j 8 z E U S E B I
fh b a t j in ipfa media sede palatili quae re-
liquas omnes amplitudine fuperare vidcbatur,
plurimis fedilibus ad utrumque sedis latus
ordine diipofitis, omnes q ui accertiti fu e-
rant irltrogreflÌ, fuo quifque lo co confede-
re. Poilquam univerfa Synodus cum decenti ;
modeftia rcièdit, omnes primum conticuere,
Impcratoris proceffum exfpeäantes. M o x
unus e x proximis Imperatoris, deinde alter
ac tertius ingreditur. Praecedebant quoque
alii» non, u t moris e i l, e x militum ac Pro-
te ilo rum numero, fed e x amicis i i foli q u i j
fidcm C h r i ili profitebantur. C um q u e f i-
gn o dato q u o Imperatoris introitus nuntia-
batur, omnes affurrexiflent, tandem ipfe mc-
dius incedens ad ven it, v e lu t quidam coele-
ilis D e i angelus : p u rp u re s quidem ve ilis
fulgore oculos omnium praeilinguens, &
flammcis quibufdam radiis collùcens : ad h s c
auri & lapillorum e x im io fplendore exorna-
tu s . E t hujufmodi quidem corporis cultus
erat. Q u o d vero ad animum ip e ó la t, fàtis
apparebat eum timore D e i ac religione de-
coratum effe. A tq u e id indicabant o cu li de-
m iili, rubor in v u l tu , & motus corporis a t- 2
q u e inceffus. Sed & reliqua corporis fpeciesj
proceritas feiliee t qua cu n fto s q u i circa
ipfum erant, longe fuperabat. N e c ilatura ib -
lum , led etiam fo rm s decore, & totiu s co r poris
venuila quadam majeilate; invidio de-
nique virium robore ceteros anteibat. Q u s 2
quidem omnia admirabili m ode lli a & Imperatoria
lenitate tempera ta, eximiam &
omni laude majorem mentis illius p r s ila n -
tiam deckrabant. Poilquam Imperator ad
caput fubfeliiorum v e n i t , primum medius
ile t it . Pofitaque ante eum humili ièlla ^
e x auro fabrefa&a, non prius affedit, quam
É p ifco p i ei innuifferit. Idem omnes p o ll
Imperatorem fecere.
1 p a m p h i l i
jtuíOJTaToi oíxai rW Hcun\¿m, 'oí á» \S3S-
f tpw tSixet MyéQu Tus o r a v r e t í ' Qttfypm T* c i rajei etp’ ixttTÍpttus tu o'íxu r rA ílg jcT a
í T t í i im i , eíotci o r apüimt ol xex\t]pd¿0C Wfa.
! fBc2awcuott.11 "tígy.'i 01 m i r i s a o r eA a^ C c tw í. ¿A A *
o r e Sti auu xoajxtp t u TtpíTnm h x a u x XttQífqv o v í-
ofos, avyn fJ>¡j t b s mvTtts uyg , 'Z D iy a JW e í tu s
&t t¡n\ws bo' uaytt JV ms xepuTüs, x a o r J -
T a Siúrtpos ¿ T ejms a.n<p\ j8a<riA<a- yyu/-
ou> S i x a i ¿ ÍA A o í , y r fy f (Tur 5 i r óorArnSV TÍ ¿
Sipv<p¿puv, /¿Smv S i y fy f m q u í tpÍKun. 7iuvrav S*
e ^ a ra fa íTO ir ■ vm auifUiputu t i i i @ttm\ius t m - (
Sn íí v iA » , tum s ñ AoionV ‘ S\'£cu.n fi lm s ' o ta x
©eoü u s ougjtwcs íy lÍA o s , \ t t fm y l , f¿ ¡itS? Q u -
5 70í /MfUafvyais ¡¡t^ pá úla y o r e e í fo AW j ¿A u p y í-
Sss ■mipamis x itraKafimpS/ios íuüa-i, %pumu t »
A Í0a» o r o A m A a » Siauyim (péyjíiti xoopitpDpii?
