e tiam ta c e n t ib u s n o b is , ipfae r e s fa tis lo q u u n - '¿«re ^ aieortùvleìv ìipiav, olxjtoÙ (¿oam roisàfgc.
tu r iis , q u i aiires mentis h a b u e r in t .H o c c e r te xex'TììfjSj.ois t a rtge¡LfÍ¿A<& " t v t o £evov AXtjQas
n o v um a tq u e in a u d i tum , fem e l d u n ta x a t m or r , ,\ / > H « P H p >/ « ■ ■ ■
u r u iu a ^ u w » /G&qL dbfov X, i l UOVOV e r ti T PPOTQV Ct)®»« 'yeyour
t e r r i s e f t v i i u m , u t ì s q u i i o l u s a b o m m ae* ri f v r f * s \ >
t e r n i t a t e e r a t D e i f i l i u s , i n t e r r i s c e r n e r e t u r , ' T e , Avtipccrtois © f i j ^ e v o q t a T o w f t , $ r a A > | - I
& t o t t a n t a q u e b o n a h o m i n i b u s a p p o r t a r e t . 5 9a>$ mtiSk, ©eocF ¿uoyoyj g £ e d a v o s e r t i y r i s a<pQcq .
C a p u t V e r u m h $ c q u a e à m e d i c u n t u r , t i b i f o r - ‘ Y I ì U l Q Ì è * À v x * ì a W m «»« t * T in o * i - *
X V I I I . ta ilè Superflua fu e r in t , Im p e r a to r i q u i S e r - <*>/> » / « . S i > ~ ~ / H i
• r n. • J - » • . I r S S É o™ a k s o W / i a ’ °S au TM T y r tUp cL T f iS
v a t o r i s n o i t r i d i v im t a t e m f a e p e n u m e r o p r e - y , • ' r ; ,
fentem e x p e r tu s j non tam v e rb is q u am fa ¿ t is , S aT tfd x o u jeoTV)T(j¿r ^ ffiu/cu.<Qì\<nv rto\\axi$^ &-
v e r it a t is praeco c u n d i s h om in ib u s e x f t i t i f t i . A yfpas* ou X Ó y is j ¿ A A * epy>t$ a Òt o is , x>ipu£
T u e n im ip fe c um t ib i o t ium fu e r i t , narra- ¡ o cl7ia<jx t>js aA>j0gíotí x a9¿<pixaí' a v yccp vifiiv a u r
e n o b is po te ris , fi lib e t , in n um erab ile s S e r - \ n M m ~ ^ / S ,\ « R9
v a to ris n o f t r id iv in ita t em fu am t ib i e x h ib e n . /2a^ "
t is ap pa ritiones > in num erab ile s in fomnis v i - t v crv S fflT ijp® - 3 eo<p«,ye<a$*
fion e s non d ic o arcana illa a b e o t ib i fu g g e - jcad Irtvo is mpovaicti* ou T c t i ^TnippuTiss ti/Uiv
fta , quae n o b is o c c u l t a fu n t & in e x p lic a b i- ‘x j & oQoX cLs c tu T y r é t i «T òp olvtcS A o lia
j fed quae in ib fa men te in fe ru n tu r D e i p ^ \
fu g g e f t io n e s , & q u z f r u i t u o f im c u n t ìì fq u e 15 7" W x e t& g a A X o ^ a s _ ,
in com m u n e u t ilem d e r e rùm h um an a rum <zb£3vo'ic¿4 r à xoivaxpíÁii x a i Tot rtcLvm X P *10*"
p fo v id e n t ia d o d r in am c o n tin e n t. E x p o n e s ^ /©^.'nGe/^iots* em^ices cLv ypt7v ro v «xou
e tiam n o b is p r o r e i <ligDÌcate, man ife fta illa ' ^ t o 's
D e i p ro p u g n a to n s & c u i to d i s t u i m b e llis | h H , / >/0 / ' \ > r t P ,
a u x ilia i h o f t ium & in fid ia to rum tu o rum in - ^ rtoXefxois fa x A V U * ? g ^ o T v ^
