'Smjjjà fextam a<; feptima apponeret verfionem, ru r-
I I I . fus in principio unkis notavit, inventam illam
fuifTe Hierichunte in dolio, temporibus Antonini
Caracall» qui Severi filius fuit. Has
igitur omnes interpcetationes cùm in unum
corpus collegiffet, 8c pef certa cola ac memt&
.\ e ß S e j i lu j tjragotfteti eppclioetoLv, * *Qn a
etS0<5 (reoTipiuaToCf' a s o p 'Iggtyu &)pV}pdfjY¡s nei»
9a r a s fifáóvas ’ A vraviva t y q o u S e & jg a .
h m v T O .s S ì cLTCdauLS l i e ) t c c v t o v (r iw c L y c t y w , b
1 S teXm r e « 2 £ js xjuXqv, 1 x¡ k r r rm p d 9& s c lX X ìiX cu s t z
V a L E S I I A n n o t A T I O Ñ E S .
tionis & iluorum aliorum, quorum nomina ignorantur, editionem
Hexaplorum elaboravit. In Pfalmis verò etiam feptima
interpretationis meminit, quam Hierichunte repertam effe
dicit. Non poteft melius icnolium afferri ad expofitionem
Euièbii, quàm hie Zonars locus. Sed quod addit Zona-
ras, ièptimam editionem Hierichunte repertam fuiflè, id
Euíébius apertè non dicit. Epiphanius quidem in libro de
ponderibus, & Athanafìus in fynopfi aiunt quintam editionem
Hierichunte in dolio repertam fuiflè. Nicephorus
verò íéxtam lìmul ac feptimam editiones Hierichunte inventas
eflé exiftiraavit. Ceterùm etlì auètores quints ac
fexta: editionis ignorantur, Judsos tarnen illos fuiflè con-
ftat. Ita certe Hieronymus in Kb. 2. adverfùs Rufinum :
Magnis, u t fcio, fumptibus redemifti Aquila & Symmachì
& Theodotionis, quintaque & fexta editionis Judaicos
tranflatores. Scio Claudium Salmafium in libro de lingua
Hefieniftica pag. 1^9. negaflé, quintam & feitam editio-
nem ah Hienonymo ufquam nominari. Sed refellitur tum
ex loco Hieronymi quem fupra citavi, tum ex ejuidem
libro de icriptoribus Ecclefiafticis cap. 54. Idem in cora-
mentariis ad cap. i . Sophonix, quintam editionem no-
minatim ci tat: & in lib. 1 . inHabacuc fub initium. Prae-
tereain Epiftola ad Damafum, quam prxfixit interpreta-
tioni Homiliarum Origenis in Cantica Canticorum. Sed
& in Epiftola ad Vincentium 8c GaUienum, interpretatio-
nem Eulébiani Chronici eis nuncupans, ita dicit: Jpuinta
autem & fexta & feptima editio, licet quibus cenfeantur
auBoribus ignoretur, tarnen ita probabilem fu i diverfitatem
tenent, ut auBoritatem fine nominibus meruerint. E t in
commentariis in Epiftolam Pauli ad Titum, cap. ult. Nonnulli
verò libri, (fi maxime hi qui apud Hebraos verfu com-
pofiti funt, tres alias editiones additas habent, quam quintam
f i fextam f i feptimam tranfiationem vocant, ciucio-
ritatem fine nominibus interpretum confeeutas.
