Beßhryving i g 8 der B O O M E N , P L A N T E N ,
wandelen, van geperft, die veel beter ,
en aangepamer,1 als de Calappus-olie' , is,
en by hen a lsBoter gebruikt werdy om
te bradem '
De Amboineezen maken vail deze Ca-
nari, ön'Van ’t Sägoe-meel, hurine Ba-
gea , 'een zoort van Brood, dat een half
jlfC °°k wel een eile lang , een duim
k en rond is. De Inlanders pryzen de
zel ve, maar zy vallen ons Volk wat hard
in de maag. f r • *
Zy maken-er ook Baroewa's, en Ma-
kronnen,'op gèlyke wyze, af.' •
Als deze Boom zeer oftd is, druipt’er
een witte-taaye'i^vrj uit, dat metter tyd
geel werd 5 dog'zoo lang'zy Vrugt geven,
verneemd men de zelve niet, ook
valt'het wel meeft op Cer am, en zelden
in Amboina , dienende niet anders, dan
tot tborrfen, en flambeau wem- io
Het hout diend voof geen Tim merlic-
den -, maar werd veel tot brandhout in
de Kalk -oyens gebruikt j hoewel de Inlander
nu én dan uit de vlerken een Tbee-
bakje wect te maken. Ook geven de haften
van de Canari-Vrugt een heeten brand.
Dé Wilde Behalven de voornoemde zoorten van
Canari- tamme Canari, 2yri ’er nog eenige wilde
boom. zoorten £ eene, de Wefter - Canari , die
ontrent zoo groot is j als de tweede eri
vierde zoórt -, en zoo genaamd werd ,
om dat zy in’t begin van’t Wefier-Moef1
fon bioeid, zynde in April ryp, en voor
de reft verfchild deze niet veel van
die twee voornoem de zoorten , dan,
dat zy Kooger van ftam , kleiner van
blad, en dat het zelve zoo harsagtig van
reuk niet, als het bevorens befchrevene
Canari-blad, is, dat, zoo ras men het maar
tuflehen de vingers wryft, .een fterken
hars-reuk van zieh gee’ft. ■
De tweede wilde zoort is kleiner, als
de voorgaande, hebbende een Vrugt, als
een gemeene halve vinger lang, mede
driehoekig, fcherp , en yder zyde een
vinger breed, en in des zelfs drie gaat-
jens van binnen een o f twee pitten , die
klein, final, en drooger van fmaak, als
dé voorgaande Zyn 3 dog.moeyelyk om
op te kloppen. :
De Boom zelf is mède.een fterkeharsvallen
de vlerken van de wortcls dezei*
Boomen : ook wel zoo groot , als die
van de tamme, ; ¿00 dat ’e rgfoote Theè-
bakken, en kleine Tafel-bladen , a f können
gemaakt werden.
Buiten deze twee wilde Zoorten, heeft
men ñog een derde wilde Cariavi wcl-
kers. Boom in: yerre na zoo dik niet,
kleiner en fpitzer van top,' als ook veél
minder van vlerken i en takken is hebbende
de bladeren met drie of vier paaren
by een, dog een blad voor uit ftaan.
Ook vertoonen zieh de Vrugten yder
alleen , gelyk men aan deze teekening
op N°. XU. klaar, zien kan , hangende
aan lange fteelen, en zeer wel na
Bykelen gelÿkende, alzoo zy mede langwerpig
rond, en zwartagtig van ver w .
hoewel zoo glad niet,zyii, hebbende de
lengte van andei halve duim , en de dikte
van een pink voöraam, of als een gemee-.
ne lange Baze-noot. Men agt ze zeer
weinig, om dat ze moeyelyk zyn om te
openen, en zeer weinig pit hebben. Zy
vallen ook zomtyds wel korter, en rond,
dat alweer cen byzonder géflagt van de-
ze zoort is , en die maar Vrugten van
een duim längten'varidikte als ¿en kleine
Caftanie , heeft. Deze hebben ver-
fcheide uitftèkende hoeken | ook geeft
de Boom, oud' zynde, liars, maar ’t is
zoo. fterk Van reuk nier, als de andere,
en is vcrfchcidenerley uit de boven- en
beneden ftam, behalven dat de laatftc
ook zwart is. .