te rn e c io n em : in p e r ic u lis aliata fu b f id ia , in 2 0 *fàt£ov\M ^Gogjcs* t o s o# xW m uo is
r e rum d if f ic u lta t ib u s e x p e d itam fa c i lita t em i r à s ¿ f ^Tripois &jrto¿Acis’ t a s 09 ¡pqpiícus km -
in fo litu d in e d e fe n f io n em : in an gu ftiis in - ^ ^ ^ ¿ ^ W ^
d u lt r iam a c d e x t e n ta t em : p ra e icien tiam r e - T . / 1 \ • c u MÜ B
rum fu tu r a r um , eorUm quae ad fumm am r e - í« A A o y T 6>v t a s •zsé* 'f V x aGoA#
rum p e r t in e n tp r o v id am a i ip o f i t io n em td e in - 'Zir&fttoQeiAS' t a $ 70V aJ^Aoiy o x e á i s ' T ots
c e r t is & o b fc u r is reb u s d e lib e ra t io n e s : m a x i- 2 j ‘rfyJ* (MyÀXcùv èrtix>iifete' T ots t t o A i t i ^ 's
m a rum re rum fu fe ep tio n em : a dm in ift ra tio - > / \ BMHB w B W ||MjP » p |
. ... r j . . .,. OlXOVOUlAC’ T ots 7T / qpATOrtèàav dlOiXHCmS Tots
n em r e rum c iv ilium j o rdm a tio n em m i li ta r i- ' v c ' - 9P /5 ~ ^
um c o p ia rum : r e ¿ tam u b iq u e em e n d a t io - Jtct® sxotíoy áiogM¡>a<js' T ots "T V xcivav S ìa -
n em : C o n f t itu t io n e s d e ju r e p u b lic o : le - fg ^m ' t a s yo^Ggcnots. x .a & c i9/*ìi<roi$
g e s d e n iq u e a d com m u n em h om in um v i t am y £ v a,7ia.£A\úrtia)$ Ì x.a $cc > t ìijUa s /dp A a y -
u t ilif lìm a s . R e c e n le b is e t iam a c cu ra te & f i - « / \ t.» ’ p . ' '
J .. r , , -J zo J a vq v tm , avi ò A v rà J fxova y y a e x c oM o a y , x a i |
d e l i t e r fin g u la e o r um , quae n o b is q u id e r a -> y _ Z ¿ «j ,
o b fc u r a j t ib i au tem u n i n o tiff im a funt> & in t o i s cretis potcnAixous pivyifÀcuSi o ia jy¡au,vpois o t
re g a lis m em o r ia t u * f in u , v e lu t in a rcan o Ìxmpp>iTots, TgTO^tuéb^^uíMV ¿ y <5>j ^ « 6«' ArtÀvq
u o d am th e fa u ro r e c o n d ita . O b q u a om n ia , Ta>V} ^ r a s olutois Sìì r y r o i s Xa/xrtpois rexpttiu
t v e r if im i le e f t , c ùm iis ip fis d ivina e S e r - r ~ I H rv„/ H 1 ¡ H ^
. . . n • r r r TUS ( d uvo tuga s Y p ^ an /w lg ^ , oixov
v a to r is n o f t r i potentiae a rg um e n tis u fu s f u - } , u \ r (T / /
i l l e s , B a f i l ic am , v e lu t tropaeum q u o d d am 3 5 ^ b ^ T ^ o y , T^omnoy t j j s x c t T a toò ja v a tm vimis
v id o r ia e ab i lio d e m o r te o lim relatae, c u n - a u T » , rtA aiv AvOpartoiS} rtigvis AfXA x a 1 A7n<jviS
¿ tis n o n f id e lib u s m o d o , v e r um e tiam in c r e - kn àu p A S ' nini re Ayiov À y ia © g o tf, (m s re
d u lis fp eñ a n d am p r o p o fu i f t i ; fa n ¿ tum q u e » cv / \ n — « 1 ^ » a . ' v v a
* i o - . i- e t^a yctTou x a i p a o iA e ic t s o v je a . X A iir tP A Jtai
fa n ¿ ti D e i tem p lum , & im m o r ta lis v itae r e - , c ~ , , \ > r
