ü B E S C H K Y V I N G E v a n
Week volkomen dfoog. Dan gaan zy in
de vyfde petak, onder welke wat minder
droog vermolfemt hout geftookt wert,
. en eindelyk in her zesde , o f het groot
hok, waar ontrent zCer flaauw geftookt'
Word.
Onder alle deZe petakken, o f hokken,
iöet haare döorlugtige zolderkens, word
een matigvuur geftookt , niet om iets te
branden 3 maar enkelyk gerigt om de
Nooten, die ’er bovenop leggen, van
binnen in haare fchelp zoodanig te doen
droogen, dat zy in d*e zelve beginnen te
rammelen 3 die daar na dan, 3 o f 4 we-
ken voor de leverantie, in ftuk geflagen,
de Nooten daar uit genomen , en weer
in vette, middelbaare en magere ge-
forteert en ondeifoheiden worden , om
ze aan de E. Maatfchappy, yder op het
Comptoir, waar onder hy behoort, te
leveren. Dit droogen gefchied in 6 of 8
weken gemeenelyk , T>lyvende dan de
Nooten nog wel y o f 6 Weken onder de
Perkeniers;
Het groot gewafch , dat in Auguftus
o f September , hoewel 00k wel eens in
Mey o f Juni, v alt, en wel een quart
meer, als. ’t kleine geeft, word ontrent
halfDecembers en ’t klein gewafch, dat
ontrent Maart -of April valt , -ontrent half
Juli , - in de ydörhöemde driederlei foor-
ten afgelcfvert', volgens welke leverantie
yder byzqndere foort van Nooten , in
een mandje, in een doorgezaagde legger
met zeewater , dat met kalk zoodanig
gemengt is , dat zy , als vette melk,
’er pas aanhangen b ly ft, driemael inge-
dompelt, en dan zoo 00k yder foort in
een byzonder Nootenhok geworpen
Word , waar in zy Zcs weken digt toe-
gefloten blyven , om te fweeten , in al
welken tydmen ’er niet eens na omziet,
en daar na ( alzoo de kalk de fouten der
Nooten ontdekt) werden zy weer in .
goede en quaade , o f in die drie voor-
noemde foorten ondeifoheiden. De Perkeniers
nögtans lyden hier by niets j maar
worden volgens haare gedaane leverantie
van vette, middelbaare en magere Nooten,
betaalt, en deze laatfte fortering
ioopt voor rekening der E. Maatfchap-
py. Indien ’er te veel kalk by dit water
gedaan wiert, zouden de Nooten ’er in
verbranden, ’tgeeneen groote fohadeaan
de E. Maatfchappy zou können geven.
Dit indompelen in de kalk geichted,
om dat de kalk de geeften der Nooten
door ’t fluiten vander zelverpori, o f uit-
wazemgaatjens, inhoud, en die niet al-
leen tegeri *t verderf bewaart, en der.
zelver gebreken ontdekt3 maar zulk een
gekalkte Noot kan 00k . niet verplant
worden , om dat zy geen fchelp heeft,
alioo zy niet anders, dan in haart! fohelp,
groejen en voortzetten kan. Ook moet
deNöot, als zy verplant wort, niet ge-
heel onder, maar bovende aardeleggen,
of zou anders niet groejen.
De Foelie , geqfoogt zynde , word
mede in drie foorten, te weten,' Klim-
fbeliö, zynde de bèlle en van gèplukte
Nooten, Raapfoelie, die de tweede foort
Cn van afgevalle eriepgeraapte Nooten is,
en in half rype Foelie , ondeifoheiden,
eri ook zoodanig aän de E. Maätfohäppye
gdevert, die voor de laatfte foort, Gruis-
ofStbf-foelie genàamt, maar de helft van
de prys der andere Fedie betaalt, hoe-
danig zy 00k met de betaling vari gebro-
ken Nooten , fcftoon 00k nog zoo zéef
doorgegeten en verriiolmt, handelt, ge*
vende 00k daar voor maar de helft van
’t geen zy voor vette, dat is, glädde en
gave N ooten j zonder rimpels , en 00k
voor de middelbaare en magere Nooten'
betaalt. En fohoon die vette Nooten zoo
genaamt Worden, geiyken egter dè mid-
delbaere en magere van buiten veel véttér
cn oliagtiger , fohoon zy meer, dan de
andere, gerimpelt zyn.
