tat um numints veftri Urigerem. Qua, manente C teiltano
in fiatu jrn, fubjeßis eorundem actis, quo cunßa majeßas
veftra pojjit dignofeere, parvitas mea dirigere curavit. Extat
hxc relatio Anulini apud Auguftinum in Epiftola 68.
In qua meriro quxri poteft, quis fit ille libellus fine figno.
Nam fafeieuius quidem ille in aluta fignatus, nihil aliud
erat quam libellus feu Charta: criminum Qeciliani. Illum
vero libellum fine figno eidem alutx cohxrentem, equi-
dem crediderim efle libellum precum, quem Epifcopi par-
tis Majorini ad Conftantinum miferunt, petentes ut
Gallia fibi judices daret, qui inter ipfos ac Cxcilianum
ejufque collegas judicarent. Exemplum hujus libelli re-
fert Optatus in lib. I. in hxc verba. Rogamus te » Con-
J iantine, optime Imperator, quoniam de genere juflo es, cu-
jus pater inter ceteros Imperatore} perfecutionem non exer-
cuit -, & ab hoc facinore immunis efl Gallia. Nam in A-
frica inter nos & ceteros Epifcopos contentiones funt. Peti-
mus ut de Gallia nobis judices dari prtcipiat pietas tua.
Data h Luciano, Digno, Naffutio, Capitone, Fidentio & ceteris
Epifcopis partis Majorini. Scio in vulgatis Optati ex-10
emplaribus legi partis Donati. Sed tunc temporis dice-
batur pars Majorini, qua: poftea, fubftituto in Majorini
locum Donato, di&a eft pars Donati, ut teftatur Augu-
ftinus in Epiftola fupra memorata. Has igitur preces in-
telligi puto ab Anulino, cum ait libellum fine figno fibi
traditum èffe à parte Majorini. Id ut credam, facit Au-
guftini locus in Epift. 171* ubi Donatiftas fic alloquitur.
Majores veftri, quorum in facrilega pracifione perfeveratis,
Epifcopum contra Epifcopum ordinaverunt ; altare contra al-
Epifcopos inter fe dijfentire : Placuit mihi, ut idem Caci-
lianus una cum decern Epifcopis qui accufare ipfum videntur,
& cum decern aliis quos ipfe ad fuam caufam neceffarios
effe judicaverit, Romam naviget ; quatenus ibi coram vo-
bis ¡¿p coram Retido, Materno ac Marino collegis veftris,
quos ea caufa Romam proper are jufft, poffit audiri, quemad
modum fanBifpma legi convenire optime noftis. Porro ut
totius negotii plenijftmam valeatis haurire notitiam, exempla
libellorum ab Anulino ad me mijforum, Uteris meis fubjecìà
to ad collegas veftros fu pr adictos tranfmifi. Quibus left it perpendet
gravitar veftra, quonam modo fupra memorata con-
troverfia accuratißime dijudicanda f it , & ex praferipto ju-
ftitia terminanda, &c, In hac Epiftola Conftantinus Imp.
Chartas vocat libellum criminum Cxciliani. Charta* etiam
dicuntur in collatione tertia Carthaginenfi eap. 316. &
apud Auguftinum in Breviario ejufdem collationis.
C A P U T V I.
C um ergo Cxcilianus una cum decem Epifcopis par-
tis fuse, & adverfàrii èjus quorum caput erat Donatus
Caienfis Epiicopus, Romam veniflent, Conftantino
Augufto ter, & Licinio ter Colf. 6 Nonas Oftobres
die lexta feria, confidentibus Epifcopis in domo Fauftse
in Laterano, Miltiade fcilicet Epilcopo urbis R om s , Retirio,
Materno ac Marino Epifcopis Gallicanis, & quin-
decim Italis, quorum nomina referuntur ab Optato in lib.