g n iq u e c c e le ftis ip len d id if lìm a a c p u lch e r r im a fxeyct\A ,z«feixctAA>i ^ et<piepcù(Mx.'mi T o t rtpertovTA
m o n um en ta ; & S e rv a to r is n o f t r i fum m i om - 4 0 y t ffà [ ¿ a \ a x a l 3 o ìx é ia (¿ao iá S Í, vixais tyìS- to ò 3
n ium Im p e ra to r is v i ¿ t o r i s fa cra d o n a r ía , •m ^AoiKects %a>Tvpo$ ¿ y a G ^ T O * a òri T a f Tvis
Im p e r a to r i v i¿ to r i ap tiff im e c o n v e n ie n tia . » <v- ' _____ s. . H H H . ’ c
V mi 1 • i- • _ • a^ctyctTou Cavis UAprw&Gù T g x c t i u m u a 'ti 'zsp j.-
Q u ib u s t u il lu d im m o r ta lis v itae m a r t y n um , 1 , / ' p p , . \
a c m o n um e n tum e x o rn a ft i ; tum u t c c e le ftem ^eQ\yx,AS’^ tov ovgpviov tco ©g00 A oy>v, vixmtuo
D e i (èrmonem v i¿ to r em a c tr ium p h a to r em tj Tpomtiou^oy 4 /¿AaiXixois ^A^cjcTtipam C /fjvjrta- 4
r e g i is ap ic ib u s a tq u e e lem en tis e x p r im e r é s ; , ^ „ r £ , % m , X a u v p f ií x a ] in - 5
tu m u t ap e r tis a c m in im e o b fc u r is v o c ib u s ~ ^ ^ ^
p iam a c r e lig io fam D e i co n fe f lìo n em c u n - Q w cu s^ epycp xoq^ A o y a , r lu & uai&
¿ tis g en t ib u s pa lam r e a c v e rb is p r e d i c a r e s . cpiXÓQeov o/xoXoyiou/ (ZZgjxMpWT¡cúV.
V a l e s i i A n n o t a t i o n e s .
1 To utS-pamM ¿vJuxitfnti] Chriftophorionus legifle vi-
detur «1'9-p»*or, ut ex verfione ejus apparet. Sed veram
hujus loci fcripturam nobis aperuit codex Fuk. quae lie
habet, TV, ¿yS-pamtf Ivlujofytq m mccJt, rv ¿AqSSii, &c.
Intelligit enim Euiebius cunfta ilia bona, quae fupra fin*
gillatim enuinei-avit: quae per Chrifti in terras adventum
hominibus collata iunt.
2 lli&i-ilei P ky k} '¿».hi; sbj] Deiunt hie aliquot voces,
puta ffsi fittatXiu. Sed codex Fuk. veram nobis le*-
ftionem aperuit. Sic enim habet, ‘zS&rftce. $•' itv ’¿x-
X iii til) TO 7rct£ i/Jt/Sv m i ¿KUO[&/.CC.
3 oUtiu. fiiur.Xu] Addendam hie Cenfeo vocem vtKytii,
non ideo folum qubd Vidtoris cognomen inditum eft
Conftantino, fed quod hsec vox magnam hie affert ele-
gantiam. Ait enim Eufebius facra illa donaria, quae Con-
ftantinus dedit Bafilicae Hierofolymitanz, cùm lìnt Vi-
«Storiae Chrifti iummi regis monumenta, optime convenire
Imperatori Viétori.
BctaiXinc/ìi %%(>cf.x-rri/>r.v ¿«.■tvmu[fyj(§h‘ J Regios apices
interpretatus fum. Sic enim loqui folet Eulèbius, ut a-
libi notavi. Ait igitur Conftantinum, magnificentilfimà il-
là fabricà Se opulentiilìmis donariis, quibus Chrifti fe-
pillcrum exornaverat, quafi regalibus apicibus publice
propofitis, Chriftum Viflorem ac triumphatorem omnibus
praedicaile.
y nZ<n 78*5 fc9-vf«3. His verbis panegyricum Eulèbii
claudit codex Fuk. Certe qu* fcquuntur verba, parum
nècèiTaria funt, nec Eulèbii effe mihi videntur.
F I N I S.