r a Í T a $ ovt í / i f ] t o capta.- t J i ®eo»
QoGa 3C, íbAaíbia, JvAjí wxexaWu'Tnopiésos' Ú7TE-
,<paim í i Xeij r a u r ’ ¡pOxAful x á r a rOlares' leú-
B>ipcx. •npmm'ieu' T& em.’fit xin/iris' t ó . r " a A A o
SSbs- r o í t í> 40ó í T í - ú i^ e á A A o i r ¿ iV ' TUS Í ¡ íp \
m t 'ot aorarraí, TS re ^'aa« ttTí ¿ TS
fí íy x \m p fpm iris t u ¡m/ia-ws KntfíTnWs, a A -
5 X? « f^ A < « a T f ío r a » ’Í jh e i x e í« ,
■xp'f.ÓTUTÍ T Í !ia.mXoJiS ripupÓTrms iy u x ^ / s S ia . ,
T o -riís Zj&yoUs x^ ip u ií, o r a r T o í xp u flo» ¿ o r s -
Ipeurai A o 'y a . éo r ti 3 TapíXÜm im t ji» vtpÓTlto
t T t t .Jp ia .T a t s ¡aétres a r p am s i<fH‘ op juxpm j
3 u t o s t t v T a xaQ iop x&m s u \ t ¡ s J^ v o o u onoroijjpcétou
acpoTíSérns, i 'Q&mpot S tbí ’fórreo'orous
»íCaa), gxá&^e. TauTo tT t& f to t acán ts pie-
Tot (¿oLatÁtoL,
A n n o t a t i o n e n .'
& in Ecclefîis perinde ac in palatiis media id es omnium
erat maxima & capaciifima, ut ex Euièbio confiât iti
deferiptione Ecdefise T y r i. Cundis igitur accuratè per-
penfis ita cenfeo : Epifcopos primùm quidem in Ecclefia
con vent fTe; ibique de A rii dogmate & de régula fidef
plunmis dtebus tra^ a viflè i tandem verò die ad finiendum
negottum conftituto, conveniflè in palatium, ut coram
Imperatore fententiam dicerent, & contentioni finem im-
ponerent. Atque ita tollitur omnis difficultés. Certe
Eufebius omnino confirmât id quod dixi. A it enim E-
pifeopos die conftituto quo controverfiis finem imponi
oportebat, omnes in palatium venifîe. Statimque pro-
greflo ad Synodum Imperatore, cunéta coram ilio fuiflè
dicit conftituta. Ex quibus manifefte apparet, Eulebium
hic loqui de ultimo Concilii die, feu de poftrema feffione,
cùm res in pluribus antea Epifcoporum confeffibus dif-
euflà fuiflêt ac ventilata. Neque enim tot tantæque res
quae in illa Synodo geftæ funt, unius diei fpatio examinari
ac definiri potuerunt. Idem quoque antea faâum fuerat.in
Synodo Antiochena adverfus Paulum Samofàtenum, ut
docet Eufebius in lib. 7. hiftoriîe Ecclefiaftioe .
1 'Etti trtwâifAxn à tU fixmXÎuq u n Si» iiïiitt ] De hoc'
figno quo Imperatoris adventus nuntiabatur, Corippus
loquitur his verbis,
■ 1 pr&nuntius ante
figna dédit car (or pofita de more lucerna.
2 àié<oMii Chriftophorfonus vertit per medium
confejfum intrat. Melius vertiiTet, per medium fpatium,
quod erat inter duos confidentium ordines, inceffit. Id
fignificat vox , Id eft, 2J# rat A tîi fiulmt '. S ic
infra in cap. 14. /«/ni « r iru r ¿ieQuetot, frc .
