* ? + E Ü S E È I I E A M P H i L I
S æ c .
m CAPUT xvr.
O uomo do yufiinus Pbilofophus religtonem Chri-
fit Roma pradtcans martyrium meruit.
K È $ A A A I O Ñ i<r'.
Oims *IouUns o $i\o<n<po$ tc v Xpi<¡oS Aóyty liti
% 'Pa>l¿áa>v Ttoteos Tepitâôùav efiacprvpunt.
Hue refer T 1 s D Ê M tem p o r ib u s & Juftin u s» c u ju s
Nicepbor. fu p rà m en tio n em fe c im u s , c ùm a lte rum
cap. 32. ‘lib rum p ro f id e i n o ftræ d e fe n fio n e Im p e r á i
s . 3. to r i bu s fu p e r iu s m em o ra tis o b tu lif fe t , fa cro
m a r t y r io e x o rn a tu s e f t , f r a u d e a c m a c h i-
n a tiò n ib u s C r e fc e r it is p h ilo fo p h i, q u i v iv en-
5
I / A t o t mtM s 5 í j 0 f c t x p c S e n ypciv «íVíAfl-
0 elí Iaéívos, ' SbV'ttpoy aU7TE§ T 5^ 6 0 ’ ¡¡pues <Tby- 1 a
puvmv fiiQteóv M a ja s pois SehAoopSj/ois <LpXtí<n>
B e ta ¡isc^cxoopcéiTtxj putprw c ía i <f>iAo<ró<Ptí K&oxev-
rros' t tyipmvpiov 3 \jtos r y Kujumm <Z2gj<JYiy>tÁq>
(2Í0V TE X¡ TpOTTW l^ A ü ' T ’¿ ílC aA lió CLVTcS >ÍSt&/>-
Quem cùm ille difputans audkntibus plu- lOTUffimusí 7ihíwa."u$ c t SíccAoyis * kxpo- 2,
rimis cónviciflet, tandem vmtatis illius 07¿V 7iapovTO>v Q$uvcl$ olvtdv, t¿ ynuj'-nj^a TEA&-
quam prsdicaverat, premium martyrio con- ^ ^ g-rrpgcr&bev ¿A^eía*, ^ rocí /¿cq>-
fecutiis eft. Hunc autem exitum vitae idem «,.»/„ TOff vott’ B R I i P B i l l 1 > 8 ■ . .. ; i . TUU.U TOO HJCT CtOTOV CLVédTKJOC'TO. TtiTD à i X, OLVTOS
ille vers íapientiae ftudiofiliimus íecrator, in * o j s s ilm lsSB . » '.t-o > ~ H o,
r j.o * , • v 0 m , í *A> iV e*cu$ < p iÁ o ro (p o (g flo $ , e s Tvj JfciVíAaí- iupradicto Apologetico aperte prout erat - #,/ -, s / ✓> ~ „ ¿ ■
r ■-1 - ._ I5W " ) ¿üiJAoJict L * ? 12* o utos, a a m p ov, £ ¿fieXA
y offtìv 0U7TM '© s i aÙTOC OU/tCwoTc^, ‘T3£»Act£«il
^ n iin i/ía ií'i Ttfrais « u to s tdTs pípcaai. x.tp’y i <¡u¡
m & á S to ú ! V7n¡ n n s r ¿ n fíc u ijíé im ’(hCa?íñ,(lmM,
5 gtÍAiíi c iiir a y í« ;« )- íí ¿ iw i! K e / ro e n o í ,
Cr'efeens.. ¡ j¿p,0 ;a. ati. rati. on, em. prorí_u s co- nv• en.i e-n tem -a c rel-ponfefius.
dentem Cynicæ appellationi aemulabatur.
ipfi propediem éventurus» prxdicit his ver*
bis. Ego etiam exípe&o ut ab aliquo eo-
rum qui philofophi appellantur, infidiis ap-
petar, & in nervum compingar: .ab ipío
foríitao Crefcente, verse philofophia: ignaro,
V a l e s i i A n n o t á t i o n e s .
