geplànt is, hebben wy klaar uit het vo
rige gezien j ook zal ons dit nader bly-
ken, als wy zullen zien, welke Ghriftenen
zyn. Dat die van Noeflanivel (als zynde
Jandslieden, en mec hcn van- Java af-
komftig ) en ook die van Loehoe* ne^
vens de verdere dorpen op Hoewamohel,
by de komft der Kimelana ’s uit de Mo-
luccos omtrent het jaar i f y o , en in de
volgende jaaren, zieh daar toe mede be-
geven hebben, hoewel Lochoe, en theer
andere daar om her leggende, zieh al
vroeger, tc weten in ’t jaar iyy8. by de
komft van Lauiata, genootzaakt vonden
daar toe over te gaan, is by ons bevorens
al omftandig getoond.
Liflabatta, en. Hatoewe, twee be-
roemdeen magtige dorpen op de Noord-
kuft van grdót Geram, Zyn al Vroeg
Moorfch geweeft, gelyk ook alle de
dorpen van Keffing, en Geram -Laoet,
op den Ooft-hoek van groot Geram
gelegen.
Even zoo heeft zieh deze Godsdienft
ook längs de binnen-kuft van dit groöt
eiland op Kellemoeri, Kellibon, Tobo,
Giflelau, Hatoemeten, met Riböet en
Hakiboy daar onder behoorende, als
mede op Erinama Tamilau, Iha, en
Mahoe (van Honimoa derwaards gèvlo-
den) verfpreid, alle welke tot nog toe
Moorfch zyn.
Op het eiland Honimoa plachten die
van lhamahoe, omtrent Hatoewana toen
leggende, zeer bitter Mohhammedaanfch
te zyn j dog naderhand na de over-kuft
van Geram, ter plaatze, daar zy nu nog
Zyilj gevlucht zynde, zoo is al hün land
op Honimoa aan de Chriftenen aldaar
verdeeld, en Zy 'Zyn genoödzäakt ge-,
weeft op Ceram, omtrent een myl van
*t dorp Latoe, zieh te onthouden.
Buiten dezen had men ook nog eenige
Mooren op Siri - Sorri, die ’er nog
zyn, hoewel zeer weinig in getal, be-
halven dat het ook Mohhammedanen
z yn , die in ’t jaar 1648. al de naam
hadden, dat zy zeer flechte Mooren
waren.
Die van Noeflà Laoet zyn wel eenigen
tyd in ’t jaar 1620, door dwang van
Hidajat, Moorfch geworden} maar zoo
zy gelegenheit hadden, om tot ons weder
over te komen, vielen zy weéraf,
weshalven men hen daar niet onder ree-
kenen moet.
Op Oma is ganfeh Hatoeaha, o f wel
Pelau, Cabauw, Caibobo, en Rehoe-
moni, tot nog toe Moorfch, ook is
Holalihoe daar mede eenigzins befmetge-
weeft, dog nu niet meer.
Het eiland Boero, fchdon nog ten
grooten deele Heidenfch , en vooral in I
opzicht van alle de Alfoereezen aldaar,
is al van oudsher Mohhammedaanfch
geweeft. Altoos van de tyd van Sama-
rau j en zyn zöon Roebobongi, welke
laatfte hier in *t jaar 15-70. quam, is *t
zeker, dat men dit (Juaad zaad hier al
begon te zaajen, ’t geen hier zulke diepe
wortelen gefchoten heeft , dat zy meeft
alle,uitgenomen een dorp (zedert eenige
jaaren uit verfcheide dorpkens te zameta
vergaderd) tot nog toe Moorfch zynj
gelyk ook die vah Amblauw, Kelang,
en Bonoa, weinige van die laatfte uit-
gezonderd.
Die van Manipa waren zeer lang Hei-
denfeh, en namen den Mohhatiimedaan-
fchen Godsdienft laat aan: want fchoon
eenige Orangkaja ’s Moorfch wierden,
zoo bleef ’t gemeene volk Heidenfch ,
ter tyd toe dat, Madjira, by zynen op-
ftand, dit quaad zaad daar onder den ge-
rtiednen man ook verlpreide , en hen
dwong om Moorfch te werden.
