Befclirÿving der B O OME R , P L Á N T E N ,
können bekomen j maar behalven deze is
’er nog - tweederley zoort van wilde
Mania's.
be wilde k)e eerfte is veel höriger en rechter
Mangga. van ftam , langer, en flapper van blad >
als de tamme y ook zyn de Vrugten breeder,
grooter als de zelve, en vry platter
by de fteel, geknobbeld , en n a ’t einde
toe ipits uitloopende. Zy zyn bleek-
groen ^ zoo glad niet als de gemeene, en
van binnen mede zoo geel niet, maar na
den bleeken trekkende , grof van draa-
den, vezeliger,dan degemeene, zoo zoet
ook niet, en vry grooter-van korl, dat
zoo veel minder tfiecfch ’er om geeft. Zy
werden ook wel een maand of anderhalf
later, dan de gemeene , ryp.
Twee- Men heeft nog een zoort, die vry
deriey. wilder, dan deze eerfte, is, hebbende wel
even eens zoo een ftam, en blad> iriaar
een veel lang werpiger-ronde, zeer ruige,
en leververwige Vrugt, die een zeer
groote korl-, en weinig vleefch ’er aan
heeft, dat zeer laf, en plat van fmaak is.
Deze eerfte zoort werd nu.en dan nog
wel raauw gegeten y maar de tweede
nooits dog? geköokt zynde, werd die
nog wel eehs in de fpyze van den Inlander
gebrilikt, om ’er een rinfehe fmaak
aan re geven. f
W y vertoonen u hier op de Plaat N.
i . een teekening van de eerfte zoort der
wilde Mangga-boonten , met haare bloef-
iem, en Vrugt, die ook volftaan käri.
om een denkbeeld van de lamme te ee-
ven.
De Mangga's werden op Java wel twee
maanden eef ryp, dan om de O o ft, (in
Amboina, Banda , enz.) en men heeft
ze in Amboina gemeenelyk in de maanden
van November en December ryp. I
Gevaar- Hoe lekker ook deze Vrugt is, zoo
lykheid is zy ook, zoo.men die niet voorzigtig,
en matiglyk eet, zeer -gevaarlyk, alzoo
zy vogtig, en heet-is, en ’er door haar
grootehitte,ten eerrtenzeer licht koort-
zeri, roode-loop, en andere ziekten, op
volgen j dog als men ’er veel brood toe
e e t , heeft men geen fchade daar af te
verwägten.
Men heeft op Hila een fchoon Mang-
ga's-Bofch , en aan ’t Kafteel Viftoria
verfcheide Plantagien van Mangga''s-boo-
men, die ook een fchoone lommer geven,
hoedanig ook de Chineefche ftraat
voor den brand , in Januari in ’t jaar
I ö 85. voorgevallen , beplant, en door
deze Boomen ook zoo belommerd
geweeft is , dat men op ’t midden van
den dag zonder Zonnen-fcherm aldaar
gaan kon, vermits de kruinen der Boomen
de gantfehe ftraat overichaduwden.
Het is een Vrugt, die meeft overal in
Indien valt, en die hier in Amboina niet
zeer oiid is: want voor. de tyden van dè
Heer de Vlaming waren ’er weinig j maar
de meelle heeft hy laten planten, behal-
ven eenige in Mardheyka , ert Halong ,
door de Heer Padbrugge geplant. '
Ik heb in Banda, en elders , tìòg een Dè
Vrugt gezien, die men Pauw noemd", faaUff-
groejende aan een gröoten wyduitgebrei- m'
den Boom j die veel grooter vàri blad
is , dan dà gemeene Mangga's-bladeren,
zynde ook ronder , en ’t eene blad ook
Wel langer als ’t andere. Zy ftaan zonder
ordre-, met troepen by een j ontrent
een duim breed van malkanderen, en
hebbende een bloeiflel, en Vrugten by-
na, als de gemeene Mangga's y dog die beide
vallen wat langer in dp Pauw 9 als-in
de tamme Mangga's, hebbende ontrent
de fteel mède een bult aan de eene zydè.
Men ziet ’er nu en dan vry dikke Boo*
men af.