3 Mia-®- ï n 3 Chriftophorfonus legiiTe vidctur
S ic enim vertit, primùm in medio’ convenu
e ree tu s conjtitit.
V a l b s i i
fupra in cap. 7. difèrte feribit, unam Ecclefiam feu bafi-
licam cunâos diverfarum gentium Epifcopos ambitu fuo
elle complexam. tjk 7t of*(^ sÙKrhsA®-, aan-tp ¿h. &tg nXawe"
M7t¿ T° W #/** w kûu**s, &c. Id eft, una ades (ocra, omnìpotentis Dei nutu auo-
dammodo dilatata, ambitu fuo complexa eft Syrosfimul &
Cilices, &c. Quid his verbis poteft eiTe manifeftius ? An-
non ex his verbis certiffime conficitur, Nicanam Synodum
in Ecclefia habitam fuiflè ? Affirm ât enim Eufebius
omnes pariter Epifcopos, tfnius Ecdefiæ ambitu com-
prehenfos fuiflè. Sed & verba qua in hoc capite fub-
ju n g it Eufebius, id meo quidem iudicio fàtis innuunt.
Sc rib it enim, *► (Curd bit r ¿ [Asotttmra olita ra t fhottnXslat,
of h Kj vsrtpipipes, Mk4 T»s sm rgj, Id eft, in ipfa
media regalis palatii ode, qua reliquas omnes amplitudine
fuperabat. A it Eufebius ædem illam omnium qua ubique I
eflent, roaxiroam & ampliffimam fuiflè. Atqui hoc de
palatio urbis N ic a a dici non poteft. Nam ut conceda-
mus in illa urbe fuiflè palatium, illud certe omnium ubique
palatiorum maximum^eflè non potuit. R om a enim
& Mediolani longe majora erant palatia. N ec dubito
quin Nicomedienfe palatium longe majus & opulentius
fuerit N icano, cùm Nicomedia fedes eflèt ac domicilium
Imperatorum jam indè à temporibus Diocletiani. Refpon-
debit fortaflè quifpiaro, Eufebium non dicere mediam illam
adem feu paìatii fèu bafilica N icena omnes ubique
terrarum ades amplitudine fuperaflè; fèd tantum reliquas
ades illius feu palatii feu bafilica. S ic enim loquitur Eu-
fèbius in lib. 4. caj>. 66. ubi funus Conftantini deferibit.
xctmiT » stoni j r u Trarrti x çg<pi(M)m ra t fiuoiXtiat olxat.
E t pauloJ>oft : » « » yxp m it et¿7zS TmXcvna xctrù rò f/,s-
¿tot T fiuoixdai. Equidem hunc effe fenfum Eufebii
verborum libens conceflèrim. Sed tamen ex eo non ef- I
ficitiir, palatium Nicanum ab Eufebio in telligi. Nam |
K E $ A -
ÖE VITA C O N S T A N T I N I L1b. III.
K E $ A A A I O N IA.
HoK^ict avuóSbu (J$ to òrtiTv ti Eòcnùoì Tov
'Qx<nt07Tov.
I a ,T p i ì i ' y *6 fa<nio'7m v " ó r £ Tu,yfza.To$
TCparmm C^f-vuçzlsy {jtafMTçyibfyjov cL7tth$t>v 5
\oy>Vy 'ZUgßtnpfflcJr toS @>oloi\u, tcS t* 7tmnox(>p.-
70tb 0 2 ^ J&eAWeAW \tC OLVTti Ttoi'db&pos VfjLVOV. $ olvtÒs Jta0ii<¡V, <nyn fi ìylymà, tc<Lv~
7WV ctsnns ßoLoiAect @Aì7tÓvtoùv' 0 Sì QauSpoTs
optptcccrt toh 7iÓL(Jt ytAlwov ìl^ttutoo <fvv- 10
clvtqs eouiTov tU u O^cpmoLVy
X, Tesfccùcc Qavtj 70toy òcvréStoxÆ Àóy>v.