1 Aítm^ay iWfp ^ ttg^r i pus h>yf/j¿Tui ßiCxiov ùvetàisiQ
Eufebius infra cap. 17. mentionem iterum facit hujus fecund
i Apologetici, quem Juftinus Imp. M. Aurelio Anto-
nino pro Chriftianis dicaverat. Ejufdem libri meminit etiam
Hieronymus in opere de Icriptoribus Ecclefiafticis. Scaliger
fin animadverfionibus Eufebianis pag. io 1 ; ait hunc iècun-
dum Jüftini Apologeticum, cujus hoc loco mentionem fa-
cit Eufebius, hodie non exftare: idque palam eile affirmat.
In quo tarnen longe fallitur. Etenim Eufebius, poftquam
dixit Juftinum philofophum fecundam prò Chriftianis apologia
m M. Aurelio Antonino obtuliiTe, ftatim, ex -eadem
oratione inügnem locum affert, quo Juftinus adverfgs Cre-
icentem Cynicum philofophum invehitur. Qui quidem locus
-hodie exftat in Apologia prima ejuidem Juftini pag.
46. editionis Pariiieniìs Grxco-latinx. Veruni in vulgatis
Juftini editionibus, òrationes illius Apologetice prxpoftero
ordine cojlocatx funt. Nam qux fecunda ponitur in ex-
cuiìs exemplaribus, ea priore loco poni debuit. Qux verò
in editionibus prima recenfetur & ad Senatùm Romanum
inicripta eft, ea pofteriore loco cpllocari debet, ut pluribus
iijfra.diiSturi fumus.
1 TTztfévmr] , Ita quidem Regius. Sedquatuor
reliqui Mazar, feilieet àc Med. cum Fuk. & Saviliano icri-
ptum habent *w‘ ¿tKgectvu» tù^vuca cafro», quod quidem mihi
videtùr. elegantius. Porro hxc periodus cùm in Greco
confuía -liti ac perturbata, in dnas à nobis diviia eft, ut
ièn£us,apertior redderetur. Idque etiam ante nos preftitit
Rufinus. -
3 Kä/ IuXtp <u>h>ot.yw¡q] Ita codex Regius & Nicephorus
hunc Juftini locum exhibent. Sed in vetuftiftimo codice
Mazarino icriptum inveni *àv ov2t>»yfi»ccj. In Fuk. ^
caí \uXu ìiU»a,yf)ia\ : in Mediceo c i hf¡t.yi¡»m. Hodie in
vulgaris Juftini editionibus excufum eft ^
quomodo etiam in codice Mediceo priùs fcriptum fuerat.
Eamque leétionem fecutus Scaliger, in animadveriionibus
. Etiièbianis vertit patíbulo affigi. At Chriftophórfoiius &
ante illum Langus Nicephori interpres, vertej-unt. ffiftu-
ariam fati, 'peffimt meo^ quidem judició. í .Rufinus; báculo
& clama feriti, qUaiì Juftinus clavam & baculum Crefcén-
V A R I O
à Affai?"' wg T w l’- : hy/A'ùrut'y Juftinus poft
primam . Apologiatn: - in- . Afiam. reverfusy celèbratiifimum
illud cum Tryphone.Judso • colloquiti!» habuit. Inde Ro-
mam rediit, atque alterarti Apologiam pro Chriftianis con-
icriplìt, eamque M. Antonino & Senatui Romano dedica-
vit. Tandem dum Creicentem, Philoiophum Cynicum,
veluti hominem gulofum, mortis timidum, luxurie & li-
bidinum ièélatorcm, libere nimis coargueret 3 à Crefcente
apud Imperatorem accufatur, à quo damnatus, gladio per-
cuffiis eft, ut habent Martyrii ejus Afta ; ut vero Greci in
Meneo, propinato veneno interiir, circa ann. C X L IV , M.
