I Sit
i l
p i p í
l g 1 H i t
i ffm
i »
\* A M B O N S G H E Z A A K E N
De Hi-
toeezcn
door
Roebohongi
gered.
Kaitctto zieh met der woon tot de
komft van Don Andrea, Huntado onthou-
den hebben.
Deze oorlogen der Portugeezen met
de Ternataanen en Hitoeezen duurden
niet alleen onder Roebohongi 3 maar 00k
onder zyne zoonen, DjoemaU, en Baffi
Frangi, dragende geheel en al den naam
van een oorlog om den Godsdienft, wes-
halven aie daar door alom 00k niet weinig
leeden.
Gonfalvo Pereira, de tweede Landvoogd,
deed hen 00k den oorlog met
zoo'veel geweld aan, dat hy de Hitoeezen
, en die van Ihamahoe volflagen onder
zyne gehoorzaamheir bragt3 hoewel
zy na zyn vertrek, door hulp van Roebohongi
weér gered, én in vorigen ftaat
herfteld wierden, waar tegen hy die vän
Hitoe weér heeft zoeken wys te maken,
dat zy onderdaanen van zynen Koning
en hem Toi van hunoe Nagelen, &c.
fchuldig waren, gelyk hy die wel ftout
dorft eiflehen, hoewel die van Hitoe
dat noit toegeftaan, veel min die Toi
betaald■ hebben, behalven dat, zoo zy
dien aan den Kroon Ternate al mogten
fchuldig geweeft z yn , Koning Baboe
hen die lang te voren (gelyk wy dat onder
Ternate in ’t leven van dien Vorft
toonden ) quyt gefcholden had.
Roebohongi's zoonen hebben naderhand
veel aanvallen op het Kafteel der Portugeezen,
en hen in den Godsdienft allen
afbreuk gedaans maar egter niet. naam-
weerdigs, gelyk 00k weér van de andere
zyde de drie laatfte Portugeeiche Land-
voogden, Joan Cajado, Steven Fei a er a ,
drafder" tn 9a& ar W Meìoì mede niet véel uit-
portu- gericht, en eigentlyk het werk maar]
geezen, dragende gehouden hebben 3 h oewe l z y I
die alles in ’t geheel niet alleen by de Mooren,
dat do™’ maai; ° ok M dc Chriftenen, zeer begon-
andere ^en te ftinken, en hun ilecht gebouw
gebouwd der bekeering (dat maar hoog opgeven
was. zonder grond, en een los geftel was)
zelf door hun buitenfporig gedrag geheel
p n *ll AmtrpdrA f-o n r a m a n - - - t
zy die. beiden even eens handeldert. ■ 1
Als men nu de geweldcnaryen der
i aapen met hunne oorbiegt, om-alle
geheimen van den Inlander te ontdekken,
indien men hunne menigvuldige döod-
flagen en moorden öm een haver-ftroo,
en over ’t geringfte woord, mitsgaders
nonderd lmaadheden, die zy den Inlander
aandeden, hier by voegd, zal men
zeer licht können begrypen, dat in den
Inlander de luft tot dar Chriftendom, en
de liefde tot die Ghriftenen zeer.heeft
moeten vefflaauwehi dat ook de reden De Hi-
was, waarom de Hitoeezen tfcn tweede toeezen
maal de Javaanen omtrent ’t jaar iöoo. rToepend6
in Amboina geroepen hebben, w'aar by S g
ook eenige Engelichen geweeft. zyn,;die hulp.
al eenige jaaren voor de Hollanders 'op
Ambon gevaaren hadden.
Deze, zieh met de Hitoeezen en Loe-
hoeneezen vereenigd hebbende, quamen
in February in den inbam, en floegen
omticnt de Laha tegen de Portugeezen •
maar kregen klop,.cn verloren die'vaii
NoefTamvei hunne groote Coracora, zoo
dat zy nu uit de lyken geilagen waren. -
Pas na dit voorval quamen hier ook
twee Priefters, Bartholomew Daniel en
George Fonfeca, die ’t vervallen Chriftendom
weer wat zouden herftellen, dat
deze gedurige Oorlogen beletteden. .