1. Cseciliani caufa tandem coepit agitari. Res per triduum
afta eft, adfiftentibus Notariis qui afta ueritm 5 aitare coni rii ai- r ,. . * _ conficere_nt : Pri-
tare erexerunt. P„•o 7t7e„a* literas a„dj I7mperatorem ConJtanti- 30 ni „o die q,^u xfierunt judices, quinam e„if en.rt accufato.re.s. Se .. . . . . . ,, - rrfrPc num, ut inter Afr os Eptfcopi tranMfmaÊrimÊ Sju dicar.e.n t, teftes adverfus nn.vr»rtnc I Cxcilianum.ipnlionnm. C Cumque .nmnnp H Epifcopi ntlrAm norrt.partís Majorini
Mo_
■ mm runt. Ubi literarum nomine proculdubio intelligit Augu-
ftinus preces illas quas fupra ex Optato retulimus* Idem
dicit in fine concionis fecund x in Piai. 36- Cum igitur
Majores Donatiftarum duos tantum libellos per Anulinum
miferint ad Conftantinum Imperatorem adverfus Cxcilia-
num; & cum alter eorum libeliorum oihil aliud fuerit
quam chartx criminum Cxciliani, prorfus neceflè eft, ut
alter libellus qui fignatus non erat, fuerit libellus precum
proferrent libellum criminum Cxciliani, qui obla-
tus fuerat Carthagine á plebe partis Majorini, 8c con-
tenderent Cxcilianum ab univerfa plebe Carthaginenfi ac-
cufatum fui fie: judices ejus accufätionis nullam rationem
habendam eile cenfuerunt, qnippe qua: tumultuóla po-
tius vociferarlo eilet plebis inconditx, qux certam perfo-
nam non haberet. Itaque requirebant, alios fibi accufäto-
res & teftes exhiberi, qui proprio nomine accuiationem
quas ad Conftantinum mittebant Epifcopi partis Majorini. 40 dclatam 1fu“ ufti,nne^reenntc«* Tluumm «accccuuiiaätioorreess K& tteeiftteess iinndduucftt!i aá
QOuniidd q„uunodd 8&c BBaalldduuiinnuuss iiddeemm ccecniffuuiitt iinn aannnnootaattioiinniibbuus, P°“ t0 & r.el“)u,s EP,fc.°P '? B u B B l
ad primum Optati librum, 8c Baronius. Confirmari id etiam
poteft ex Auguftini Epiftola 16t. fudicem enim caufa tradii
ionis eum fecerant, qui ad eum etiam preces miferant.
C A P U T V.
Acc e p t a relatione Anulini Proconfulis, 8c Iibellis eidem
relationi conjunftis, Conftantinus Imp. graviter
commotus eft; quippe qui nihil antiquius haberet,
quam ut remotis omnibus difeidiis. Chriftiana religio ubiie
habere quicquam quod adverfus Cxcilianum dicerenf.
Poft hxc Cxcilianus Donatum accuiavit, quod fuperftite
Menfurio Carthaginenfi Epifcopo, fchifira primum feciilet
Carthagine; quod rebaptiz.ailet; quod Epifcopis ipfis nia-
num denuo impofuiifet. Queftus item eft Cxcilianus,
quod Donatus 8c cqllegx cjus fubtraxifient accufatores vel
teftes, qui fimul cum ipfis ex Africa veuerant, ut adverfus
Cxcilianum teftimonium dicerent. E t Donatus quidcm
fe rebaptizafie 8c Epifcopis lapfis manum impofuiflc con-
fefius eft. Eos autcm quos caufa* huic necefiarios fub-
que obfentaremr. Statim itaque'lkeras ad eundeS Am1^fo tr“ i® ^ f^ a tu r . fe exhibiturum efle promiflt. Quod
iinum dedit, mandan, ut Catdlianum eum decem Clcricis ’ c“ 1? remcl a,rt^ue " ! r?m dcmcePs ad lllud J“-
partis fux, Se adverfarios Cxciliani fimiliter cum denis
partis i piò rum Clericis, Romam venire prxciperet intra
diem fextum Nonas Oftobris, ut illic Epifcopali judicio
cauià eorum difeeptaretur. Quibus Conftantini literis ob-