i Auxày 7t <a& « xZXoy'] Male Chriftophoríonus vertit,
columellis inter fe diftinxit. Cola funt verfus iéu membra
iéniiim integrum abiòlventia. Hieronymus in prsfatione
ad libros Parab'pom. Et quod nunc verba dierum interpre-
tatus fum -, idcirco feci, ut inextricabiles moras f i filvam
nomìnum qua feriptorum confufa funt vitio, fenfuàmque la-
byrinthos, per verfuum cola digererem. Idem‘in Prsfatione
in Jofue : Monemàfque leBorem, ut filvam Hebraicorum no-
minum f i difiinBiones per membra divifas diligens fcriptor
confervet, ne f i nofier labor f i ipfius fiudium pereat. Sed
& in prsfatione in tranfiationem E fa is teftatur ié tranfla-
tionem fuam per cola iéu verfus diftinxiife. Nemo, cum
frophetas verfibus vid er it ejfe deferip tos, metro eos exifiimet
apud Hebraos ligari, f i aliquid fimile habere de Pfalmis,
f i operibus Salomonis• Sed quod in Demofihene f i in Tullio
fieri folet, ut per cola fcribantur f i commata, qui utique
frofa f i non verfibus confcripferunt ; nos quoque ut ili tati
legentium providentes interpretationem novam novo fcribendi
genere diftmximus. Eadem quoque dicit in prsfatione in
Ezechielem. Primus igitur apud Latinos Hieronymus ín-
terpretationem fuam per verfus diftinxit, imitatus Origenem,
qui in Hexaplis idem praeftiterat. Porro Orígenes in
eo maxime confuluit legentium utilitari. Nam quxeum-
que per verfus diftinèta funt, ea facilius tum intelUgun-
tur, tum memoria: mandantur. Adde quod ad Grxcas
editiones inter fe comparandas, prorfus neceflària fuit hu-
jufmodi diftinèìio. Exemplum Origenis fecuti funt po-
ftea complures : & in novo Teftamento idem prsftiterunt,
quod ille prius fecerat in vetere Inftrumento, ut teftatur
Heiychius Hieroiolymitanus in libro quem inicripfit
duodecim Prophetarum. Quem quidem librum ideò fic
inicripfit, quòd ad marginem fingulòrum veriùum appo-
fuerat expofitionem loco rubi diffieifiurn-, quod
& ■mtpcfjaiy ipíé vocat. Verba Hefycbii funt haec. j»
, ¿tp%cc!ìoy tSto toìì jtc<pópyti to carúS^urpuec, ¿5 m sraAAos
«a£95 tÌu T2 fJjtÁi’mujívMV <mtplfl€UU/, tcc$ aa&yhptisti <¿u-
& c . qua;,Latiné ita reddidimus. Libros'Propheti-
cos majoris peripicuitatis caufa per verfuum cola dividere,
vetus inventum eft fanftorum Patrum. Nam ioitiò
fine ulla diftindrionc legébantur. Poftea vero viri dotì'i 8c
iàcrarum literarum ftudiofi, majoris ut dixi peripicuitatis
causa, bujufmodi verfuum diftinöionem exeogitaruar.
Ita Prophetarum libri ab filis editi funt. Sic Davidis
Piàlmi: fic Proverbia & Ecclefiaftes & Canticum Cantico-
rum. Sic liber Jobi per verlus diltin&us reperitur. Sed
& librum Apoftolicum, id eft A6tus 8c Epiftolas Apoftolo-
rum, hoc modo ab aliquibus deferiptum in veni. Subjun-
g it deinde Heiychius h x c verba: bntbìi 7co»m 'p ¥
UTzcipS» i T tmtp&uiQi 2>Jg.lg£tns. ubi vocàt q u s
kSa x dicere debuiilét. Sciendum porro libros iltos qui
per cola icripti erant & commata, nullas diftin&iones leu
interpun&iones habuiilé. Cola enim & commata diftin-
¿rionum vicem prseftabant, ut docet Caflìodorus in pnefatione
divinarum leótìonum, his verbis: Illud quoque ere-
dimus commonendum -, fanBum Hieronymum fimplicium fra trum
confiderai ione pelle Bum, in Prophetarum prafatione
dixiffe j propter eos qui difiinBiones non didicerant, apud
magiftros fecularium literarum colis & commatibus tranfiationem
fuam , ficut hodie legitur, difiinxijfe. ßjfuod nos
quoque tanti vir i auBoritate commoti feqttendum effe fud i-
cavimus, ut caterd diftinBionibus oràinentur. fifia verò [ufi
ficiant fimplicijfima leBioni, qua fupradiBus vir , ficut di-
Bum eft, ad yicem difiinBionum colis commatibus ordinava
; ne fupra judicium tanti viri vituperabili pra-
fumtione venijfe videamur. Idem in cap. 15. lib.‘ 1. ita loquitur:
Sed u t his omnibus addere v i dear is ornatum, pofitu-
ras quas Graci Piasti vocant, id eft punBa brevijpma pari-
ter rotunda & planiffima, ut in prafatione jam diBum
eft, fingulis quibufque pone capitibus, prater tranfiationem
SanBi Hieronymi, qua colis & commatibus ornata conm
k W m , , , i
2 Kaf ¿nitimgpfyif a«w$J Supra monuimus, quid
primum ab Origene prxftitum fit in Hexaplorum editione:
quod fingulas interpretationes per verfuum cola diftinxit.
Itaque verfiium diftin&io quam bodie in íéptuaginta ièni-
orum interpretatione cernimus, Origenis inventum eft.