Hoe veel ’er op Bonoa, en Boero, nu
nog Moorfch zyn, zal ons te klaarder
blyken, wanneer wy ’t getal der Chriftenen
op deze eilanden net aanwyzen zullen
, ’t welk tegen de andere ingezetenen
van ieder eiland ( die men by ieders by-
zondere befchryving uitgedrukt vind)
vergeleken zynde, zal men zeer licht
können zien, dat de meefte daar nog
Moorfch gebleven zyn.
Op Leytimor zyn geen Mooren, dan
eenige weinige aan den Rooden berg,
dat meeft Hoewamoheleezen zyn. Eg-
ter is de tweede Soa van Halong, Soa
Selan genaamd, pas voor de tyden der
Portugeezen Moorfch geweeft, alzoo
die, met denPativan Ooft-Ceram hier
| gekomen zynde, een Bandafche vrouw
uit het geflacht van Latoe Loccar van
Lonthoir, en met haar ook dat Geloovc,
inedebragten.
T ö t dus Verre nu gezien hebbende,
wanneer deze kanker en peft hier inge-
drongen is, en waar zy zieh in deze
geweften al verfpreid heeft, zoo was het
nu wel de rechte tyd, om die Godsdienft
te befchry Ven J maar aangezien die
van Amboina, Banda j Ternate, mits-
gaders de verdere Mohhammedaanfche
eilanden om de Ooft dit haar Geloove
van Java gehaald , o f ontfangen hebben,
zoo dunkt het ons veel gevoege-
lyker en eigener, d a tw y ’t zelve, als
wy met de ftoffe van Java bezig zyn
zullen, te gelyk afhandelen.
Imand nu, die maar eenige kennis van Onder-
dezen Godsdienft heeft, zal zekerlyk fcheid
weten, dat ’er in de zelve een groot tuffcJien
önderfeheid tuflehen de Sunni’s , en de.Sun'
Sjais, is. Het eerfte gdvoelen werd van dcs’iai^
de aanhangers van de drie eerfte Ghali-
f t ’s, o f Stedehouders van Mohbammed,
Aboe-
Siegte
kennis
der Mooren
hier.
V A MS D E N G O
r-Aboeheker, Omar., en Oetsman, en ’t
laatfte van de aanhangers. van Aalt,
gevolgd.
Het eerfte werd van de Türken, Ara-
biers, Mogolders, en veel andere, het 1
laatfte doof de Perziaanen, die van Gol-
conda, en weinig andere, zeer hard ge-
dreven.
De eerfte gelooven wel, *t geen in
den Coraan (gemeenelyk den Alcoran
genaamd) gefchreven ftaat; maar zy ge- i
looven buiten dien ook, en richten-zieh
wel het meeft na de Suna, zynde een ,
verzameling van yeel woorden, fpreuken,
en nadere verklaringen van Mohbammed j
over zeer vele zaaken, ,die dpor deze en I
gene van zyn navolgers uit zyn mpnd in j
een boek byeen verzameld, en by hen
als een mondelinge We t, of wel als de
Mifchna by de Joden., geworden is, aan
wellters onderhouding zy zieh immers
zoo fterk , als aan 'die van den Coraan,
verbonden houden j hoewel zy dp verre
na geenzins de vroömfte, maar vry wat
los van leven zyn.
De laatfte , o f de Sjais, daarentegen
verwerpen deze Suna, houden zieh ffipt
aan den Coraan, en zyn menfchen, die
vry ordentelyk, zedig, godvrugtig en
naauw bezet van leven zyn; om welke,
gelyk om meer andere reaenen, tuflehen
deze Sunni’s , en Sjais, een doodelyken
haat is, tot zoo verre dat zy malkande-
ren daarom vervloeken, en als ketters
aanzien.
Vermits nu de eerfte invoerder van
den Mohhammedaanfchen Godsdienft op
Java een Arabier geweeft is, zoo is ’t
zeer licht te zien , daj; de Mooren, van Amboina
, en alle de anderen rondzomQie,
geen Sjais ; maar Sunni’s , zyn.
