CAPUT XXXV. KE$ A AAION AE*.
Deferiptio atrii e r for tic num. E x ^ g j c o t s cuQcau Xj çDofy.
Tr a n s g r e s s u s inde eft ad vaftiflimum A liCcuu S' s|ïs 'tin « m -
lo cum lib e ro patentem coelo. Cujus ga pjy a $pi0y kv<xmrAa.fj&pov‘ ov «TVf 1 Aföos I
folum fplendido lapide conftravit , longif- ? Xa_ ^ aí W ¡ S i L i p o s h iw i , /*«■*■&
2
_ . » . . J f ACW7TP0S »«,)M m / V » 8Vt wcwpos eAUWiCQ, u a x
f im is u n d iq u e p o r t ic ib u s ad t r ia late ra ad - g M j g j ^ . r c , ' 1
j j t - r 'Gfe<c/y)ojaoi5 9üav ex rpiTTAObpa '©£¿e;£o/c£v/oy.
C A P U T X X X V I . KEÍAAAION A ? * '.
Deferiptio parietum teÜique, & ornatus atque Ü k Q & o is t v votoci ¡xxAyvícLS r o l^ v ¿ ^ e t -
inaurationis ipfius baßlica, TMpyicLS, K2-XÀ8S t e ¿ ^pvotöffEOtf.
Qu i p p e lateri illi q u od è regione fpe- 10 T ' f í i $ x a r a n i x f ù TrA&pcif rot! av7$>8 , o $ 1
luncae pofitum, folis ortum fpeótabat, 'ZügßS k n ^ o vTO , yÁiov ea&c, 0 ßamÄuos <rovconjunfta
erat B a filic a : opus plane admira- JJ^ 0 yg^5. gp™, efcotitriov, eli tívloí ccmipov vptdjiov*
bile, in immenfam altitudmem elatum, oc , , / » \ '~ „» , >
longitudine ac latitudine maxima expanfum. & r tA e x r o s c*n T ^ u q o v b^puvofxxvor s
C u ju s interiora quidem verficoloribus mar- Tot /4 w uou th$ otxofbfuat, 3 ÚA>;i fxctgßclptt rronu- 3
moris cruftis o b te& a funt : exte rior vero r ^ Al6>C5tAu7rioi» TrAàxaorji* ti S‘ Ixròs r torya*
parietum fuperfic ies, politis lapidibus probe » i xie<s T c & ^
mter fé vm ft is decorata, eximiam quandam M S B « i , f ä K S , r ~ , v
pulchritudinem,* nihilo inferiorem marmoris W f& c p X a .f c r r p t w o ^ , \ jà p < p w s n X P W « ^ A -
fpecie, praeferebat. A d culmen v e ro & ca - A b s tms Cm fxa.pptxx.gn repooo-^tas ovSiv
me ras q u o d a t t in e t , e x t e r io r a q u id em t e - civa ^ rzggßs clvtois òpoQoisy Tai pc ejc7 0$
f t a p lum b o tan q u am f i rm r ffim o q u o d am ^¿uoltcl fxoÁvGSlv 'é èÀ ty p g s fa oAju ofxGpm ktrfDcc-
m u n im en to ad h y b e rn o s im b r e s a rc en d o s ^ ~ v / A |
o b v a l la v i t . In te r iu s au tem t e f t u m f c u l - ^ s jp o f x x t x * t * t w r r a t o t * s e w 4 7 Au- 4
p t is la cu n a r ib u s c o n fe r tum , & in fta r v a i l i (pous tya.Tmfxoi'Tav k^mpTíapLéva., ¿ ®<T7np 71 pcé>ct
cu ju íd am maris c dm p a Ä is in te r fe ta b u lis ■jj^Aa/oi ’ oA b y /3a<nAeís o íx b a n o e x ¿01 m T í
S o ^ u r i í ^ ^ c o O T e r t u m T u S v e r f a m ' b a f i - g | i y W M ^ I W
lic am v e lu t q u ib u fd am rad iis fp len d e re f a - a 5 *« ^ a u y e < Ai oA b (paros otee puxpciebat.
[xoipvyctis t 7mvrou nav e^a.^pa.'ßeiv Itto'm,
CAPUT XXXVII. KEÍAAAION ÁZ'.
Deferiptio geminarum atrinque porticutim, & 'ExQçcf.ois èircXm qoav l ’X&rípaQíVy ^ mxXav kva-
trium port a rum Orientalium. to A ix ÎV 7Çia)y.
