groeid : want men heeft zeer lange tyd
’er maar eene Boom van gekend , die
op Makjan ftond. Ook heeft ’er een
Boom van op Hatoeaba, op ’t Eiland
Oma y en een op Hitoç geftaan, die in ’t
jaar 16p4. Nagelen gaven * die ik gè-
zien, en bezeten heb;
Men zegt , dat zy Honings-Nagelen
Keeten, om dat by yaer Könings leven
er maar een byzondere Boom van zou
zyn, dat een louter verdichtzel is.
Zy vcrfchillen infmaak, ö f kragt van
de gemeene Kruid-Nagel niet j maar eenigzins
in gedaante, ‘ zynde byna als de
Rosmaryn-takjens met veel fcherpe lange
puntjens böven malkanderen zieh ver-
fcoonende, gelyk men aan deze teefeening
op N°. XXXII; zien kan, alwaardie by
letter A-. Öns de zelve, zoo als zy in ’t
jaar 16P4. uit Ternate hièr gekomen, en
op Hitoe, en op Hatoeaba gegroeid zyn,
en die by letter 5 . de oude Makjanfche
Honings-Nagelen y diedrie-hoekig waren,
Vertoond.
Deze láatfté zyn gekomen van een
m ?. di5 *n jaar 16yy. uitgingj dog
op dar zelve Eiland Makjan is doe weer
een andere Boom, hoewel öp een andere
pràats-voof'déndag gekomen, diezulke
Nagelen,'als wy by letter A. vertoond
zien , Vöortgebragt heeft, zynde veel
langer fpitzer, en in verfcheide zulke
fpitzen boven een beftaande.
De Ryft- Die Boom , by ongeluk mede uitge-
Nagel. roeid zynde 5 zoo heeft men in ’t jaar
1668. en j 68 z. in Oud Hative een Boom
o f twêe van 'dîergelykën zöört gevonden,
gelyk mede 01p Hatoeaba y en op Httoe,
waar van ik verfcheide takjens, in ’t jaar
1694. bezeten hebbe 5 daar zy toen in
geen veertig jaaren gezien Waren.
My ftaat ook v oo r, dat ik nog een
kleine zoort van Nagelen, Ryfi- of Padi-
Nagelen genaamd , gezien heb, die veel
kleiner, dan de gndere, en die van de
zelve kragt waren i dog men ziet die
zeer weinig.
DeWil- In Amboina valt ook nog een wilde
dc-Nagel. Zoort, vry hooger van ftam, dan de ge.-
meene Nagel-boom,vee 1 bleeker çn groo-
ter, ook dikker van blad , en ook van
Vrugten, gelykende zeer wel na de zeft
ve 5 dog daar in is niet Speceryag-
t ig s , wäarom zy ook nqrgens toe gebruikt
werden, dan zomtyds om de
önkundige nu en dan wel eens te be-
driegen , dat egter ten eerften wel te
zien is , en ftreng geftraft werd.
Men Zegt, dat ’er ook zoo een. wilde
zoort op Madagafcar, Ceylon ,enop meer
andere Plaatzen, valt; dog deze, wel
onderzogt zynde, hebben het Spccery-
agtige van de rechte Nagel niet} want
lchoon ’er wel iets in is , dat n.a de Nagei
reuk trekken wil , is nogtans be*
vonden,dat het eengeheelandere Vrugt,
en dat zy geenzins van die kragt, o f wer-
kmg is. 03
In oudp tyderr plagt nven dezen Boom Vcrdefc
rnalg> cn voor al op Makjan aanmer-
te hebben} dog wy hébben bevorens in kin8en
• - n r , . t> UCV.U1CIJ.5. . m< overde
de Befchryving van Cambello, en andere
Plaatzen op Hoewamobel, aangewezen,
dat die van Cambello de zelve eerft ontrent
de komft der Portugeezen in Am-
boma , o f een weinig van te voren, in
Bamboezen van Makjan ftil en heime-
lyk op haar Land gebragt , zè daar geplant
, en zoo verder over geheehAmboina,
eerft pp Hitoe, en daar na ook op
de andere Eilanden, verípréld hebben.