Secundum Origenis inventum eft, quod interpretationes
illas è regione fibi invicem oppofuit, ut fi forre alter ab
altero difléntiret, uno ftatim intuitu poflét agnoici. Do cet
id Hieronymus in Prafatione ad Chromatium in librum
Paralipomenon his verbis : Et certe Orígenes non fo-
lum exempt a compofuit quatuor edit ion um, e regione fingala
verba deferibens -, ut unus diffentiens ftatim, ceteris inter
f e confentientibus arguatur. Et Epiphanius quidem fingulas
verfiones in fingulis paginis diipofitas fuiflè d ic it,
quem iècutus eft Nicephorus. JRufinus verò in hujus loci
interpretatione, non paginas fed columellas d ix it, quòd
eodem recidit. Certe idem Rufinus in lib, 2. adverius
Hieronymum, paginas & columellas pro eodem fiim'it.
Voluit Orígenes noftris ofiendere, qualis apud Judaos fcr i-
pturarum leclio teneretur, & c . in propriis paginis vel columellis
editiones eorum fingulas quafque deferipfit, & ea
qua apud illos funt addita, vel decerpta, certis quibufdam
not is additis ad verficulorum capita defignavit. Malim tarnen
columellas dicere quàm paginas, cùm in una pagina
plures fuerint columns.
V a r i o r u m .
a ’Em [Attís etvútí tsmifAsíaruf] In fingulas rurfus columnas
defcripfit} ut reéte verba tranftuKt Huetius in Origenianis
lib. 3. cap. 2. Se&. 4. W. Lowth.
b Ttcúfae oí a.Tmtmfij Quaeritur Hexapláne prius an Te-
trapla conannaverit Orígenes. Multi Tetrapla prsivilfe
cénfuerunt. Verum pugnat Henricus Valefius, Origenem
Hexapla edidiflé antequam Tetraplis manum admoveret,
hocnixus Euíébii teftimonio, •mi'fos ¿í cl-nUms ufquead
im^unctvx<mi. Q u s fie ille vertit: Has igitur omnes _
cían collegiffet— Hexaplorum exemplaria reliquit. Poftea'vero
editionem — ¡n Tetraplis digejfit. Ideo autem fic ver-
tendum efle credidit, quód vocem hmgmtox&úmt, quam
ipíé ex MSS. pro bnoxdjéumc, fubftituit, putaret lignificare
Tetrapla póft edita fuiífe. A t five bnm.Á¡ucmc, five bnwfy.-
tmájctvuc, legatur, hunc eflé arbitror hujuíce loci feníum :
Hexaplorum nobis exemplaria reliquit, citm feorfim ( non
poftea vero feorfim, ut Valefius tranftulit ) editionem Aquila,
Symmachi, & Theodotionis, cum L X X Interpretibus in Tetraplis
digefftjfet. Qua pofita interpretatione, Tetrapla haud
dubié prius quàm Hexapla ediderit Orígenes. Et hsec erat
Eruditorum opinio, antequam Valefius, memorato Euíébii
loco fultus, novam aperiret. Bernardas de MontfauconPra-
liminar. in Hexapla Origenis. quem locum mihi common-
ftravit vir egregié eruditus Jofephus Bingham.
pjUi TO«
i * fJ$ Jtocj clvtvs rrls 'ECpalm MfietaioTOSy t 1 t^T
% iifiif cLVTtfgaupcL J(*tg£.AeAoi-
3 7 & r 3 t Ic ò ’ A x u X a x , ¿ ©goío-
4 ríavos ex<ù>cnF cl/mx, t v í t V ¡SSbfiíiKoy^ic, 4 cj> to 7s
'jiT fcL tfX o ís 'Gfa’t á & w .h é jn L S *
bra diftinxiífet, & fibi invicem è regione S je C*
oppofuiífet, uná cum ipfo Hebraico tex tu : I I I .
Hexaplorum nbbis exemplaria feliquit; poftea
verò editionem A q u ila & Symmachi ac
Theodotionis cuni Septuaginta interpretum
j verlione feorfum in tetrapli^ d igeilit.
V a l e s I i A ñ n o t a t i o n E s.