P o r r o ad u t rum q u e la tu s , g em in a p o r - 3 ° - À - M i p l S ’ ìx. I t ì & . t o . « A á l o í , 'S l S I S l çeair y
V a l e s s i A n n o t a t i o n e s .
, 1 Xeifjj<aéi ] Marmor intelligere videtur, vel
certe lapidem politura inftar marmoris. Sic in capite fe-
quenti |fs-S àÌS-m Sictfnix-puvofupn prò eodem dicit Euiebius.
A t Chriftóphorfonus Aee^®©', X&o> lapidem eximium in-
terpretatus e ftj Portefius excellentem* male, ut opinor.
2 'E * 3 Bafilicarum atria, quatuor fere portidbus#
conftabant, in quadranguli formam d iipo iìtis. In
medio locus erat apertus & patens, cujufmodi hodie in
clauftris monachorum videmus. Docet hoc Euiebius in
deferiptione bafilics T y r i libro decimo hiftorise Ecclefia-
ftic * . Verùm in balìlica Hieroiblymitana, alia fu it dif-
poiìtio. Tres enim duntaxat illic nierunt porticus ad tria
latera. In quarto autem latere> quod erat è regione iè-
pulcri ad Solem Orientem obverfum, vice porticus erat
ip ià baiìlica, ut docet Euiebius in cap. fequenti. Quod
quidem idcirco fa£tum videtur, ut ipià bafilica ampliori
lumine colluftraretur, nulla extrinfecus porticu luminibus
officiente.
a ^TAijs [¿ttpf&fis irXccxwnti ] Antiqui feftis marmoris
cruftis va rii coloris parietes omabant, ut notavi ad lib.
18. Amra. Marcellini pag. 36g. Hujufmodi marmoris
cruftas srAee^è« vocabant. Gregorius Nazianzenus in orat.
5 . <rò A ' psl xsptiixu 5$ vXttxa*, >&f ras 'x.exo[/s<ptibf$f>$
4 usu- tui /juctxpat fyo/¿ut xj urtpi^i^at. Idem in
carmine Anacreontico ad animum fuum:
©«A«ì H/jisvì
Xgvmgfow, %‘cQ’ik vr
Km) 4^ / « ^
TiXeings n Auji/pn ttìayicfe
'A rA^or, m X v ^S u
4. rxvcpuìk <pKTvapocÌTu>] Quid fint <pctTvi[À>ct&, docet
Hefychius & audior Etim o lo g ici 5 qui <pctTro>/Au.& inter-
pretantur ‘ìiyn ¿xJg.'yXvtpct, id eft tabellas, ted a
laqueata. Eadem voce utitur Eufebius infrà cap. 49.
Ex his ig itu r apparet, cameram bafilica: lacunari intrin-
fecus tedlam atque ornatam fuiflè, ut in animo habuerat
Conftantinus, quemadmodum teftatur in Epiftola ad Ma-
carium. Extrinlècus enim • plumbo operta erat ad arcendos
imbres. Proinde cameram ipiàm lapideam fuifle
oportet, quae plumbum fuperpofituxn fuftineret.
5 Aìt?£v va«v ùvctytia» n wm yttw J De a trii porticibus
fupra dixìt Eufebius. Nunc de pórticibus bafi-
licae loquitur. Ac primo quidem ait ad utrumque latus
bafilica: binas fuifle porticus. Deinde a it porticus illas par-
tin i fuiflè ¿«ej«»»s,partim Quod fic interpretor,
ut porticus ili« duo teda habuerint ; & a li« quidem iolo
ipfius b afilic« xquales fuerint ; a li« verò iifdem iuperim-
pofit«, cujufmodi in Ecdefiis n ollris videmus» H u ju fmodi
porticus antiqui ¿loytpxi vocabant, ièu
Gregorius Naz. in oratione .19. p- 3 *3 * J» jj templum a
patre fuo «dificatum deferibit *»«»«» ™ s»»» *«AAi<n ¿t
¿gófyav. t/4©- «.Ipóf/jivoy, id eft, -Et colummrum ac porti-
cttum duo teStd habentium pulcritudine in altttm ajfurgit.