Aiyqhj ìVvfeu ut in Chronico Alexandrino annotatum eft,
MJ. Aùrelii ’& Lucii Impp. V I. Unde patet immani errore
Epiphanium laborare, qui Juftini mortem ad. Adriani Imperium
referí, eamque tricefimo Juftini etatis anno con-
tigifle àit. Cave Hiß. Vol. I. pag. 36. Papebrocius exiftitis
Cynici formidaverit, Ego vero |ì/aov nervum interpre-
tatus fum. Ita enim iumitur ea vox paffim apud Eufe-
bium; verbi gratia in libro quinto, initio, to'« i» rà\uXaij#-
\ Themiftius oratione 9. ol À U 't mìi/joTté-
db)» tt< ¿ìtriAuvigicc nw^rm^o»%‘ n t i di è) oulp ,ibA?
¿»ti |ó\u».' Ad quem locum refte doftiflìmus Petavius annotavi,
|</Ao» effe quod Latini dicunt nervum, ut eft in ve-
teribus Glòflìs. Eóque fenfu apud Prudentium fumi li--
gnum, cum ait :
Lignóqùe piantas inferiti
Divaricatis cruribus.
Quippe hujufmodi’compedes erant è ligno. Idem Themiftius
in oratione nondum edita, que infcribitur Conftantius
feu de humanitate.de peranno l o ^ u e n s «/*.«/ htrpoi-
•nigHt 715 7roXb.iSi t^u» itrfuu'ùc v<f>' icturè», ccyawu »
*ì 071 ib n ^ s tfó i m T i» rovi gt/A«*. Libanius in oratione
prò Arirtophane p. i iy . Lucas quoque,in Aftibus
Apoftolorum cap. 16. loquensde Paulo & Sila quos PÌri-
lippenfium Magiftratus in darcerem conjéceranty |«Aa» ita
ufurpat. ibaeAt» cairn-, »15 rlw inrA^tf.» Cfv^xxlj»., rà i .wóA»s
ccótS» ¡¡rQccXumfy tìi ro fyXc». Vetus interpres ita vertit:
mifit eos in interiorem careerem, & pedes eorum ftrinxit lignou
Arator verò in libro a. Apoftolice hiftorie, tandem rem
narrans expreifit his veriìbus. . :
Conveniunt, ubi carcer erat: quem fedi bus imis ■
Ineludunt comitante Sila: veftigia quorum
Ligno merfa cavo vinclis tendere beatis. .
In Meneo Grecorum die 25. Septembris de SS. Paulo &
Tatta. àl&GXrf)sms «« Xpctcttoì ¡iiripctXti&rvrxv x) ctXÓnm»
seifinui. Latini hoc lignum etiam cippum- dixere. ‘ Glbflit
veteres cippus Sio in pallione Chryiànti & Da^
r ie . Tunc irati milites, mittunt eum in cippo novo <& nodofif-
fimo, ita ut in tertio punito t'ibias coartarent. Igitur cum
ftarept ante, eum & infultarent ei, ita putrefaitum eft lignum
totius' cippi, ut in cinerem converteretur. Sic legitur
in codice MS. A t Metaphraftes eadem A f ta defcribpn5.,fic
habet ex ver/ione Lipomani : Milita indignati eum, ii?'c‘arr
cerem conjecerunt, triplici compede ftrinxéri’i qua quidem
R; U M.
mat iècundarti hujus Sanfti Apologiam ciròj atin. C LX X .
icriptam, quo tamen anno jam coronà Marfyrii Juftinus
ornatus fuerat. In Chronico^ eniib Àlexàn'dtìiìò Pudéhte
& Orphito Coff. anno nempc Chrifti C LXV , legitur:
Juftinus thilofophus noftrarum partium, cum alterum prò
noftra fent enfia decreta volumen Marco Aurelio & Antonino
Vero Augutìis porrexijfet, non longo poft tempore, ccelefti Martyrii
laurea, à Crefcente delatus, exomatur. Preterea Eu-
febius in Hiftoria lib. IV c. 16. tradit, eam'Marco & Vero
oblatam clfe. Lucius autem Verus ipfo fine anni C L X IX
demortuus. Valefius in Notis ad lib. IV . Eufebii cap. 17.