Dit gaf de Portugeezen wel wedr De poteen
igen moed, gelyk zy toen ook eenige tugeezen
dorpen op de kuft van Hitoe afgeloopen nemen
«“ «fea 8=kgt hebben; nemende M,Inal0‘
ook Mamalo., dat al zoo menigmaal te
vergeefs aangetaft was, inä- maar m. dat WoId„ -
zelve jaar leden zy weir niet. weinig door Sti-
aanitoot door de eerfte ltomft vari Steven ven vai*
Xvan der Ragen, gelyk yvy bevorens rceds p ” Ha"
getoond hebben j van welken verlqft f uitgc‘
zynde, hebben zy getragt de vereenigde
dorpen op Hitoe ’s leuil in ,<t jaar 1S01.
°P Kaitetto-’S ftrand tweemäal (gelyk I in
October drie Coracora’s , en eenige an- '
dere vaartuigen, en in November door
den Landvoogd Feixera zelf gefchied is)
aan tp al ontverre te werfen ^ a n t Ä fk on -1 to flpn ^rv, j . t t % —
--- W.. .M.. UV.Ut.Uj CU
van hunnen Godsdienft denken, die hen
de fchoonfte vifch, met welke zy hen op
de ftraat tegenquamen, maar afnamen,
zeggende, dat die voor zoo een fwarten
hond te goed, en dat het genoeg was,
als zy maar Cabalinjo ( de kleenftc vifch )
hadden. Zy namen de vrouwen, en
dochters, daar zy zin in hadden, boe-
leerden daar zoo lang mede, als zy wilden,
en zonden die de ouders, o f mannen,
als zy haar moede waren, ojog met
de huid vol icheldredenen, .te huiss ook
kon ’t hen niet verichillen, o f het Moor-
. . . uog uwe waren met
hunnen ganfehen omilag reeds met de
ichepen van Jacob Heemskerk vertrokken.
Zy veroverden echter eenige dorpen j
en ook daar na die fterkte^ dog wierden
alzoo zy te yverig na buit waren,en zieh
te veel verftroiden, door de Hitoeezen
geilagen, eu met fchade en fchande na
hunne vaartuigen gejaagt.
N» dezen tyd flond alles by de Portugeezen
ftil, dan. dat zy voortgingen,
om hunne- geweldenarycn en godlooshe-
den onder den Inlander, en vooralbyde
vrouwen, en .dogters, te plegen , dön
fche o f Chriften vrouwen waren, alzoo iinn ’’ft jiaoaürr’ 1Í02 ^w. . .a--w---e- e---r-7S. . > P
Für-
H ii
Van d f. n G O D S D I E N S f . 3 3
!fn ’tjàar
160z.
Don
Andrea
Hurtado
herneemt
alles.
Waar
door de
zaaken
van den
Godsdienft
zeer ver-
anderden.
De Koning
van
Noeflani-
vel word
nevens
andere,
Chriften.
Steven
van der
Hagen
neemt
geheel
Amboina
Fnrtado, o f Hurtado^ den iöäen Fetyua-
ry in Amboina quam , en^ byna alles
gelyk een groote watervloed overftroom-
de y nemende al de afgevallene dorpen,
de ganfehe kuft van Hitoe, en veel
andere plaatzen, gelyk wy in dit werk
op zyn pjaats reeds getoond ftebben, in
zeer körten tyd we<Sr in, en kregeh ook
de zaaken van den „Godsdienft weer een
geheel andere gedaante.
Hy bragt ook; twee Priefters'3 Lorenfos
MaJJ'onio, en Boixiö Femandez t in Ambon,
die ’er wel van nooden waren , alzoo
nu al de oVerwonnene door’t geweld
van den overwinnaar ook zynen Godsdienft
moeften aannernen.
| Onder deze was mede de Koning van
NoeiTanivel, Sinapati, die Don Andrea
Hurtado in de vlugt gevangen^kreeg , en
nevens verfcheiile. van zyn volk omtrent
het Kafteel plaatfte. 5" bewegende h.em,
nevens eenige van zyne grootenzieh te
laten doopen. |
Hy wierd, by zynen Doop, Fhomas
de Soyfa ’(-na Hurtado'§ onder-Zeeyoogd)
zyn oudfte zoon Andrea (na Don¿tndrea
Hjirtado') en zyn tweede zoon mede
%homas, en een dochter Gintara,( na de
Gemahn van den Landvoogd, Gafpar de
Melo) genaamd.