' . z y geven haar Vrugt in May, en ee-
mge volgende maanden, houdende geen
vallen ftreek. Ook vallen zy niet, dan
op hooge Gebeigten, en in diepe Bof-
fenen.
Eindelyk heeft men hier nog een zoort
van Canari-boomen , die de welriekende
Canari-boom genaamd werd, eil waar van
ook twee byzondere zoorten zyn.
De ecrfte zóort is glad, en wit, veel
hooger, dan de pas te vooren befchree-
vene, zeer dik, tot de twee of drie voe-
ten in de middelyn könnende haalen
De bladeren zyn korter,en breeder, als
die van de eerfte wiidéióort.' '
De Vrugten zyn byna even eens, als
De We
riekendi
^Canari-
boom.
, , iL ciK c n a r s - ue V r u g te n z y n b y n a e v e n e e n s ah
r c u k v a n z ie h g c v e n d e , e n j k m e n ’e r in d ie v a n d e r o n d e Cairi , e n w d ’a o o
meer , als uit de tamme , die eenigzins Tí? ; e o n p pn 1 r i n
na Kaars-pmeer o f OJfen-vet gelykt, daar
'jeel werd, en alleen tot toortfen dienftig
is. Deze Hars hxngt met klontjes
aan de oude Boomen op Ceram in ’t Ge-
. ? J ------
je , aan een dikke ftee! oftak. Zy zvn
van buiten groen , dog na den zwarten
trekkende, rujg, wat graauwagtig, drie-
kantig eh, dik van fchelp, welkefòpgebernre'
r - . - v - A u g en z y n d e ,^ t w e e o f d r ie p i t t e n / d i e
E t o , des noods, deze Boomen, ^ fmaak »
om. hare hoogte en regtheid, tot Mafien. De boven-ftam geeft mede een witte
gebrühten,hoewel zy met zeer vaft,nog Bart uit ; dog ’de beneden-ftam geeft
duurzaaro van hout zyn. Ook. is het een Han 3D.-d.1t fwarfagtig en g e e f js
goed to t jKsßm te. maken. Daarenboven | gevende cen lieffelyken reuk van zieh!
Wy
I . En GEWAS SEN
W y vertoonen een afteekening van deze
zoort op N°. XIII.
De tweede zoort der welriekende Canari
i§ ruigagtig, hebbende dikke knob-
belagtige takken, waar aan men veel
.bladeren met paaren, van agt of tien b.y
, ten ziet, die zeven of agt duim lang ,
drie of vier duim breed j , dik, vaft , wat
gebogen, en ruig boyen op, dog onder
wolagtig, en zagt zyn.
De Vrugten hangen aan troflenby een,
zynde een lid van een vinger lang, een
duim dijc^en ruigjals zy nog jong zyn j
do*g werden, ouder geworden zynde, glad.
Deze Boom geeft mede' een Bars, die
donker-geel, 'byna als Harpuis, is, welriekende
, nog verfch zynde, eenigzins
na Amber , dog daar komt: zeer weinig
.uit deze Boom druipen 3 maar wel veel
Olie , die zeer goed, geurig , en van
zommige voor een zoort van de Balzem
Kopal word 'gehouden* ' 9
Men vind deze Boomen niet zecr veel,
en nog. meeft, en beft , op Kilang,, tn
Manipa... Ook ftaan zy geerne luchtig ,
en alleen. . , .
r • O n d e r d e B o o m e n v a n n u t ti g h e i d , e n
boom! dier Vrugten veel gebruikt werden, is
mede de^Gojava-boom, waar van men een
tammé, 'en een wilde zoortc heeft.
De tamme Gqj.ava-boom fchiet vry krom,
zomtyds met eene, en ook wel met twee
o f drie flammen , op. Het is geen hoo-
geBoom , hebbende weinig aanzien, en
ook zeer weinig takken , die lang en taai
zyn, en. waar aan de bladeren vry ver-
werd ftaan , zynde ontrent een groote
vinger lang, half zoo breed, en vol ge-
iykloopende ribben. Zy zyn bleek-groen
van verw , en brengen in Augufius een
wittè biodTem van vyf blaadjens voort,
waar uit men in November, en verder ’t
gantfeh Droog-zaizoen door, de Gojaya-
Vrugt heeft «. die zig als een körte dikke
middelmatige Peer vertoond., van verw
wat na den Citroen-geeXen trekkende, en
vooraan van een klein kroontje voorzien
zynde.