contendit, Eufebium deceptum, & Apològericum illum
non M. Aurelio, ièd Antonino Pio nuncupatum eflè. Ve-
rùm que ad id probandum argumenta in medium adducit,
rem minime evincunt. Ant. Pagi Crit. Voi. I. pag. 156.
t e *
E C t L Ê S I À S t l C Æ H I S T O R IÆ Lib. IV. , 7S
c(,<piAoov<poo x cq (PiAo%cpt7?ou. où yocp ^)iAÓavQov & v an ita tis p o tiu s q u àm v e r it a t is am ato re S æ c
S U ■ r i , B I X r è i « a i W ç a - ■ i p h ilo fo p h i v o c a b u lu r a meretur', I I . ’ . ’ / Í , , S'il de rebus quas prorfus ignorât, publicé
Tett Mfumcf. w m f “ ipTvpet, as aJleav xeq a m- loqui, & Chriftiànos impios ac. profanos aft
1 £üíy o,Ta,, l ‘TZÇÿs ^ r fy f ^ rmare don dubitar, quo gratiam captet pie*
jtoAAcùV) 7rtTcX&yy]f$¡j<ú$ T s to Tffpà/^m. i l t s y z ? . 5 ■ ^ ans om n in o . Si enim cum doclri- •
I H H W È Ë È Ë Ë i ~ R M V a ^ n am C h n itin u n q u am le g e r it,e am tam e n fu ^
fAM opTvyav TOIS toc) Xti<îov Ìiòuy/ACLOI a s fa - gillat, p ro fe tò nequiffimus eft, & vulgi ho-
Tçé^&t uav9 7tafA7rcvYipós 3fâl xôq liïiànuv Tra A - minibiis multòdeterior, qui plerumqueca-’
AûT 'xypW) oí CpuAa.'rJoyTcu ■ 970 A A c o u s . • s ê i av , > n o r f n f i f r e ^ IS ^0CI.li an tur cluas ■T A; r, „ , c. m: , v ■ . ignoiant, deve faJfum teftimomu proférant',
Cmc eTtiçcùvicc] , x cq ^udbpictpTv- S i v e r o c um e am d o d r in am le g e r i t , m a jefta -
peiv. xotf et ofTi/^av ¿uw aiioty,ce to cm clvtois fie- i o 5 en. V ^ us m |n*m e îh te lJ e x it; a u t ft in te lle x it
wx iïn o W I I B B t ■' \ \ c OA a» ~ q u id em , v e rhm ita u t d i x i fe g e r i r , ne f o r t è
y * \ W > * . cw u Sy çvçys 7D ^ e um C h r if t ia n um e ffe h om in e f fu fp ic e n tu r ,
Toiyfos Tuono 7m u } vroAü //aAAoi» cLyiviis xoq longé adhuc ignavior pejorque judicandus
/ ■7ra./iTnvyjpos) ih am w s xou ctAoyov S bh s xcq <3)o- e!*f f f® P e qui popularibus atque infanis op
>. cn >/ , -v n/ . 7 / pmionibus metuque inferiorenrfe effe fateabou
m. x, yag pce x, epany,- tur. Ñeque verò illud ignorare vos v e lim i
ecuife. clÒtcv \p®m<j\<i tivcLs to icu jt&a , ¡ccccQw X) 15 Àuguftiifimi ímperdtores, me ehm multas
i x h f a B b A S o - v o t ì , - h i t a s , eitó«, i & t H H m B B H s f l B H H
« / . M U 8M Ü , , 7 • deprehendiffe illum reveramhilfeire. Atque
i PMAopyq. x, otì ctAijliii AéJoij ei [cy avy\ve^pìì0viv ut fciaîis à me verum dici, paratus fum, ÍÍ
vpciv a¡ xaivmccf r Aóycov, eroipcos x, e<p’ vpufv ¡coi- fortè difputationes illae ad veftram notitiam.