Hoe opregten Roomfch.-Chriften nu,
dezeeerft gechriftende Koning van Noef-
iänivel, Radja Fhomas, was, zoo heeft
hy egter de fpyt, en fmaad, hemj en
zyn voorouders , door de Portugeezen
aangedaan, noit können vergeten, waar
van hy kiare blyk gaf, toen hy een van
de, eerfte zynen afgezant Lecatompeffi,
nevens andere Gezagten derHitoeezen,
na Jacatra en Bantam gezörideti heeft^
om de Holländers in te roepen,.en nä
Steven van der Haven, ten einde hy hen
van de Portugeezen verlolien mögt, te
gaan zien.
Onder deze nieuw-bekeerden vind ik
ook de voorouders van eenen Lecatoelin
op Oerien, die dit Portugees Catholyks
Geloove zoo lang gevolgd hebben,als het
in hun kraam diende, te Weten, tot de
komft. van de Holländers, by welke zy
ook,weer Moorfch wierden.
Eindelyk vericheen die langverwachte
Zeeheld, Steven van der Hagen, in ’t jaar
idoy. met zyn beloofde hulp, en nam
zonder flag o f ftoot, gelyk wy te voren
al getoond hebben, geheel Amboina op
den zzften February in.
Onder de Jezuiten, die toen mede na
Goa vertrokken, i§ ook Pater Andrea
Pdreira geweeft.
Daar bleven nog wel eenige Portu- Waar .
geefche huisgeiz,innen in Amboina 5 maar ¡¡°£r I l |
deze Hadden na dien tyd geen gelegen- fche°0m"
heit , om zieh veel in hunnen ouden Gods-
Gödsdienftteoeffenen,älzoo aide Priefters djenftecii
na Gba vertrokken waren, en iy ’er 5in<^e
zeer weinig af o.nthoudeu, behalven dat S
zy cen menigte van bygelovige zeden en
grillen overgehouden hadden, die zy wél
hadden mögen vergeten.
. Dáar hebt gy nu het wezentlykfte van
de gedaante van den Chriftelyken Catho-
lyken Godsdienft, zoo als die in dettyd
der Portugeezen hier iiigevoerd, met hbt
voörnaamfte , ’t geen daar omtrent door
hunne Priefters verricht is. ¡ Het is ze-
ker, dat, deze hier;i;weinig gedaan, en
itnmers zoo weinig, by al ’t gene .Zy
verrichtten, gevbrderd ¡ hebben , waar
van het godloos gedrag der Portugeezen
zelf de voorname oorzaak geweeft is..
Het ^oornaámfte van hun. dienft be- De in-
ftond in veel uiterlykheden. Als de ^oud va“
menfehen gedoopt waren, waren zy al 3fezneft
half Chriften 3 wanneer zy hu voor eeh vöoige-
kruis Wirten te buigen , een Ave Maria, ßeld.
o f eeil Paternofter op te zeggen, en eens'
wel gebiégt hadden, zoo willen zy het
voornaamfte van den Godsdienft, laten-
de de Priefters het vordere voor hen van
buiien leeren, en gelooven.
. Daar plagt tuflehen de Mangga ’s Een.
boomen, en Compagnies winkel, eenSroote.-
groote Vonte, o f Doop-vat té ft aan, Vonte ia
het geene n o g lang het bygeloove van worfln,
veele van die naam-Chriftenen gevoed
heeftj . dog de Heer de Vlaming, in zyn
•tyd ziende , • dat -dit- onder ,de wäre
Chriftenen veel ergernis gaf, alzoo de
herten van veélé oude hazaaten der Por-
tugeezen daar nog al vry aangehegt waren
, heeft de zelve in zee laten werpen 3
waarom de moeder van den ouden Mac-
quelyn, zoo my haar zoon zelf gezegt
heeft , nog traanen ftortte.
Het wäre te wenfehen geweeft, dat
die Heer al de bygejoovige grillen en
fratzen der Amböin,eezen, mitsgaders de
verdere dwaze overblyfzelen, zoo van
hun Roomfch-Catholyk bygeloove, als
van hun Heidenfche Afgodery, nevens 3
en in dat Doop-vat had können laten in
zee werpen 3 want het is zeker, dat daar
van tot nog toe nog veel onder den Am-
boinees overgebleven is.’
III. De Elf. È V IE R -