Scribendum enim eft in ilio Gregorii loco una voce diop-
otpai, quod Billius non v id it. Poflumus etiam interpre-
tari t&foyiUi fubterrancas porticus. Nam in templis e-
jufmodi porticus fubterrancx conftrui iolebant, quas
¿pipati ventilai vocat Arillidcs in oratione de Cyziceno
tempio. U b i etiam templum illud triplex fuifle d icit ;
partim fubterraneum, partim fub divo ; medium verò
quotidianis ufibus accommodatum.
tì,Vct76iÉ»l>
1 1 cLvetyijav n ¿ '*g.e& ryùm 1 SiSiifxoi x napcLipiSìs, ticus tam fubterraneæ quàm fupra terram
TcS’ fxiix.u roS via <ruui%i7eívovrom XPV ( rx) ciuTcq eminentes,, totius bafilie® loñgitüdinem a>
3 rès opótpas 7n7mouXfjdfjoL\' av 3 oc1 fdp ere] ^ re por- > quarum concamerati ones auro perarea
roa odtB, xiooi Tra.fifjutyAioxv envpelìbvro’ 4 5 4 ou k eicra T^f ifxrcpofòvi s xjzsd tteotoTs kvv¡yií- ■
povroy rroÁuo Tov e^adev 'Z^iGiÇ>\r\fjbpois xóojxov. 7ruAcq Si rçiis <ïïç)$ ccùrvv kvi%ov'& >)Aioy 6Ìj hoc-
x.tojcdfjoc\y Toc rt\yiQt¡ rpfyf eiorti (ptpo/j^jav uttìJ^^ovJo.
inde variata: flint. Ex his,• quæ in fronte bafilicae erant, ingentibus columnis fulcje-
bantur: quæ vero interiores, peflìs; magno
cultli extrinfecus ornatis füílinebantur. Por-
tæ tres ad Orientem tolem apte difpohtæ,
introeuntium turbam exccperunt.
KEèAAAION AH'. CAPUT XXXVIII..
E x <p&c<ns yifJÀOXpcatX», xctl xxovav SdSiXsc > xctl 10 Deferiptio hemijpharii, & duodecim columnar ara
xgfcTH/iay. cam crateribui.
I 'O uTOiy 'S' kvrtxpu, To YJcfpaXaxoì tv tuxvtos X4 R e g io n e harum; portarum erat hemi-
«7 ‘ ifuavpMtia Iti, 7W MPOU tS RcmKtis ^ q«?d totius operi, caput eft; Aa. . Q'.. tv' Hnl ■ ’ ' 5 . / ulque ad culmen ipiìus baiìlicie protentum. Cwnrcc^jor h pi Sla^Sinsc xms tvQcxxvotw, Cingebatur id duodecim coiumnis, pronurv7$
tv XaTvipos ’AmqoAois tovc£/.Qfxoi, x&Tnpm 1 j mero fanftorum Servatoris noftri Apoilolo-
¡ueytws ’e% Tsgyapa mrrotvif^Jjois Tcis xopvcpks xo- rum* ,Qyarum capita maximis crateribus arw
i t h * X * A i Ì W < & « M i iO A nm . x dXM - , <*ov emiaro Ta cturv ©éoT. c’averat.
V a l ì e s i i A n n o t a t i o n é s .
1 Ai%[A$i -mtpctfudii 3 Quatuor eránt porticus in bafilica
Hieroiblymitana ; bin« feilicet ad utrumque latus
b afilic«. Id fibi vólunt h«c verba ¿rflay &a¡> Siiii/jtsi
■7m£ccfú$is. Quin 8c fcquentia idipfum manifefte eviti-
cunt. Ex his enim porticibus alias a it Eufebius fuifle
in fronte bafilica?, id eft exteriores; quafdam vero interiores.
Eodem modo in templo Apoftolórum quod erat
in urbe Roma, quatuor erant porticus, u t teftatur Pru-
dentius in paffiöne Apoftolorum his verfibus,
Subdidit & Parias fulvis laquearibus columnas,
Diftinguit illic quas quaternus ordo.
Idem Prudentius.in paffione H ippolyti, de templo S . Hip-
polyti ita ferib it,
Ordo columnarum geminas laquearía teSi
Sufiinet, auratis fuppofitus trabibus.
Adduntur gráciles teño breviore recejfus,
g u i laterum feriem jugiter exfinuent.
Eandem formam cernere eft in májoribus apud nos ba-
filicis , ubi quatuor columnarum ordines binas utrinque
porticus conftituunt. Porro hujufmodi porticus gemel-
lares d ici videntur ,in Itinerario Hieroíblymitano. Interius
vero civitatis fu n t pifeina gemeüares quinqué porticus
habentes. In quo tarnen loco ambiguum eft, utrutn pif-
cin « ip i« , an porticus gemellares dicantur. Pr«ftatque
gemellares pifeinas intelligere. Erant enim gemini lacus,
ut feribit Hieronymus in libro de locis Hebraicis ubi de
Bethefda.