~ Mp.f ’ / u . Á ’ \ a , non p e rv e ñ é ru n t , c o ram v o b is in t e r r o g a n o -
, *m , f V . sp rn n rm m * * f i , ¿ nes iiep tml p ro p q n e re , N e q u e id ab i S a -
TuTQ ipy>, titj. ti S i y, g y tu c S j jo a ii vpuv a l \p a r l- r o toria; ru aje fia tc^alicnum fu e r i t . S i v e r ò c ùm '
d-ets |UB ¿¡ a l c n e iW ■¿mxtims, Qcmpb, btíh ’ñ l h ' " terï ° g i!t ‘0<’i s m e *> w m illiu s refponiìone s
.(A v a . 1 , , M i ad au r e s v e itra s p e r v e iie ru n t ,p e r fp ic u um v o -
, , V * a f ? “ • * ' # * * * t ó e f t , illum in fe l ig io n e no ftra p ro r fu s n ih il
S^PP r as aicyoUas S i ou roXpict A g y e i t , as fe ir e . À u t l ì i c i t ille q u id em , le d p r o p te r au*
•npoi'íiplw, ¿ tpiXocvQos, ip xà 'cp ix é S b to s i n e Nitores e io q u i n o u a u d e t , n equ áq uam p h i lo -
M H H I (O , \ -rt \ , ^ , , lo p h u s , u t antea d i x i , fed p o p u la r is au ræ ca-í
3 òìiMvy os ye T o ZaxçycTixov a^is^qov oy 2 5 p ta tò r e ffe depVehend itu r, q u ip p e q u i p u l-
Tf/ttot. m u 7 t t (jfyu ovv ó ’isfivos, 071 eT¿ }& ' rico dû- c“ err*nium' illu d S o c ra tis d id u m p a r v i fa c ia t :
T B a ^ p p m K d ^ c v y s tU â r à »
4 çnxuath i, T am « « a n i r rrpefm a ù rS ./èiqpsfm- prsedixerat, ftradis ì Crefcente infidiis, fnarÇ
i ç a i i r a i m s 'E W U im puériuam, ¿ SíEa, ù l y ™ S® : eoronatum Tatianus, vir qui.pri- I ’ mo ætatis fuæ tempore Rhetoricam docens.
oftixe,» c aum S"a.7n,Uuslfiz,os' arXuça n a t 30 in Genrilium difciplinis fumma cum laude
C y tfÇ W M a , a UT« ig & X ia à , ftm ftck, à Tûf verfatus eft, & qui plurima Ingenti fui m;l*'
d se js “E M t i v a ì 1'vpopñ \ íy i¡, S t im e t¿ ó W / t a o i - m“newa P °® « * .Klrçujt, in libro adverfus
« r a lo s ’Isotos ¡pSSs èïepâvqiji,, hace,a, r è s n r s S f n te s , t u ' 'f * v e rb is . E t r e â è J u f t in u s
1 a n ’ toucetoq tu s <oçy- v i r om n ium adm ira tio n s d ig n if fim u s , e o s la- .
ap y pd p es X y ç a ts . ì i r - n t u m , m a . r è i f. ^iAoto- tronibus fimiles effe dixit. Pauca deinde in-
<pm, ’( h X e y u m Z r a ,- KeéxifS y o t w 2 oiwflib-35te r lo c u tu s d,e p li i lo io p h is , lime. fu b ju n g i t . c n f d u U
d a s r ? fu y à xn arixu, mziSSaaçla, M xcliTas ù - p r e fe e n s q u id em q u i m u r b e R om a -n id u - * ” " “ -
rèfUÌsrd- epiActnoela A r in u f f , ■ fuum fi/ erat>fced,s ■ ■ 1 . r r '^ . j Tsçftve^s uo. jet.- & avanti® fupra omnes mortales deditus fuit.