1 MÁ-m «ávíís £ 'ÉogjíKuy m Hie locus non |
parvam habet difficultatem, quem Muículus quidem ad
verbum ita tranftulit: His autem cunBis in unum corpus
compaBis divififque per colon, & invicem inter fe una cum
Hebraorum annotatione oppofitis, exemplaria nobis qua Hexapla
dicuntur. reliquit. Chriftophorfonus verò ad fenfum
jnagis quàm ad verbum interpretatus eft hoc modo : A t que
ipfas in unum volumen omnes redigens, columellis inter
fe diftinxit, & alteram alteri ex adverfo, una cum exem-
plori Hebraorum oppofuit. Dionyfius autem Petavius in
Animadverfionibus ad librum Epiphanii de ponderibus,.
hunc Eufebii locum ita v ertit: Has omnes editiones in
unum conjiciens, & per columellas diyidens, ac fibi invicem
opponens, cum Hebraica ipfa fignificatione, Hexaplorum no-
bis exemplaria reliquit. Sed h x c poftrema interpretado,
quod pace viri doétiffimi, mihique quondam amiciifimi
diftum fit, ferri omnino non potèft. Ñeque enim Euíébius
dixit At? i2 o,)¡z&tnuc,, íéd Eft autem
OTf/K/£t»0Js proprie adnotatio. Sic in lib. y . cap. 20.
quod duas Hebraic! téxtus-editiònes, & Aquils ac Symmachi
y,a.^iyúrl/j mt/utítiin* Iren s i vocat, notationem quam Ire-
nxus fuá manu appofuerat ad finem libri fui. nifuetami
quoque inferibebantur lib ri'Origenis quos in Leviticum
& in números ícripíérat . q u s à Hieronymo & Rufino
excerpta appellantur. Hi libri nihil aliud erant quàm no-
tationes íéu breviores co'mmeritarii, non in totum librum
continuò feripti, fed in qusdam duntaxat loca q u s ex-
pofitionc opus habere videbantur. Unicum bodie frag-
mentum fupsreft horum Origenis librorum in cap. 26.
Philocalix, T *<5 tIw mjf/jetóureui. Verùni' h s c
vocis hujus fignificatio quem bic locum habere poiTit,
non faris video. Nicephorus quidem cùm banc Vocem
non intelligeret, ejus ípeo immoti/utwojy pofuit. Qucd
tarnen non multo clarius eft. Epiphanius verò in h s -
refi Òrigeniftarum cap. 3. "Tmydft«*4 pro eodem ufurpat,
à i itvcq fc tumtu yjq JisiAtiSj i%cczaXx, ix t m t 'E ’^maymc, sp-
fulottcts, S'ito ófuS Tmocffiaeii 1»% <pór4 ol’ ’EipxikSy
xj 'EXXbuucSy Hieronymus in Epiftola ad Titum
de Hexaplis'; In quibus, ait, & ipfa Hebraa propriis funt
charaBeribus verba Jeferipta, & Grads li ter is tramite ex-
prejfa vicino. Euíébius ergo onfuuuoiy vocat Hebrai’cum
textum, eo quod prsnotatus eilét ac prxfixus fcx Grscis
interpretationibus; perinde ac in commentariis, verba lcri-
ptoris prsfigi lolent expofitioni. Nam oi/utiumi non fo-
lùm expofitionem fignificat, verùm etiam textum cui ad ■
hibetur expofitio. Ita veteres dicebant loca excerpta
ex aliquo fcriptore, quibus fubjeófca erat adnotatio
, ut obièrvavi ad librum quartum.
2 'Elfcvihay ùrn?ftpct ] E x hoc loco apertè convincitur,
hexapla diifca eflé.eo quòd fex interpretationes G r s c s in iis
continerentur prster Hebraicum textum; qui quidem in
duabus paginis duplici modo perferiptus era t, in altera
quidem Hebraicis ; in altera verò G rscis literis. Idem di-
ferte feribít Epiphanius in hsrefi Òrigeniftarum cap 3.
E t certe ratio ita fuadet. Nam u t tetrapla dièta fiint,
quòd quatuor G r sca s interprerationes in unum colleétas
baberent. Sic etiam hexapla appellata funt, quod léx- G r s cas
verfiones compleéterentur, Aquils videlicet & Sym-
machi & Septuaginta interpretum ac Theodotionis: quintam
denique & fextam interpretationem. Hebraicus autem
textus, cùm ipfum authenticum eflèt exemplar, inter
verfiones numerandus non fuit. Quare fallitur Rufinus in
hujus capitis verfione, qui Hexapla dièta eflè credidit, eo
& ièptuaginta feniorum ac Theodotionis verfionem
exhiberent. Fallitur etiam Nicetas in theiàuro orthodoxs
(idei lib. 4. pag. 212. idem fere ièntiens quod Rufinus.