H E N R I C U S V A L E S IU S
L E C T O R I.
k1Vemaamodùm Éufebi'us nojìer qmt&or Jttis de vita Cdnfldntim Itbris irla fubjecerat opufeuìa ; d-
| rationem fcilicet Confi ani ini ad fanftowm ccetum ; deferiptionem bafilica Hierofoljmitana & do-
_ narìorum qua Confiantinus illtc Deo die averat : panegyricum denique a f i dittum in triennali-
bus ejufdcm Confi ani ini: ita nos ejufdem ex'emplum ficuti, adnotationibus nofiris tres quatuor-
've fitbjunximus differìatiónes. Prima efi de ortu ac progrejfu fihifmatis Donatiflarum ufque ad Syno-
dum Nicanam'ì id efi ad annum. Chrifti 325 . . Secunda eft Epiftola de udnaftaft '& de Adartyrio Hiero-
filymirano : in qua ofiendimus unèim duntaxat bàjilicam Hìerofilymis a Conftantino adificatam fuijfe ; non
duas, ut plerique ante nós credider/int. Oua quidem Epiftola licet ante annos otto a È'. C. Joetnne Tri-
.fiano fuerit edita, nunc tamen multò emendatior & aùttior prodit. . Tertià eft Epiftola ad Jacobum 'VJfe-
rium, qua fintentiam illius de verfione 70. interpretum, deque Hèxaplis Origenis confutamus. Quarta
ac poftrema eft brevis difquifitio de Aiartyrologio Romano qùod edidit Rójweydus: j ì c duarum quidem
prioriim lueubrationum mentionem jam feci in adnotationibus Eufibianis, eajque ad calcem hujus operis
exhtbiturum me ejfè promift. Quartam quoque dijfertationem non obfiure polliciti fumus in JVotis ad caput
ultimum libri fiptìmi. Quod ad tertiam attinety e am non abs re ut opinor hic adjìciendam putaviy cùm
in ea multa obfirventur qua ad libri fix ti intelligentiam pojfunt conducere, in quo Eufebius de verfione 7 0 .
interpretum & de Hexaplìs Tetraplifque Origenis differii. Has porro differìationes ideo ad calcem rejecimus,
ne inter jettis prolixioribus opufiulis, adnotationum continua feries confunderetur, neve lettori feemper ad ul-
teriora properanti mora ac moleftia offerretur. u4ccipe igitur, benevole lettor, qua ad expofitionem Eufibii
& ad antiquitatis Ecclefiaftica illuftrationem a me, prò virili parte collata funt, & meum ftudium atque
inftitutum aqui bonìque confale.
7) E S Q H I S M A T E
Po s t crudeliflimam Diocletiani perlècutionem, in qua
multi Chriftianorum fidei fuae fecere naufragium, ex-
titit in Africa peftilens fchifma Donatiflarum, qui iub ob-
tentu religionis ac juftitiae longe graviorem periècutio-
nem, quàm fuerat Diocletiani, adverfus Catholicam Eccle-
fiam coricitarunt. Cujus fchifmatis hiftoriam fcripfit Op-
tatus Milevitanus Epifcopus in libris adverfus Parmenia-
num. Complures eriam libros & Epiftolas de hoc argu-
mento confcripfit Auguftinus. Extat praeteréa collatio Car-
thaginenfis, cum Aftis purgationis Caeciliani atque Feli-1
cis : ex quibus pleniflima videtur hauriri póflè notitia.
Hue accedit quod Fr. Balduinus, quem fere in omnibus
ìècutus eft Baroniiis, hanc hiftorite Ecclefiaftica: partem
prae ceteris illuftrandam fufeepit,. ut patet tum ex ejus
annotationibus in Optati libros, tum ex hiftoria collatio-
nis ab eodem conìcrìpta. Quo fit, ut aflum agere qui-
bufdam fortaflè videri poflìmus, qui rem tot illuftribus
monumentis, tot magnorum hominum ingeniis expòfitàm
atque explanatam, iterum tradare aggrediamur. Quafi
aiit aliqua ab ipfis in hoc argumento prxtermifla dicére 2
valeamus,- aut melius atque elegantius eadém commemorare;
aut quafi aliqua deprehendere poflìmus qua: Baldui-
ni ac Baronii oculos ac diligentiam fugerint, Ego vero
non hujufmodi confilio ad hoc argumentùm me contuli.