Valesii Annotati ones.
cum ipfi adftarent & illuder ent, in pulverem redatta eft.
Tertullianus lignum vocat. Sic enim in libro de JPatientia
cap. 13. Si & carcer premat, caro in vinculis, caro ‘in ligno,
caro in foio,. . . '
I Tifa ¿¿et» $h»ìi» T ™x.2» ? mv^cwnùòia»'1 Longe
elegantior eft leftio quam in tribus 'noftris codicibus
repenmus^Maz. Med. & Fuk. Sic autem habet:
. SròW Wi t Troiai», TMshccpvidfui tStv »rfudla,». Qua emen-
datio adeò neceflaria eft, ut nifi ita fcripfetis, que fe-
quuntur Juftini verba, cum precedentibus nullatenus co-
hereant. Poftquam enim dixit Juftinus Crefcentem indi-
gnun* effe Philofophi vocabulo, propterea quod de rebus
loqueretur quas penitus ignorabat, & Chriftiànos impios
vocabat, ut gratiam captàret imperite multicudinis : ad-
dit deinde, illum in eo graviter erraffe, m-a%cu>rtÀ{1u', TS%>
■xtuniu». Rationem. inde fubjungit:. « te pii ò»t jw »,
^eleganter omnino. Itaque non immerito in- còdice
egio ad Jàtus horum verborum appofita eft nòta £2p. &
S a a7ennu? circ«mflexus, & o». Que nota lignificai
2 °k J'*' * “m, venu^um 8c elegantem. . I
ti*rh cc^ .^ i‘2a] Hanc loquendi vim .& proprietàlam
Socratis lèntentiam que eft apud Platonem: quarti
quidem ab Euicbio aut ab exfcriptore omifiàm , necefià-
rio in verfione noftra adjiciertdam putavi. Porro hunc
locum ex manuferiptis codicibus Maz. Med. & Fuk. irà
reftitui «5 y* ¡/.»¡il XuxjufHay» ¡¿¡¡fl^cf.^»» o» it/joZ.
4 Xo^iitooiti cm Toif 'EXiiye»» tf&Jófcaun J Rufinus magi-
llrum eloquentie vertit. Patì anus, inquit, vir eruditijfl-
miss, in prima aiate fua oratoriam docens. Ira etiam vertit
Hieronymus in catalogo. Theodorirus quoque in libro
i. Hsreticarum fabùlarum, Tatianum. primo fophi-
ftam fuiffe teftatur. Ipfe Tatianus de fe loquens: in fine
libri adverfus Grecos, eodem utitùr verbo quo Eufebius.
7wugs ^.t» S» è rrmf ’¿eftxx (*&%» sèffip-w, bntpomm^
yn», yetf t StO [Ai» <n>(pSSiÓtJZt.q 7K V/AirepCi, T&7O Ì ì n%»Mf Vj
bnvouuy Jyyw^auc, mìhtuc,. Ubi vox - nihil ad eloquentiam
pertinet, ièd omnem Grecorum iàpienriani &
liberales difciplinas cómplcdfitur. Sane quod Tatianus ibidem
ait fe plurimas regiones peragraflè, multaique artes
& inventiones mechanicas curiosò didicifie, philoiophum
irtagis indicat quàm profeflòrem eloquentie. .Adde quòd
liber ille adverfus Grxcós confcr/ptus, iàtis teftatur au-
tem locutione fift)au^turK^ o a°n í°nU*' 1V luJulmodI au* ^<fUto'r5eImU pPaarruumni i1n,1 udiicceenuduoo ecxxceirLcuitaatiuumui tfuuiiMffec., £E.1f1t eenniimm
3 Tò t ~ i r v- -™1’ . erurdltus quidem hber* fed fine ordine ac methodo com- 3 «.%n<mw» v/au] Intelligit egregiam il- pofitus.
^ " ÿctTV