De Vrugt gelykt ook zeer wél na een
Mangga j hoewel zy wel zoo rond ,r- en
geelfeher van fmaak is} dog zy behaag-
de my in verj-e na zoo niet, als de regte
W y vertoonen dezen Boom No. 2 .,
met zyne Vrugten na’t leven geteekend.
Daar is nog een zoort van een Boom,
die men de Stinkerd-^boom noemd, en die kerd-
een veel regter ftam , en zoo grooten b°om-
krujn niet, als de gemeene^ Mangga? s-boqm9
heeft j dog de bladeren des zelfs zyn wel
anderhalve houtvoet lang , en wel een
hand breed , vertoonende zig wel het
grootfte aan de jonge Boomen , waar
aan zy donker-groen van verw, en ook
vry vaft en ftyf zyn,loopendc aan’t cin-
dc fpits uit.
In ’t midden ziet men een groote rib-
be, die vry . wat uitpuild ,waar. van de
dwars-ribben, even wyd van een y af*
loapen.
De bloeflem heeft grooter, en breeder
troflen aan roode fteelen, eride bloem-
kens zelfs zyn ook grooter, dan die van
de gemeene Mangga? s , vertoonende zig
mede vyf in getal, dog fchoon purper-
rood , hebbende van binnen een geel
knopje, waar uit de Vrugt voort komt.
Deze Boom bloeid in Februari , ook
wel in Maart j maar men heeft geen ry-
pe Vrugten voor’t begin van’t Regen-
zayzocn, in May o f Juni , dat egter de
eene tyd wel wat later, als de andere,
valt, te wagten.
De Vrugt is vry grooter,als de gemce-
ne Mangga?s , ronder ? en de fpits bene-
den zoo krom niet.
Zy zyn van buiten donker-groen van
verw, wat ruw, bleekagtig van vleefch
van binnen j maar zoo hairig , nog zoo
zappig niet, als de rechte Mangga. Ook
hebhen zy een groote ko rl, zynde in
verrc
En GEWAS SEN van AMBOI N A . 157
verrc na zoo aangenaam niet , als ,de
Mangga-srùg.\ maar.ryfrfch van fmaak,
en wat^harsf^gtig,, zynde ook cHbyange-
naam'en zèer fterk ,.vari reuk , in zoo
verte, dat het verveeld, ’t geen ook de
reden van deze hare benaming is, alzoo
men niet eigentlyk zeggen kan, dätyty ;
ftinkt, maar wel dat zy zeer zwaar. van ;
reuk i s . ; |
Zy werden, gelvk ook de Mangga?s- ì
boomen, zeer veel dòor de Vledermuizen |
yoortgeplant, die daa£ fterk 9p aazen, ;
eri zoo räS”de Icori rriaar lilef ofdaar van
de cene o f de andere Vrugt ter nieder j
valt, en wat aarde vat , zoo groeid zy ]
ten eerften z.eer weelderig op.
Z y valt op Java, als ook in Amboina9 j
Banda , eri in meer andere Oofterfche j
Geweften. Dog werd voór een quaade
Buurman gehouden, alzoo zy al ’t voed-
zel der ~ andere byftaaride Qewaftchen
onttrekt, '
Zoo meri veel van dezé Vrugt eét,
heeft riién' ’er nóg riieer quaad af té
vreezen, als van de Mangga's, alzoo zy
veel heeter zyn , etf voor al moet men
Ze niet eeten, dan wel. ryp zynde \ en
dan valién.zy rynfchagtig-zoet. , •
Ik geloof, dat men die geftoofd, Ook
als de Mangga's9 zou können gebruikenj
dog heb dat.nqoitgezien, waar van my
de redéri ònbekend is.
DeSer- Men heefc nog eèn andere zoort van
geants- een Vrugt , die men Sergeants-ballen
boom" h°emd, en die aan een Boom groeyen,
dewelke > .gelyk mede/de V ru g t, zeer
veel gelykenis na deze Stinkerd, en Stin-
kerd-boom , ì heeft, verfchillende alleen
fii^ar wàt in,-’^'blyds dat, veel fmaller is,
en hebberide byna een en,¿de zelve purpe-
fe bloeflem s dog de V rugi tHanger., en
fpitzer , ook w i t , lekkerder , en ge-
zonder van yleefch, dan de Stinkerd,
zoo hitzig nog.ook Zoo yezelig o f hairig
niet, en geenzins die zwaare reuk
hebberide.
