De
Coelit-
Lawanboom,
Ife weer gtoot onderfcheidgemaaktWerd
tuflchen de Koninklyke, en de eemee-
ne- die men koopt.
De eerfte werd geinaakt van de befte
% . c ’ en Van 't befte Bgii-hout, yder
een Thie-kopje, Rafamala-hout, Lacca-
bout, een half kopje g Cajoe Tahi, en
Poetsjoc (of de COftui indicus) van v<ier
wat mindef, als een half köpfe, dfle
aoörten van Benzoin, yder een kopje,
van de Otnam (zynde Unguis Odmatus)
twee aoorten, en den dünnen 0 *w , y-
der een kopje, Raßmaiä (of Styfdb Li-
ywd») driekepjehs, e« nög ewige andere
Ohen daar by, van welke de' Ko-
mnklyke Dtepa, g f't KönftiSlyft Ileuk-
Werk gemaakt werd, dat de gemeede Iui-
den,zoo niet fiäVolgeh können, die Wel ee-
mge van de gemeine dingen, die niet
veel köften , daar toe nemea, maat ge-
dieenelyk de Gnlidoipd daar hy voegen,
om 'er huilne kleedertn mede te Beroö-
Jten, die dan eerft met ein mengehmdes
van Bloemen een nacht vooraf modten
Oeltrooid, en met Wat Rioze-iiiater.-Waor
onder war C«w, en Müfim konit, bc-
vögtigd werden, om den reuk Van dat
Keuk-werk te beter te vatten,en te länger
ln äich vaftte Banden, die dan ttet
T „ ,eU wök bctot,kt> nog eens
die Bloemen, als vorens, een nacht be,
ttrnoid,even eens behattdeld,eh dädnoe
eens berookt wetden, na Welke tyd: de
reuk er in blyft, dog men kan wel Be-
grypen-j dat men dit aan geen wit L ? ‘
Waat, ZOO men het ctii eedten hier heel
geel hebben Wil,. döeri fnoöt.
£ 2 5 VafI deie .^ecefy-boömeh
IC neiden, möeten Wy rtiet vergeten Oök
vän de CoeUi-LäTbän-bwiw te fpreeken
200 , om dat dit een rechte Abtbonftbe
Boom is, als, oft! dat de Olie , die uit
zyn baft, en bladeren getrokken werd
de naafte m gedaante, reuk, en kracht!
aan de NagekOm is, De naartt i oök
7° \Z*mb°iHeefth een Verkörting vanCW-
ht-Poa-Lawany dat is, de m k im j f i
De Boom Zelf gröeid in ’t diep Wöud
op de hooge Gebetgteti van Ak&oina. ’r
zy op Leytirnr , ’t zy dp Genant, en eh
ders. Hy wafcht zeer recht van ftath
o p , die zoo dik is,< dät eön maü die
ontrent omvademen kan.
Hy heeft geen groote o f breede kruin,
en ydele takken, hoewel hy redfelyk dicht
vari blad gröeid, dat bVnä de gfedaahte j
van een Lawwrier- ofwel van een Caneel-
blad Heeft) zynde Wat fchefp, in ’t mid-
den van een dikke ribbe , en dan ään We-
derzyden van nog een overiangze iyner
ab voorzien. Oök ifeat het blad Wel
twee en twee, dög yder op zieh zelven,
en niet by paaren aätt de takken , die
wat fteil, hoewei Zoo recht met , als
aan de Nagel-boom , tn tegehearftaan-
aej opgroeyen.