2 IhcgufufoJ Male Chriftophoríonus Xyftos vertit. Nam
ftcSy omgctfwhs per fynecdochen dicuntur pro porticibus.
Heíychius exponit columnas qu« ad parie-
tem obverf« funt. Sed Chriftophorfonus voces illas
¿rfiSy ítSy retulit ad a-A¿Op'a hoc modo, di' ¡tgínpx
■m rrXdipx At?5v svSy, &c. cúm tamen poft vocem irXivpbt
ponenda fit virgula, ut in códice Regio legitur 8c Fuke-
tiano ; 8c verba illa M u y szuy referri debeant ad vo-
¿em omgxfúhí. Latera enim bafilic« hic inteliiguntur,
quod confirmatur ex libro io . h ifto ri« Ecclefiáftic«, ubi
bafilica T y ri deferibitur his verbis, rnik imp’ *í&7í¡x §
fruviií rtu
3 A í p xgetmtra] Id eft exteriores. Sic in lib;
lo . de fontibus qui erant ante fores bafilic« T y r i ait,
ít¡ irfiimmv 8 yeu.
4 Ai tltm ruy Ìtmjit 3 Ad ôram codicis Morxani
emendatur r u y iy /^o tB-c v, quomodo etiam legebatur in
Gruteri libro. PoiTet etiam emendari ruy Ìta fy. Scd
cùm ie rip ti codices Fulceriàniis 8c Sav. rat Îy,à-çoi&ty ha-
beant, ea leftio prxferenda eft.
f Irn mestiti 3 Peflìmè. Chriftophòribnus poft es vertit
; melius Portefius pilas interpretatur. Quid fint
gnesoì, docet Procopius in libro i .. de Fabricis Juftini-
ani, ubi templum fanétæ Sophke deferibit : toiles fcill-
cet feu aggeres lapidei, quos feopulis quibufdam comparai
qui apfidem fuftinebant. Pofteriores Græci mv-
■<rii vocarunt, ut notavit Meurfius in Gloflàrio.- Erant
igitur p ii« lapide«, à figura ut opinor ita dièta:, eo
quod quadrangul« eflèiit inftar pèflorum 8c peflulo-
rum. Ideo autem porticus interferes, quæ proxime ad
latus erant bafilic«, peflìs fulciebantur, quòd tedium bafilic
* utrinque fuftinerent : quod quidem tedium reliqua
omnia altitudine fuperabat.
6 'Hy,nr<pMfia] Scribo à/jour^eti^toy: fic vocàt altare bafi-
Jicx , eo quòd in formam hemifphxrii fabricatum eflèt.
Hinc eft quòd ipiùm vocat S’rrewnti atipicXeucy, id eft iùm-
mam totiiis operis. Nam bafilicx ideo conftruebantur, ut
fuper altari incruentum facrificium offerretur Deo. Paulo
fupra Eufebius fepùlcrum Domini y.c<px>iny t S omylòi voca-
v it: nunc verò altare bafilicx appellai S omrrii x.tÇ>uXcuoy,
quæ duo longe inter fe differunt. Nam fepulcrum Domini
ideò vocatur caput totius operis, quòd ihitium ac
velut veftibulum fuerit totius fabric«, 8c quòd ejus gratia
Conftantinus totum òpus exftruxerit. Altare verò
bafilic« fumma totius operis dicitur, propterea quòd totum
opus eò fpeélabat, eratque id complementum uni-
verfe ftrudturæ, fine quo imperfedla erat bafilicà. Pòrro
hemifphærium improprie dixit Eufebius prò hemicydo,
vel potius hemicylindro, cujufmodi étiam altare fuiflè
fandl* Sophix docet Procopius libro i. de xdificiis. In
libro Turnebi ad marginem emendatur ipt/urpxiexoy, fed
recentiore manu.
y 'Ex' xxçn ra fixmXsiâ ¿xmxyjtvoy J- Idem eft ac fi
dixiflèt èr* XKgoy. Hemifphxrium ab imo uique ad fum-
mum bafilic« protendebatur. E t in imo quidem erant
duodecim column«, femicirculari* forma difpofîtæ. Confirm
ât hanc explicationem Procopius in libro i . de xdificiis,
ubi bafilicam findlæ Sophiæ deferibit j quem ju-
cundum fuerit cònferre cum hac Euiebii narratione. Po-
teft etiam «r xtt^a exponi in fummo bafilicx, ut ièn- '
fus fit, altare non in medio bafilic« fittim fuiflè, fed m
fummo.
O D KE$A
(*T P (T <T