KEÍAAAION IB'.
KavçavTïya rzagjs rIto QwoSbv TjfèÀ elpltorjs.
T J T ^ Í í ($> è/Acl reAoi leu a Cj)iAoi, ttTs u /u t ì - 15
/ çy.$ ■¿TreXctüO’oq )fipaoiS‘ rvTV ^ aì-
JVvcq TcS ßcLUiXu T $ f oAffly r h u )^£AV opcoAoycct
0TÍ (JL01 >zd£ß$ TOH ÓtAAoii X) r « 7 D XpélT¡0V
iy c tG o S 7TUVTDS ifiiV eStópílOVLTO' <J>}¡u\ Sii T0> OVViJyflévus
ofJiöS TmvTtcs j ptiav t * xoivlco 20
ÒL7fXVTttV optÓ<PpOVCL yVQfllcU S ’êCtflOt.côot/. {VaS ' OUU
ß&oxcUQS Tis ex&po$ 7oTí y//¿Te pois kclAois Kv/icu-
ygc&’w pwSÌ tyis T u ç yw m Jeof/ct^tcLS ex7n>h¡)V ¿ g -
X 0 e 5 'StOJTYipos S iw ¿ /ie iy % ¡Tipas o (piAotfovtjpos
Sbií/uav tov Seíov vo/lov $Aa.oxpq/¿icüs 25
ß c tW tT a ' a s ’l(JLoiy¿ m n o s TroAe/iu xa} f /á x n s
Suvi % yftA vmT eçcf,y >i tyis r » ®í0^
e//<pú\ios nvoluçooi çd<ns‘ % tooutou T r f
eJraQiv Aü7mg9c xa^t(paiyera^. <m y>uZ t a s xclta
ttoAeptíav vtx¡KS i^ j(catí xoq atwipyeta, tou 30
C A P U T xr.
Siletìt iutn Concilii, pofiqttam Eufibitts Epifioptis
panca c/Haaam dixiffet.
Tum ex Epifcopis is qui in dcXtra parte
prirhurti locum obtinebat, confur-
gens, modica oratione Impcratorcm allocutus
eft ; propter ilium gratias & laudes perhi-
bens omnipotent! Deo. Poilquam ille etiam
affedit, mox cunéli defixis in Imperato-
rem oculis iìlentium feccre. Ille laetis ocu-
lis & placido vultu univerfos intuitus, ac
deinde mentem fuam in ie colligens, leni
8c moderata voce hujiifmoai verbi fecit.
CAPUT XII.
Conftantini ad Synodam oratio de pace,
H/ e c erat fumma votorura riffimi, ut ccetus veftri comnefopreuómlu, mcai
comphosi qniuiannedfoaqftuues ,f rDuie oco onmtinngiuemre tr. egCi ugrjuas
voti thiaosc aogmo,n iquumi bproaneoterru minn mumaxeirma ualmia mbeinhei fifcpiea-l nóetas rceo cnognrecgefaltiot ^; u&t fceoinlifepeitr avnotsi binu su annuimm ios mu
niguimtu ri dpeomfthqauce mièanlteievnoltuess vhiodielirse m, Nullus rum noilrarum ilatum perturbetf e: licneemc p roeil
deletam funditus ac fublatam Dei Servatoris
auxilio, tyrannidem eorum qui Deo bellum
indixerant, rurfus malignus daemon alia via ac
ratione diviham legem maledidtis & calum-
niis exponat. Quipptf inteftina ièditio Ec-
cléfiae Dei, mihi quidem omni bello & concertatone
graviorac perieulofior videtur: nec
extern« res tanturtì animo meó dolorem affe-
runt, quantum haec negotia. Et eo quidem
tempore quo Dei nutu atque auxilio adju-
1 ‘Ö tS h^tau ■m.'/tfff.r®' orfänoat] Sozomenus in cap.