De bladeren vallen öhtrent vier o f v y f
dann lang, en ruim half zoo breed,
K e ^ r r h bl'Ced ’ zeerfchoongroe“n, eVn0g6lraadan VMan crb ofPvieCns»,
dog aan de önder-zyde Watvaal, fmaa-
medl wel % g y s p " f H beftna
een keikje van Kz!ieas< iwfpl5i't,ztse n heeft, aadnie,
die ten eerften in knopjens , »elyk die weer | kleine VmgtJ^' vVfnier^ aynde langwerpIge kleine Bteii-n, bynä
als groene Rykeim, hebbende van binnen
' ? , . l lbb ild.pnrpere korl. Zommige ,
ab J v n ’ “ PS01 aart dbeene kant,
als de Vmgt ontrent ?ls tenBuze-mot is
een nitwalch van een fynh dtooge eeele
ftoffe, die wel wat naeenige eeele verw
^ i?n ^ ^ “ de met ’er tyd de groe-
ne fchille en dan is ook de körl vet-
tord , en de fchille wei-d eenigzinskraak-
beenagtig krygende. ceh %s/-fi„aafe
en reuk. De Vrugten vallen zeer weinig
aan dezen Boom, vertoonen zig «t-
wanhrtr zy afvallen, dd ua tu rti0 ’
op n ! X X Y V H ™ tak; a" deienBoom
op tVo. XX XVII. met de Vrngt by de
tfet , hb y de lettte r B. iB ^ rcchte groö-
De fchots is graauwagtig , en ee-
B%ooIrhT , THoe’w eMi zy bm“ete n’e rg lrävdd a,an de
W l ß z W M W . ™w en verfehrom-
peld Wen). Zy is bovtn ontrent een hal-
™ , dog onder een heele pink dik, van
b nnen ros, hier en daar Wat knobfelig,
riekende om laag aan de ihm ' zeer llerk
dt ¡ h T i * ’ ¡ S na £ 00,5 drraakt, dog
de imaak van de bovenfte fchille der ihm
niet, en liefRlyker, ook wat
zamentrekkende, dat men in de andere
met gewaar werd. »naere
Men laat de fchors droogen in de Zor,
T Ia 7 cm a i p|a® S
“ t ”i eurd de,re baf f v « l beter,
t z » 2/ ndc
hoewei zoo dWzazm van kmeht niet
Z y t e d al mede tot het maken van de
Ä , ™ d“ In die als eenBry!
of Pap, van veelerleyBIoemen.fehötf-
fen, en Nagelen enz. îe zamen gewm-
chaatn befptoeVid wecrnd .waar ttede ’t li-
Men gebrulkt ze ook tegen veelerley
quaalen mt koude ontftaan, beftryken-
de den buik,en hoofd ’ei- mede,en men
ert « o o k wel met Pixang, an eea iief_
felyker adèm re krygen.
Men trekt uit deze baft een heerlyke
“ zeer dootdringende- Olie , die zom-
tyds
De
Sindoc.
Dg-Harsgevendé
Boomen.
Damar-
Selanboom.
tyds ingenomen, dog waar mede ’t ly.f,
en de gewrigten, door kpude veritramd,
geitreekep, gewreeven y cn waar .door
veel. nicnfchcn geholpen werden. Hare
werking kan met geen. goud duur ge-
nöeg betaald werden. Zy is byna als de
Nagel-ÖIie, en dierhalven is ’t op een
boete van vyf honderd Ryksdaalders, aan
byzondere.lieden verboden, die uit deze
baft te trekken.
i De baft van de Sindoc, yallende op
Java -y Borneo, en e.id?^s j heeft zoo,
grooten gelykenis met deze fchprs-, dat
vcel oiiweteiide die vöör eert en de Zfelve
houdenj daar zy nogtans veel meer za-^
mentrekkende.j cri.zoo ilymerig niet, als
de Coeiit-lawan, i s , werdende ook tneeft .
tegen vergiftige fteckeh ^ en bceteii vari.
deze cn gene Üieren gebruikt.
Du^ verre nu van de Boomen, die öf
een Speccry-gcur en Specery-fmaak hebben
, o f wel eenige war? Speceryeri
uitleveren, gefpröken hebbende, zal het
tyd werden, dat wy , volgens ons beftek,
tot die Vrugt-hoomeri,. die, eeriige Hars
uitleveren, overgaan.