Een zaak., die ons uit de Ambonfche Ge-
zangen nog blyfct;
Ook hebben wy zoo in de Befchryving
van Ternate y als in die van Amboina
getoond, hoe ai de Nagelen in Témate,
en op alle andere Eilanden, uitgenomen
daar men die in Amboina houden Wilde,
onder deRçgeering van .de Heer de Via-
mngy volgens eeh,Arccobrd met Koning
Mandarsjah-m ’t jaar 16yz. op Batavta
gemaakt* op zekçre voorw,aaraen uitge-
roeid zyn-, ’t geen.toen gefchied is, om
s Komngs vyanden des te meer afbreuk
te doen, en om, aan onze zydë, te malí!?
1 /i. ^at a^een vail deze Specery
Meefters mogten zyn, om daar een va-
lten prys op te können ftellen ¡ dat ein-
delyk ook zoo verre gebragtyén tot nog
toe in die zelve ftaat is. ‘
Men wil, dat .deze Boom, met zyn
negende jaar draagd , en dat hy zeér oud
werden kan, en men heeft ’er een op
Hoewamobel gezien , die men naareeke-
nen kan,dathonderdendertigjaaren oud
was, welke wel tweebhaaren Nagelen ge-
■geven had,en zoo dik was, dat twee man-
hem maar pas konden omvademen.
Ook kan zoo een onde Boom , die
wel araagd, byeen groot gewafch wel
vier of vyf honderd ponden Nagelen uit-
ieveren} dog dat is wat ongemeens. Hy
wil wel onder lommer, en niet te dicht
byeen ftaan , o f anders treurd hy ten
eerften. t
N a ’t gemaakt voornoemd Accoord,
heeft men deze Vrugt in Amboina niet
oyer al y maar alleen op ,’t Eiland Am-
boma, en m de Uliajßrs, o f anders,
op Orna, Hommoa en Noefalaoet, aan-
gequeekt, welke vier Eilanden veel meer
Nagelen geven, als de geheele wereld
vertieren kan. De meefte; zyn hier ze-
dert de komft der Hollanders aärigeplant,
dat dan eens met y ver’ voorrgezet, dan
wel weer eens verboden wierd; De Heer
Haming deed ’er in ’t jaar 16f 6. wel
120000. aanplanten, 60000. op de Uli-
afers,
• dfers y 30000. op Leytimor, 30Ó00. op
Hitoe. Ook verplanten de Vogels ’er
veel, en dat zelfs wel op verre afgelcge-
ne Plaatzen * Eilanden* en wel byzonder
op Ceram, daar zy jaarlyks nog uit-
geroeid werden , gelyk op veel andere
Eilanden,my bekend* gefchied, eil
die hier juift niet behoeven opgenoemd
te werden, om onze vyanden niet te leeren,
waar zy al meer vallen.
De Nagel- boom draagd oök allé jaar
niet even veel* maar daar zyn kleine en
groote gewaifen, en ’t duurd wel drie en
ook wel vier jaareir* eer men een groot
gewafch heeft, zynde dan gewoon ttlO*
fchcn de drie of vier duizend Bdharct's tè
geven} dog zynde de andere maar Sela-
tansy dat is * Snyder- of kleine Geivajfen,
by wèlke die wind,en de al te fterke ref
en, door hare al te groote koude de
leine Nagel-fchepzels in bladeren doen
veränderen^ alzoo zy wel Vogt, maar die
niet te veel, noodig hebben. Deze kleine
gewaflèn geven vyftien o f zeftieii honderd
Bnhara'Sy en ook wel meer.
In de tyd van de Nagel-oegß werd hét ;
onder de Boomen zeer fchoon gemaakt,
om de afvallende o f geplukte Nagelen te
beter te können zien, én te verzamelen,
alzoo zy zommige Nagelen zelf af brekcn,
dog andere met lange haken *èr àftrëkken.
Zommige doopen hunne Nagelen dan
in heet water, en droogert die dan nog
over eenig vuur op een zoldering, andere
fmooren die in de rook, en weer andere
droogen die in de Zon, welke laat-
fte wyze ae befte is, en ais zy ¿óó droog
zyn, dat men ’e r ’t knopje byna boven
afknippen kah, dan zyn zy recht droog,
en deugdelyk goed, om ze ter fchaal te
levererï. Hoc wel zy ook niet to droog
mögen-zyn : want, dan is ’cf de Olie uit.