Men ontdekt vari biunen een groot
langagtig pit , wel drie o f vier duim
breed lang,, en wel een groote duim
bteed, rondom ’t welke hct vleefch zitj
maar dat yàn binnen ,in zig een groote
lange korl heeft, - die’bruin is, en zig in
tw.ee deelen fcheiden ;laa.t , en dan , teri
eerften geplant zyndé , weeldrig voort
groeid} dog zoo men’er lang mede wagt,
én ze.-droog laat werden, wil zy zoo
riiét voort!
.,Zy vallen.,ap Java , en voor al op
Batavia, in een groote menigte.
De Man- Dat de Mangoflan-boom in zieh zelven
goftan- een heerlyke boom is , die een van de
boom, lekkerfte Indiaanfche V rügten, uitleverd,
kan niemand, die deze Vrugt geproefd
heeft, tegenfprceken.
Öp Java9 Bantam , pp Maiacca , en
elders daar hy in zyn eigen grond is,
werd het, een vry groote en kloeke
Booms maat hier in Amboina heb ilc ’er
maar weinig af gezien , en deze waren
riog zeer klein, \flchoon zy al eenige
jaaren geftaan b^dden.
Deze Boom heeft een weke ftam,die wir,
dog van binnen bruin is.Ook een groot vaft
blad, dat wel vier of v yf duim lang, en ontrent
drie duim bi-eed is. Längs de middel-“
rib, die dik is, loopenveel dwars-ribben,
niet nevens malkanderenjmaar wat van een
ftaaödejen met fy ne aderkens tuflen beiden;
Men ziet de blöcflem in de gedaante
van eene fter , ter groote van een kleine
Vrugt, zoo als die hier aan de tak af-
gebeeld is. Van binnen in die tjlöeilem
zie.t men veel fnaZelkens , met een kleine
verhevenheid in ’t midden^ waar uit de
Vrugt daar na voorricomt. : .
W at nu fle Vrugt aangaat ^ die isin
hären purper-zwarten bolfter , ontrent
als een Oranje-appel van grootte zynde ,
beflooten. Boven öp de Vrugt vertoond
zig een platte fter van v y f , o f zeven
bruine blaadjes, van de zelve verwe, als
de bolfter,aan welke fter men klaar zien
kan j hoe veel deeltjes die Vrugt van
.biniien in zig verborgen heeft.
Na dat men ¿9 bolfter 9 die gemakke-
lyk Van een gaat, opgebroken heeft,
zoo vertoonen zig van binnen Vyf, o f
meer langwerpig-ronde fpier-witte deeltjes
van de V ru g t, yder op. zig zelven
in een purperverwig holleken leggende,
daar men yder ftuk uitneemd?, Zynde
een halve pink lang ,en ontrent riog eens
zoo dik, aog aan de eene zyde wat fpit-
zer , dan aan de andere , uitloopende :
zooj a t men-, om regt te fpreeken} zeg-
gen moet, dat er zoo veel byzbridere
Vrugtjes in die bolfter beilöten zyn,
vermits yder op zieh zelyeft, en geenzins
aan de andere vaft is.
Dit fpierwit Vrugtje is zeer zappig eri
glad, en als men het proefd, zeer lek>
ker , ja lekkerder , en aangenaarrier
van zoet, als de Mangga } maar zoo ras
men bezig i s , , om ’er de. liriaak af
weg te krygen, zoo is ook de fmaak
Weg, weshalvefi iften daar niet veel aan
heeft , dan alleen , dat , men eeri weinig
zap van iets dat.gelyk als de korl is ,
waar aan ’t vleefch zit , zuigd.
Een van deze deeltjens heeft gemeenelyk
een groote kofl,' en in de aridere
is zy zoo klein, dat,men ’er byna niet,
als wat fnazelen, in overig vind. Men
kan zig aan de Zelve, om dat ’er ¿00
weinig aan is, naauwlyks verZadigen.
Daar is geen Vrugt van een lekkere
fmaak, waar by ik deze kan Vergelyken,
en zoo de fmaak maar wat langer van
V 3 duut