temperans Anulinus, Cxciliano 8c adverfariis ejus prxce-
pit, ut deni ex utraque parte juxta juffionem principia Romam
ad caufam agendam proficifcerentur. Quod cum
illi iè fafturos promififlent» Anulinus ea de re certiorem
principem fecit. Extabat hxc iècunda Anulini relatio 60
in geftis Collationis tertias Carthaginenfis cap. 318. Sed
dolendum eft, poftremam partem hujus Collationis, qux
res utiliifimas 8c feitu digniflimas continebat, vetuftatis
injuria periiiTe. Sed 8c Auguftinus in Breviario Collationis
diei tertia: cap. 12. hujus fecundx relationis men-
tionem facit. Scripfit etiam Conftantinus ad Miltiadem
urbis R om s Epifcopum, 8c ad Epifcopos Gallix atque
Itali» , ut die fexto Nonas Oftobris Romx in unum congregati,
inter partes xquiifimam fehtentiam ferrent. Atdicium
accedere noluit; veritus fcilicet, ne poft tantorum
criminum confeflìonem prxfens ipfe à judicibus damna-
retur, qui ad alium damnandum ex Africa venerar. Altero
die datus eft à qùibufdam denuntiationis libellus adverfus
Cxcilianum. Quod cum faftum fuiffet, rurfus a-
gitata eft cognitio, tam de perfonis qux eum libellum dc-
derant, quam de criminibus qux in eo contincbantur. Nihil
tarnen probari potuit adverfus Cxcilianum. Tertio
die aftum eft de Concilio Carthaginenfi feptuaginta Epi-
feoporum, qui Cxcilianum 8c ordinatorcs ejus damnave-
rant; Cujus Concilii auftoritate adverfarii Cxciliani maxime
nitebantur, cum 8c Epifcoporum numerum prxten-
derent, & ex Africa vicinifque Carthagini provinciis eoi-
dem colleftos, de rebus fibi notifiìmis judicium tulifle
aflèverarent. Sed Miltiades 8c reliqui qui in ejus concilio
eranf Epifcopi, nullam Carthaginenfis illius Concilii
rationem habendam efle duxerunt ; quippe quo Cxcilianus
abièns 8c inauditus cum collegis damnatus fuiflet. Caufàs
que ut pleniffima totius negotii inftruftio eis fuppeterer,7op?o°rr^ro cTur aada illud C^aarrtthnaaggi nneenmfee jjuuda.icci.uumm vveenniirree nnoolluuifi-t
Chartas omnes 8c libellos fibi ab Anulino tranfmiifos Con- fet C* cil'ai]us. valde probab.les afferebat. Nam Epifco-
Chartas omnes 8c libellos
ftantinus ad eos deftinavit.
Conftantini ad Miltiadem in libro x. hiftorix Ecclefiafti-
cx Eufebii, quam nos in Latinum fermonem ita tranf-
tulimus.
C O N S T A N T I N V S A U G . M I L T I A D I
Extat etiamnum Epiftola po* ab aJdverl'arI.IS fuls aGC,t.GS eftè Carthagmem, & apud
. . _ -r ~ - eoldem diverlari, cumque ns capita conferre, probe norat.
Minas quoque Purpurii Limatenfis Epifcopi cogni-
tas habebat; Proinde mirum non eft, fi femetipiùm eorum
furori committere noluit, quos in perniciem fuam
colleftos 8c coemptos videbat. Totam igitur caufam de
integro agitandam fibi remanfifie judices perfpiciebant, de
traditione fcilicet Felicis Aptungitani Epifcopi» 8c aliorum’
qui Cxcilianum ordinaverant. Verum hxc quxftio in'
immenfum porrigi, & nexus quofdam incxplicabiles habere
videbatur. Interrogandi enim erant teftes; profe-
renda atque e voi venda Gefta Municipalia; eorumque fides
examinanda. Deinde in ipfos qui Cxcilianum damnave-
Epifcopo urbis Roma & Marco.
