitatis & modera-
tionis officia optimefeitis, ut juxta magifteria, legis nofra,
pax illa fanHiffima fraterniiatis, cujus gratiam Deus fum-
mus famulorum fuorum peHoribus immifeuit, fiabilita per
omnern concordiam. tener et ur. Sed quia vim illam feeler is
o inf ufi, paucorum licet fenfibus pervicaciter inhärentem, in*
tcntionis _ noftra ratio non potuit edomqre, favente adhuc fibi
hujus nequitis patrocinio, ut extorqùeri fibi omnino non f iner
ent, in quo fe deliquijfe ganderent : Exfpeilandum nobis
eft, dum tot urn hoc quod per paucos cedit in populkm, omni.-
potentis Dei mtjericordia mitigetur. Inde enim .remedium
fperare debemus, quo omnia bona vota t& falla referuntur.
Verum dum cteloftis medicina procedat, haHenus funt confilia
noftrq moderatala, ut patìentiam percolamus, & quidquid
infolentia illorum prô confuetudine intemperantia tentât ant
o facit, id omne tranquillitatis virtute toleremus. Nihil ex
reciproco reponatur injuria. VindiHam enim quam Deo Jerva-
re debemus, in ftpieni is, eft mqnibus ufur pare : maxime cum
debeat fides noftra confiti ere, quidquid ab hujufmodi hominum
furore patietur, Martyrii gratia apud Deum effe valiturum.
¿fluid eft enim aliud in hoc fecttlo in nomine Dei vincere,
quam inconditos homintfm impetus quieta legis populum la-
ceffentes., confiant i peélore fuß ¡nere ì ¿fihtod f i obfervaverit
veftra finceritas,cito videbitis per gratiam fumata divinitatis,
ut languefcentìbus eorum inftitutis vel moribus, qui fe mifer-
o rima contentionìs vexilliarìos prabent, feiant omhes non debere
fe paucorum perfuafione pereuntes fempiterno leto dare, quo
poffint pcenitentia gratia, vita aterna correéis error ¡bus fuis
integrari. Valete voto communi per facula vivente Deo, fra-
tres cart filmi.
C A P U T X V .
Hu j u s m 0 D i fuit lenitas ac manfuetudo optimi principis,
qui homines infolentiffmios, adverfus Ecclefia-
ftica 8t fxcularia judicia contumaci animo rebellâmes, ex
> Evangelic* legis prxceptp fuftinendos potius, quam vindice
legum gladio; qui ad ftabiliendam pacem ac difcipli-,
nam Imperatoribus à Deo commiflus eft, puniendos eflè
exiftimavit. Verum hxc tanta ìmperatoris dementia nihil
profccit. Quippc illi ex principis indulgenza majo-
rem fumentcs audaciam, gravioribus in dies malis Catholicos
opprefferunt. Nam 8c bafilicam Ecclefi* Catholic*,
quam in civitate Conftantina ( caput hxc erat
Numidi*, Cirta ante dièta) fabricari jufferat Imperator,
per vim invaferunt; & frequenter tum à Catholicis Epi-
feopis, tum à judicibus, ex Imperatoria juflìone commoniti,
eam reddere recufarunt. Quinetiam Decuriones ac.
primores.civitatum malignis fuggeftionibus incitarunt, ut
» leètores & hypodiaconos ac ceteros clericos Ecclefi* Catholic*
ad Decurionatum & funètiones publicorum mu-
ncrum revocarent. Quam ob rem Epifcopi Ecclefi* Catholic*
per Numidiam, ad Imp. fcribere compulfi funt,
cjufque auxilium implorare. E t quoniam plurimis expe-
rimentis ‘Compertum habebant, Imperatorem Conftanti*
num lenitate ac patientia unice deleètari, idcirco ad Imp.
ieribentes, jaèturam bafilic* fu* quam Donatili* invafe-
ràht, fe patienter tolerare teftati funt: alium vero locum
G g g g g fi'fcaW