¿8 . lib. j.. 'hunc qui in dextra partc primum locum obtinebar,
& qui nomine tot jus Concilii ad Imperatorem
verba fecit, Eufebium Pamphilum fuifle teftatur. Atque
ita perferiptum eft in titulo hujus capitis. Theodoritus
verö in lib. i . .Hifto'riae cap. 7. non ab Eufebio, fed ab
Euftäthio Antiochi* civitatis Epifcopo orationem hanc
habitam eile dicit. Theodoriti fententiam fecutus eft
Bäro'riius } quem quidem femper hoftili atque infenfo a-
nimo adverlus Eufebium noftrum fuifle, ex ejus feriptis
quivis facile deprehendet. Verum auöor hiftdriae tripar-
titse in libro 2. cap. y . ubi Theodoriti verba deferibit,
ait poft Euftathium Antiochenum, Eufebium quoque Cse-
farienfem de laudibus Imperatoris orationem habuifle.
Quod tamen in G rads Theodoriti exemplaribus hodie
non habetur5 prorfus ut.necefle fit,au t Epiphanium fcho-
iafticum integriores Theodoriti Codices naaum fuifle, aut
de fuo id addidiffc, ut'interdum folet. Tale eft illud quod
fupra notavimus de regia: urbis Epifcopö, quem Ni-
csnae Synodo non interfuifle Socrates ex Eufebio prodi-
d it. ubi Epiphanius fcholafticus Alexandri nomen addidit
gravi errore. Sed ut ad propofitum revertamur, funt
qui nec Euftäthio, nec Eufebio, fed Alexandro Alexan-
drinorum Epifcopo id honoris delatuin 'eile feribant, ut
Concilii nomine Imperatorem alloqueretur. Nicetas in
thefauro orthodox» fidei lib. y . cap. 7. id affirmât his
verbis: Eufebius de vita Conftantini libro 3. fe primum
verba in Synodo fecijfe teftatur-, f t tamen Theodor ito credimus,
Euftathius primus, &c. u t autem Theodoras Mopfueftenus
fcribit, Alexandro Alexahdrino pontifici id honoris ultra
delatum eft. Ego vero in tanta fcriptorum diverfitate
libentius ei fententiæ acceflèrim, quae Eufebio primas di-
cendi partes à Synodo delatas eflè affirmât. Primum
quia omnium fine controverfia doâiflim us ac difertifli-
mus erat Eufebius- Deinde ipfe id aperte teftatur in
principio hujus operis his verbis : «pn l ì k} etdnt
fytxdivuov fiitmt ¡cmXtdô'otTtf ©sa AetmpyZi mwofos, thtomt-
vie/Mtf l/fütotç Id eft, Nuper etiam nos ipfi
viHorem principem in medio Dei miniftrorum conventu re-
fidentem, vicennalibus hymnis profecuti fumus.
x *E7rp» « 3 Portefiùs, Chriftophorfonus & Gallicus in-
tèrpres hanc voCem omifere, cùm tamen tota vis fen-
ten ti» in ea voce pofita fit. Ad hanc entm vocem re-
fertur quse proxime fequitur periodus. Cavete, inquit,
ne, poft deletam tyrannidem eorum qui Deo bellum in-
•tuïerunt, rurfus daemon alia via religionem noftram ma-
lediärs & calumniis objiciat. Alia igitur via, id eft, per
inteftinas diflènfionèS. Vide quaé mo'x fequuntur.
V A R Í O R u M .- /
a O' 2ÎJK.S raVw l® - « i - i Cum ValcGo fcmiunt I qui in conftflii Ñicanó piimum locum poft Imperato,
noftrates Cl, Careus & Bullus, ipfum Eufebium fuiftc, I m n t em k .V U e e t ia llu M . r f tP t f » m .y i f .n .X X ¡ .X X U l
E e e e x