ftjhtoniam hujufmodi plures charta it V. C. Anulino A-
frica Proconfule ad me funt miffa, in quibus continetur Ca-
cilianum Carthaginenfis urbis Epifcopum a quibufdam col-
legis fuis per Africam conflitutis multis. de rebus infimu-
lari: f>)uod quidem permoleßum mihi videtur, in iftis proditione
_ . _ rant, crimen traditionis à Cxciliano retorquebatur ; quippe
vinciis quas divina providentia mea devot ioni fpontanea de- g0 qui in Concilio Cirtenfi crimen traditionis quod confefii'
tradulit, & in quibus maxima efl populi multitudo,
plebem quafi in duas partes divifam ad deteriora defleilere,
fuerant, fibi mutuo indulfiiTent. Poliremo fuperflua hxc
quxftio videbatur. Neque enim tametfi Felix traditionis
crimine niaculatus fuiilet, continuo vitiofa erat Cxciliani
ordinatio, cum conftet Epifcopum quandiu locum fuum
recinet, nec Ecclefiaftico judicio damnatus ac depofitus
eft, 8c ordinationem 8c reliqua Epifcopalis officii munia
rite polfe celebrare. Quare Epifcopi qui cum Miltiade
iedepant, merito ab ilia quxftione tertiperartdum*fibi efle
exiftimarunt 5 ne fcilicet hoc fafto novas potius in Afri-
cana Ecclefia turbas excitarent, quam jurgia ad judicium
fuum delata componerent. Itaque hoc temperamento fen-
trnrinm in im .... . . . P .1:___ S 3819_ : 9
meret, aliud rurfus Concilium longe priore numerofìus,
indixit apud Arelatum Gallix civitatem : Nimis profefto
humaniter ac benigne cum fchifmaticis agens, quos potius
repellere, utpote öbftinatos, nec facerdotali judicio
acquiefcentes, 8c debito fupplicio afficere debuiflèt, Scripfit
igitur Conftantinus ad Elafium, fèu ut alii legunt, ad
Ablabium Vicarium Africx, ut tam Cxcilianum cum aliis
Epifcopis quos ille caufx fux idoneos efle exiftimaflet,
quam adverfarios ejufdem Cxciliani, ad urbem Arelatententiamfuam
moderati funt, ut Cxcilianum quidem inno- iofium properare prxciperet intra diem Calendarum Aueu-'
centem efle pronuntiarent, ejufqué ordinationem com- ftarum. Scripfit etiam ad Chreftum Syracufanorum Epiprobarent
: Epifcopos vero qui Cxcilianum damnaverant, fcopum, 8c ad alios, antiftites : quos intra memoratum diem
8c qui ad eum accufandum miffi fuerant, à communione Arelatum convenire juffit. Literas quidem ad Chreftum
fua minime removerent. Solus Donatus à Cafis nigris, datas refert Eufebius in libro x- hiftorix. Eodem tamcn
utpote totius mali auftor, poft graviflìmorum criminum exemplo ad reliquos antiftites fcriptas fuiflè credibile eft
confeflionem, ultima Miltiadis fententia percuflus eft: re- Sed antequara de Arelateqli Concilio plura dicamus, eluliquis
optio data, ut fi ad unitatem redire vellent, in fuis endus eft error longe graviflimus , qui haftenus omhonoribus
permanerent, etiamfi extra Écclefiam ordina- nium pene anirais inhxfit. Nam 8c Balduinus 8c Baroti
fuiflent a Majorino : ira ut ubicumque duo eflent Epi- nius, eofque fecutus Petavius nofter crediderunt, Epifcoicopi,
altera Cxciliano, alter à Majorino ordinatus; is aopos partis Majorini à Concilio Romano 8c fententia Mil-
confirmaretur qui prior eflfet ordinatus : alteri vero alia tiadis Papx ad Conftantinum Imp. provocafle: eamque
Ecclefia regenda provideretur. Hxc partim ex colla- fuifle primam illorum appellationem. Ego vero certiffitione
tertia Carthaginenfi, partim ex Optato; fed prxci- mis teftimoniis evincere paratus fum, nunquam illos à jupue
ex Auguftini Epiftola 172. collegimus. Cui jungenda d'cio Miltiadis 8c Concilii Romani appellationem interpoèft
Epiftola 50. ubi de hoc judicio ita loquitur Augufti- fuiflè. Primus teftis eft omni exceptione major Conftaanus.