De'rechte Nagel-oegft valt Voor in
October y en duurd tot December toe }
dog zoo men dat niet op de rechte tyd
waarneémd , kan het gebeuren, :dat zy
van een gantfch Gewafch weinig inza-
melen, om dat zy in eene maànd tot
Moer-Nagelen konnen fchieteii. Zoo zy
dan op de Hongi-tocht zyn , zoo' is dat
voor aen Inlander zeer fchadelyk, alzoo
het Nagel-gewafch hun voornaamfte in-
komen geeft, dat dikwils al een jaar van
te vooren tegen hooge renten opgeno-
men is.
Deze Vrugt nu behoorlyk gedroogd
zynde werd dan ter fchaal 'gebragt , gewogen,
cn döor de E. Mdatfchappy voor
yder pond ontrent een feheliing be-
taald, dog de Inlander geniet riiet meet,
als vier ftuivers, alzoo het verdere aan
de Koningcn , Grooten , en Dorps-bo-
den gaat.
Een Bahara Nagelen, doende v yf honderd
en vyftig pond, komt de E. Maat-
fchappy y volgeri« Accoord, op verfcheide
tyden daar tíVer met den Inlander ge-
maakc* en nu en dan verminderd, gelyk
wy Op yder tyd byzonder aangehaald
hebben* nU zes en vyftig Ryksdaalders
te ftaan, van wélfee den Inlander ’er een
en vyftig o f vyftig geniet} d o g ’t verdere
werd aldus Vérdeëld.
De drie Koningéfi aan ’t Kafteel Vittòria
gebieten yder twintig Ryksdaalders
Vòór af (in Voórigé ty den plàgt yder honderd
Ryksdaalders zoö te trekken) en
daar na deelen zy met de andere Orang-
kayars yder drie Ryksdaalders , en Ue
Oiidften o f de Orang Tórba's , zynde als
de Dòrps-Raaden, en de naafte aan de
Orangkaya’s-y waar önder ook de kleine
Orangkaya's, die ondef deze en gene Köningen
ftaan* gerekehd werden, trekken
yder anderhalve Ryksdaaldèr , en de
Dorps-bode een hâlvç Ryksdaaldèr. Zoo
dat dé 'Orangkaya's * hunne Oudften* en
Marinjo'sy dan die vyf Ryksdaafde^ vaii
yder Bbaär Nagelen zamen"deelen;
Dit gaat zoo aan ’t Kafteel Vìbtorià,
envòp de Kiift Hitoe ¡ dog op ’t Eilánd
Oma déeld yder Orangkaya maar drie
Ryksdaalders * de Orang Toeba’s yder anderhalve
, ep dé Mdrtnjo o f Dorps-bodc
een halve Ryksdaaldèr; En dit noemd
mett- Hhatßl- o f Inkomfi-geìdén , zÿrtdc
eigehdyk de Rechten, hen van dé Nagelen
to'elèomëttde.
YderOpperhoöfd van Zoö een Eiland,
o f Comptoir , die de Nagelen ontfàngt,
heeft, voor’t inwegen, een pond afilag
vôor yder zak, en zoo by ’t uitwegen
weder een half pond voor yder Zak} mits
dat h y , als den eVenaar van dé fchaal
regt in ’t huisjèfi ftaât, aan de ^cheeps-
Overheden nög' eett half per cetitV goed
doen moét.
Voor yder B'droty doende elf pond ,
wërd net een RykSdàâlder betaald, körnende
dan yder pöhd op vier ftuivers }
dog om de eén en vyftig Ryksdaalders
net te krygen , betaald de E. Maat-
[chappy op de negeñ pônd, waar van den
Inlander maar zes en dertigftuivèrstrekt,
i vier ftuivers meer, die ’t Oppefhoofd
. meeften tyd in zyn zak fteekt, eh dat by
een groot gewafch al wat opbrengen
kan , voor a l , als men die andèrhalf
pond voor de zak by hen gctrokken,
daar by reekend. Wat vöor laft ook
aan de Geòommitteerden, om de Nagelen
te ontfarìgén, eh té betaalén, gegé*»
ven werd, kan men aan de navolgendc
Inflruttlè zien.
Bb 3 Ordre