Sed cùm in tota hac Donatiflarum hiftoria, ac precipue
in his qua: ad initium atque originem fchifmatis pertinent,
multas & maximas difficultatès deprehendilfem, pri-
vatse utilitatis gratia hoc opus aggrelfus fum, ut 8c me-
ipfum, fi fieri poflet,.nodofis difficultatibus liberarem, &
alios meo exemplò ad ejuidem rei indagatiòném accèn-3
derem.
C A P U T I.
O r igi nem fchifmatis ab òrdinatióne Màjórini
efle repetendam, docent Òptatus & Aoguftinus.
Sed quo anno contigerit ordinatio Majorini,
non ìevis eft difficultas. Baronius quidem pro-
motionem Csciliani & fchifma Majorini confert in annum
Chrifti iextum ac trecentefimum : qusé fuit etiam
fententia Fr. Balduini. Verum ex Optati verbis facilli-
‘mum fuerit eorum ièntentiam refellere. Scribit enim ■
Òptatus in libro 1. Felicem quondam diaconum, qui ad-
D O N A T I S T A R I ) M.
■ verfus tyrannum Imperatorem famoiàm - Epiftolam ieri»
pfifle arguebatur, metu judicii territum, apud Menfuri-
um Carthaginenfem Epiicopum delituiflè. Cumque Men-
iurius ikpius de ea re convéntus, eum exhibere récùiàret,
miflà ad Imperatorem relatione, juflus eft ad comitatiim
perduci : ubi caufà dida , abiòlùtus 8c Carthaginem re-
miflus eft. Sed morte prxventus ed pervenire non po-
tuit. Tempejlas, ait Òptatus, perfecutionis peracla & definita
eft. Jubente Deo, indulgentìam mittente Maxentio,
OChriftianis libertas eft reftituta. Botrus & Celeufius, ut
dicitur, ordinari cupientes, &c. His verbis initium Imp.
Maxentii» id eft annum Chrifti 306. ab Optato defignari
Balduiiius Se Baronius crediderunt. Nam cum Eufebius
in libro 8. liiftoris Ecclefiaftica:, Maxentium initio Imperli
lui, pietatem ac benévolentiam erga Chriftianos fimu-
laflè Se perlècutionem cohibuiflè Icribat, indulgentiam
tunc ab eo miflam eflè in Africani arbitrati flint. Quod
tamen fieri nullomodo potuìt.. Erenini tunc temporis A-
frica nondum erat lub ditione Maxentii, lèd Galerio Au- '
oguflo & Sevèro Csefari parebat, ut docent omnes hiftoria
ci. Quare cum Severus Cseiàr anno Chrifti 307. occi-
fus fit, ut in Faftis fcribit Idatius, ante hunc annum indulgenza
illa à Maxentio in Africana raitti non po'tuit.
E t quo pado Maxentius anno Chrifti 306. indulgentiam,
id eft edidum de libertate Chriftianorum, mififlèt in A-
fricam, cum pòft Severi Cxiàris necém imagines Maxentii
Carthàginenfes admittere noluérint, ut teftatur Zofi-
mus. Quod anno Chrifti 307. contigiflè, rede notavit
Sigoniùs in liBfis de Imperio Occidentali. Ego verò A-
O fricam ? non ante Chrifti annum 3 r o. in ditionem Maxentii
veniflè, ex Zofimi & Aurelii Vidoris audoritate con-
ftanter affirmo. Nam Zofimus quidem fcribit Maxentium
occilo Severo Africam ad fuas partes allicere vo-
luiflè. Ac primum quidem imagines fuas mififlè in A fricam
; fed milites qui in Africa praèfidiùm agebant, Galerio
fidem lèrvantes, obftitifte ne imagines admitterentur.
Quo comperto, Maxentius dòlo agehdum ratus Icripfit
ad Alexandrum, qui tiinc Prefedi Pretorio in Africa vicem
gerebat; mandans, ùt quoniam totius Italiae imperiò
jam fine controverfia potiebatur, iplè quoque partibus
luis adjungeretur, filiumque obfidem ad lè mitteret. Quod
>cum Alexander facere recufaflèt, Maxentius miffis quibuf-
dam militibus interficere eum conatus eft. Sed detedis In-
F*-f f f f fidi«