Hoc erga iftos ab initio fervavit Africana Catholica, tinus, qui in Epiftola ad Elafium, feu ut alii legere malunt,
ex Epifcoporum fententia, qui in Ecclefia Romana inter Ca- Ablabium Vicarium Africx, caufàs afferens ob quas
cilianum & partem Donati judicaverunt, damnatoque uno Arelatenfé Concilium indixerat, ita loquitur. Unde proquodam
Donato, qui auBor fchifinatis fuiffe manifefiatus Pter hac omnia probabili rerum aflimatione fperaveram, quod
eft, ceteros correélos, etiamfi extra Écclefiam ordinati effent, 3° omnibus omnino feditionibus & contentionibus qua ab its ho-
in fuis honoribus fufcipiendos èffe cenfuerunt. Extat quidem minibus vìdebantur fubito commota, finis debitus fuiffet imapud
Op tat urn Miltiadis fententia, qua judicium claufum pofitus. Sed cum dicationis tua ¡cripta legiffem, qua ad Nicafium
O' ceteros fuper hifdem fimulationibus gravitas tua
mittenda crediderat, evidenter agnovi, quod neque refpeBum
falutis fua, neque quod efl majus, Dei omnipotentis venerq-
tionem ante oculos fuos velint ponere. . Si quidem ea agero
perfifiunt, qua non modo ad ipforum dedecus infamiamque
pertineant ; fed etiam its hominibus de trabendi dent facuL
tatem, qui longe ab hujufcemodi fanBiJJima obfervantia fenefle
ait his verbis. Cum confliterit ‘Cacilianum, ab tis qui
eum Donato venerant, juxta profeffionem fuam non accufari ;
nec à Donato convìBum effe in aliqua parte confliterit ; fua
communioni Ecclefìaflica integro Jlatu retinendum merito effe
cenfeo. Altera vero pars fententix, de damnatione fcilicet
Donati, 8c de fufeeptione Epifcoporum partis Majorini,
ab Optato prxtermiflà eft. His pera&is, Miltiades 8c reliqui
Epifcopi, quxeumque in Concilio gefta fuerant, una * °fu? fi*»s nofcuntur avertere. Nam id quoque te feire conve-
cum Aftis ipfius Concilii ad Imperatorem Conftantinum ” ‘f> V*°d ex ìifdem venerunt: adferentes quod minus dignus
direxerunt ; verbo etiam adfirmantes, quod judicium fuum ^ em Cacilianus cultu fincerifftma religionis habeatur. Et
pro rerum fuiflet xquitate depromptum. Nuntiarunt prx- contra id quod iifdem refponderam, fruftrq eos id jaBaret
terea Imperatori, poft habitum judicium, in Africam re- cum res fuiffent apud urbem Romam ab idoneis Epifcopis
.meafle accufatores Cxciliani. Teftatur id Conftantinus terminata, pertinaciter refpondendum aftimaverunt, quod
in Epiftola ad Elafium, qux Concilio Arelatenfi prxfixa omnis caufa-non fuiffet audita : fed pauci quidam Epifcopi
fcft. Porro in hoc Concilio Romano multa funt qux ob- quodam locofe claufiffent, p- prout ipfis aptum fuerat, juièrvarionem
merentur. Primum, quod Epifcopi Gallicani dicaffent. Idem etiam fcribit Conftantinus in Epiftola ad
ante Epifcopos Italix refederunt, adeoque ante Oftienfem Chreftum Epifcopum. Nullum hie verbum de appellate
Prxneftinum Epifcopos, qui erant fuffraganei Epifcopi ^ 0 tione Donatiftarum. Sed fi hoc teftimonium non fufficit,
Romani, & qui Cardinalium Epifcoporum titulo poftea Auguftino certe contradici non poteft, qui id clariffime
funt infigniti. Cur autem id faftum fit, ' difficile eft dicere.
An ob dignationem Epifcoporum Gallix ; an pro-
|>terea quod 'judices ab Imp. nominati fuerant cum Miltiade,
cum Epifcopi partis Majorini judices fibi dari ex
Epifcopis Gallix poftulaflènt. Deinde notanda eft in primis
indulgentia Miltiadis, qui Epifcopos à fchifmaticis extra
Écclefiam ordinatos, in fuis locis atque honoribus fufcipiendos
cenfuit, fi ad unitatem Ecclefix Catholicx redire
voluiflènt. 1 Quod quidem infigne eft exemplum di-
lpenfàtionis Ecclefiafticx. Itaque merito Auguftinus hanc
paternam Miltiadis providentiam laudans exclamat his verbis
: O virum optimum! 0 filium Chriftiana paci si 0 pa-
trem Chriftiana plebis!
c a p u t V i i .
P o s t Concilii Romani judicium, Epifcopi partis Majorini
ftatim in Africam remearunt, ut docet Epiaffirmat
tot in locis, ut miref hoc à viris doftiflìmis ob-
fervatum non fuiflè. Nam in libro 2. contra literas Pe-
tiliani cap, 92. fic ait. Si autem quod verum efl, petenti-
bus majoribus veflris Epifcopale judicium dederat Conftan-
tinus, apud Romam, & apud Arelatumì quorum primum
apud eum accufaftis ; ab altero ad eum appellaflis, &c.