Gelyk nu de Arabiers onder de Sunni’s
de onkundigfte en minft-geoeffende in de
gronden van hunnen Godsdienft zyn, en
zeer weinig van den waren inhoud van den
Coraan weten, latende dat maar op de
Priefter ftaan, en zieh verder alleen aan
deze en gene uiterlyke plechtelykheden
van de Beinyderiis, de Reiniging des
ligehaams, ’t waarnemen van de vyf
Bedeftonden, en van de Vaften, houden,
alzoo bevind men even het zelve
hier onder de Amboineefche Mooren;
hoewel zelf de Priefters onder deze laatfte
zoo onervaren in ’t Arabifch zyn,
dat zy naauwlyks een Hoofdftuk o f twee
uit den Coraan wel weten te leezen, en
ook door de bank weinig reden van hun-
ne Godsdienft weten te geven, om dat
zy zeer weinig van defl*elfs inhoud ver-
ftaan. Wat nü de gemeinte betreft, zy
zyn in ’t gemeen zeer dom, en onweten-
de, ja niet in ftaat, ©m den : Coraan
te lezen, veel min -te verftaan: want
fchoon de Priefters hen nu en dan
in hunne Tempels, die zy hier menig-
vuldig, en in alle de Mpprfche dorpen
hebben, al een Capittel uit den Coraan
voorlezen, zoo zouden zy daar van egter
geen nuttigheit hebben, en ’er niets af
begrypen, zoo hen dat in ’t Maleits, o f
Amboinees, niet uitgelegt wierd. Egter
is het waar, dat de Mooren in Amboina,
en pp Ceram, door de bank ’t Maleits
veel beter, dan de Chriftenen, o f de
Heidenen, fpreken en verftaan, dat
egter mede meer zyn betrekking tot de
Priefters, dan tot den gemeenen man,
heeft.
In ’t jaar 1687. in. de maand Oftober Htm
ben ik op Hila in hunnen Tempel ge- Kerk, en
weeft, waar in zy my toeftonden te ko.- ^e"^ en
men, en hunnen dienft volkomen te zien; Schry ver
dog de Gemalin van de Heer Landvoogd op Hi-
Padbrugge, die te dier tyd daar mede J?,*36* •
zeer begeerig toe was, mögt daar niet
inkomen; maar zy ftonden haar Ed. toe
op een ftoel in ’t portaal, dat voor de
Kerk is, en vopr de opene Kerk-deur,
zoo lang deze hun dienft’ duurde, te
zitten.
De Kerk van binnen was volflagen
ledig, en ik zag ’er niet, dan eenige
matten op de vloer leggen', op welkp
niet, als eenige mannen, dog geen vrou-
wen, zaaten.
Men moet daar uit niet oordeelen, dat Bericht
de vrouwen by hen niet in de Kerk ko- wegens
men. Ik heb dit uitdrukkelyk aan hare vro.u“
Priefters,en vooral aan HajßnSoeleyman, hunne
toen hy nog Priefter op Hila was, ge- Tempels
vraagd, die my zeide, dat de zelve in homen-
al hare Mesdjids (die zy Maffigits noe- •
men) altvd% aan de linker zyde yan.de
Tempos, Zyn;" dog-Noerlete, Priefter
aan den Rooden berg, voegde, tot nader
opheldering van die vrage, ’er b y ,
dat in hunne Tempels noit jonge doch-
ters, en niet dan bedaagde getrouwde
vrouwen, ofweduwen, komen.
Ik meinde in ’t eerft, dat zy daarom
aan des Heeren Landvoogd’s Gemalin
den ingang in hunnen Tempel geweigerd
hadden, om dat ik ’er geen vrouwen in
zag; dog , naderhand hoorende, dat ’er
getrouwde en bedaagde vrouwen wel
inquamen, en egter gezien hebbende,
dat zy dit een vrouw, die de eerfte in
rang in de ganfche Landvoogdy was,
beleefdelyk weigerden, zoo moet ’er een
andere verborgene reden, my tot nog
toe onbekend, geweeft zyn, waarom
zy dit aan my, dien zy als een voorna-
men ongelooyigen moeften aanzien, dien
zy meer, dan deze vrouwe te vreezen
hadden, en aan haar Ed.,niet,toeftonden.
Ik zag hier twee zaaken, die my by-
zonder behaagden. Voqreerft, dat de
man