V Y F D E H O O F D S T U K.
DE HarS'gèvende Éoortteh. ï)e Damar-Seiaii-boom. De Damar-Batoe-boorii.
De Damar-Hitam-booin. De Wit-Swarte Dâmar-boom. olîeagtigé
Canari-boom. De Canari-boom. De Camiri-boom. Nog verfehéide àndére olie-
agtige boomen. De Bloem-gevende Boomen. De Cananga-boôm. De Tsjampakà-
boom. De NagaÎTari-boom. De Linggoa-boom. Ftrfcheide zoort'en dès zélfs.
De Zee-Bintangor-boom. Verfcheide zoorten des zelfs. V erfcheide andere Bloem-boo-
men. De Kajoe Mataboeta-boom. Andere zoorten van Melk- of Saf-gevende boo±
tnen. De Draaken-bloed-boom. De Vcrgift-boom.
De Hars-gevende Boomen.
| M van de Hars-gevende B.oom
m men, die in Amboina vallen,
■ • ; m met eenige ordre te ipreeken,
zouden wy diegevoeg-
. • lyk , of als Bloem-boomen,
i o f als zuivere Hars-boomen können aan-
merken. Van beide zyn ’er verfcheide
zöorten j dog wy zullen voor laten gaan,
de vermaardfte Hars-gevende Boomen,
en de andere nu en dan daar onder, na
het te pas komeh zal, latenyolgen.
De Damar- o f Hars-boomen hebben in
Amboina, na hare byzondere zoorten,
verfcheide naamen.
Men fpreekt daar van Damar-Selan,
yan Witte en Steen-Hars , ofte Damar
Batoe, en mecr andere zoorten.
De Damar Selan-boom (daar van ’t
Mannetje en Wyfje onderfchciden werd)
,is hoog en zeer recht , even als een
Maft zieh in de hoogte verhelfende.
Hy is dik en ros van fchors, die zig in
de jonge Boomen effen en glad } dog
in de oude gerimpeld, en vecltyds ge-
feheurd vertoond. Daar is tuifchen ’t
Mannetje en Wyfje weinig onderfcheid.
Het eerfte is weinig van takken , en
ydel van bladeren, die zieh niet by een,
maar boven malkandercn vertoonen, zoo
dat de kroon vry flecht is.
De bladeren zyn bleek-groen, dröög-,
beneden ruig , dog boven glad » zés of-
zeven duim lang , ontrent half zöö
breed, en vöor niet heel fpits. Meri
heeft ’er agtof tien aaneentakje,’t geen.
men eenigzins bevind ruig en wollig te
zyn.
Deblocflem komt, na länge jàarèn, zeer
traag hier en daar tuflehen de bladeren ,
en ook wel voor aan de takjeris , mtiprui-
ten, wel Vier o f V yf duim läng. Ook
heeft die v y f fmalle geclagtige blaadjeris,
waar uit weer een keikje voortkpmt,dat
daar na eèn andere bloem geeft, die
maar een pink lang cn breed is, uit welke
men eindelyk ook de Vrügt , dog
zelden, ziet voortkomen. De ftam geeft
geen, o f weinig Harsj dog uit het Wyf-
jen, dat vry ruiger van baft, dichter van
kruin, van blad byna everi eéns , dog
grooter is,en dat byna feen groene bloem
of bloeflcm, dog blecker als die van de
Cananga-boom, krygt, vloeid van zelfs,
na dat het oud geworden , en geberften.
is, een geelagtig Hars, dat zien zeer o-
vervloedig aan de Boom en fchorfle vertoond,
zoo dat geen andere Boom daar
by te vergelyken is, gevende Hars-ke-
gels en ftukken van een arm dik , die ’er
hier en daar aan zitten, als o f ’t ftükken
van vuile Barn-fteen waren , die zom-
Dd z ';tyds