Idem dicit - Auguftinus in Epift, 68. Jam utìque poft paci-
6cJ-CUm- m.°^eramen judicii Epifcopalis (Concilium Romanumf
00 intelligit) omnts comentionis & animofitatis pertinacia debe-
bat extingui. Sed rurfus majores veftri ad Imp. redierunt,
& non reBe judicatum, neque omnem caufam auditam effe
conquefti funt. Unde ille alterum Epifcopale judicium dedit,
habendum in Arelatenfi Gallia civitate. Sic. Sed 8c in
Epift. 162. idipfum manifefte teftatur his verbis. Judices
enim Ecclefiafticos tanta auBoritatis Epifcopos, quorum
judicio & Caciliani innocentia & eorum improbitas declarata.
eft, non apud alios collegas, fed apud Imp. accufare aufì
ftola Conftantini ad .Élafium. Jam certe poft gravidi- funt, quod male judicarint. Dedit ille aliud Arelatenfeju-
mam judicii Epifcopalis auftoritatem, omnis conrentionis dicium, aliorum fcilicet Epifcoporum ; non quia jam neceffe
ac diflènfiodis pervicacia penitus extinfta effe videbatur: erat, fed eorum perverfitatibus cedens, & omnimodo cupiens
nemoque erat qui non crederei finem impofitum efle peili-70 tantam impudentiam cohibere. Neque enim aufus eft Chri-
ferx fèditioni, qux à malevòlis ac fenierariis hominibus , Jlianus Imp. fic eorum tumultuofas & fallaces querelas fu*
feditiofi in pervicacia fchifma- feipere, ùt de judicio Epifcoporum qui Roma fédérant ipfe judicaret
: fed alios, ut dixi, Epifcopos dedit. A quibus tamen
illi ad ipfum rurjum Imp. provocare maluerunt. Qua in rè
illos quemadmodum detejletur audiftis. Adde Epift. i6f.
ejufdem Auguftini, in qua hxc leguntur. Gefta quoque in
urbe Roma, ubi ab Epifcopis quos ille miferat, caufa cognita
atque difcujfa eft. Itemque alias lit Bas, ubi declarat memo-
ratus Imp• eos apud fe de collegarum fuorum judicio, id
comm'ota fuerat. Ve:
tis fui nihilomirtus perfeverarunt ; tantumque abfuit, ut
Epifcopalis judicii lenitate correfti ad unitatem 8c concór-
diam Catholicx communioni* reverterentur : quin potius
tanquam exafperati 8c efferati novos tumultus per Africam
concitare cceperiint. Aufi funt etiam iterum adire
Conftantinum Imperatorem, miifis quibufdam è fuo numero,
qui Cxcilianurn indighum effe fàcerdotali officio
criminarentur. Quibus cum refpondiflct Conftantinus 80 eft, Epifcoporum quos ad urbem Romam miferat, fuiffe
fruftra cos id jaétare, cum .ab idonèis 8c probatiflìmis
Epifcopis in Concilio Romano cauià omnis jam fuiflet
terminata, obnixe illi ac pertinaciter reclamarunt, caufam
omnem illic auditam non fuiflè ; fed paucos Epifcopos
quodam loco fé claufìflè, 8c prout ipfis aptum fuerat, ju-
dicaflè. His permotus Conftantinus, ut diflènfiones quàf
augeri in dies vìdebantur, tandem aliquando componeret,
«mnemque deinceps tutmultuandi occafionem feditiofis adiqueflos
: ubi etiam alios Epifcopos vo/uit apud Arelatum ju-
dicare : ubi itli & ab ipforum judicio ad eundem Imp. ap-
pellaverunt. E t in fequente Epiftola rurfus ita loquitur.
Sed quia Conftantinus non eft aufus de caufa Epifcopi judi-
care, earn difcutiendam ac finiendam Epifcopis delegavit.
Quod & factum eft in urbe Roma pr&fidente Miltiade Epifcopo
illius Ecclefia cum multis collegis fuis. Qui cum Car
cilianum innocentem pronuntiaffent, & Donatum qui fchifma
Gar