In voorige tyden , ontrent 18 o f 20
jaaren geleden, plagt men met het wegen
en betalen dezer Ipeceryen anders,
dan nu, te leven. /
, Men rekende die toen by zoorveel Catti
Baridan, o f Bandafche Catti’s 3 yder r i
Hollancfiche ponden iwaar, en de Nöö-
tenwoog men by weegzels, yder van 28
Catti Bandan, o f 161 Hollàndfohe ponden
, dat net met het gewigt van een
fokkel ( zynde baaltjens van matten , ó f
boombladen, wàar in de Foelie alleen gemeenelyk
overkomt, en in welke z y o p
Har gewigt afgetrapt , hoewel maar op
160 pond gerekcifo word')overeenkomr.
Men betaalde toen voor zoo een Catti
Bandan Foelie 2 gülden 14 ftuiveis , ligt
geld, o f 60 ligte ftuivers, in een Ryks-
daalder van 48 Iwaare ftuivers gerekent ;
maar dan was’èr de tiende van de e!
Maatfchappy, die oötrent ; deel bedraagt,
al afgetrokken , zoo dat het 42 ftuivers
bleef Ook ontfing men die zelve prys
voor 10 Catti Banda Nooten, o f yi pond
yder.
Nu in tegendeel ontfangt men voör
yder 100 Hollandfche ponden goede Foelie
van de E. Maatfchappy i f Ryksdaalders
en 18 ftuivers j doch voor Stof-foéiie , hoe
Hegt ook, 7*; Ryksdaalders enpftuivers,
dus koft haar een pond Foelie 7; ftuivers ,
eri zy verkoopen die weer voor 2 guldens
12 ftuivers , eri voor 10 pond Nooten
krygen zy ontrent zoo veel als voör' 1
pöna Foelie j en dus voor-1090 Hollandfche
ponden Nooten., o f vy f weegzels,
yder van 200 poriden', ?t zy vette * mid- '
delbaare o f magere., oök i f Ryksdaalders
en 18 ftuivers 3 doch voör.dat
zelve gewigt gebrokéne en doorgégètene
Noo-
Nöoten, mede maar de helft van die prys 3
endus koften haar 2 pond Nooten 1 itui-
vers , daar zy 1 pönd voor 2 guldens
18 ftuivers verkoopen. Een groote over-
Winft . . ’
; Dé E. Maatfchappy-, als Landheer hier,
zynde , plagt in voorige tyden ook vari
alle-’aridere vrugten der Perkeniers de
tieride te trekkeri , behalven dat zy nog
de tafel des Landsvoogts vari vrugten voor-
ztéri moeften s maar dat is afgdchaft, en
de tiende is alleen opde fpeceryen geble-
veri ,' welke gemeenelyk tweeriiaal,. eri
ook zomtyds wel voor een enkele reize
driemaal, ’sjaars geplukt worden 3 doch
Waar op geen valtb ftaat te maaken is j
riiaarwel op twee gewaflchen, een groot
eri een klein , gelykwy hier vooren reets
gezegt hebben. ‘
By verkooping der Perken word. mede
de tiende aäri de E.- Maatfchappy , iriaar
zoodanig betaalt, dat zy van een Perk,
yooo R « 18 gcldende, maar de tiende van
de helft betalen , alzoo ’t ander voor de
goedéren, daar toe behoorende gerekeat
wort, welke goederen zy bevoorens
verre boven haare waarde plagten op. te
geven , en dan naar mate van dien veel
te-weiriig van ’t Perk' zelf te betalen,
’t geen nu dus gematigt en gemiddelt
wörd.