Sed & D . Petavius magnopere in bis explicandis fluètua-
vit, ut patet ex ejus animadverfionibus ad fibrum Epiphanii
de ponderibus. Turbavit illum prxcipuè feptima illa
verfio, quam in hexaplis fuifte fcribit Eufebius. Sed nos .
fuperius ratiònem reddidimus, cur ob illam titulus Hexaplorum
non fuerit immutandus. H s c cùm fcripfiftèm, incidi
in hiftoriam Imp. Severi à Zonara confcriptam, ubi
de hexaplis & tetraplis Origenis eadem prorfus qu x nos,
fcribit, & Euièbii locum licet luppreflo auètoris nomine,
perinde ac nos jnterpretatur. 1 <
3 ’ìSioti T»y 'A ’/.óXa Eo/ufifix* 3 Hunc Euièbii locum
Zonaras in iuis Annalibus ita expreflìt, ujy ‘Axó-
Xou Evpi/iUXiS <è Qtohvay®- ‘¿yJccnv ¡xiTciy. T my »
/AW(5v^ •c' Suo 7ru.pfib.jihi,iti Xtfiofipcc TtT^wzsXct TmpgMìltM,
Q u s Wolfius Latinè ita vertit : Aquila verò, Symmachi &
Theodotionis editione reBifpme cum feptuaginta duorum verfione
comparata, commentarla Tetrapla, hoc eft quadruplicia
ipofuit. Sed primo quidem probare non polTum, quod
iSie■c.?i—itt»fia. verNtit reètaiilìme.m Nam Z7 o.nnnaaras IouÙtuÌ» pofuit
pro eo quod dixerat Euíébius id eft feparatim• Nam
dim Aquils, Symmachi, Theodotionis ac feptuaginta feni*
orum editio in Hexaplis unà cum Hebraico textu biTariam
fcripto", & cum quinta, fexta ac feptima editione collocati
eflèt, Orígenes quatuor illas priores editiones ièorfum in
tetraplis pofuit; fublatò Hebraico textu cum quinta & fexta
ac feptima verfione. Deinde quod addit Wolfius, Aquils,
Symmachi àc Theodotionis verfionem in tetraplis compa-
ratas fuiflè cum verfione 70 feniorum, verumne fit nefeio.
Certe id Eufebius non dicit. Immo vox illa ¡¿ioti, innuere
nobis videtur, fingulas verfiones in tetraplis ièorfum collo-
cätas fuiflè, n one regione fibi invicem oppofiras, ficut in
Hexaplis. Hieronymus in loco fupra citato videtur aflè-
rere, etiam in tetraplis lìngula verba quatuor editionum è
regione fuiflè diipofita. * .
4 "Ey m i ■n7%a.7sXo~i hnmoàjci-mì] H s c eft fcriptùra CÖ-
dicis Regii, cui confentit etiam Suidas in voce *£1e¿l*»ii.
Noftri tamen codices, Maz. Mcd. & Fuketianus uno con-
fenfu fcriptum habent wnifi(»<nidjcctmi. Q u s fi vera eft
leótio, ut certe, mihi perfuadeo, fequitur editionem tetra-
plorum confeöam eflé ab Origene poft Hexaplorum editionem.
Hane enim vim habet verbum bnqfi&vKdjoumi.
Quod idem eft ac fi diceret hù r¡¡ t *\u.vixm j ^§6-
mtdjótmi. Nam cùm Orígenes animadvertiflét Hexaplorum
codices nimio fumptu ac labore, indigere, tetrapla
quorum ufus erat facilior, elucubravit; demptis duabus
Hebraici textus editionibus, & quinta fextáque ac feptima
interpretatione. Haéienus quidem h s c doèforum omnium
fuit opinio, Tetraplorum codices "ante Hexapla a b o r ig e ne
elaboratos fuiflè. Ita diièrte fcribit Uiferius in Syntag-
mate de Septuaginta . interpretum verfione cap. y . Sal-
malìus in Ìibrò de lingua Helleniftica. Verùm hic Euièbii
locus ex manu feriptorum codicum fide emendatus, iénten-
tiam illorum prorfus evertit. Exftat in libro R . Marchalli
annotatio manu ipfis Eufebii appofita ad calcem Hieremis,
qua perfpicue declaratur Tetraplorum editionem y o ft Hexapla
ab Origene elaboratam fuiflè. «a» t m tu Z. tfr Aai/AmQ» imi T "Cl&tyyift
enti* <è uutS Jfie* M g ju i & i%oXw%ciq»fo.