Het merg van deze Vrugt is wit , en
bleekagtig,niet zeer of pas een pink dik,
alzoo ’er veel kleine korlen in zyn, Zy
hebben een zoete drooge fmaak , gely-
kende wel wat na Peeren, cn, een reuk,
die hen zeer eigen, wat fterk, en als die
van Hoy is. Zy werden meeft wat meer
als half, o f byna, ryp zynde, gebruikt,
om dat.ze dan wel zoö zappig, en fmaa-
kelyk zyn. Men eet ze uit ae hand, en
men ftoofd ze ook (van de korls gezui-
verd zynde) ' zeer. lekker , zoo dat men
byna meend geftoofde Peeren te eeten ,
als men, eerft in ’t Land gekomen zynde,
de zel^e op de tafel ziet, en die eet.
Zy zyn zeer goed tegen de Buik-Ioop, ali
l i . D e e l.
van AMBOINA. iêp
zoo zy fterk floppen. Dog men tnoet
ze niet raauw eeten, vermits zy dan té
fchieiyk floppen.
Het is een ongemeene taaye Boom,die
men böigen kan, zoo men'wil. Hy valt
hier menigvuldig, hoewel het waarfchÿ-
nelykft is, dat men deze Boom hier van
buitèn ingebragt heèft, en, zoo yee}e
willen, zouden zy uit Manilba hier,' én
uit Peru daar overgebragt zyn. .
De Boom, en vrugt is vcrbeeld door
Nieuwhqf fol. 214- getyk °°k in ’t I.
Deel van de Hortus Medicus Atnfleloda-
meufis cap. l x iiì. fol. 121.
Daar is oök een, wilde o f Bofcb-Gojäva- DeBofcb:
boom, die vry laag by. de grond groeid, Gojava-
en veel beter een Beefier, o f Struik, dan oon1,
een Boom, gelykt.
Deze heeft zyn bladeren in twée reyen
ftaan, zynde verder meeft als de voorige,
dog ftyf, en afchgraauw van ÿerw, hoé-
wel zy netter aan hare takken jftaañ, »
De bloeflem is ook even eens > hoewel
zy taeer witte draaden heeft3 oòk geeft
zy kleiner en. ronfle Vrügten , die vöor
aari wat fpits, of ontrent zoo gröot, als
eeh Limmetje, o f als een groote fluiter,
en donker-groen van verwe,. zyn. Haar
merg is harder, maar zoeter , als in de
voorige, wit en roodagtig van verwe,
en ook vol korlen, als de tamme. *
Deze Boomen zoudep beter Vrugten
voortbreftgen , zoo zy wat meer in de
Tuinen geplant wierden : want zoo als
zy nu z y n , heeft men aan die harde
Vrugt niet veel, fchoon zy fmakelÿker,
als de tamme, is.
Men heeft nog een kleine zoort van
een Gojava’s-boom in Amboina, die zeer
wel, na een Rofimarÿn-boomtjen gelykt,
zynde pas twee o f drie voet hoog, hebbende
zéer kleine donker-groene blaadjens
, en brengenfle een blôefïèm en Vrugt
voort, die byna niet van de wilde Goja-
va's verfchild j dog zy valìèn nièt groote
r , als een fraaye Moerel-Kars, en zyn
donker-groen van verwe. Zy werd zelden
ryp, en nog minder gegeten, alzoo
’er niet veel aangenaamheid, al is zy ryp,
by gevonden werd.
De Papaja-boom , die hier mede van De papa3
buiten ingebragt is, tierd hier egter zeer ja-boonu
wel.M
èn heeft ’er twee zoortçn af, de eene
het Mannet jen, en de andere het Wyfjen
genaamd.
Het Mannetjen is een regt-bpfchieteñ-
de Boom, zynde niet zeer hoog, en vaft
dikte als een Pinang-boom, o f ontrent een
halve voet dik in de middeílyñ.. Hy
heeft ,mede zyne leden, gelyk deze Boom)
vallende de bladeren by ’t aankomen van
yder lid mede af, hoewel deze leden iii
deze Boom niet geheel rond loopen, ge-
Y ; ' ' lyk