De Nooten voert irien in geen fokkcls
over, als de Foelie, maar zy worden in
hokken overgebragt, vorder op de wigc
overgelevert, met een per Cento afflag 3
maar de Foelie levert men by fokkels j
zonder. eenigeri uitflag , nevens wélké
altyd een bnefje , met de naairien der
fecommitteerdai^’er by , ove r ^ r Men
oet-ook'byy dogufoLl« ol y-ofdeszeife bladen^
E. Maatfchappy, en anderej te leveren.
Alis zy nu maar zorg voor de renten van
de hoofdfom, die zy voor ’t Perk gege-
ven hadden, droegen, zoo waren zy ge-
woonvan ’toverfchot als Prinsjes, endat
in een tyd, dat de Perken iri zig zelven
nog zoo veel niet waren , als zy nader-
hand geworden zyn, te leven 3 waar door
’t dan by hun overlyden ook wel gebeurt
is, dat den armen , en anderen daar by
fohade leden , voör al wanneer zy zulk
een Perk verre boven zyne waarde ingekocht
ontrent Z^kanpen Zeewatèr j volgens
ordre van haar Edelheden Van den
24ft«“"December ’sjaars 1671. waar mede
zy gemengt zynde, zoo word de Foelie
’er d® ingetraptj en dit oördeelt men tot
behoudenis der zelve té dienern Een
fdckeUKlimfoelié-heeft drié öoren. Een
dito Raapfoelie twee, en een ditoGruis-
fbehe maar een-oor.
Het plagt in oüde tyden met hétkoo-
péri van deze Perkeü vry ilordig en flegt
toé te gaan. Ÿemant, die vanJeen foK
daat maar een vrymari- geworden was, en
geen duit in de wereld had , wiert aan-
ftants een Perkemer ^ en kogt een Perk
van <5öoo o f 8000 R deIS Hy nam de
helft.van den aririert op, die nier al vry
rÿk is , en de helft bleef op hët Perk
frrati. Daar op was hy aanftorits een
groot Heer: want zulk een Perk gaf vari
zyrre fpeceryen çen fraaje inkomft; 3 en
de verdere vrugten, bragten by. vérkoop
ook al wat op j behalven dat’er nog 20
Perken het voorrecht alleen hebben, om
Arak te mögen branden , en die aan de
hadden.
Jegenwoördig zyn de Perkeniers vry
vermögender lieden, vermits, hunne Perken
, door hnnne groote naarftigheid iri
het aanplanten , merkelyk’ in waarde ver-
betert zyn.
Wanneer de Heer Biefwanger ontrent
*t jaar. 1700. bezitter van klein Walingea,
wiert, gaf dat jaarlyks 3000 ponden Foelie
3 doch alzoo hy een naarftig inän in
’taanplähteri Was, gäf het, voor dat hy
uit Banda vertrok, en het aan een ander
overliet, 8400, en naderhand wel 12000
ponden Foelie.
Men irioet echter hier by zeggen, dat
Banda in ’t j^ r 1711. zoo wel beplant en Hetieveii
de ftaat vari alle de Perkeri daar zoo tref- cn vet-
fclyk goed was , en Zoo veel opbragt,®°S|^.
als men oit zou können hoopen, aange-
zien ’er nü niet een ftukie lands onbeplant
is. Dit geeft , aan die groote Perkeniers
voomamelyk, een vry groot inko- .
men, waar op zy heerlyk leven, en nog
een fohoone ltuiver overleggen. Daar
is niet lekkers van ipys of drank,' dat zy
niet h eb b en en zy zyn gewoon , voor
al als dt; fohepen van Batavia^ körnen^,
met dcrftllLL^rrriendan, tu uill x!ä6~växir
Neira-,' ende andere*Eilanden 3 fykelyk te
gaftreeren en vrolyk te zyn. En *t is geea.
wonder 3 want zy winnen ’t rykelyk, ea
’t kan ’er af. Zy hebben de ichoonfte en
vetfte fohaapen, die men-wenfchen kan 3
die Zy van de Zuidöofter Eilanden krygen
, en verder allerlei vee op haar erf
loopen. Hoilands bier, Luiks hier, Mom
en keurlyke Wynen , vind< men by heti
zoo göed ert overvloedig j als by menig
Landvoogt.
Dit maakt hun ook , die van ouds al
de naam en de daad, maar toeri nog zod
VCCI magt niet hadden, vry ltout s_ aat iii
zommigeri nog verder gaan zou | indieri
zy zomtyds niet wakkere flagen en .tesg
genfpoeden, door *t weglöopen van flaa-'
ven, kregeri 3 alzoo ’er zomtyds 20 o f jci
en meer getyk (hoe fterken wagt men
ook ’S nachts op de.vaartuigen houdj
met Orembajen komen weg te loopen,
1 die zelderi weergekregen worden. .,
Al voor eenige jaareri was deze Perkeniers
töegeitaan , om 400 Macaflaarze
ilaaven na Banda te voeien. Zy hebben
B } fei